Georgie Dom Minder kans op kanker Informatie & preventie
1 e druk, augustus 2012 Copyright 2012 Consumentenbond, Den Haag Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond De inhoud van deze uitgave is mede tot stand gekomen in samenwerking met KWF Kankerbestrijding Auteur: Georgie Dom Eindredactie: Vantilt Producties, Nijmegen Infographics: KICKSAUS (pag. 41, 88) Grafische verzorging: Het vlakke land, Rotterdam Foto omslag: Van Beek images ISBN 978 905951 1873 NUR 863 Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende op het auteursrecht, c.q. de uitgever van deze uitgave, door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in artikel 17 lid 2, Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16B Auteurswet 1912, te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden. Hoewel de gegevens in dit boek met grote zorgvuldigheid zijn bijeengebracht, aanvaardt de uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele (zet)fouten of onvolledigheden.
Inhoud Voorwoord 7 Inleiding 9 1 Over kanker 11 1.1 Zo ontstaat kanker 12 1.2 Oorzaken 13 1.3 Veel soorten 15 1.3a Borstkanker bij vrouwen 16 1.3b Borstkanker bij mannen 18 1.3c Huidkanker 22 1.3d Darmkanker 24 1.3e Longkanker 27 1.3f Prostaatkanker 30 2 Meer kans bij kanker 33 2.1 Incidentie 34 2.1a Borstkanker 36 2.1b Darmkanker 36 2.1c Huidkanker 36 2.1d Longkanker 37 2.1e Prostaatkanker 37 2.1f Andere vormen van kanker 39 2.2 Sterfte 39 2.3 Overleving 40 2.4 Prevalentie 41 2.5 Leeftijd en geslacht 41 2.5a Leeftijd 41 2.5b Geslacht 42 3 Kanker voorkomen 43 3.1 Stop met roken 44 3.2 Eet gezond 46 3.3 Wees matig met alcohol 46 3.4 Beweeg voldoende 46 3.5 Let op uw gewicht 48 3.6 Voorzichtig met zonlicht 48 3.7 Elektromagnetische straling 51 3.8 Werk veilig 51 4 Kanker tijdig ontdekken 53 4.1 Zelf ontdekken 54 4.1a Knobbeltje in de borst 55 4.2 Bevolkingsonderzoeken 57 4.2a Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker 57 4.2b Bevolkingsonderzoek borstkanker 57 4.2c Prostaatonderzoek 58 4.2d Bevolkingsonderzoek darmkanker 60 5 Stoppen met roken 61 5.1 Verslaving 62 5.2 Motivatie 64 5.3 Kies het juiste moment 65 5.4 Zoek hulp 65 5.5 Hulpmiddelen 67 5.5a Fabels? 67
6 Gezond eten 69 6.1 Schijf van Vijf 70 6.2 Lekker makkelijk 74 6.3 (On)gezonde producten 75 6.3a Groente en fruit 75 6.3b Vlees 75 6.3c Vis, zuivel en vet 75 6.3d Chips, patat en koek 77 6.3e Zout 77 6.3f Thee en koffie 77 6.3g Vitaminen, mineralen en andere supplementen 78 6.3h Calcium 78 7 Bewegen & afvallen 79 7.1 Hoeveel bewegen? 80 7.1a Naar de sportschool 82 7.1b Niet overdrijven 84 7.2 Afvallen 84 7.2a Oorzaken 85 7.2b Gewicht bepalen 85 7.2c Zo valt u af 87 7.2d Op gewicht blijven 89 Begrippenlijst 91
Voorwoord Niet roken, voldoende groente en fruit eten en genoeg bewegen; eigenlijk weten we allemaal wel wat je kunt doen om de kans op kanker te verminderen. Maar tussen weten en doen zit soms een wereld van verschil. Juist mijn buurvrouw die altijd zo gezond leefde, heeft nu kanker. En: Mijn opa is met een borreltje en een sigaret 100 jaar geworden. De werkelijkheid van kanker is ingewikkeld. Waarom de ene persoon kanker krijgt en de andere niet, blijft lastig te zeggen. Maar uit onderzoek blijkt wel dat een gezonde leefstijl de kans op kanker met maar liefst 35 tot 50% verkleint. Als niemand meer rookt, zal er over enkele decennia 30% minder