Het mkb anders bekeken Een nieuwe typologie van het mkb in Rotterdam
Auteurs: Rutger Kok, Tommy Span en Wim Verhoeven Zoetermeer, 11 december 2015 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld.. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. Ver.: Definitief
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 5 1.2 Alternatieve typering 5 2 De nieuwe mkb typen 8 2.1 Het Rotterdamse mkb 8 2.2 De zzp er 9 2.3 Het jonge mkb 11 2.4 Het innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb 13 2.5 Het reguliere mkb met personeel 14 2.6 Overlap 16 2.7 Ontwikkelingen in de nieuwe typologie in Rotterdam 17 2.8 De nieuwe typologie in Rotterdamse speerpuntsectoren 18 3 Samenvatting en conclusies 21 Bijlagen 23 Bijlage 1 Definities en afbakeningen 25 Bijlage 2 Onderzoeksverantwoording 29 3
1 Inleiding 1.1 Aanleiding Ruim 99% van het Nederlands bedrijfsleven behoort tot het midden- en kleinbedrijf (mkb). In Rotterdam is de situatie niet heel anders. Het gemak waarmee deze term gebruikt wordt, doet soms vermoeden dat het om een uniforme groep bedrijven gaat. Niets is echter minder waar. Het mkb is in de praktijk heel divers. Er zijn ondernemers die alleen hun eigen arbeid aanbieden, terwijl andere ondernemers nieuwe producten ontwikkelen en maken en andere juist heel traditioneel bezig zijn. Sommige bedrijven bestaan al heel lang, terwijl andere bedrijven net zijn opgericht. Ook de ambities kunnen sterk verschillen. Beleidsmatig is voor deze verschillende typen bedrijven een andere benadering nodig. Op verzoek van het ministerie van Economische Zaken is daarom door Panteia een nieuwe typologie van het mkb ontwikkeld die beter aansluit bij het gevoerde beleid 1. Het doel is om tot een indeling te komen die voor beleid én bedrijfsleven herkenbaar is en recht doet aan de diversiteit van het mkb. De gemeente Rotterdam wil graag bij de nieuwe indeling aansluiten en zo een beeld krijgen van het Rotterdamse mkb. In deze studie wordt een beeld gegeven van de omvang, de ontwikkeling en de kracht van het Rotterdamse mkb volgens deze alternatieve indeling. 1.2 Alternatieve typering Traditioneel wordt het mkb afgebakend naar bedrijfsgrootte en sector. Tot het MKB behoren alle bedrijven tot 250 werkzame personen, waarbij bedrijven tot 10 werkzame personen worden aangemerkt als microbedrijf, bedrijven van 10 tot 50 werkzame personen als kleinbedrijf en bedrijven van 50 tot 250 werkzame personen als middenbedrijf. Daarnaast is er de indeling naar activiteit. Hiervoor wordt de standaardbedrijfsindeling (sbi) van het CBS en de Kamer van Koophandel gehanteerd. Op dit moment is dat de sbi-2008. In deze studie wordt anders tegen het MKB aangekeken. De indeling verloopt langs twee dimensies: 1. De leeftijd van bedrijven 2. De strategie die bedrijven hebben Uitgaande van deze dimensies is het mkb onderverdeeld in vier hoofdcategorieën en daaronder nader verdeeld in 8 subgroepen: 1. De zzp-ers Zzp-ers (zelfstandigen zonder personeel) hebben geen personeel in dienst. Kenmerken van zzp-ers zijn dat ze doorgaans jong en op zichzelf gericht zijn: het verdienen van een eigen boterham en continuïteit staat voorop, ze zijn vaak traditioneel, minder innovatief en weinig internationaal. De rechtsvorm is vooral de eenmanszaak of de bv. De subtypen zijn: a. Arbeid-zzp ers Dit zijn zzp-ers die primair hun arbeid aanbieden, veelal op locatie. b. Product-zzp ers Dit zijn zzp-ers die primair producten produceren en/of verhandelen, meestal vanuit een vaste werkruimte. 1 Verhoeven, W.H.J., Prince, Y.M. & Span, T. (2015), Naar een nieuwe typologie van mkb-bedrijven, Panteia: Zoetermeer. 5
2. Het reguliere mkb Het reguliere mkb heeft betrekking op de mkb-bedrijven met personeel. Ze zijn op te splitsen in familiebedrijven en niet familiebedrijven. a. familiebedrijven Bij familiebedrijven is het eigendom en het management in handen van de familie. Continuïteit is belangrijker dan groei. De bedrijven bestaan vaak al generaties. De vof komt als rechtsvorm relatief vaak voor. b. niet-familiebedrijven Bij niet-familiebedrijven zijn eigendom en management gescheiden. Bij de strategie staat groei hoger genoteerd dan continuïteit. De bv komt als rechtsvorm relatief veel voor. 3. Het jonge mkb Jonge bedrijven zijn maximaal 5 jaar oud. Ze zijn op te splitsen in starters en overlevende starters. a. starters Starters zijn jonge bedrijven tot 3 jaar oud. Deze bedrijven zijn primair bezig hun bedrijf op de rails te krijgen. De meest voorkomende rechtsvormen zijn de eenmanszaak, de bv en de vof. b. overlevende starters Overlevende starters zijn tussen de 3 en 5 jaar oud. Deze bedrijven hebben deels al een zekere groeistrategie en in beperkte mate internationaal actief (born globals). De rechtsvorm is veelal de eenmanszaak, de bv en de vof. 4. Het innovatieve mkb gericht op waardecreatie Het innovatieve bedrijf gericht op waardecreatie is een innovator (koploper, ontwikkelaar of toepasser uit de innovatiepiramide 2 ). De waardecreatie komt tot uitdrukking in de omzet of de toegevoegde waarde. De bedrijven zijn bovengemiddeld internationaal actief en daarnaast relatief kapitaalintensief en vaak high-tech of medium high-tech. Ze zijn op te splitsen naar hun groeiambities. a. innovators met bovengemiddelde groeiambities Deze bedrijven hebben een bovengemiddelde groeiambitie. De rechtsvorm is, mede in verband met de risico s, doorgaans de bv. b. innovators zonder bovengemiddelde groeiambities Deze bedrijven zijn weliswaar gericht op waardecreatie, maar hebben daarbij geen uitgesproken groeiambitie. Er bestaat een grote veelzijdigheid en gelaagdheid binnen het mkb. In tegenstelling tot de traditionele indeling naar sector en omvang houdt de nieuwe typologie van het mkb hier expliciet rekening mee. Er bestaat overlap tussen de typen: een zzp er kan een jong en innovatief bedrijf hebben. Door (sub)typen te combineren, wordt de veelzijdigheid van het mkb goed afgedekt. Tussen de zzp ers en het reguliere mkb bestaat geen overlap: het reguliere mkb wordt gevormd door alle bedrijven met ten minste twee en niet meer dan 250 werkzame personen. De typologie beslaat daarmee het gehele mkb. Een en ander is schematisch weergegeven in figuur 1. 2 Gibcus, P. & de Jong, J. (2008), Innovatiepiramide: een segmentatie van het mkb, EIM: Zoetermeer. 6
