Verslag startbijeenkomst Landelijk Expertisecentrum Transportveiligheid Vrijdag 9 mei 2014 IFV Kemperbergerweg 783 Arnhem Kennis is macht als je weet hoe je het moet gebruiken Landelijk Expertisecentrum Transportveiligheid van start Dit is een belangrijke dag op een belangrijke plek, sprak dagvoorzitter Elie van Strien bij aanvang van de startbijeenkomst van het Landelijk Expertisecentrum Transportveiligheid (LEC-TV) op vrijdag 9 mei. Na jaren voorwerk door het Platform en het Lectoraat Transportveiligheid is het LEC-TV verankerd in het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV). De plek bij uitstek om te fungeren als vliegwiel in de samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven. De veiligheidsregio s en de transportsector hebben hun langgekoesterde wens voor een gezamenlijk expertisecentrum in vervulling zien gaan. Nut en noodzaak Van Strien vatte kernachtig samen welke uitdagingen er liggen op het raakvlak tussen transport en veiligheid. Nederland is een transportland bij uitstek. Enorme volumes goederen worden vanuit de zeehavens vervoerd naar afnemers in binnen- en buitenland. Over de weg, over het spoor, via vaarwegen en buisleidingen. Calamiteiten en verstoringen kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Voor de veiligheid van mens en milieu, maar ook voor de continuïteit van logistieke processen. Van Strien riep nog eens het treinongeval bij Barendrecht in 2009 in herinnering. Door die botsing raakten de goederenstromen via het spoor tot in Italië verstoord. Van Strien: Vanwege het grote economisch belang lijkt transportveiligheid een vanzelfsprekend thema waar we nauwelijks bij stil staan. Toch zitten we als veiligheidsprofessionals nog lang niet overal vanzelfsprekend aan tafel waar we aan tafel zouden moeten zitten. Via het LEC-TV kunnen we transportveiligheidsvraagstukken doelgerichter aankaarten bij alle ketenpartners. Voor de regio s en voor de sector Algemeen directeur Leo Zaal van het IFV zei trots te zijn op het feit dat het LEC-TV een thuis heeft gevonden onder de vleugels van het instituut. Als gemeenschappelijk ondersteuningsplatform voor de veiligheidsregio s kan het IFV in zijn ogen een belangrijke bijdrage leveren aan de samenwerking tussen het veiligheidsdomein en de transportsector. Het LEC-TV staat voor het bevorderen van veilig transport van mensen en goederen, is actief in alle schakels van de veiligheidsketen en richt zijn focus op complexe veiligheidsvraagstukken. Dit alles via twee pijlers: het lectoraat transportveiligheid en het expertisecentrum. Het LEC-TV gaat kennis ontwikkelen, bundelen en uitwisselen, ontwikkelt les- en leerstof voor de hulpverleningssector en initieert projecten. 1
Zaal lichtte toe dat het LEC-TV programmatisch wordt aangestuurd, waarbij een adviesraad zal adviseren over actuele thema s met prioriteit. Een adviesraad onder voorzitterschap van Jan van Belzen, een bestuurder met ervaring en doorzettingsvermogen als het om transportveiligheid gaat. De Barendrechtse burgemeester Jan van Belzen verdiende zijn sporen tijdens het project Railplan en als voorzitter van het Platform Transportveiligheid, de kiem van het huidige LEC-TV. Ook de andere leden, vertegenwoordigers van het veiligheidsdomein, de spoorsector, de nationale politie en brancheorganisaties werden voorgesteld. Er zijn nog twee plaatsen te vergeven aan de wetenschap. Leo Zaal noemt het partnernetwerk dat via het LEC-TV wordt geweven ambitieus. En ambitie gaat vooraf aan succes. Kennisparadox In het eerste programmablok van de startbijeenkomst draaide het allemaal om het organiseren van kennis, zowel op het terrein van incidentenbestrijding als bij risicobeheersing. Makkelijker gezegd dan gedaan. Lector Transportveiligheid Nils Rosmuller constateert enkele paradoxen, die de gewenste daadkracht en de samenwerking tussen het veiligheidsdomein en de transportbranche kenmerken. Zo heeft de transportsector hoge verwachtingen van de veiligheidsregio s als het gaat om incidentenbestrijding, terwijl diezelfde sector spaarzaam is met het verstrekken van informatie aan de regio s. Andersom ziet hij ook dat de veiligheidsregio s zelf zich te weinig inspannen om actief op zoek te gaan naar informatiebronnen en relevante sleutelspelers die hen ten dienste kunnen staan. En een derde paradox is dat de veiligheidsregio s, de rijksoverheid en de branche weliswaar zeggen veiligheid essentieel te vinden, terwijl de ontwikkeling van relevante kennis en kunde niet of nauwelijks wordt gefaciliteerd. Er is dus veel werk aan de winkel voor het LEC-TV. Vier deskundigen reageerden op het betoog van Rosmuller en vertelden wat hun verwachtingen zijn ten aanzien van samenwerking