Werk met eigen energie Het Gelderse programmaplan voor energietransitie (2012-2015)
inleiding Niet tobben over de crisis, maar investeren in de toekomst. Jan Borgman, fotonenboer Provincie Gelderland werkt samen Goedkope fossiele brandstoffen worden schaarser, energieprijzen stijgen en verdere opwarming van de aarde is zeer waarschijnlijk. Tijd voor verandering. Tijd om anders om te gaan met energie. Dat willen we bereiken met een energietransitie: een overstap van conventionele, fossiele brandstoffen naar schone, betaalbare hernieuwbare energie. Nederland wil in 2020 één van de meest innovatieve landen van Europa zijn en in 2050 een volledig hernieuwbare energievoorziening hebben. En Gelderland wil daarin koploper zijn. Dat kan alleen als Gelderse bedrijven, de bevolking en instellingen er samen de schouders onder zetten. Met de provincie als verbindende schakel. Als een spin in het energienetwerk blijven we nauw samenwerken met onze partners en stimuleren we partijen om initiatief te nemen. En we denken in kansen en oplossingen, niet in problemen. We scheppen een klimaat waarin kansen worden benut. U leest hier hoe wij de energietransitie concreet invullen en we dagen u uit daaraan bij te dragen. Kunnen we rekenen op uw energie? dr. J.M.E. (Annemieke) Traag gedeputeerde Energietransitie
inleiding dr. J.M.E. (Annemieke) Traag gedeputeerde Energietransitie Annemieke Traag (1960, Wenum-Wiesel) is sinds april 2011 namens D66 gedeputeerde bij de provincie Gelderland. Zij is verantwoordelijk voor klimaat en energie, economie en innovatie, cultuur en cultuurhistorie, jeugdzorg en milieubeleid. Mijn bestuurlijke ambitie werd gevoed door de contacten die ik als directeur Regio Twente kreeg met het Innovatieplatform Twente. Uit de contacten die ik daardoor had met het bedrijfsleven en kennisinstellingen en de samenwerking die zo ontstond, groeide het gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de vraagstukken en opgaven in de samenleving. Ik ben ervan overtuigd dat we een belangrijke meerwaarde kunnen bereiken door de krachten te bundelen tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid. Mijn ambitie is daar als bestuurder een boost aan te geven, daar zelf invloed op uit te oefenen.
inleiding Jan Borgman eigenaar melkveehouderij Als agrarisch ondernemer ontvangt Jan Borgman gratis zonlicht op zijn land: hij oogst fotonen. Die fotonen worden door planten omgezet in biomassa. Hij kan die fotonen ook rechtstreeks, zonder tussenkomst van planten, gebruiken om energie op te wekken. Met zonnecellen. Het grootste probleem daarbij is echter de opslag. De klassieke accu kent namelijk hoge kosten, hoge risico s en beperkte efficiëntie. De nieuwe vanadium redox batterij (vrb) gaat daar verandering in brengen. De vrb werkt veel efficiënter en daarmee kunnen agrarische ondernemingen zelfvoorzienend worden voor hun elektriciteit of zelfs nettoleverancier. En wie weet ontstaat er zo nog een nieuwe activiteit op het erf: het opladen van elektrische voertuigen. Tanken bij de boer!
hoofdstuk 1 Naar nieuwe energie A15 wordt een duurzame energiesnelweg, een groene proeftuin die navolging vindt op andere snelwegen in Nederland en daarbuiten. Hans Berkhuizen, directeur Milieudefensie Samen slim schakelen De energietransitie waar we voor staan, is een enorme uitdaging. Maar vooral een mooie kans. Want het is een stevige stimulans voor het bedrijfsleven om te innoveren. En dat is weer goed voor de werkgelegenheid. Zeker in de sector voor Energie en Milieu Technologie (emt-sector). In goed overleg met onze partners bepaalden we wat binnen de energietransitie voor de provincie de ideale rol is. Wij zijn één van de regisseurs. We organiseren samenwerkingsverbanden, nemen soms het initiatief en in andere gevallen ondersteunen we alleen. Uiteraard houden we ook een belangrijke hoedanigheid als vergunningverlener en ruimtelijk facilitator, als financier en gever van het goede voorbeeld. Maar in onze visie is het aanjagen van de samenwerking en het stimuleren van initiatieven de belangrijkste rol van de provincie om de doelen te halen. Dat én het inslaan van de juiste route. Het maken van verstandige keuzes. Daarom verkenden we scenario s, ook weer samen met onze partners. Hieruit rolden tien trends waarop we vervolgens ons beleid baseren.