figuur 1 schematische weergave van de bedrijfstypen in Rotterdam geschaald naar leeftijd en strategie jong Jong mkb Innovatief mkb gericht op waardecreatie Zzp-ers continuïteit Arbeid zzp-er 62%% Product zzp-er 10% Innovatoren zonder groeiambities 28% Innovatoren met groeiambities 10% Strategie waardecreatie familiebedrijven 12% Nietfamiliebedrijven met personeel 16% Regulier mkb-bedrijf leeftijd oud Noot: typen overlappen elkaar deels! Bron: Panteia (2015) De informatie voor deze nieuwe typologie is ontleend aan de statistieken van het CBS 3, aangevuld met een enquête die gehouden is onder deelnemers uit het MKB- Beleidspanel van Panteia. In dit Panel van ca. 1200 MKB-bedrijven zitten ongeveer 100 Rotterdamse bedrijven. Aan de orde komen (voor zover beschikbaar) per hoofdtype de volgende items: Aantal Rotterdamse MKB-bedrijven in 2013 naar hoofdcategorie; ontwikkelingen in 2013 en 2014; aandeel in Nederland en de verdeling naar subgroepen. Werkgelegenheid MKB Rotterdam in 2013 naar hoofdcategorie; ontwikkelingen in 2013 en 2014; aandeel in Nederland en de verdeling naar subgroepen. Omzet MKB-Rotterdam naar hoofdcategorie en ontwikkeling in 2013 naar hoofdcategorie; ontwikkelingen in 2013 en 2014; aandeel in Nederland en de verdeling naar subgroepen. Bruto toegevoegde waarde MKB Rotterdam naar hoofdcategorie en ontwikkeling in 2013 naar hoofdcategorie; ontwikkelingen in 2013 en 2014; aandeel in Nederland en de verdeling naar subgroepen. Het belang van de vier speerpuntsectoren in de vier hoofdcategorieën (gemeten naar aantal bedrijven). Voor een nadere uitwerking van de onderzoeksaanpak wordt verwezen naar bijlage 2. 3 De keuze van de bron heeft consequenties voor de genoemde aantallen bedrijven. Met name bij de zzp-ers telt het CBS aanmerkelijk meer bedrijven dan bijvoorbeeld het Bedrijvenregister Zuid-Holland (BRZ). Tot 2014 maakte het CBS gebruik van zowel het Handelsregister als gegevens van de Belastingdienst. Vanaf 2014 is het Handelsregister de enige bron. 7
2 De nieuwe mkb typen Dit hoofdstuk beschrijft de omvang en de prestaties van het mkb in Rotterdam aan de hand van de nieuwe typologie van het mkb. De vier hoofdtypen en de subtypen worden beschreven aan de hand van kengetallen zoals de aantallen bedrijven, werkgelegenheid, omzet, bruto toegevoegde waarde, internationale activiteit en innovativiteit. Internationale activiteit is gemeten aan de hand van het uitvoeren van im- of export van goederen en innovatiegedrag is inzichtelijk gemaakt door gebruik van de innovatiepiramide. Daarna volgt een beschrijving van de overlap tussen de typen en ontwikkelingen over de tijd. Het hoofdstuk eindigt met de verdeling binnen de Rotterdamse speerpuntsectoren aan de hand van de nieuwe typologie. 2.1 Het Rotterdamse mkb Voor een overzicht van het Rotterdamse mkb wordt in tabel 1 de vergelijking gemaakt via enkele kengetallen met het Nederlandse mkb. Het Rotterdamse mkb bedraagt in aantallen bedrijven zo n 3,5% van het Nederlandse totaal en behaalt een omzet die zo n 6% van de omzet van het totale Nederlandse mkb bedraagt. Dit terwijl er slechts zo n 4% van de personen werkzaam zijn in Rotterdam van het Nederlandse totaal. De bruto toegevoegde waarde ligt ook fors hoger voor het Rotterdams mkb als geheel. Het mkb in Rotterdam is innovatiever dan het mkb in heel Nederland. De internationale activiteit van het Rotterdamse mkb, gemeten aan goederenexport en import, ligt daarentegen enigszins lager 4. tabel 1 zelfstandig mkb in Rotterdam en Nederland, 2013 Kengetal Maatstaf Rotterdam Nederland Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 38.550 1.113.940 Werkgelegenheid Totaal 116.790 3.477.635 Gemiddeld 3 3.1 Omzet Totaal 29,2 mld. 508,2 mld. Gemiddeld 756.941 456.218 Bruto toegevoegde waarde Totaal 5.3 mld. 136,2 mld. Gemiddeld 138.816 122.269 Internationaal actief Aantal bedrijven 5.500 184.800 Aandeel bedrijven 14% 17% Innovatief Aantal bedrijven 14.800 396.500 Aandeel bedrijven 39% 36% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR), de Productiestatistieken 2013, de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) 2012 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. De innovativiteit is vastgesteld volgens de innovatiepiramide. Daarbij worden de koplopers, ontwikkelaars en toepassers aangemerkt als innovatief. In figuur 2 wordt de innovatiepiramide weergegeven voor Nederland en Rotterdam. Hierbij valt op dat 4 Door datarestricties wordt internationale activiteit gemeten aan de hand van goederen. Het CBS beschikt niet over data betreffende de dienstenexport en -import verdeeld naar bedrijven. 8
Rotterdam innovatiever is en dat dit vooral komt door een relatief groot aandeel toepassers. figuur 2 Innovatiepiramide Rotterdam en Nederland 2013 totale mkb Rotterdam 3% 16% 21% koplopers ontwikkelaars toepassers volgers niet-innovatief totale mkb Nederland 2% 15% 18% 34% 36% 23% 29% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR), de Productiestatistieken 2013, de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) 2012 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. 2.2 De zzp er Zzp ers hebben de laatste 15 jaar een snelle groei doorgemaakt in Nederland en worden gezien als de flexibele schil op de economie 5. De kengetallen voor de zzp ers als groep voor Rotterdam en voor Nederland zijn weergegeven in tabel 2. De zzp ers bestaan per definitie uit één werkzame persoon en de Rotterdamse zzp ers zijn goed voor ongeveer 3,7% van alle Nederlandse zzp ers. De gemiddelde omzet komt iets lager uit dan in de rest van Nederland maar de bruto toegevoegde waarde ligt daarentegen op een hoger niveau 6. Ongeveer in lijn met het nationale beeld is 10% van de zzp ers internationaal actief. Evenals bij het gehele mkb ligt het innovatieniveau n Rotterdam boven het landelijk gemiddelde. 5 Stel, A.J. van (2015), Types and roles of entrepeneurship: the value of different types of entrepeneurs for the Dutch economy and society, Panteia: Zoetermeer. 6 Gemiddelde waardes zijn gebaseerd op waarnemingen met een grote spreiding en zijn vooral indicatief. 9