en informatiedeling rond transportveiligheid. Sjoerd Sjoerdsma, directeur van Keyrail, vindt dat organisaties over hun eigen grenzen moeten durven stappen en wil graag met het LEC-TV in zee voor het doorontwikkelen van landelijke standaarden voor veiligheid en incidentenbestrijding op het spoor. Martine Jongman van Rijkswaterstaat wees op de informatielijn van Rijkswaterstaat die ook voor de veiligheidsregio s een waardevol informatieloket kan zijn. Dat geldt ook voor het ontsluiten van informatie uit het partnernetwerk van RWS. Thomas Reitsma van brancheorganisatie EVO deed ook een handreiking aan het veiligheidsdomein. Ook hij vindt dat de transportsector en de veiligheidsregio s actief kennis en informatie moeten delen en hij roept de veiligheidsprofessionals op om zelf initiatief te tonen: Wees brutaal! Pak je regierol en nodig jezelf uit aan de overlegtafel als je vindt dat je erbij hoort te zitten. 2
Jan Lonink was de bestuurlijke specialist in het panel. De burgemeester van Terneuzen heeft ook de nodige ervaring met thema s op het raakvlak van transport en veiligheid. Het Zeeuwse samenwerkingsproject Deltawateren is in zijn ogen een geslaagd voorbeeld van samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven om de veiligheid en incidentenbestrijding te verbeteren. Hij ziet voor bestuurders vooral de taak om veiligheidsvraagstukken op de agenda te zetten, zodat de professionals in het partnernetwerk die met daadkracht kunnen aanpakken. En over het belang van het expertisecentrum zegt Lonink: Kennisontwikkeling en kennisdeling horen thuis op het nationale niveau. In dat licht heeft het LEC-TV een voorbeeldfunctie voor het hele veiligheidsdomein. Handreiking uit Rotterdam De Rotterdamse burgemeester Aboutaleb deed de symposiumdeelnemers en het LEC-TV via een videoboodschap een handreiking voor participatie in het brede kennisnetwerk van het expertisecentrum. De voorzitter van de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond somde feiten en cijfers op die duidelijk maken dat vraagstukken rond transportveiligheid nergens in Nederland zo nadrukkelijk spelen als in de bruisende wereldhaven Rotterdam. We hebben de grootste haven van het westelijk halfrond, die immense goederenstromen genereert over het binnenwater, over het spoor, via de weg en via pijpleidingen. Hebben we de veiligheid rond al die transportmodaliteiten als overheid voldoende in de knip? Dat lukt alleen door nauwe samenwerking tussen de betrokken sectoren. Nieuwe inzichten en nieuwe technologieën genereren ook weer nieuwe veiligheidsvraagstukken. Wij stellen vanuit Rotterdam- Rijnmond graag onze expertise en ervaringen beschikbaar voor het LEC-TV en werken graag samen met een breed partnernetwerk om gezamenlijk de vitale transportsector in Nederland veiliger te maken. Kunde en vaardigheden Kennis is wat de partners in het netwerk rond het LEC-TV met elkaar moet verbinden. Kennis is macht, zei dagvoorzitter Elie van Strien aan het begin van het eerste deel van de startbijeenkomst. Maar alleen als je weet wat je met die kennis moet doen. Die link werd in het tweede programmablok gelegd: van kennis naar kunde en vaardigheden. Hoe kunnen de veiligheidsregio s beter worden gefaciliteerd in hun voorbereiding op transportincidenten? Complexe transportincidenten komen weinig voor, dus er is weinig praktijkervaring. Maar juist daarom moet ook op operationeel gebied de samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven worden versterkt. Haal de kennis waar die beschikbaar is. Lector Nils Rosmuller opende het tweede blok weer met een drietal paradoxen. Ten eerste: de veiligheidsregio s kunnen niet alles weten over alle typen transportvoertuigen, infrastructuur, gevaarlijke stoffen en hun eigenschappen, dus moeten ze die informatie elders halen. Maar tegelijk blijft specifieke deskundigheid van het bedrijfsleven nog teveel onbenut. Paradox 2: De veiligheidsregio s hebben een grote externe informatiebehoefte, maar juist de interne informatiedeling is een punt van zorg. Risicobeheersing en incidentenbestrijding wisselen onvoldoende informatie uit en een voorziening als het Landelijk Informatiepunt Gevaarlijke Stoffen (LIOGS) wordt door een deel van de regio s nauwelijks benaderd en benut. En last but not least: kennis is essentieel, maar geen garantie voor succes. Harm Balk, hoofdofficier bij brandweer Amsterdam- Amstelland herkent de geschetste paradoxen wel. Hij kent uit zijn praktijk diverse voorbeelden van operationele plannen die op de tekentafel effectief leken, maar die in de praktijk niet goed werken of niet goed worden toegepast. Zoals de 3
