fort bij krommeniedijk Fort vol functies Nicky schuurman 5 oktober 2010
fort bij krommeniedijk Fort vol functies colofon titel: Auteurs Foto s/afbeeldingen Projectcoördinatie Opdrachtgever fort bij Krommeniedijk fort vol functies Nicky Schuurman Nicky Schuurman, Sabine van Keulen, Onno Steendam, Stichting Menno Coehoorn, Google Earth Mireille Dosker Stichting Stadsherstel Rapport datum 5 oktober 2010 Rapportnummer 10-55057 Ontwerp fort bij Krommeniedijk 2
inhoudsopgave 1 Inleiding 4 1.1. beknopte geschiedenis van het fort 1.2. de ontwerpopgave 1.3. Overige randvoorwaarden 1.4. Huidige situatie 2 visie 7 3 het ontwerp 8 3.1. Ontwerptekening 3.2. toelichting op het ontwerp 3.2.1. De entree 3.2.2. De toegangsweg 3.2.3. De fortwachterswoning 3.2.4. Parkeren in een keeltak 3.2.5. Fietsenparkeerplaats 3.2.6. Hekken die de keelzijde van de frontzijde scheiden 3.2.7. Terrepleinen 3.2.8. Vogelkijkhut 3.2.9. Boerenhekken 3.2.10. Verlichting 4 bronvermelding 17 Ontwerp fort bij Krommeniedijk 3
Fort bij Krommeniedijk robuust Tijdens de inundatie Fort bij Krommeniedijk fort vol functies 1. Inleiding De Stelling van Amsterdam, aangelegd tussen 1880 en 1914, is een goed doordacht verdedigingssysteem. Een compleet systeem van dijken, aardwerken, sluizen, batterijen en fortificaties om in tijden van nood de vijand buiten de deur te houden. De Stelling van Amsterdam maakt deel uit van de lijst van Werelderfgoed UNESCO. Fort Krommeniedijk is één van de forten van de Stelling van Amsterdam en is een provinciaal monument. Voorbereidingen over de herbestemming en toekomstige exploitatie van het Fort zijn inmiddels in een vergevorderd stadium. Naast openstelling van het fort voor bezoekers, wordt het fort ook bestemd tot woon-werkplek voor jongere autisten. Bewoners en bezoekers van het fort krijgen in en buiten het fort eigen plekken toegewezen. Het buitenterrein moet voor deze herbestemming worden aangepast. Stadsherstel heeft Landschap Noord-Holland verzocht om voor het buitenterrein een inrichtingsplan te maken. Ontwerp fort bij Krommeniedijk 4
1.1. Beknopte geschiedenis Fort bij Krommeniedijk Ontwerptekening Fort bij Krommeniedijk Luchtfoto 1930 Het fort is gelegen aan de Lagendijk bij Uitgeest. Het fort bij Krommeniedijk maakt deel uit van het noordwestfront. Door de geringe breedte van het inundatiegebied en door de nabijgelegen hoge duingronden was dit front het meest kwetsbare gedeelte van de stelling. Daarom werd hier als eerste begonnen met de aanleg van forten. In 1903 waren de gebouwen van het fort gereed gekomen. In 1903 krijgt de firma Zocher opdracht de beplanting aan te brengen. Langs de buitengracht en langs de berm van beide keeltakken werd een rij esdoorns aangeplant, aan de keelzijde van het fort en langs de achterzijde van de beide keeltakken werden Canadese populieren aangebracht. Tevens werden langs het voorfront en de beide zijfronten ook nog Canadese populieren geplant. In 1944 is het fort waarschijnlijk door de Duitse bezetter gebruikt als opslag voor landmijnen. Na de oorlog heeft het fort nog even dienst gedaan als bewarings- en verblijfskamp voor politieke delinquenten. In 1956 volgde opheffing als vestingwerk, waarna het fort tot ca. 1980 als opslag voor springstoffen. In 1993 is het fort in het bezit gekomen van Landschap Noord- Holland. De originele situatie rond het fort is behouden: open polderlandschap en een overvloed aan water rond de verdedigingslijn en de loop van de Lagendijk. Het fort ligt in een weidevogelgebied. 1.2. De ontwerpopgave Van Stadsherstel kwam de opdracht om een ontwerp te maken voor de buiteninrichting van het fortterrein. Op de terrepleinen van het fort moeten terrassen komen voor bewoners en bezoekers, waarbij men niet op de wallen mag komen. Voor het rechterhefkoepelgebouw moet een vogelkijkhut bedacht worden. Daarnaast moeten er ongeveer 20 parkeerplaatsen op Ontwerp fort bij Krommeniedijk 5