tabel 2 de zzp'er in Rotterdam en in Nederland, 2013 Kengetal Maatstaf Rotterdam Nederland Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 27.650 747.435 Werkgelegenheid Totaal 27.650 747.435 Gemiddeld 1 1 Omzet Totaal 1,8 mld. 54,9 mld. Gemiddeld 65.100 73,500 Bruto toegevoegde waarde Totaal 0,9 mld. 22,3 mld. Gemiddeld 32.500 29.800 Internationaal actief Aantal bedrijven 2.700 82.200 Aandeel bedrijven 10% 11% Innovatief Aantal bedrijven 9.600 224.200 Aandeel bedrijven 35% 30% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR), de Productiestatistieken 2013 en de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) 2012 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. De zzp ers kunnen onderverdeeld worden in product- en arbeids-zzp ers. De flexibele schil waarnaar eerder verwezen werd, slaat bij deze onderverdeling op de arbeidszzp ers, die ondernemers in staat stellen om voor korte periode de productie uit te breiden of na verloop van tijd weer in te krimpen. De product zzp ers zijn voornamelijk bedrijven met een winkel, productieruimte of transportmiddel die geen personeel in dienst hebben. In tabel 3 is voor Rotterdamse zzp ers deze onderverdeling gemaakt. tabel 3 de twee typen zzp'ers in Rotterdam, 2013 Kengetal Maatstaf Product Arbeid Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 3.800 23.900 Werkgelegenheid Totaal 3.800 23.900 Gemiddeld 1 1 Omzet Totaal 162 mln. 1,6 mld. Gemiddeld 42.600 68.500 Bruto toegevoegde waarde Totaal 63 mln. 837 mln. Gemiddeld 16.600 35.000 Internationaal actief Aantal bedrijven 400 0 Aandeel bedrijven 10% 0% Innovatief Aantal bedrijven 780 8820 Aandeel bedrijven 22% 36% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR), de Productiestatistieken 2013, de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) 2012 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. Rotterdam telt relatief veel arbeid-zzp ers wanneer dit wordt vergeleken met Nederland, namelijk ongeveer 86% van alle zzp ers vergeleken met 78% voor 10
Nederland als geheel 7. Arbeid-zzp ers zijn over het algemeen productiever wanneer gekeken wordt naar omzet en bruto toegevoegde waarde maar zij zijn per definitie niet internationaal actief (ze exporteren of importeren geen goederen). Over het algemeen zijn zzp ers doorgaans traditioneel en weinig innovatief en dit komt ook tot uiting in de cijfers voor Rotterdam. Een groter aandeel van de arbeid-zzp ers is wel als innovatief aan te merken vergeleken met de product-zzp ers. 2.3 Het jonge mkb Jonge bedrijven zijn essentieel voor het creëren van dynamiek in de economie. Ze zorgen voor nieuwe werkgelegenheid en zijn vaak ambitieuzer dan de oudere bedrijven. Als definitie wordt de grens van 5 jaar gehanteerd. Uit recente cijfers blijkt dat namelijk ongeveer de helft van de zzp ers en het overige mkb de eerste vijf jaar niet weet te overleven 8. Daarnaast zijn jonge bedrijven een interessante groep voor beleidsmakers met zo hun eigen problemen, zoals bijvoorbeeld het vinden van financiering. Voor deze groep zijn in tabel 4 de verscheidene kengetallen weergegeven voor 2013. tabel 4 het jonge mkb ( tot 5 jaar oud) in Rotterdam en in Nederland, 2013 Kengetal Maatstaf Rotterdam Nederland Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 25.870 613.600 Werkgelegenheid Totaal 49.400 1.229.800 Gemiddeld 1,9 2,0 Omzet Totaal 7,6 mld. 175,6 mld. Gemiddeld 293.800 286.200 Bruto toegevoegde waarde Totaal 2,0 mld. 46,2 mld. Gemiddeld 77.300 75.300 Internationaal actief Aantal bedrijven 2.800 78.800 Aandeel bedrijven 11% 13% Innovatief Aantal bedrijven 11.900 263.800 Aandeel bedrijven 46% 43% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013 en de Productiestatistieken 2013. De Rotterdamse jonge mkb ers beslaan zo n 4,2% van het Nederlandse totaal. Deze groep bevat gemiddeld bijna twee werknemers en is voor Rotterdam goed voor zo n 7,6 miljard omzet. Het Rotterdamse jonge mkb heeft gemiddeld een hogere omzet en bruto toegevoegde waarde in vergelijking met het nationale niveau. Daarnaast zijn ze ook bovengemiddeld innovatief, waarbij bijna de helft als innovatief kan worden aangemerkt volgens de innovatiepiramide. Wel valt op dat deze jonge ondernemingen iets minder vaak internationaal actief dan hun nationale equivalent. Vanuit werkgelegenheidsperspectief zijn ze erg belangrijk voor Rotterdam aangezien er bijna 50.000 mensen werkzaam zijn bij het jonge mkb. De jonge bedrijven zorgen voor beweging in Rotterdamse economie, zowel op het vlak van de arbeidsmarkt als voor het niveau van innovatie van de stad. 7 Span, T., Kok, R. & Fris, P. (2015), Nieuwe bedrijfstypologie mkb: kern- en performance indicatoren, Panteia: Zoetermeer. 8 Kamer van Koophandel (2015), Jaaroverzicht Ondernemend Nederland; Bedrijfsleven 2014, Utrecht: Kamer van Koophandel. 11
Het jonge mkb kan worden opgesplitst in twee verschillende subtypen aan de hand van hun leeftijd: de starters en de overlevende starters. Deze splitsing hangt samen de verschillende levensfasen die bedrijven doormaken. De startende ondernemingen zijn bezig met hun bedrijf op de rails te krijgen en moeten vaak vanuit het niets een levensvatbaar bedrijf opzetten. Hierbij is het belangrijk de eerste klanten te werven en te behouden De overlevende starters zijn vaak al op expansie gericht en daarbij de balans tussen inkomsten en uitgaven in de gaten te houden. Deze twee typen worden vaak in de literatuur gescheiden door een leeftijdsgrens van kleiner dan 3 jaar en tussen de 3 en 5 jaar oud. Ook de huidige nieuwe typologie gaat van deze grens uit. Vooral voor starters is het vinden van financiering vaak een obstakel, hoewel ook de overlevers die gericht zijn op expansie lastig krediet kunnen krijgen 9. De overlevers hebben wel al vaak een zekere groeistrategie die zij aan het uitvoeren zijn en financiering speelt hierin vaak een kritieke rol. In tabel 5 worden deze twee verschillende typen beschreven voor Rotterdam. tabel 5 de twee typen jong mkb in Rotterdam, 2013 