1 Naar nieuwe energie Hans Berkhuizen directeur Milieudefensie Als directeur van Milieudefensie zet Hans Berkhuizen zich in voor een duurzame en eerlijke wereld, waarin burgers, overheden en bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen. Het liefst ziet hij dat elektrische auto s, fietssnelwegen en thuiswerken de benzineauto overbodig maken. Want dan worden snelwegen niet meer vervuild door benzine en diesel. Met elektrische auto s die op wind en zonne-energie rijden, verandert de A15 in een Duurzame Energiesnelweg. Een weg waar de automobilist uit de regio met zijn elektrische auto wind en zon tankt, die langs de weg wordt opgewekt. Hans is blij met de medewerking van de Provincie Gelderland en wil gezamenlijk deze droom waarmaken. Een duurzame proeftuin die navolging vindt op andere snelwegen in Nederland en daarbuiten.
1 Naar nieuwe energie Achterliggende trends Om onze doelen op het gebied van energietransitie te bereiken, moeten we zaken samen slim aanpakken. Met onze partners verkenden we vier energiescenario s van het Trendbureau Overijssel. Op basis van deze studie signaleren we de volgende tien trends als basis voor beleid. Om onze ambities te halen. 1 Fossiele energie wordt schaarser en duurder Omdat fossiele energie schaarser wordt en dus duurder, neemt de zoektocht naar alternatieve, hernieuwbare energiebronnen toe. Daarmee verwachten we lagere prijzen, nieuwe zekerheden en toenemende onafhankelijkheid. 2 Energiebesparing is cruciaal Uit alle scenario s komt één ding duidelijk naar voren: energiebesparing is hard nodig. Vooral in de bestaande gebouwde omgeving valt nog veel te besparen, wat een substantiële impuls geeft aan de regionale economie. Ook is er winst te halen door restwarmte in te zetten. 3 Hernieuwbare energie vormt een steeds groter onderdeel van de energiemix We blijven onder andere inzetten op grootschalige en regionale productie van biogas. Grijze energie, opgewekt met behulp van fossiele brandstoffen, blijft echter in de komende decennia nog wel nodig. 4 Consumenten worden prosumenten Maatschappelijk verantwoord en decentraal produceren wordt gangbaar. Consumenten gaan meer en meer energie produceren en worden prosumenten. Dat doen ze vooral vanwege de klimaatverandering, sociale cohesie, om kosten te besparen en energiezelfstandigheid. 5 Zichtbare aanwezigheid van energie in landschap We willen minder afhankelijk zijn van buitenlandse energie. Daarom moeten we de gevolgen daarvan in onze eigen leefomgeving accepteren. Of het nu gaat om zonne-energie, biomassa, windenergie, aardwarmte of andere energievormen. 6 De rol van elektriciteit groeit We verwachten een verdubbeling van het aandeel elektriciteit in de totale energieconsumptie. Dat komt vooral door elektrisch vervoer en het verwarmen en koelen met warmtepompen. Een kans daarbij is het hernieuwbaar opwekken van de elektriciteit. 7 Verandering via innovatie en ict Vaak zijn nieuwkomers de motoren van de innovatie, via de route kennis-kunde-kassa. Ze maken hierbij actief gebruik van ict. Ook het koppelen van kennis, meters, netwerken, producenten en buffers (smart grids) via ict, geeft vele mogelijkheden. 8 Richting een biobased economy We gaan naar een biobased economy, met een combinatie van centrale en decentrale installaties. Daarbij hoort toenemende import van biomassa, en het meer benutten van biomassa uit de regio. 9 Een bron voor nieuwe werkgelegenheid en innovatie Gelderland heeft al een sterk emt-cluster. Door energietransitie groeit dit cluster en wordt het een nog belangrijkere pijler van de Gelderse economie. Samenwerking tussen ondernemers, onderzoekers in kennisinstellingen en overheden is daarbij de sleutel tot succes. 10 Steeds belangrijkere rol van de eu In 2008 stelde de eu doelen voor hernieuwbare energie en broeikasgasreductie in 2020. Ook praten ze in Brussel over regelgeving die energiebesparing verplicht.