Bordenwoud bij de entree Hek dat keelzijde afscheidt van de frontzijde het terrein komen, waarvan enkele invalideparkeerplaatsen, er moet gelegenheid zijn om fietsen te parkeren. De plek van de fortwachterswoning (ontwerp Piet Hein Eek) moet worden vastgesteld, en er moet een afscheiding komen om de tuin van de fortwachterswoning af te scheiden van de rest van het terrein. 1.3. Overige randvoorwaarden Zoals al eerder vermeld ligt Fort bij Krommeniedijk in een weidevogelgebied, en moet er daarom zeer terughoudend met beplanting en verlichting worden omgegaan. Daarnaast stelt het beeldkwaliteitsplan van de provincie voor de Stelling van Amsterdam dat het behoud van de openheid bij de forten in deze sector van de Stelling geboden is. 1.4. Huidige situatie De entree van het fort is niet erg publieksvriendelijk. De toegang wordt afgesloten met een groot hek. Er staat een overdaad van borden die qua uitvoering allemaal in een andere stijl zijn uitgevoerd. Daarnaast stond er op de dag dat de foto werd gemaakt ook nog allerlei vuilnis. Er is geen parkeerplaats aanwezig. Geparkeerd wordt er net waar er plek is; meestal is dat op de open plek voor het bosje. Langs het toegangspad staan eikenbomen. In de Stelling van Amsterdam werd een beperkt assortiment van bomen toegepast (vooral wilgen, iepen en populieren). Eiken werden in die tijd niet toegepast. Langs de fortgracht aan de keelzijde staat een enkele treurwilg. Het is niet mogelijk om vanaf de keelzijde van het fort buitenom naar de frontzijde van het fort te komen. Hier staan aan beide zijden hoge hekwerken. (Overigens stond het water in de fortgracht op de dag van het fort zo laag dat het mogelijk was om om het hek heen te stappen zonder natte voeten te halen). Op de terrepleinen staat ooit spontaan opgeschoten begroeiiing en groeien brandnetels. Ontwerp fort bij Krommeniedijk 6
2. Visie Een fort van de Stelling van Amsterdam is vooral een robuust en praktisch gebouw, zonder overbodige luxe. Beplanting stond er niet als decoratie, maar was vooral nuttig (strategische beplanting, bedoeld om te camoufleren). Bij de bouw van het fort werden de nieuwste technieken en materialen toegepast. Bij de herinrichting van het terrein wordt de robuustheid en de eenvoud behouden. Bij elementen die horen bij het fort zoals de toegangsweg en de terrepleinen, wordt teruggegrepen naar de materialen die ook in de 19 e eeuw al werden toegepast, zoals gebakken klinkers. Bij nieuwe elementen die niet fort-eigen zijn zal worden gekozen voor moderne materialen. Fort bij Krommeniedijk Ontwerp fort bij Krommeniedijk 7
3. het ontwerp 3.1. De ontwerptekening Ontwerp fort bij Krommeniedijk 8