Kengetal Maatstaf Starter (<3 jaar) Overlevende starter (3-5 jaar) Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 19.400 6.500 Werkgelegenheid Totaal 31.600 17.800 Gemiddeld 1,6 2,7 Omzet totaal 3,0 mld. 4,6 mld. gemiddeld 154.600 707.700 Bruto toegevoegde waarde totaal 780 mln. 1,2 mld. gemiddeld 40.200 184.600 Internationaal actief aantal bedrijven 2.100 700 aandeel bedrijven 11% 11% Innovatief aantal bedrijven 5.200 3.500 aandeel bedrijven 27% 54% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013 en de Productiestatistieken 2013. De overlevende starter is gemiddeld genomen groter van omvang qua werkgelegenheid, omzet en bruto toegevoegde waarde. Er zijn wel meer dan drie keer zo veel bedrijven jonger dan 3 jaar en de eerder benadrukte belangrijke rol voor de Rotterdamse werkgelegenheid binnen het mkb lijkt dan ook vooral van de vele bedrijven onder de 3 jaar afkomstig te zijn. De overlevende starters zijn daarentegen wel de meest innovatieve bedrijven, waarbij blijkt dat van de bedrijven die de eerste 3 jaar overleven meer dan de helft als innovatief gekenmerkt kan worden. Dit aandeel is ook twee keer zo groot als bij de startende bedrijven. Het percentage starters dat internationaal actief is, de zogenaamde born globals, komen in beide groepen relatief evenveel voor. 9 Span, T., Smit, L. & Verhoeven, W. (2015), Financieringsmonitor 2015-1: Onderzoek naar de financiering van het Nederlandse bedrijfsleven, Panteia: Zoetermeer. 12
2.4 Het innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb Naast een indeling naar aantal werknemers (zzp ers) en leeftijd (jonge mkb) kan ook naar de mate van innovatie, nieuwe waarde-creatie en groeistrategie een typering van het mkb plaats vinden. Innovatie en waarde-creatie is essentieel om te onderscheiden omdat een ontwikkelde economie op termijn namelijk alleen nog kan groeien door een verhoging van de productiviteit. Technologische vooruitgang is vaak een oorzaak van productiviteitsstijging en dit wordt aangewakkerd door Research & Development (R&D) uitgaven en innovatie. Innovatieve bedrijven spelen daarom een belangrijke rol voor de regionale economie en deze bedrijven zijn ook vaker internationaal actief. In tabel 6 zijn de kengetallen voor de groep innovatieve en waarde-creërende bedrijven van het mkb in Rotterdam en heel Nederland weergegeven. tabel 6 het innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb in Rotterdam en in Nederland, 2013 Kengetal Maatstaf Rotterdam Nederland Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 14.800 392.700 Werkgelegenheid Totaal 49.300 1.365.400 Gemiddeld 3.3 3,5 Omzet Totaal 7,3 mld. 228,5 mld. Gemiddeld 490.000 581.900 Bruto toegevoegde waarde Totaal 1,8 mld. 55,8 mld. Gemiddeld 121.500 142.100 Internationaal actief Aantal bedrijven 9.000 204.200 Aandeel bedrijven 61% 52% Innovatief Aantal bedrijven 14.800 392.700 Aandeel bedrijven 100% 100% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013, de Productiestatistieken 2012 en de Community Innovation Survey (CIS) 2012 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. Dit type onderneming heeft een aanmerkelijk hogere gemiddelde omzet en bruto toegevoegde waarde dan de andere typeringen en is ook bovengemiddeld vaak internationaal actief. Hiervoor geldt dat de Rotterdamse innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven vaker importeren en exporteren in vergelijking met heel Nederland. De Rotterdamse innovatieve bedrijven zijn bij elkaar zo n 4,3% van het Nederlandse totaal. Ze bieden werkgelegenheid aan bijna 50.000 personen terwijl de gemiddelde grootte van deze bedrijven iets achter loopt bij de rest van Nederland. Binnen dit type wordt nog onderscheid gemaakt tussen innovators die wel of niet een sterke groeiambitie hebben. Dit zijn ondernemingen die naast een hoog niveau van waarde creatie en innovatief gedrag ook nog een uitgesproken sterke groeiambitie hebben. Dit subtype wordt vaak gezien als de aankomende snelle groeiers en ze zijn de challengers van de huidige gevestigde bedrijven. In tabel 7 zijn de kengetallen 13
voor deze beide subtypen innovatieve en nieuwe waarde creërende ondernemers weergegeven 10. tabel 7 de twee typen innovatief en nieuwe waarde creërend mkb in Rotterdam, 2013 Kengetal Maatstaf Met sterke groeiambities Zonder sterke groeiambities Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 4.000 10.800 Werkgelegenheid Totaal 15.800 33.500 Gemiddeld 3,9 2,7 Omzet Totaal 1,8 mld. 5,5 mld. Gemiddeld 450.000 450.800 Bruto toegevoegde waarde Totaal - - Gemiddeld - - Internationaal actief Aantal bedrijven 2.560 6.480 Aandeel bedrijven 64% 60% Innovatief Aantal bedrijven 4.000 10.800 Aandeel bedrijven 100% 100% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013, de Productiestatistieken 2012 en de Community Innovation Survey (CIS) 2012 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. De innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb ers in Rotterdam die sterke groeiambities hebben, kunnen ook in de cijfers onderscheiden worden op basis van hun huidige kengetallen. Ze hebben gemiddeld genomen meer werknemers om de toekomstige sterke groei ook daadwerkelijk te verwezenlijken. De omzet van deze bedrijven is lager dan de groep zonder sterke groei-ambities en zij komen ook minder vaak voor dan de bedrijven zonder sterke groei-ambities. Wel zijn ze iets vaker internationaal actief. 2.5 Het reguliere mkb met personeel Traditioneel wordt het mkb veelal geassocieerd met bedrijven met enkele werkzame personen. Het reguliere mkb is her gedefinieerd als een bedrijf met 2 of meer werkzame personen. In feite is deze groep bedoeld als restgroep. Aangezien in de praktijk het de innovatieve typen bedrijven gebaseerd zijn op een steekproef is het lastig om deze restgroep als zodanig te benaderen. Vandaar dat gekozen is om de gehele groep met meer dan 1 werkzame persoon tot het reguliere mkb met personeel te rekenen. In tabel 8 wordt de groep inzichtelijk gemaakt voor Rotterdam en Nederland. Dit type mkb heeft in Rotterdam een relatief groot aandeel en biedt werkgelegenheid aan 89.140 personen. Naar nationale maatstaven is het relatief klein en bedraagt het bijna 3% van het totale Nederlandse reguliere mkb. De gemiddelde omzet is meer dan het dubbele vergeleken met het hele land, maar hierbij moet nogmaals de kanttekening gemaakt worden dat het gemiddelde een maatstaf is die erg gevoelig is voor de 10 Om deze groep te identificeren is gebruik gemaakt van de data uit het Panteia MKB-Beleids Panel waarbij aan ondernemers onder andere gevraagd is naar hun groeiambities. Op basis van deze zogenaamde softe indicatoren kan het onderscheid tussen de ondernemingen gemaakt worden. 14
