XI I Algemene beschouwingen 1 Anatomie en fysiologie van de voortplantingsorganen....................... 3 Dr. P.X.J.M. Bouckaert en prof. dr. G.G.M. Essed 1.1 Inleiding............................................................................. 4 1.2 Anatomie van de tractus genitalis................................................... 4 1.3 Fysiologie van de voortplantingsorganen............................................ 8 Leesadvies........................................................................... 15 2 Anamnese en lichamelijk onderzoek............................................ 17 Prof. dr. G.G.M. Essed en prof. dr. J. Van Damme 2.1 Inleiding............................................................................. 18 2.2 De systematisch afgenomen anamnese.............................................. 20 2.3 Lichamelijk onderzoek............................................................... 22 Leesadvies........................................................................... 27 3 Epidemiologische gegevens..................................................... 29 Dr. S. Bartholomeeusen en prof. dr. J. Van Damme 3.1 Inleiding............................................................................. 30 3.2 INTEGO-project...................................................................... 30 3.3 Tweede Nationale studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk....... 30 3.4 Resultaten........................................................................... 34 Leesadvies........................................................................... 34 II Gynaecologische klachten 4 Ineens ondraaglijke buikpijn.................................................... 37 Prof. dr. A.A.W. Peters en drs. S.R.C. Driessen 4.1 Inleiding............................................................................. 38 4.2 Anamnese........................................................................... 39 4.3 Status praesens...................................................................... 46 Leesadvies........................................................................... 49 5 Chronische buikpijn bij vrouwen................................................ 51 Dr. P.T.M. Weijenborg 5.1 Inleiding............................................................................. 52 5.2 Definitie en epidemiologie van chronische buikpijn................................. 52 5.3 Diagnostische bevindingen.......................................................... 53 5.4 Chronische buikpijn in de dagelijkse praktijk........................................ 57 5.5 Discussie............................................................................ 62 5.6 Conclusie............................................................................ 63 Leesadvies........................................................................... 63
XII 6 Pijn bij het vrijen.................................................................. 65 Dr. R.H.W van Lunsen 6.1 Inleiding............................................................................. 66 6.2 De klacht pijn bij het vrijen......................................................... 66 6.3 Epidemiologie....................................................................... 67 6.4 Anamnese........................................................................... 68 6.5 Differentiële diagnose............................................................... 71 6.6 Diagnostiek........................................................................ 73 6.7 Behandeling/therapie............................................................. 75 6.8 Verwijzing......................................................................... 77 Leesadvies......................................................................... 78 7 Abnormale genitale afscheiding............................................... 79 Dr. D. Dewilde en dr. W.I. van der Meijden 7.1 Inleiding........................................................................... 80 7.2 Abnormale fluor genitalis.......................................................... 81 7.3 Vaginale oorzaken van fluor vaginalis.............................................. 82 7.4 Hoger gelegen oorzaken van fluor vaginalis....................................... 91 7.5 Laboratoriumonderzoek in de huisartspraktijk.................................... 92 7.6 Microscopie van vaginale fluor..................................................... 94 Leesadvies......................................................................... 97 8 Vulvaire jeuk..................................................................... 99 Dr. D. Dewilde en dr. W.I. van der Meijden 8.1 Inleiding........................................................................... 100 8.2 Jeuk in het anogenitale gebied.................................................... 100 8.3 Jeuk door lichen sclerosus......................................................... 103 8.4 Jeuk door lichen simplex vulvae................................................... 103 8.5 Jeuk door candida vulvitis......................................................... 104 8.6 Jeuk door pediculosis pubis....................................................... 105 8.7 Jeuk door scabiës.................................................................. 106 8.8 Jeuk door allergisch contacteczeem............................................... 107 8.9 Jeuk door oxyuren (aarsmaden)................................................... 108 8.10 Jeuk bij atrofische vulvitis......................................................... 109 Leesadvies......................................................................... 109 9 Urine-incontinentie en prolaps................................................ 111 Prof. dr. A.L.M. Lagro-Janssen en prof. dr. M.E. Vierhout 9.1 Inleiding........................................................................... 112 9.2 Definiëring van urine-incontinentie................................................ 112 9.3 Definiëring van een prolaps....................................................... 120 9.4 Verwijzing......................................................................... 124 9.5 Preventie van urine-incontinentie en prolaps...................................... 124 9.6 Bijlage 1. Bekkenbodemoefeningen............................................... 125 9.7 Bijlage 2. Blaastraining............................................................ 125 Leesadvies......................................................................... 126
XIII III Cyclusgerelateerde klachten 10 Pijnlijke menstruatie............................................................ 129 Dr. S. Van Baelen en dr. C.J.C.M. Hamilton 10.1 Inleiding........................................................................... 130 10.2 Prevalentie en socio-economische implicatie...................................... 131 10.3 Hypothesen bij ontstaan van dysmenorroe........................................ 131 10.4 Diagnostisch onderzoek........................................................... 133 10.5 Beleid............................................................................. 134 Leesadvies......................................................................... 140 11 Premenstruele klachten........................................................ 141 Dr. B. Leysen en dr. F.J.M.E. Roumen 11.1 Inleiding.......................................................................... 142 11.2 Klachten........................................................................... 143 11.3 Epidemiologie..................................................................... 144 11.4 Hypothesen....................................................................... 144 11.5 Anamnese......................................................................... 146 11.6 Onderzoek en diagnose............................................................ 147 11.7 Behandeling....................................................................... 147 11.8 Verwijzing......................................................................... 152 11.9 Beloop en chroniciteit............................................................. 152 11.10 Voorlichting en preventie.......................................................... 152 Leesadvies......................................................................... 153 12 Het uitblijven van de menstruatie............................................. 155 Dr. M. Brems en prof. dr J.A. Land 12.1 Inleiding........................................................................... 