Entree toegangshek verdwijnt, eenduidigheid in infoborden Standaardinformatiebord 3.2 Toelichting op het ontwerp 3.2.1 De entree Bij de entree wordt het toegangshek verwijderd. Het fort zelf wordt afgesloten met een hek. Er komt een fortwachterswoning op het terrein, zodat er toezicht is. Het woud van borden verdwijnt. Er komt bij de ingang een nieuw informatiebord. Het bord van de fietsknooppuntenroute blijft staan. 3.2.2 De toegangsweg De toegangsweg wordt bestraat met gebakken klinkers in keiformaat. Gebakken klinkers werden ook al in de tijd van de aanleg van de forten toegepast. Het is een duurzaam materiaal, waterdoorlatend en her te gebruiken. De eiken langs de toegangsweg zullen verdwijnen. Eiken werden in de Stelling van Amsterdam niet toegepast. Als begeleiding van de toegangsweg worden knotwilgen geplant. Deze referereren aan de grote hoeveelheid knotwilgen die langs de liniedijk zijn aangeplant. Hiermee wordt tevens parkeren in de berm voorkomen. 3.2.3 De fortwachterswoning Op de plek waar in het verleden de fortwachterswoning stond, wordt ook nu een fortwachterswoning geplaatst, ontworpen door Piet Hein Eek. Naar de woning loopt een grindpad, dat rond de gehele woning doorloopt. Als afscheiding voor de tuin van de woning wordt een wilgentenen schutting geplaatst. De staanders van de schutting worden direct in de grond gezet, zodat deze zullen uitlopen en er een groene scherm ontstaat. De schutting is op bepaalde plekken lager, zodat er vanuit het huis toezicht kan worden gehouden op de weg. Ook aan de tuinzijde kan de schutting lager zijn zodat toch nog uitzicht over het weiland blijft bestaan. Ontwerp fort bij Krommeniedijk 9
3.1.4. Parkeren in een keeltak Wanneer we onze weg vervolgen over de toegangsweg komen we bij een afslag die naar de parkeerplaats leidt. Op de historische foto en op de bouwtekening kunnen we zien dat er aan de keelzijde van het fort twee keeltakken zijn geweest. Dit waren twee aarden wallen die de dekking moest vergroten. In het herinrichtingsplan wordt er op de plek van de oude keeltak een parkeerplaats aangelegd die geïnspireerd is op de keeltak. Om de parkeerplaats wordt een wal aangelegd, zodat de geparkeerde auto s bijna uit het beeld zullen verdwijnen. Op de wal worden bankjes geplaatst. De parkeerplekken zullen worden bestraat met grasstenen. Zo ontstaat er geen steenvlakte, maar heeft de parkeerplaats toch een groene uitstraling. Impressie fortwachterswoning Wilgentenenschutting achterzijde woning Ontwerp fort bij Krommeniedijk 10
Impressie parkeren in een keeltak Ontwerp fort bij Krommeniedijk 11
3.1.5. Fietsenparkeerplaats Aan het begin van de weg naar de parkeerplaats is een fietsenparkeerplaats gepland. Daarachter zijn twee invalidenparkeerplaatsen gemaakt. De fietsenparkeerplaats bestaat uit een aantal eenvoudige fietsnietjes. Er is genoeg ruimte om aan beide zijden van het fietsnietje een fiets te parkeren. Op het stuk grenzen aan de invalidenparkeerplaats is ruimte voor 20 fietsen. De fietsenparkeerplaats kan aan de andere zijde van de weg uitgebreid worden. Op het stuk grond dat daar voor aangewezen is kunnen 24 fietsnietjes (voor 48 fietsen) geplaatst worden. Ruimte fietsenparkeerplaats Referentiebeeld fietsnietjes Ontwerp fort bij Krommeniedijk 12