invloed van extreme waarden en daarom vooral indicatief is. De mediaan zou een betere maatstaf zijn, maar die is op dit detailniveau niet beschikbaar. In lijn met het beeld dat ontstaat wanneer de subtypering plaats vindt op nationaal niveau, is iets meer dan een kwart van deze bedrijven internationaal actief. tabel 8 het reguliere mkb in Rotterdam en in Nederland, 2013 Kengetal Maatstaf Rotterdam Nederland Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 10.900 366.500 Werkgelegenheid Totaal 89.140 2.730.200 Gemiddeld 8,2 7,4 Omzet Totaal 27,1 mld. 453,3 mld. Gemiddeld 2,5 mln. 1,2 mln. Bruto toegevoegde waarde Totaal 4,4 mld. 113,9 mld. Gemiddeld 403.700 310.800 Internationaal actief Aantal bedrijven 2.800 102.600 Aandeel bedrijven 26% 28% Innovatief Aantal bedrijven 5.200 172.300 Aandeel bedrijven 48% 47% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013 en de Productiestatistieken 2013 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. Een groot deel van het type regulier mkb met personeel bestaat uit familiebedrijven. Hierbij is de meerderheid van het bedrijf in handen van dezelfde persoon of personen die het bedrijf hebben opgericht of van hun verwanten en zijn zij ook betrokken bij het bestuur. Een uitsplitsing van het regulier mkb naar familie- en nietfamiliebedrijven voor Rotterdam wordt gemaakt in tabel 9. 15
tabel 9 de twee typen regulier mkb in Rotterdam, 2013 Kengetal Maatstaf Familiebedrijven Niet-familiebedrijven Bedrijvenpopulatie Aantal bedrijven 4.600 6.300 Werkgelegenheid Totaal 33.900 55.200 Gemiddeld 7,4 8,8 Omzet Totaal 9,8 mld. 17,3 mld. Gemiddeld 2,1 mln. 2,7 mln. Bruto toegevoegde waarde Totaal - - Gemiddeld - - Internationaal actief Aantal bedrijven 1.600 1.200 Aandeel bedrijven 35% 19% Innovatief Aantal bedrijven 2.700 2.500 Aandeel bedrijven 58% 39% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013 en de Productiestatistieken 2013 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. In Rotterdam zijn 4.600 bedrijven actief die als familiebedrijf kunnen worden gekenmerkt. Deze zijn vaker internationaal actief dan niet-familiebedrijven. Familiebedrijven zijn vaak gericht op continuïteit 11 en minder op winsmaximalisatie. Ze worden ook vaak gezien als creatieve bedrijven. Dit komt ook in tabel 8 tot uiting door het hoge niveau van innovativiteit van familiebedrijven vergeleken met nietfamiliebedrijven: meer dan de helft van deze bedrijven kan als innovatief worden gezien. Wel zijn familiebedrijven gemiddeld wat kleinschaliger met een lagere omzet en werkgelegenheid dan niet-familiebedrijven. Ze bieden werkgelegenheid aan 33.900 personen in Rotterdam. 2.6 Overlap De nieuwe typologie die gehanteerd wordt in de huidige studie laat per definitie wel het bestaan van overlap tussen de verschillende typen toe. Dit in tegenstelling tot de standaard indeling naar sbi-code en grootteklasse waarbij dit niet mogelijk is. Een bedrijf kan immers maar in één grootteklasse thuis horen en hoewel bedrijven in meerdere sectoren actief kunnen zijn worden ze altijd ingedeeld naar gelang de zogenaamde primaire sector. In de nieuwe typologie kunnen ondernemingen zowel innovatief als jong zijn bijvoorbeeld, of jonge bedrijven kunnen zowel innovatief zijn als uit één werkzame persoon bestaan en dus als zzp er actief zijn. Deze overlap betekent dat de vier hoofdtypen niet bij elkaar opgeteld kunnen worden om tot het totale bedrijfsleven te komen voor Rotterdam. Een onderneming kan maximaal aan drie verschillende typen worden toegekend. Een en ander wordt schematisch weergegeven in figuur 3. 11 Floren et al (2010), Family Business in the Netherlands: characteristics and success factors 16
figuur 3 schematische weergave van de typologie van het mkb Bron: Panteia, 2015. In figuur 3 wordt ook getoond dat de enige manier om tot het totale mkb te komen in de nieuwe typologie bestaat uit de splitsing tussen zzp ers en het reguliere mkb. De overlappende subgroepen kunnen juist erg interessant zijn om tot typeringen van het mkb te komen. Voor Rotterdam is in tabel 10 de aandelen van overlap binnen het mkb volgens de nieuwe typologie uitgewerkt. Binnen alle typen (behalve per definitie niet het reguliere mkb met personeel) vormen de zzp ers altijd meer dan 65% van het aantal bedrijven. Omgekeerd kan gesteld worden dat 34% van de zpp ers als innovatief valt te kenmerken. Bijna de helft van de jonge bedrijven kan als innovatief en nieuwe waarde creërend worden gekenmerkt. Binnen het hoofdtype jonge bedrijven zijn dit vooral de overlevende starters (leeftijd tussen 3 en 5 jaar) in plaats van de starters(bedrijven tot 3 jaar oud). Het reguliere mkb heeft de meeste overlap met het innovatief en nieuwe waarde creërend mkb en met de jonge bedrijven. tabel 10 overlap nieuwe typologie van het mkb in Rotterdam, 2013 zzp er jong mkb innovatief mkb regulier mkb aandeel in totale Rotterdamse zelfstandige mkb van de zzp ers is... 100% 62% 34% 0% van het jonge mkb is... 81% 100% 46% 19% van het innovatieve mkb is... 65% 15% 100% 35% van het regulier mkb is... 0% 37% 48% 100% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013 en de Productiestatistieken 2013 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. Schattingen zijn gemaakt voor de omvang van het aantal zzp ers en innovatieve mkb in 2013 om zo een volledige overlap te kunnen berekenen. 2.7 Ontwikkelingen in de nieuwe typologie in Rotterdam In 2012 heeft de Nederlandse economie de zogenaamde tweede dip na de economische crisis van 2008 gehad. Interessant voor beleidsmakers is dan ook om te 17