1 Naar nieuwe energie Van trends naar beleid De tien trends die we samen met onze partners signaleren, vormen de basis voor het Gelderse beleid. Met dit beleid streven we onze ambitie na op het gebied van energietransitie. De belangrijkste punten uit het Gelderse energietransitiebeleid: - We sluiten aan bij de Europese doelen; - We zetten in op energiebesparing, omdat dit in alle scenario s cruciaal blijkt te zijn; - We zetten in op een brede mix van hernieuwbare energievormen, omdat hierin de kern van energietransitie ligt; - We zetten in op innovatie en kennisdoorwerking, omdat dit de energietransitie mogelijk maakt; - We kiezen ervoor om de sectoren emt en biobased economy te versterken. Deze sectoren versnellen namelijk de energietransitie en ontwikkeling van een circulaire economie. Zij dragen bovendien bij aan innovatie en werkgelegenheid; - Wij zetten in op regionale energieopwekking met een grote diversiteit van initiatiefnemers en innovaties. We ondersteunen hiermee de trend dat de energieconsument steeds meer ook producent zal gaan worden; - We betrekken energietransitie bij de ruimtelijke inrichting en ruimtelijke kwaliteit van Gelderland.
1 Naar nieuwe energie Onze focus
1 Naar nieuwe energie Onze focus De provincie spreekt regelmatig met partners en energiedeskundigen. Op basis daarvan kwamen we tot een focus voor de energietransitie. Ook continuïteit op het vorige programma is meegewogen. De focus komt duidelijk in beeld, als we de economische en de energieopgave verbinden met de maatschappelijke opgave: zie de figuur. Projecten en activiteiten die aan twee of drie van deze opgaven bijdragen, hebben onze prioriteit. Binnen de overlap van twee, maar liever nog drie cirkels ligt het win-wingebied. We willen daarbij opereren vanuit onze rollen. We kiezen samen met onze partners voor een aantal zichtbare projecten. We sluiten aan bij de trends die we zien en passen onze aanpak aan als dat nodig is. Gelderse kansen Herkenbaar Gelders is de inzet op bio-energie en biobased economy. Deze focus past uitstekend bij onze groene provincie met een grote agrofood (en tuinbouw) sector en Wageningen ur. Ook de aanwezigheid van een sterke emt-sector, die zich onderscheidt met vooraanstaande ondernemingen en kennisinstellingen, biedt Gelderse kansen. Vooral op het gebied van smartgrids & energy, duurzame decentrale opwekking van energie en warmte en schone aandrijftechnologie. Voor welke projecten gaan we? Draagvlak, eigenaarschap en cofinanciering door onze partners vinden wij belangrijk bij de keuze van projecten. Verder leggen wij prioriteit bij projecten en activiteiten die groot bijdragen aan de gestelde opgaven. Kostenefficiëntie weegt met name zwaar bij de uitrol van hernieuwbare energie en energiebesparing.
