Feiten en Fabels. over risicofactoren voor kanker. Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie

Transcriptie

1 Feiten en Fabels over risicofactoren voor kanker Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie (tevens werkzaam bij de Gezondheidsraad, Den Haag) 15 oktober 2015

2 Voorkomen is beter dan genezen Maar kan het ook?

3 Overzicht presentatie 1. Cijfers over kanker in Nederland 2. Risicofactoren voor kanker (accent borstkanker) 3. Feiten en fabels over voeding en kanker

4 Nieuwe patienten met kanker in Nederland in Bron:

5 Meest voorkomende vormen van kanker in 2013 Bron:

6 Neemt kanker toe? Ja, vooral door de vergrijzing! Echte stijgende trend Longkanker (vrouw) Melanoom Darmkanker Slokdarmkanker Leverkanker Borstkanker Prostaatkanker Zaadbalkanker Echte dalende trend Longkanker (man) Maagkanker Eierstokkanker

7 Overzicht presentatie 1. Cijfers over kanker in Nederland 2. Risicofactoren voor kanker (accent borstkanker) 3. Feiten en fabels over voeding en kanker

8 Risico op kanker in Nederland 44% 38% 28% 25% Bron: Signaleringsrapport De kans op kanker KWF Kankerbestrijding 2007

9 Wat veroorzaakt het? kennis jaren Erfelijkheid (bekende grote genen) Roken Alcohol Voeding Obesitas Lichamelijke inactiviteit Reproductieve factoren Beroep Straling (ioniserend, UV) Medicijnen Virussen, Bacteriën Milieuverontreiniging Onbekend 5% 30% 4-6% 10-50% 6-8% 4-8% 5-10% 1-3% 3-4% % 5-8% 1-4%?* Bronnen: Doll and Hill, 1981; Peto, 1985; Trichopoulos et al, 1996; Doll 1999 * totaal kan >100% zijn omdat 1 kankersoort meerdere oorzaken kan hebben

10 Bijdrage leefstijl aan kanker In 2010 Alle kankersoorten Leefstijl-gerelateerde kankersoorten Roken 18,8% 30,9% Alcohol 2,9% 4,8% Overgewicht 3,7% 6,0% Bewegen 2,1% 3,4% Voeding 9,6% 15,4% - Rood vlees - Vleeswaren - Calcium - Vezel - Groente - Fruit - 1,2% - 1,4% - 1,3% - 1,6% - 1,8% - 2,7% - 2,0% - 2,3% - 2,2% - 2,6% - 3,0% - 4,5% Totaal bijdrage leefstijl 30,2% 49,8% Bron: Lanting et al NTVG 2014

11 Oorzaken van kanker Erfelijke aanleg (mutaties in bepaalde genen) is direct verantwoordelijk voor 5-8% van de kankerdiagnoses Veel gevallen van kanker komen door een combinatie van risicofactoren mogelijk door samenspel van zwakke genen en leefgewoonten/omgevingsfactoren

12 Borstkanker in Nederland Ruim nieuwe gevallen/jaar (± 25% treedt op voor het 50 e jaar) 1 op de 8 Nederlandse vrouwen krijgt borstkanker in de loop van het leven Per jaar krijgen ongeveer 100 mannen borstkanker

13 Bekende risicofactoren borstkanker Medische factoren: Borstkanker in de familie (erfelijkheid) Sommige goedaardige knobbeltjes Eerdere borstkanker Radioactieve straling (rontgen) Hormonale factoren Vroege menarche / late overgang Geen/weinig kinderen, late leeftijd 1 e kind, geen borstvoeding De pil / hormonen tegen overgangsklachten Leefstijl factoren Overgewicht Gebrek aan lichamelijke activiteit (welke aspecten nog onduidelijk) Alcohol consumptie

14 Geen/verdachte risicofactoren Geen invloed: Electromagnetische straling Stress Bepaalde persoonlijkheid Cupmaat, beugelbh Deodorant Verdacht/speculatief: Nachtwerk Voeding (op jonge leeftijd) Perinatale factoren borstkanker

15 Overzicht presentatie 1. Cijfers over kanker in Nederland 2. Risicofactoren voor kanker (accent borstkanker) 3. Feiten en fabels over voeding en kanker

16

17 Wereld Kanker Onderzoek Fonds Rapport continuous updates

18 Voeding en veel voorkomende kankersoorten Te weinig vezels Te veel vlees Te weinig groente en fruit Teveel zout Verhoogd de kans op Darmkanker Darmkanker Maagkanker Mond- en keelkanker Slokdarmkanker Maagkanker Beschermt tegen Veel melk/calcium Prostaatkanker Darmkanker Beta-caroteen (suppl) Longkanker (rokers)

19

20 Voeding en kanker: fabels Aspartaam: veilig! (zie oa: zoete verhaaltjes, prof. Martijn Katan) Vitaminepillen: niet bewezen beschermend, soms zelfs gevaarlijk

21 Individueel niveau Roken is veruit de belangrijkste risicofactor Verband tussen andere leefstijlfactoren en de kans op kanker is veel minder sterk: veel mensen met risicofactoren krijgen geen kanker veel mensen zonder risicofactoren krijgen wel kanker

22 Kan alle kanker worden voorkomen? Nee, slechts ongeveer 40-50%, want: Het is niet altijd bekend welke factoren precies een rol spelen Preventie is niet altijd in de praktijk mogelijk, bijv.: - ingrijpen in leeftijd geboorte 1e kind/kindertal Kennis leidt niet altijd tot gedragsverandering (roken / alcohol etc)

23 JW Coebergh NTVG 2014 Ze [moderne epidemiologen] moesten maar eens gaan infiltreren in de politieke partijen die in Den Haag en Brussel aan de knoppen draaien, tezamen met patiënten en behandelaars die nu worden aangevoerd door 2 vrouwelijke longartsen en die steun goed kunnen gebruiken.

24 Meer weten over risicofactoren voor kanker? Wereld Kanker Onderzoek Fonds KWF Kankerbestrijding: Kanker Infolijn