zien hoe deze tweede dip beleefd is en hoe de economie zich daarna herstelde. Dit geeft ook een beeld van de veerkracht van het Rotterdamse economie. Onderstaand laat tabel 11 de ontwikkelingen voor Rotterdam na deze tweede dip zien. tabel 11 ontwikkelingen in het aantal bedrijven, de werkgelegenheid en de omzet voor de nieuwe typologie van het mkb in Rotterdam en Nederland, 2012-2014 2012-2013 2013-2014 Rotterdam Nederland Rotterdam Nederland de zzp er aantal bedrijven 7% 6% 4% 4% werkgelegenheid 7% 6% 4% 4% omzet -19% -9% - het jonge mkb aantal bedrijven 6% 5% 1% 0% werkgelegenheid 3% 1% 1% -2% omzet -6% -11% - - het innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb het reguliere mkb met personeel aantal bedrijven - - - werkgelegenheid - - - omzet - - - aantal bedrijven 0% -2% 3% -1% werkgelegenheid -1% -3% 2% 0% omzet 11% -1% - - Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013 en de Productiestatistieken 2013 en op basis van het Panteia Bedrijven Panel 2015. Van de groep innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb is geen ontwikkeling aan te geven omdat de innovatiestatistiek tweejaarlijks wordt gemeten. De meest recente is van 2012. Om deze kracht van Rotterdam aan te geven wordt in de tabel weergegeven hoe de verschillende typen zich ontwikkeld hebben over de jaren heen. Hierbij hebben de meest recente statistische gegevens betrekking op de periode 2013-2014, maar deze zijn niet voor alle relevante kengetallen beschikbaar. Om dit te ondervangen is tevens de ontwikkeling in de periode 2012-2013 meegenomen in de beschrijving van de ontwikkeling. Het aantal zzp ers kende in de periode 2012-2013 een groei van ruim 7% die is afgezwakt in het jaar erna. De omzet voor deze zzp ers is door de tweede conjunctuurdip wel flink gedaald met 19% in 2012-2013. Dit betekent dat door de crisis de zzp ers aan minder opdrachten hebben gewerkt en waarschijnlijk voor een fors lager tarief. Ook het jonge mkb kende een daling in 2012 van de omzet. Hier groeide het aantal bedrijven met 6% in 2012/2013 maar deze groei zwakte flink af in 2013-2014. Het reguliere mkb heeft een kleine krimp gehad in het personeel in 2012-2013 maar nog wel een groei in de omzet van 11%. In 2013-2014 herstelde de werkgelegenheid en het aantal bedrijven in dit type mkb wel weer door een kleine groei te noteren. 2.8 De nieuwe typologie in Rotterdamse speerpuntsectoren De gemeente Rotterdam heeft een aantal kansrijke economische clusters benoemd, de zogenaamde speerpuntsectoren. Dit zijn voor Rotterdam Cleantech, Maritiem, Health en Food. In tabel 12 is het belang van deze speerpuntsectoren afgemeten aan de hand 18
van het aantal bedrijven per type. In de speerpuntsector Cleantech bestaat het merendeel van de ondernemingen uit zzp ers en is ook 64% van de ondernemingen jonger dan vijf jaar. Het reguliere mkb met personeel speelt slechts een kleine rol in deze sector. In de maritieme sector speelt het regulier mkb daarentegen wel een vrij grote rol en is ook meer dan de helft van het aantal ondernemingen jongen dan vijf jaar. Van alle speerpuntsectoren heeft de health sector relatief het grootste deel bedrijven dat tot het jonge mkb gerekend kan worden. In de food-sector zijn zzp ers relatief het minst belangrijk en heeft het regulier mkb dus het grootste aandeel. Hier lijken de gevestigde bedrijven ook een significant groter deel van de sector in handen vergeleken met de Health en Cleantech. tabel 12 verdeling van de nieuwe typologie voor het mkb in de speerpuntsectoren, 2013 zzp Jong innovatief regulier van cleantech is... 82% 64% van maritiem is... 69% 56% van health is... 71% 72% van food is... 64% 56% * * * * 18% 31% 29% 36% Bron: Berekeningen Panteia op basis van niet-openbare microdata van het Centraal Bureau voor de Statistiek betreffende het Algemeen Bedrijvenregister (ABR) 2013, de Productiestatistieken 2012 en de Community Innovation Survey (CIS) 2012. *: Te weinig waarnemingen 19
3 Samenvatting en conclusies In deze studie is in beeld gebracht hoe het mkb in Rotterdam ingedeeld kan worden in de nieuwe typologie van het mkb. Hierin is beschreven wat de omvang is van de typologieën, wat de kenmerken zijn inclusief de prestaties en wat de kracht van Rotterdam hierin is. Daarnaast is een beeld geschetst van de overlap tussen de vier verschillende hoofdtypen. De typologie is ontwikkeld in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en vertaald naar Rotterdam. De typologie bestaat uit de typen zoals beschreven in tabel 13. tabel 13 nieuwe typologie van het mkb Type ZZP ers Subtype Arbeid-zzp er Product-zzp er Jonge bedrijven Starter Overlevende starter Regulier mkb met personeel Familiebedrijf Niet-familiebedrijf Innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven Met sterke groeiambities Zonder sterke groeiambities Bron: Panteia (2015) Het mkb is hier gedefinieerd als het bedrijfsleven exclusief landbouw en zorg & welzijn. Het mkb in Rotterdam telt in 2013 ruim 38.000 bedrijven die een omzet genereerden van circa 29,2 miljard en een toegevoegde waarde van 5,3 miljard. Het mkb biedt werk aan een kleine 117.000 personen. De grootste groep mkb-bedrijven wordt gevormd door de zzp ers. Er zijn in Rotterdam zo n 27.650 zzp ers actief waarvan het grootste deel bestaat uit arbeid-zzp ers. De groep arbeid-zzp ers kan gezien worden als de flexibele schil op de Rotterdamse economie. Er is een grote overlap tussen zzp ers en jonge bedrijven en ongeveer een derde van de Rotterdamse zzp ers kunnen als innovatief worden gezien. Het aantal zzp ers is in de periode 2012-2014 van alle typen het snelst gegroeid maar de omzet heeft in de periode 2012-2013 wel een grote afname van 19% gezien. Door de crisis hadden ze minder opdrachten en vermoedelijk tegen een lager tarief. De zzp ers hebben ook een groot aandeel in de Rotterdamse speerpuntsectoren cleantech, maritiem, health en food. De jonge bedrijven leveren ook een belangrijke bijdrage aan de dynamiek van de Rotterdamse economie. Bedrijven jonger dan vijf jaar zorgen voor bijna 50.000 arbeidsplaatsen in Rotterdam. Dit lijkt vooral te komen van de startende bedrijven (jonger dan drie jaar) die over het algemeen wat minder innovatief zijn dan de overlevende starters (tussen de drie en vijf jaar oud). Starters zijn vooral bezig het bedrijf op de rails te krijgen. Het jonge mkb vertoont grote overlap met de mkb-typen zzp ers en het innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb. Ook het jonge mkb heeft de omzet zien teruglopen in de periode 2012-2013 maar heeft desondanks een bescheiden groei in het aantal ondernemingen laten zien. Wat betreft de eerder 21