1 Naar nieuwe energie Biobased economy: van fossiel naar biomassa De biobased economy is een economie waarin fossiele branden grondstoffen zo veel mogelijk vervangen worden door biomassa: gewassen (zoals planten) en reststromen uit de landbouw, landschap en voedingsmiddelenindustrie. De biobased economy speelt een belangrijke rol in de economische ontwikkeling van Nederland en daarmee Gelderland. Het is een omvangrijke en gezamenlijke opdracht voor overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. In de biobased economy wordt biomassa ingezet voor niet-voedseltoepassingen, zoals materialen, chemicaliën, transportbrandstoffen en energie in de vorm van elektriciteit en warmte. De provincie schaart biobased economy ook bij Energie en Milieu Technologie (emt). Maar in feite gaat het om meer werkvelden, zoals te zien in onderstaande afbeelding. Chemie Agro food Tuinbouw Energie Logistiek Biobased economy Water Hightech & materialen Creatieve industrie Lifesciences & Health De biobased economy heeft de potentie om door te groeien tot één van de speerpunten van de nationale economie. Zeker omdat Nederland sterk is in chemie, agrofood en logistiek. En omdat er breed draagvlak is voor deze ontwikkelrichting. Wat doet de provincie aan biobased economy? Gelderland draagt bij aan de uitvoering van het landelijke Innovatiecontract Biobased Economy. Dit Innovatiecontract Groene Groei, van biomassa naar business, valt onder de topsector chemie. Het werkt door in de vijf andere werkvelden van de biobased economy, waaronder energie. Daarnaast ondersteunen wij netwerken (community s) en samenwerking met Wageningen ur, Greenport Betuwse Bloem en de Dienst Landelijk Gebied van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. En we streven ernaar om op verantwoorde wijze meer biomassa uit landbouw en landschap te halen. We stimuleren het meervoudig gebruik van biomassa en bioraffinage voor mest en slib, vezels en bouwstenen van houtachtig materiaal (lignocellulose) en stoffen uit algen, natte en verse biomassa. Ook blijven wij graag rechtstreeks de marktintroductie van (eind)producten ondersteunen via het project biobest products. Tot slot geldt dat we relevant ander Gelders beleid en programma s laten aansluiten op onze doelen.
hoofdstuk 2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Met de biomassa kunnen 250.000 gezinnen in Nederland worden voorzien van groene stroom. Rutger Jan Pessers, vestigingsmanager gdf suez Energie Nederland Doelgericht ambitieus Onze ambitie is stevig. Maar wel realistisch. We streven naar een hernieuwbare, betrouwbare en betaalbare energievoorziening. Naar minder afhankelijkheid van het buitenland. Naar economische innovatie en groei en een bloeiende biobased economy in Gelderland. In concrete cijfers willen we in 2020 14% hernieuwbare energie én 20% energiebesparing ten opzichte van 2010 bereiken. We streven ook nog eens naar energieneutraliteit in 2050. Dit blijft geen utopie als we er nu samen de schouders onder zetten. En als we doelgericht aan de slag gaan. We streven daarbij drie doelen na: de emt-sector verder versterken, energiebesparing stimuleren en bijdragen aan hernieuwbare energie. Doelen en subdoelen waarvan we een doelenboom hebben gemaakt. Maar doelgericht werken is niet genoeg. We moeten ook effectief zijn. Dus ondersteunen we innovaties waarvan we kunnen onderbouwen dat ze bijdragen aan wat we willen bereiken. En we omarmen icoonprojecten en marktintroducties die kansrijk zijn. Tot slot ondersteunen we vooral uitrolprojecten die kostenefficiënt zijn.
2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Rutger Jan Pessers vestigingsmanager gdf suez Energie Nederland Biomassa geldt als een co 2 -neutrale energiebron. gdf suez Energie Nederland (voorheen Electrabel) heeft een lange ervaring met hernieuwbare energiebronnen. In 2010 nam het bedrijf de biomassa-installatie bij Centrale Gelderland in Nijmegen in gebruik. Een belangrijke bijdrage aan de verduurzaming van de energiemix in Nederland. Door de biomassa-installatie kan jaarlijks ongeveer een kwart van de hoeveelheid steenkool worden vervangen door biomassa. Resultaat: een co 2 -reductie van 750.000 ton per jaar. Voor een duurzame toekomst zoekt gdf suez Energie Nederland altijd naar dialoog met stakeholders als klanten, politici, belangenorganisaties, ngo s en lokale belangenorganisaties. Vanuit Centrale Gelderland is de provincie Gelderland een van onze belangrijkste stakeholders.
