De Patrijs, klant van berm en akkerrand. Lesbrief met kleurwedstrijd voor de groepen 5, 6 en/of 7 van de basisscholen van de gemeente Heeze-Leende. Je vult de antwoorden op de vragen in op de achterzijde van de kleurplaat. Door de antwoorden in te vullen, de plaat mooi te kleuren en in te leveren doe je mee aan de Patrijzen wedstrijd. Voor de mooiste ingeleverde kleurplaten van iedere school zijn enkele mooie prijsjes beschikbaar. De winnende kleurplaten worden tentoongesteld. Waar en wanneer? Dat krijg je nog te horen. Bij deze lesbrief hoort ook een grote zomer en winter kleurplaat. Op de poster van de zomer zie je een mooie bloemrijke berm. Tussen de bloemen en grassen heeft een paartje patrijzen juist de eieren uitgebroed. De kuikens scharrelen tevreden rond in de nabijheid van papa en mama. Ze lopen vrijwel meteen na het uitbroeden mee met papa en mama. We noemen dat nestvlieders. Papa en mama zijn niet zo ontspannen. Ze moeten voor hun kuikens insecten vangen. Ook hebben ze het druk met het beschermen van hun kuikens tegen de gevaren die op de loer liggen. 1
De buizerd in de meidoorn zit op de uitkijk. Hij heeft honger. Nu heeft hij het liefste muisjes voor het avondeten maar een verdwaald patrijzenkuiken wil er ook wel in. Ook de egel eet wel eens een patrijzenkuiken. Een afwisseling op zijn dagelijks menu van slakken, kevers, wormen en larven die in de akkerrand en berm leven. Behalve dat er veel voedsel voor hem te vinden is, kan hij ook in de hoge kruidenrand op een veilige manier op zoek naar een leuk vrouwtje. Kleine vogels zoals de putter, vink en sijs zijn geen gevaar voor de kuikens. Net als de patrijs zijn ze blij met de bermen want ze vinden er volop voedsel, zaden en insecten voor hun jongen. In het voorjaar hebben ze allemaal jongen en die krijg ze alleen groot met gezond eiwitrijk voedsel. Insecten bevatten veel eiwitten. Dat wordt dus heel veel insecten zoeken. Vraag 1: Hoeveel insecten zie je op deze plaat? De steenuil, die in het middagzonnetje een uiltje knapt, vormt geen gevaar voor onze patrijzen kuikentjes. Ze is heel tevreden met de akkerrand waar bovendien nog een wilg in staat. Zij gaat pas op jacht in de schemering en de nacht als er allerlei torren en spinnen in de begroeiing scharrelen. Nachtvlinders vindt ze erg lekker. Een kleine muis gaat er ook wel in. Bij echte honger graaft ze de dikke emelten (larven) van de meikevers op en werkt die met smaak naar binnen. Vraag 2: Zijn spinnen ook insecten? De veldmuizen die in de berm leven hebben een hard bestaan. Bijna iedereen vindt ze lekker. Maar muizen sterven gelukkig niet zomaar uit. Ze hebben vier nestjes per jaar met 4 tot 6 jongen. Muizen zijn na drie maanden vruchtbaar. Reken maar uit, dat zijn.muizen per jaar. Het is maar goed dat de muis geliefd voedsel is, anders was de hele wereld bedekt met een laag muizen. Vraag 3: Wat is er voor de veldmuis in de bloemrijke akkerrand en bermen te vinden? Vraag 4: Welke dieren van het onderstaande lijstje eten muizen? Buizerd - Uil Kat Paard Vos Veldleeuwerik Bunzing Hond Patrijs Egel. In de akkerrand staan veel soorten bloemen. Daar komen veel verschillende insecten op af. Iedere bloem is anders gebouwd. De monden van de insecten zijn hierop aangepast. De nachtvlinders hebben lange roltongen. Hiermee halen ze de nectar uit trechtervormige bloemen zoals teunisbloem en kamperfoelie. Hommels zijn sterk en bijten een gaatje in de bloemen om bij de nectar te kunnen. Zweefvliegen hebben een korte tong en kunnen makkelijk bij de nectar van schermbloemen. 2
Het zandbijtje leeft van stuifmeel van de wilg en de kaardenbol. Je ziet ze dan ook alleen wanneer deze planten in bloei staan. De rups van het oranjetipje leeft van de pinksterbloem, look zonder look en judaspenning. Veel insecten zetten eitjes af op de planten in de akkerrand en daar komen larven of rupsen uit. In het voorjaar hebben patrijzen en andere vogels nestjes met jongen. Al die insecten, larven, rupsen en spinnen komen dan goed van pas want dat is precies het voedsel dat hun jongen nodig hebben. Vraag 5: Sommige vogels zijn zaadeters. Toch krijgen hun jongen insecten en spinnen te eten. Waarom? Kijk nu maar eens op de winterposter van de bloemrijke akkerrand. Op het einde van de zomer zijn de meeste