genoemde speerpuntsectoren valt op dat relatief veel bedrijven uit de health sector als jong mkb kunnen worden getypeerd. De innovatieve en waarde creërende bedrijven spelen een belangrijke rol voor de Rotterdamse regionale economie. In Rotterdam biedt dit type werkgelegenheid aan bijna 50.000 personen en is een groot deel internationaal actief. Hiernaast is binnen de groep een onderscheid te maken naar bedrijven met en zonder groeiambities. Hierbij is duidelijk te zien dat de innovatieve bedrijven die sterke groei-ambities hebben, groter zijn dan de bedrijven zonder groeiambitie, maar (vooralsnog) minder omzet genereren in vergelijking met bedrijven zonder sterke groei-ambities. Het innovatieve mkb is per definitie innovatief en bestaat voor 65% uit zzp ers en heeft relatief weinig overlap met het jonge mkb. De vierde en laatste hoofdgroep die in de nieuwe typologie onderscheiden wordt is het reguliere mkb met personeel. Dit type creëert de grootste werkgelegenheid in Rotterdam en valt uit te splitsen in familie- en niet-familiebedrijven. Familiebedrijven zijn binnen dit type mkb vaker internationaal actief en zijn ook innovatiever. Tegelijkertijd zijn ze meer gericht op continuïteit van het bedrijf dan op winstmaximalisatie. Dit type mkb heeft het meest last gehad van de tweede economische dip in 2012 met een afname in de werkgelegenheid en een bescheiden herstel in de periode erna. Het reguliere mkb bestaat voornamelijk uit bedrijven ouder dan 5 jaar en een groot deel (48%) heeft overlap met het type innovatief en waarde creërend mkb. Van de besproken vier speerpuntsectoren is het regulier mkb het minst actief in de cleantech sector. Wanneer Rotterdam met het nationale niveau wordt vergeleken, valt op dat het mkb in Rotterdam een relatief hoge bruto toegevoegde waarde leveren. Dit lijkt voort te komen uit twee punten. Enerzijds is het niveau van innnovativiteit in Rotterdam hoger dan het landelijk gemiddelde. Daarnastlijkt het nauw samen te hangen met het relatief hoge aantal arbeids-zzp ers waar Rotterdam over beschikt. Ook zijn de bedrijven die als innovatief en nieuwe waarde-creërend kunnen worden getypeerd vaak internationaal actief. De kengetallen van de overige typen komen grotendeels overeen met de nationale kengetallen. 22
Bijlagen 23
Bijlage 1 Definities en afbakeningen Ambitieuze bedrijven Innovatieve bedrijven met een omzetgroeidoelstelling van ten minste 25% in 3 jaar. Arbeid-zzp ers Bedrijven met slechts 1 werkzame persoon, waarbij de ondernemer primair zijn arbeid aanbiedt. Bbp Het bruto binnenlands product (bbp) geldt als de belangrijkste graadmeter voor de economische ontwikkeling in ons land. De economische groei wordt namelijk afgemeten aan de volume-ontwikkeling van het bbp. Dit is de som van de in het binnenland gevormde toegevoegde waarde. Bedrijf De feitelijke transactor in het productieproces gekenmerkt door zelfstandigheid ten aanzien van de beslissingen over dat proces en door het aanbieden van zijn producten aan derden. Vestigingen maken onderdeel uit van een bedrijf. Familiebedrijven Bedrijven met personeel waarbij de zeggenschap, verbonden aan het eigendom, in handen is van een of meer natuurlijke personen met een familieverwantschap van de oprichters (echtgenoten, ouders, kinderen, of directe erfgenamen van kinderen). Ten minste een gezinslid of een van de overige verwanten is formeel bij het bestuur van de onderneming betrokken. Internationaal actief Bedrijven die exporteren, importeren dan wel investeren in het buitenland. Innovatieve bedrijven gericht op waardecreatie Gebaseerd op de innovatiepiramide. Hierbij bestaan de innovatieve bedrijven uit de koplopers, ontwikkelaars, of toepassers. Onderdeel van de nieuwe typologie. Ze kunnen nader worden onderverdeeld in innovatieve bedrijven met groeiambities en zonder groeiambities. Jong mkb Bedrijven tot 5 jaar oud. Onderdeel van de nieuwe typologie. Ze kunnen nader worden onderverdeeld in starters en overlevende starters. Kleinbedrijf Bedrijven van 10 tot 50 werkzame personen als onderdeel van het mkb. Microbedrijf Bedrijven tot 10 werkzame personen als onderdeel van het mkb. Middenbedrijf Bedrijven van 50 tot 250 werkzame personen als onderdeel van het mkb. 25
Midden- en kleinbedrijf (mkb) Bedrijven in de particuliere sector tot 250 werknemers. De sector zorg en welzijn is in deze studie niet meegenomen, evenals de primaire landbouw. Het MKB bestaat uit de volgende sectoren (sbi 2008) Dienstverlening landbouw (sbi A) Industrie en delfstoffenwinning (B-C) Nutsbedrijven (D-E) Bouwnijverheid (F) Handel (G) Transport (H) Horeca (I) ICT (J) Financiële diensten (K) Zakelijke diensten (L-N) Overige diensten (O) Niet-ambitieuze bedrijven Innovatieve bedrijven die niet als ambitieus kunnen worden aangemerkt. Niet-familiebedrijven Bedrijven met personeel die niet tot de groep familiebedrijven behoren. Omzet Het nominale totaalbedrag van verkopen door een bedrijf in een bepaalde periode. Product-zzp ers Bedrijven met slechts 1 werkzame persoon, die gericht zijn op het produceren of handelen van goederen. Regulier mkb MKB bedrijven met personeel. Onderdeel van de nieuwe typologie. Ze kunne nader worden onderverdeeld in familiebedrijven en niet-familiebedrijven. Standaard bedrijfsindeling (sbi-2008) Indeling van het bedrijfsleven op basis van de economische activiteit. De huidige indeling stamt uit 2008 (sbi-2008). Toegevoegde waarde Het nominale bruto-inkomen uit bedrijfsactiviteiten na correctie voor exploitatiesubsidies en indirecte belastingen. Dit komst grosso modo de omzet verminderd met de inkopen en de algemene bedrijfskosten. Vestiging Elke afzonderlijk gelegen ruimte, terrein of complex van ruimten of terreinen, benut door een bedrijf voor uitoefening van de activiteiten. Ieder bedrijf bestaat uit tenminste één vestiging. Meerdere locaties van een bedrijf binnen één postcodegebied worden als één vestiging beschouwd. Werkzame personen Alle in het bedrijf werkzame personen (werknemers en de ondernemer zelf). 26