2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doel: emt-sector verder versterken emt staat voor Energie Milieu Technologie. Cleantech is de verzamelnaam voor producten en diensten die een bijdrage leveren aan een schone aarde; een deelverzameling van emt dus. Bedrijven en adviesbureaus in de cleantech-sector werken aan hernieuwbare energie, duurzaam bouwen of transport, recycling, dienstverlening, duurzame materialen en systemen, energiezuinige componenten of schoon water. In Gelderland is de emt-sector goed voor ongeveer 1,5 % vande werkgelegenheid. Er zijn 800 bedrijven, 3 universiteiten, 7 hogescholen en 9 roc s in deze sector actief. emt en biobased economy Oost-Nederland onderscheidt zich in de emt-sector en biobased economy met vooraanstaande ondernemingen en kennisinstellingen. Onder ander wat betreft groen-gasproductie, pyrolyse (bio-)olie en de inzet van hout voor lokale energievoorziening. Maar ook op andere terreinen zoals smart grids & energy, decentrale opwekking van hernieuwbare energie en warmte en schone aandrijftechnologie. Onze inzet We willen dat de emt-sector in Gelderland een belangrijke, nog meer groeiende economische drager wordt. Dat is belangrijk voor de energietransitie en de biobased economy. Maar ook voor de werkgelegenheid. We zien energie als een topsector en een motor van nieuwe kennisclusters. We onderhouden nauwe contacten met het landelijke Top Team Energie en willen een prominente plek innemen binnen de landelijke organisatiestructuren voor biobased economy. Vestigingsklimaat Een goed vestigingsklimaat is belangrijk om de emt-sector in Gelderland te laten floreren. Dus zorgen we dat icoonprojecten hier alle kans van slagen hebben. Het gaat dan om aansprekende, grote projecten die een regio op de kaart zetten. Per regio kijken we of we innovatiepartijen naar Gelderland kunnen halen die ons ecosysteem voor innovatie kunnen versterken. Kennis, kunde, kassa We willen dat nieuwe kennis binnen de emt-sector ook leidt tot nieuwe producten en diensten. Daarom ondersteunen we innovaties en uitrol via netwerkbijeenkomsten met innovatieve bedrijven. Centraal staan kansen en belemmeringen. In de innovatiefase versterken wij het organiserend vermogen. Provinciale investering De provincie investeert flink om de emt-sector en biobased economy te versterken. Een groot deel van onze financiering gaat naar (icoon)projecten. Veel van deze projecten dragen ook bij aan de doelstellingen van energiebesparing en/of hernieuwbare energie. Vanaf 2014 verwachten we nieuwe Europese cofinanciering. Revolverende middelen We werken ook met revolverende middelen. Dit zijn middelen uit een investeringsfonds dat ondernemingen en instellingen onder gunstige voorwaarden geld uitleent voor projecten. Dit fonds blijft bestaan doordat aflossingen en rente weer terugvloeien. Die middelen kunnen vervolgens worden gebruikt om nieuwe projecten te financieren. Er blijft ruimte voor subsidies.