kanker zijn. Gezond leven helpt dus. Het is alleen geen garantie. Toeval en erfelijke aanleg spelen bij kanker ook een belangrijke rol. Bovendien is het een ouderdomsziekte die komt met de jaren. KWF Kankerbestrijding financiert onderzoek naar kanker. Daarnaast geven wij voorlichting over preventie en stimuleren we mensen via campagnes te stoppen met roken (of beter nog: er niet mee te beginnen). Minder kanker staat niet voor niets voorop in onze doelstelling, naast meer genezing en betere kwaliteit van leven voor patiënten. We zijn blij dat de Consumentenbond met deze uitgave aandacht vraagt voor preventie. Dit boek laat zien hoe u de kans op kanker kunt verkleinen en motiveert u aan de slag te gaan. We hopen dat consumenten de stap zetten van weten naar doen. KWF Kankerbestrijding blijft onderzoek ondersteunen naar zaken die de kans op kanker beïnvloeden. En we blijven net als de Consumentenbond goed informeren over het belang van gezond leven. De reden is simpel: iedereen verdient een morgen! Michel Rudolphie Algemeen directeur KWF Kankerbestrijding
8 HART & VATEN GEZOND
Z O WERKT ONS HART 9 Inleiding Een op de drie Nederlanders krijgt gedurende zijn leven kanker. Per jaar zijn dat ruim 89.000 mensen. Er sterven jaarlijks bijna 42.000 mensen aan kanker. De ziekte is hiermee doodsoorzaak nummer één in Nederland. Het aantal nieuwe kankerpatiënten stijgt al jaren, met ongeveer 3% per jaar. Naar verwachting zal de groei de komende decennia nog groter worden. Kanker komt namelijk veel voor bij ouderen en daarvan komen er steeds meer in Nederland, onder andere door de almaar stijgende levensverwachting. Bovendien zijn onze leefgewoonten veranderd. Zo zijn in de jaren 70 van de vorige eeuw meer vrouwen gaan roken, waardoor nu het aantal vrouwen met longkanker toeneemt. Tegenover deze onrustbarende getallen staat goed nieuws. Wereldwijd zoeken duizenden wetenschappers naar manieren om kanker onder controle te krijgen. Met groeiend succes: de overlevingskansen van kankerpatiënten zijn de afgelopen decennia langzaam gestegen. Ruwweg geneest de helft van alle kankerpatiënten. Vooral mannen sterven minder snel aan kanker. Helaas kunnen we niet garanderen dat u geen kanker krijgt. Maar onderzoek wijst uit dat kanker voor 30 tot 50% te voorkomen zou zijn door een gezonde leefstijl. Dit boek helpt u daarbij. Hoofdstuk 1 beschrijft wat kanker is, hoe hij ontstaat, welke verschillende oorzaken er zijn en welke soorten zich het vaakst voordoen. Hoofdstuk 2 geeft vooral cijfers. U leest hoe kanker zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld, wat de huidige stand van zaken is en hoe de prognose luidt voor de toekomst. Ook gaan we in op de overlevingskans, de trends bij enkele belangrijke kankersoorten en de relatie tussen kanker enerzijds en geslacht en leeftijd anderzijds. Hoofdstuk 3 bespreekt hoe u via een gezonde leefstijl de kans op kanker kunt verkleinen. We gaan specifiek in op roken, beweging, voeding en straling. In hoofdstuk 4 wordt verteld hoe u kanker bij uzelf kunt herkennen. Ook het belang van bevolkingsonderzoeken komt aan de orde. In de hoofdstukken daarna worden de drie belangrijkste leefstijlaspecten niet roken, gezond eten en voldoende beweging verder uitgediept met praktische tips en adviezen. Tot slot treft u aan het eind van dit boek een handige begrippenlijst aan.