Zelfstandigen zonder personeel (zzp er) Bedrijven met 1 werkzame persoon. In deze bedrijven zijn geen werknemers of medewerkende gezinsleden actief. 27
28
Bijlage 2 Onderzoeksverantwoording Het doel van de studie Het mkb anders bekeken: een nieuwe typologie voor het mkb in Rotterdam is het landschap van het Rotterdamse mkb te beschrijven aan de hand van de nieuwe typologie voor het mkb ontwikkeld door Panteia. De typologie bestaat uit de typen zoals beschreven in tabel 14. tabel 14 nieuwe typologie van het mkb Type ZZP ers Subtype Arbeid-zzp er Product-zzp er Jonge bedrijven Starter Overlevende starter Regulier mkb met personeel Familiebedrijf Niet-familiebedrijf Innovatieve en nieuwe waarde creërende bedrijven Met sterke groeiambities Zonder sterke groeiambities Bron: Panteia (2015) In deze onderzoeksverantwoording wordt ingegaan op de vraag hoe de kengetallen zoals weergegeven in de studie zijn berekend vanuit de verschillende bronnen, te weten verscheidene statistieken van het CBS en gebruik van het MKB Panel van Panteia. Beschrijving bronbestanden Voor het schetsen van een beeld van het Rotterdamse mkb volgens de nieuwe typologie is gebruikt gemaakt van zes statistieken van het CBS en het MKB- Beleidspanel van Panteia. ABR Als basis voor koppeling van alle bedrijven en instellingen is het Algemeen Bedrijven Register (ABR) gebruikt. Hierin staan de gegevens zoals die op 1 december van het betreffende jaar bekend waren, waarbij de registratie gebaseerd is op het Nieuw Handelsregister van de Kamer van Koophandel en op data van de Belastingdienst. De meest recente uitgave hiervan is de ABR 2014, maar er is gebruik gemaakt van de uitgaves van 2013, 2012, 2011, 2010 en 2009. Deze heeft ook een regionale component, de Regionale Eenheden Base (ABR-Regio). Op basis hiervan kunnen de Rotterdamse bedrijven worden vastgesteld. Inward Fats De Inward Fats combineert de resultaten van verschillende enquêtes waarin onder andere is opgenomen of bedrijven deel uitmaken van buitenlandse bedrijven. De meest recente versie hiervan is de statistiek van 2012. Productiestatistieken 29
Voor gegevens met betrekking tot de omzet en andere financiële gegevens van bedrijven is gebruik gemaakt van de Productiestatistieken (PS). De meest recente twee jaargangen zijn gebruikt voor deze studie (te weten 2012 en 2013). CIS Data over innovatie komt voornamelijk van de Community Innovation Survey (CIS). Dit is de meest recente (2012) enquête die ingaat op innovativiteit in het Nederlands bedrijfsleven en bevat onder andere vragen over uitgaven aan Research & Development (R&D) voor het Nederlandse bedrijfsleven met tenminste 10 werkzame personen. ZEA Het onderscheid naar subtypen zzp ers wordt gemaakt door gegevens afkomstig uit de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA). De laatste versie en dus ook de voor deze studie gebruikte uitgave is die van 2012. MKB-Beleidspanel Om aanvullende gegevens met betrekking tot Rotterdam te bemachtigen is ook gebruik gemaakt van het MKB-Beleidspanel van Panteia. In het kader van het mkbprogramma in opdracht van het ministerie van Economische Zaken heeft Panteia verscheidene Bedrijven Panels. Het MKB-beleidspanel bestaat uit ongeveer 4.500 bedrijven die met regelmaat vragen krijgen over beleidsvraagstukken. Zo is er ook informatie beschikbaar of de groei-ambities, omzet, werkgelegenheid, im- en exportgedrag en mate van innovatie binnen het bedrijf. Koppeling De analyse is voor een belangrijk deel uitgevoerd op individuele microdata van het CBS. Dit maakt het mogelijk de verschillende bronbestanden (statistieken) aan elkaar te koppelen op basis van het bedrijfseenheidnummer (BEID). Innovatiepiramide Een van de hoofdtypes van de nieuwe typologie wordt gedefinieerd door innovatie en waarde creatie. Om de mate van innovativiteit van het mkb in beeld te brengen is gebruik gemaakt van het CIS bestand (innovatiestatistiek). Om ook een innovatiepiramide te kunnen construeren zijn variabelen die gekoppeld kunnen worden aan het ABR meegenomen die aangeven of een bedrijf innovatief is op de volgende manieren: technologisch, product-, proces- en marketing- of organisatorisch innovatief. Op basis van vragen die beantwoord zijn in de CIS is de innovatiepiramide gemaakt zoals weergegeven in tabel 15. 30
tabel 15 innovatiepiramide op basis van de CIS Segment Koplopers Criteria Innovaties gerealiseerd nieuuw voor de bedrijfstak en op eigen kracht Systematische R&D Ontwikkelaars Geen koploper Innovaties gerealiseerd op eigen kracht Incidentele R&D Toepassers Geen koplopers of ontwikkelaars Innovaties gerealiseerd Kennisuitwisseling en samenwerking Overig: volgers Geen koplopers, ontwikkelaars of toepassers Ten minste een van de hierboven genoemde indicatoren Overig: niet-innovatief Geen koplopers, ontwikkelaars, toepassers of volgers Bron: Panteia (2015) Enquête onder het MKB-Bedrijvenpanel van Panteia Bij zzp ers en jonge bedrijven was het mogelijk de hoofdtypen te splitsen in de subtypen op basis van de bronbestanden van het CBS. Dit is bij het reguliere mkb en het innovatieve op waarde creatie gerichte mkb niet mogelijk. Om toch een splitsing te kunnen maken en de aandelen van de subtypes op regionaal niveau in Rotterdam te kunnen bepalen is gebruik gemaakt van een enquête onder het MKB-beleidspanel. Hierbij is gebruik gemaakt van alle waarnemingen uit de stadsregio Rotterdam ipv alleen de gemeente Rotterdam omdat voor Rotterdam het aantal waarnemingen aan de lage kant is (100 waarnemingen). Voor de stadsregio zijn er in totaal 186 waarnemingen. Op basis van deze waarnemingen was het mogelijk de uitsplitsing in subtypen van het reguliere mkb en het innovatieve op waarde creatie gerichte mkb te maken. 31