2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doel: energiebesparing stimuleren Energiebesparing kunnen we bereiken door hetzelfde te doen met minder energie. En door efficiënter gebruik te maken van energie. Energiebesparing is het meeste effectieve en goedkoopste onderdeel van de energietransitie. Maar het vraagt wel om investeringen vooraf. Investeringen die zich pas in de loop van de tijd terugverdienen. Onze inzet We zetten in op energiebesparing. We sluiten ons aan bij het Europese doel van 20% energiebesparing in 2020 ten opzichte van 2010. Dat betekent jaarlijks een gemiddelde besparing van 2%. Energiebesparing omvat alle energiebesparingsmaatregelen om de consumptie van energie te verminderen. Investeringsdrempels verlagen Veel energiebesparing en kostenbesparing bereiken we in de gebouwde omgeving. Dat gaat breder dan woningbouw. We willen daarvoor samen met andere overheden en bedrijven slimme constructies ontwikkelen om investeringsdrempels te verlagen. Bijvoorbeeld via energie service companies (esco s). De nieuwbouw van woningen moet naar energieneutraal in 2020. Om die transitie te ondersteunen begonnen we al met het project Woonpark Gelderland. Bestaande woningbouw Gelderland blijft ook actief in de grootschalige uitrol van energiebesparing in de bestaande woningbouw. We hebben een isolatieregeling voor koopwoningen die nog doorloopt in 2012. Ook onderzoeken we het nut en de mogelijkheden van een stimuleringsregeling voor de huursector. Verder bekijken we andere mogelijkheden zoals het inzetten van de nieuwe hretechnologie in de bestaande bouw. Bedrijven Bedrijven hebben nog een groot onbenut potentieel aan energiebesparing. Daar liggen kansen. Vooral kleine bedrijven maken nog weinig gebruik van de mogelijkheden om energie te besparen. Samen met het mkb ontwikkelen we hiervoor een aanpak. De papierindustrie en glastuinbouw behouden onze speciale aandacht. De inzet van kleine warmtekrachtkoppelingen (wkk) is hier een optie. Eigen voorbeeldrol Als provincie gebruiken we natuurlijk ook energie. We geven het goede voorbeeld door energiebesparing nadrukkelijk na te streven bij onze huisvesting, inkoop en aanbesteding, verlichting van de provinciale wegen en het wegbeheer. Ons beleid bevordert duurzaam goederenvervoer. We houden rekening met energiebesparing bij de concessieverlening voor het openbaar vervoer. En in cultuurhistorische programma s voor monumenten en landgoederen speelt energiebesparing een rol. Financiële inzet en instrumenten We ondersteunen het ontwikkelen van nieuwe instrumenten en maken gebruik van opdrachten en subsidies. Ook hier werken we met revolverende middelen, net als bij het versterken van de emt-sector.
2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doel: bijdragen aan hernieuwbare energie Een belangrijk onderdeel van de energietransitie is het vergroten van het percentage hernieuwbare energie. Tot hernieuwbare energie rekenen we zonne-energie, bio-energie, windenergie, waterkracht en warmte die we via warmtepompen/-wisselaars halen uit (diepe) bodem, water en lucht. We willen in 2050 energieneutraal zijn. Om dat te bereiken heeft Europa het tussendoel gesteld dat Nederland in 2020 14% hernieuwbare energie gebruikt. Breed palet We gaan vele projecten met hernieuwbare energie actief ondersteunen en faciliteren. We bieden daarbij ruimte aan alle vormen van hernieuwbare energie. Deze breedte is nodig. Want alleen een breed palet aan hernieuwbare energie leidt tot een hoog percentage hernieuwbare energie. Ondersteunen vernieuwingstrajecten Samen met de regio s brengen we kansen in beeld en ontwikkelen we routekaarten. Er zijn in de provincie veel initiatieven om hernieuwbare energie op te wekken. Bijvoorbeeld door het opstarten van een lokaal of regionaal duurzaam energiebedrijf of door het ontwikkelen van nieuwe financieringsconstructies voor zonne-energie. We willen pilots op dit gebied ondersteunen die de overschakeling op hernieuwbare energie moeten faciliteren. Dat geldt ook voor pilots op het gebied van slimme energienetten. Boven het landelijk streven Door grote slagen te maken, kunnen we in Gelderland 8% hernieuwbare energie bereiken in 2015. Denk bijvoorbeeld aan het bijmengen van meer biomassa in de Centrale Gelderland in Nijmegen, de grootschalige productie van biogas en het benutten van warmtebronnen en -netten. Als we die 8% bereiken, zitten we 1% boven het landelijk streven. Dat behalen we alleen als we vol inzetten op een nauwe samenwerking met onze partners. Voorwaarden scheppen en verbinden We zorgen voor goede randvoorwaarden voor initiatieven om hernieuwbare energie op te wekken. We ondersteunen kennismanagement en netwerken van gemeenten, bedrijven en kennisinstellingen gericht op hernieuwbare energie. Waar nodig richten we nieuwe kennisnetwerken op of verbinden we bestaande relevante netwerken met elkaar. We ondersteunen bedrijven en gemeenten met ontsluiting van beschikbare kennis en kunde, onder andere door kansenkaarten. Financiële inzet en instrumenten We werken aan een evenwichtig financieel instrumentarium, subsidiemogelijkheden voor pilots en faciliterende instrumenten zoals kansen- en routekaarten. Wij lobbyen namens en met Gelderse partijen voor additionele financiering. Verder werken we met revolverende middelen zoals we dat ook doen bij de andere twee doelen: emt en energiebesparing.