bloemen bestoven en groeien de bloemen uit tot zaden. De patrijzen, veel zangvogels en muizen leven van deze zaden. De vogels en muizen eten hun buikje dik en rond en zorgen voor een flinke vetlaag zodat ze de winter goed doorkomen. Voor de vogels die in het zuiden overwinteren is het belangrijk dat ze goed doorvoed zijn om de lange tocht vol gevaren te overleven. Onze patrijzen blijven hier. Ze leven in families bij elkaar en in de winter kun je ze in grote groepen zien rondscharrelen. Vraag 6: Wat eten de patrijzen in de winter? Het is belangrijk dat de bermen en akkerranden niet gemaaid worden in het najaar. De afgestorven resten van de planten en bloemen bieden een goede schuilplaats voor de patrijzen. Het zaad van de planten wordt door de vogels gedurende de winter opgesnoept. Maar dat niet alleen, in de holle stengels, in de lege zaaddozen en onder de strooisellaag overwinteren veel insecten en spinnen en hun eitjes, larven, rupsen en poppen. Let maar eens op. Als je in de winter langs een niet gemaaid akkertje of bloemenrand loopt, vliegen daar wolken vogeltjes uit. Vraag 7: Hoe overwinteren insecten en spinnen? Als je niets doet aan de akkerranden gaat het niet goed met de rand. Ze worden steeds ruiger, er komen bramen en kleine bomen in en de bloemen verdwijnen langzaam. Om ervoor te zorgen dat een 3
akkerrand goed in evenwicht blijft, met bloemen, maar ook met schuilgelegenheid wordt één keer in de drie jaar een gedeelte van de akkerrand of de berm gemaaid. Na 3 jaar heb je dan de hele berm of akkerrand klaar en begin je weer opnieuw. Natuurlijk hebben we niet alle dieren kunnen noemen die profiteren van de akkerranden. Ook de reiger, mol, mier, leeuwerik, sijsje, putter, groene specht, vos, bunzing, torenvalk, sperwer, kerkuil hebben plezier van de bloemrijke akkerranden. Kijk maar eens wat deze zanglijster weer gevonden heeft En.. het ziet er in de zomer fantastisch uit. Al die bloemen zijn een lust voor het oog en maken ons landschap nog mooier. De patrijs komt dan wel niet voor je tuin, maar ook jij kunt helpen de biodiversiteit, te vergroten door: o Bloemen in je tuin te zetten die veel insecten aantrekken. o Kruiden en verschillende soorten grassen te laten groeien waar insecten op af komen. o Een klein stukje gras in je tuin, bijvoorbeeld onder een boom, alleen in augustus te maaien en de rest van het jaar te laten groeien. Daar gaan dan vlinders, rupsen en heel veel andere insecten in leven. o Een haag van bijvoorbeeld beuk, taxus, meidoorn of Spaanse aak om je tuin te laten groeien waar dieren zich kunnen verstoppen of een nest kunnen bouwen. o In een hoekje van je tuin een kompost hoop te maken voor het tuinafval. Hierin kunnen de dieren zich goed verstoppen. o Uitgebloeide bloemen in de herfst of winter niet af te knippen. Knip ze in het voorjaar af en leg ze op een zonnige plek in je tuin. De insecten die erin leven kunnen dan nog ontsnappen. o Luizen, slakken en mossen niet dood te maken. Luizen worden door veel andere insecten en vogels gegeten. Vogels eten ook graag slakken en in mos kunnen heel veel insecten overwinteren. En verder door bij de akkers of in natuurgebieden: o Met je hond of kat aan de lijn rond te lopen zodat ze geen jonge kuikens of patrijzen bang maken. Het project Vrienden van de patrijs wordt mede mogelijk gemaakt door IVN Heeze-Leende, Plattelandsvereniging Hei, Heg & Hoogeind, Brabants Landschap, Gemeente Heeze-Leende, Provincie Noord-Brabant, Reconstructie Boven-Dommel, Waterschap de Dommel, Wildbeheerseenheid De Baronie van Cranendonck en ZLTO Kempen Zuid-Oost. Het project loopt van 2010 tot en met 2012. 4
Vragen die bij de kleurwedstrijd horen. Naam: Adres: Leeftijd: Telefoonnummer: Naam van de school: Groep: Vraag 1: Hoeveel insecten zie je op deze plaat? Vraag 2: Waarom zijn spinnen geen insecten? Vraag 3: Waarom leeft de veldmuis graag in de bloemrijke akkerrand en berm? Vraag 4: Welke dieren van het onderstaande lijstje eten muizen? Buizerd - Uil Kat Paard Vos Veldleeuwerik Bunzing Hond Patrijs Egel. Vraag 5: Sommige vogels zijn zaadeters. Toch krijgen hun jongen insecten en spinnen te eten. Waarom? Vraag 6: Wat eten deze vogels in de winter? Vraag 7: Hoe overwinteren insecten en spinnen? Kleur de plaat zo mooi mogelijk in. 5
6