156 12.2 Epidemiologie..................................................................... 156 12.3 Indeling van amenorroe........................................................... 156 12.4 Anamnese......................................................................... 159 12.5 Lichamelijk onderzoek............................................................. 160 12.6 Aanvullend onderzoek............................................................. 162 12.7 Behandeling....................................................................... 164 Leesadvies......................................................................... 166 13 Vaginaal bloedverlies........................................................... 167 Prof. dr. J. Denekens en dr. W. Aertsens 13.1 Inleiding........................................................................... 168 13.2 Anamnese......................................................................... 170 13.3 Klinisch onderzoek................................................................ 172 13.4 Aanvullend onderzoek............................................................. 174 13.5 Behandeling....................................................................... 175 13.6 Bijlage. Differentiële diagnostiek bij abnormaal vaginaal bloedverlies............. 177 Leesadvies......................................................................... 178
XIV 14 De overgangsjaren.............................................................. 179 Prof. dr. P.H.M. van de Weijer 14.1 Inleiding........................................................................... 180 14.2 Fysiologie.......................................................................... 181 14.3 Anamnese......................................................................... 183 14.4 Onderzoek......................................................................... 185 14.5 Behandeling van overgangsklachten.............................................. 186 14.6 Anticonceptie...................................................................... 193 14.7 Begeleiding van de vrouw met hormonale therapie................................ 194 Leesadvies......................................................................... 195 IV Oncologische screening 15 Optimale afname van cellen van de baarmoederhals voor cervixscreening............................................................ 199 Prof. dr. F. Buntinx, dr. H.W.H.M. van der Putten en dr. M. Arbyn 15.1 Inleiding........................................................................... 200 15.2 Wie moet wanneer gescreend worden?............................................ 200 15.3 Afnamekwaliteit................................................................... 201 15.4 Factoren die de afnamekwaliteit beïnvloeden..................................... 202 15.5 Plan van aanpak bij een afwijkend resultaat....................................... 203 15.6 HPV-screening..................................................................... 204 15.7 Conclusies......................................................................... 205 15.8 Bijlage. Classificaties voor cytologische afwijkingen van de cervix................. 205 Leesadvies......................................................................... 205 16 Mogelijkheden en beperkingen van vroegtijdige diagnostiek van borstkanker................................................................. 207 Prof. dr. J. Weyler, M. van der Burg en dr. A. Van Steen 16.1 Inleiding........................................................................... 208 16.2 Epidemiologie van borstkanker.................................................... 210 16.3 Preventieve maatregelen.......................................................... 210 16.4 Conclusie.......................................................................... 214 16.5 Bijlage. Technische vereisten voor goed onderzoek bij de verschillende beeldvormingstechnieken......................................................... 215 Leesadvies......................................................................... 219 V Relationele aspecten 17 Reversibele mechanische anticonceptie...................................... 223 Prof. dr. G.G.M. Essed 17.1 Inleiding........................................................................... 224 17.2 Het IUD............................................................................ 225 17.3 Het condoom...................................................................... 227 17.4 IUD als morning-aftermethode.................................................... 227 Leesadvies......................................................................... 228
XV 18 Orale anticonceptiva............................................................ 229 Drs. A. Schuurmans en dr. J. Schierbeek 18.1 Inleiding........................................................................... 230 18.2 Soorten orale anticonceptiva...................................................... 230 18.3 Overige indicaties voor orale anticonceptiva....................................... 231 18.4 Contra-indicaties voor orale anticonceptiva........................................ 232 18.5 Bijwerkingen van orale anticonceptiva............................................ 234 18.6 Orale anticonceptiva in de dagelijkse praktijk..................................... 236 18.7 Bijlage. Orale anticonceptiva (combinatiepreparaten) in Nederland............... 238 Leesadvies......................................................................... 239 19 Definitieve anticonceptie....................................................... 241 Dr. M. Weemhoff, dr. D. Dewilde en dr. J.V.T.H. Hamerlynck 19.1 Inleiding........................................................................... 242 19.2 Gezinsopbouw.................................................................... 243 19.3 Geplande en ongeplande, gewenste en ongewenste kinderen..................... 243 19.4 Gezinsvoltooiing.................................................................. 244 19.5 Counseling en het besluit tot sterilisatie........................................... 245 19.6 Sterilisatie bij de man.............................................................. 245 19.7 Sterilisatie bij de vrouw............................................................ 247 19.8 Spijtoptanten en refertilisatie...................................................... 249 Leesadvies......................................................................... 250 20 Seksueel overdraagbare aandoeningen...................................... 253 Drs. C.L. van der Wijden en dr. C.J. Bakx 20.1 Inleiding........................................................................... 254 20.2 Epidemiologie..................................................................... 255 20.3 Klachten van Chlamydia trachomatis.............................................. 256 20.4 Diagnostiek........................................................................ 257 20.5 Behandeling....................................................................... 257 20.6 Verwijzing......................................................................... 258 20.7 Complicaties....................................................................... 258 20.8 Beloop en chroniciteit............................................................. 260 20.9 Voorlichting en preventie.......................................................... 260 Leesadvies......................................................................... 260 21 Ongewenste subfertiliteit...................................................... 263 Prof. dr. J.A. Land en prof. dr. J.L.H. Evers 21.1 Inleiding........................................................................... 264 21.2 Preconceptieadvies................................................................ 266 21.3 Fertiliteitsonderzoek door de huisarts............................................. 267 21.4 Aanvullend onderzoek............................................................. 268 21.5 Evaluatie.......................................................................... 269 21.6 Verwijzing......................................................................... 269 21.7 De rol van de huisarts na verwijzing............................................... 271 Leesadvies......................................................................... 271 Register........................................................................... 273