2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doelenboom Ambitie Toekomstbestendige energievoorziening met bijbehorende economische innovatie en groei. Biobased economy floreert. We dragen bij aan 20% energiebesparing in 2020 ten opzichte van 2010, aan 14% hernieuwbare energie in 2020 en we streven naar energieneutraliteit in 2050. emt is een belangrijke (en groeiende) economische drager en draagt bij aan energietransitie en biobased economy Bijdragen aan energiebesparing door ondesteunen/faciliteren doelgroepen Bijdragen aan hernieuwbare energie door ondersteunen/faciliteren doelgroepen Een goed (fysiek) vestigingsklimaat Ondersteunen vernieuwingstrajecten energiebesparing Ondersteunen vernieuwingstrajecten hernieuwbare energie De weg van kennis-kundekassa loopt gestroomlijnd Stimuleren (regionale) uitrol energiebesparing Stimuleren (regionale) uitrol hernieuwbare energie De sector is georganiseerd, zichtbaar en heeft breed draagvlak onder achterban en in partnerschap met PG Provincie Gelderland geeft goede voorbeeld met energiebesparing Provincie Gelderland geeft goede voorbeeld met hernieuwbare energie Biobased economy is gegroeid, verbreed, georganiseerd en zichtbaar
2 Op weg naar hoeveel nieuwe energie? Doelenboom We maken Ambitie bij onze doelen onderscheid tussen resultaatverplichtingen met bijbehorende en inspanningsverplichtingen. economische innovatie Omdat en groei. wij voor Toekomstbestendige energievoorziening Biobased economy floreert. We dragen de bij realisatie aan 20% van energiebesparing de doelen sterk in afhankelijk 2020 ten zijn opzichte van de van inzet 2010, aan 14% hernieuwbare energie in 2020 van en (en we draagvlak streven naar bij) energieneutraliteit onze partners, hebben in 2050. we voor de meeste doelen een inspanningsverplichting. Waar we de uitkomst zelf kunnen realiseren, bij onze voorbeeldrol, hebben we een resultaatverplichting. emt is een belangrijke (en Bijdragen aan energiebesparing Bijdragen aan groeiende) economische door onde- hernieuwbare energie door drager en draagt bij aan steunen/faciliteren ondersteunen/faciliteren energietransitie en doelgroepen doelgroepen biobased economy Een goed (fysiek) vestigingsklimaat Ondersteunen vernieuwingstrajecten energiebesparing Ondersteunen vernieuwingstrajecten hernieuwbare energie De weg van kennis-kundekassa loopt gestroomlijnd Stimuleren (regionale) uitrol energiebesparing Stimuleren (regionale) uitrol hernieuwbare energie De sector is georganiseerd, zichtbaar en heeft breed draagvlak onder achterban en in partnerschap met PG Provincie Gelderland geeft goede voorbeeld met energiebesparing Provincie Gelderland geeft goede voorbeeld met hernieuwbare energie Biobased economy is gegroeid, verbreed, georganiseerd en zichtbaar
hoofdstuk 3 Wat doen we al? Na alle voorbereidingen nu gewoon doen. Gelderland heeft alles in huis om het tot een succes te maken. Arjan Prinsen, bedrijfsleider Groot Zevert Iconen van Gelderse energie Om onze doelen te halen, zijn we al flink aan de weg aan het timmeren. Zo zijn we bezig de emt-sector verder te versterken door aan een nóg beter vestigingsklimaat te werken. Aantrekkelijke icoonprojecten zijn onder andere de komst van de hernieuwbare energiecorridor A15, de magneetlocatie Velddriel, het opnieuw inrichten van glastuinbouwkassengebieden, Woonpark Gelderland, Topell in Duiven, Algaeparc en de teelt van eendenkroos. Deze laatste drie projecten zijn ook toonaangevende biobased projecten. Op het gebied van energiebesparing is het warmtenet Waalsprong bij Nijmegen een interessant project. Het kan namelijk uitgroeien tot een regionaal warmtenet dat ook het kassengebied Bergerden omvat en aansluit op de netten in Arnhem en Duiven/Westervoort. We werken hier samen met onder andere Alliander en de gemeente Nijmegen. Als het gaat om hernieuwbare energie is het initiatief Solarparc Rivierenland een mooi voorbeeld. Een echt samenwerkingsproject dat gestart is door het regionale bedrijfsleven. En zo gebeurt er nog veel meer. Ook op het gebied van de ontwikkeling van geothermie en biogas (Biogas Infrastructuur Oost Nederland).