inzetprocedure en aanwezige blusvoorzieningen bij een tunnelbrand. Zijn oproep is dan ook: Maak goed gebruik van voorzieningen die we aan de voorkant bedacht hebben. Martine Jongman van Rijkswaterstaat haakt daarop in en ziet de kracht van lessen uit de praktijk om tot verbetering te komen. Een belangrijke rol van het expertisecentrum kan zijn een vertaalslag te maken van ongevalsonderzoeken en leerpunten uit de operationele praktijk. Wat betekent een incidentscenario nu precies voor de hulpverleningspartners en wat hebben we in de praktijk van elkaar nodig om samen de klus te klaren? Oefenen is een probaat middel om de samenwerking in de praktijk handen en voeten te geven en verbindingen te smeden. Sjoerd Sjoerdsma noemt ter illustratie de Betuweroute, waar veiligheidsregio s jaarlijks samen met spoorbeheerder Keyrail oefenen in de bestrijding van een maatgevend incidentscenario: brandende ketelwagen op het tracé, waarbij omliggende wagons moeten worden gekoeld om een grote explosie te voorkomen. Dat oefenen is een kwestie van vooruitdenken en strakke planning, want er moet wel op het spoor worden geoefend met echte ketelwagons. Dat kan alleen tijdens een buitendienststelling van het spoor. Daarom worden de oefeningen voor 2015 nu al voorbereid. Pieter Wildschut, voorzitter van de Commissie Transport Gevaarlijke Goederen (CTGG), bepleitte om in de incidentbestrijdingsfase meer gebruik te maken van de kennis en kunde van de transportsector. Zo mag het in zijn ogen niet meer voorkomen dat een chauffeur van een tankwagen bij een ongeval wordt weggestuurd, terwijl hij degene is met de meeste kennis van het voertuig en de lading. Elie van Strien vindt ook dat de landelijk beschikbare kennis en kunde beter kan en moet worden ingezet. Dat kan ook via het LIOGS, dat tevens het nationale loket is voor inzet van gebundelde specialistische expertise uit het bedrijfsleven (ICE). Ondersteuning van dat loket is in drie stappen te verkrijgen voor de veiligheidsregio s: via telefonisch advies, door een expert die ter plaatse komt voor advisering van de hulpverleners en via het beschikbaar stellen van gespecialiseerde bestrijdingscapaciteit uit het bedrijfsleven. It takes two to tango Het slot van de bijeenkomst was voor Jan van Belzen, voorzitter van de nieuwe Adviesraad Transportveiligheid. Hij had een kernachtige oproep aan de aanwezige vertegenwoordigers van de transportsector en de overheid: It takes two to tango, dus benut elke kans om elkaar te ontmoeten en op alle niveaus samenwerking te zoeken. Dit moet geen papieren tijger worden! Zijn eigen opdracht is om de agenda van het LEC-TV gevuld te krijgen met dossiers en thema s die ertoe doen. Een agenda waar enkele deelnemers in de zaal nog wel adviezen voor hebben. Zoals het uitbreiden van de samenwerking naar buitenlandse kenniscentra op transport- en veiligheidsgebied. Want transport houdt niet op bij de grens. Ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid wordt door enkele deelnemers nog gemist in het partnernetwerk. De onderzoeksraad en internationale connecties staan volgens Van Belzen al langer op het verlanglijstje van het LEC-TV. Maar first things first: het expertisecentrum moet eerst zijn plek binnen het Nederlandse veiligheidsdomein vinden en uitgroeien tot het nationale samenwerkingsplatform en vraagbaak voor overheid en bedrijfsleven. 4
Elie van Strien wenste het jonge expertisecentrum toe dat de telefoon vanaf nu dagelijks roodgloeiend staat, als teken dat het voorziet in een grote behoefte. Met deze woorden besloot hij een succesvolle en druk bezochte startbijeenkomst van het Landelijk Expertisecentrum Transportveiligheid. Hartenkreten op papier Tijdens de startbijeenkomst van het LEC-TV konden deelnemers op flipovers opmerkingen en suggesties kwijt. Waarmee zou het expertisecentrum zich bezig moeten houden? En welke partners zou men nog graag in het netwerk zien? Een kleine greep uit de hartenkreten: Zorg voor een landelijk risicoprofiel Binnenwater. Kan het LEC-TV veiligheidsregio s ondersteunen bij het opstellen van risicoprofielen? Ik mis de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Zorg voor uniformiteit in incidentscenario s voor weg, water en spoor. Zorg voor een stevige lobby richting politiek ten aanzien van transportveiligheid. Informatie Landelijk Expertisecentrum Transportveiligheid Postbus 7010 6801 HA Arnhem drs. Hans Spobeck MCDm programmamanager hans.spobeck@ifv.nl / 06 43 46 34 87 dr. ir. Nils Rosmuller lector Transportveiligheid nils.rosmuller@tno.nl / 06 51 22 53 48 ing. Reinier Boeree projectmanager reinier.boeree@ifv.nl / 06 23 36 84 82 www.infopuntveiligheid» dossiers» Landelijk Expertisecentrum Transportveiligheid www.nifv.nl» lectoraten» transportveiligheid 5