3 Wat doen we al? Arjan Prinsen bedrijfsleider Groot Zevert Arjan Prinsen is al jaren actief in de biogas- en landbouwsector. Als bedrijfsleider bij Groot Zevert Vergisting weet hij alles van mestvergisting. Hij is net als veel anderen enthousiast over de duurzaamheid daarvan. Om tot een echte doorbraak te komen, moeten echter eerst de productiekosten van biogas sterk omlaag. Daarom werkt Arjan dagelijks aan innovatie en ontwikkeling. Samen met regionale bedrijven ontwikkelt hij bijvoorbeeld alternatieven voor mestraffinage. En aan de teelt van eiwitrijk eendenkroos met vergiste mest als voedingsbron voor veevoer. Die combinatie heeft veel duurzame potentie. En tegelijkertijd worden daarmee de productiekosten van biogas met bijna 40% verlaagd. Een Achterhoekse win-win-win voor veehouders, klimaat en milieu.
hoofdstuk 4 Met wie werken we samen op weg naar nieuwe energie? Met Algaeparc overbruggen wij de afstand tussen wetenschap en bedrijven; dit is noodzakelijk om de beloftes van deze nieuwe bron van biomassa in de biobased economy waar te kunnen maken. Maria Barbosa, directeur Algaeparc Wageningen ur Samenwerken met de vier O s De energietransitie kan alleen slagen als iedereen meedoet. Onze inzet is te zorgen dat bedrijven, burgers en andere partijen binnen en buiten Gelderland de weg naar energieonafhankelijkheid kunnen bewandelen. Maar het zijn onze partners die de slagkracht hebben. We rekenen daarbij vooral op de vier O s. Om te beginnen de Ondernemers: bedrijven in de emt-sector, gedeeltelijk via kiemt (kennis en innovatie in Energie- en MilieuTechnologie), wanneer het gaat om innovatie. Maar we willen dat elke ondernemer hier zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. Onderzoek (& onderwijs) kan door kennis en onderzoek een krachtige impuls geven. Ook een belangrijke groep is de (andere) Overheden. De Rijksoverheid, voor het scheppen van het juiste klimaat, maar we kijken ook over de grens of we bijvoorbeeld met Nordrhein-Westfalen kunnen samenwerken. Als vierde zijn de maatschappelijke Organisaties van belang: partijen als gnmf, terreinbeheerders en lokale energiebedrijven. Al deze partijen spreken we geregeld binnen, of buiten vaste fora als de transitie Arena of het Gelders Transitie Centrum.
4 Met wie werken we samen op weg naar nieuwe energie? Maria Barbosa directeur Algaeparc Wageningen ur In 2011 heeft Algaeparc Wageningen ur op Wageningen Campus het Algaeparc (Algae Production And Research Centre) gebouwd. Algaeparc onderzoekt duurzame en economisch rendabele microalgenteeltsystemen. Daarmee slaat het centrum een brug tussen fundamenteel onderzoek en de industriële productie van algen. De biomassa uit algenteelt is de basis voor biobrandstoffen en is een bron van eiwitten voor voedsel en chemicaliën. Algaeparc draagt bij aan de uitvoering van het landelijke Innovatiecontract Biobased Economy en sluit dus aan bij de Provinciale doelen. Dergelijke biobased economy heeft zelfs de potentie om door te groeien tot één van de speerpunten van de nationale economie.