Publieksonvriendelijk hek Referentiebeeld nieuw hek 3.1.6. Hekken die de keelzijde van de frontzijde scheiden Aan beide zijde van het fort staan hekken die de keelzijde van het fort afscheiden van de frontzijde. De hekken zijn in de huidige situatie niet erg publieksvriendelijk. Het forteiland wordt door middel van een hek op de brug afgesloten voor ongewenste bezoekers. De hekken die de keelzijde van de frontzijde scheiden dienen daarom om gewenste bezoekers te verhinderen om buitenom naar de frontzijde te lopen. Een hoog hek met prikkeldraad lijkt hiervoor een overdreven zware maatregel. Een laag hek zal hier ook voldoen. Qua uitvoering zal het hek worden uitgevoerd in dezelfde stijl als de brug over de fortgracht. 3.1.7. De terrepleinen De terrepleinen moeten voorzien worden van terrassen. Aan de ene zijde voor de toekomstige bewoners van het fort; aan de andere zijde voor de bezoekers. De bezoekers en bewoners mogen hierbij niet op de frontwal van het fortterrein komen, ; de terrassen moeten daarom worden voorzien van een afscheiding. Hoewel de terrepleinen in de historische situatie niet werden verhard, is er in dit geval toch gekozen voor een klinkerverharding van gebakken klinkers in waalformaat. Dit is hetzelfde soort klinkers dat ook aan de keelzijde van het fort werd toegepast. De beplanting die bij de terrepleinen staat, zal moeten worden verwijderd. Aan de kant van de bewoners staat een groepje vliegdennen. Deze zijn beeldbepalend voor het fort. Deze zullen daarom blijven staan. Om de terrepleinen af te scheiden van de frontwal is een afscheiding nodig. Omdat in de historische situatie de soldaten uit de poterne via de stormdeuren en de terrepleinen de frontwal op moesten kunnen rennen, is het plaatsen van een afscheiding op deze plek dus niet logisch. Het moet heel duidelijk zijn dat de afscheiding een toevoeging is, nodig gemaakt door het huidige gebruik. Ontwerp fort bij Krommeniedijk 13
Daarom is ervoor gekozen om de afscheiding zo transparant mogelijk te maken. De afscheiding loopt binnen langs de wal en bestaat uit gehard glas, gevat in een zo onopvallend mogelijk metalen frame. De glazen afscheiding loopt aan de kant van de bezoekers door tot aan de vogelkijkhut; en aan de andere zijde van de vogelkijkhut tot aan het hek aan de voorzijde. Terrepleinen met gebakken klinkers (waaltjes) Referentiebeeld afscheiding 3.1.8 Vogelkijkhut Op de plek van de rechterhefkoepel komt een vogelkijkhut. De kijkhut is te benaderen via het terreplein voor de bezoekers, maar ook via een paadje buitenom. De glazen afscheiding is hier voortgezet. Om het profiel van het fort te bewaren, steekt de vogelkijkhut slechts een klein stukje boven de frontwal uit. De kijkhut is uitgevoerd in corten-staal, een modern materiaal dat qua uitstraling uitstekend past bij de robuustheid en eenvoud van het fort. De binnenzijde van de hut kan worden afgewerkt met hout, zodat het voor de vogelspotters toch comfortabel is. Ontwerp fort bij Krommeniedijk 14
Impressie vogelkijkhut Ontwerp fort bij Krommeniedijk 15
3.9 Boerenhekken Op enkele plaatsen zijn damhekken geplaatst. Het zou fraaier zijn deze te vervangen door boerenhekken van Noordhollands ontwerp. De houten boeren hekken zijn deels te bekostigen via het houten boerenhekken project in Laag-Holland van Landschap Noord- Holland. 3.10. Verlichting Met verlichting dient in weidevogelgebied terughoudend te worden omgegaan. Is verlichting toch noodzakelijk dan kan worden gekozen voor LED-verlichting. Er zijn diverse onderzoeken gaande die zich bezig houden met minst verstorende kleur verlichting. Op het moment komt verlichten met groen licht uit de huidige onderzoeken als minst verstorend uit de bus. Wij raden aan het lichtplan door een deskundige op dat gebied te laten uitvoeren. Stalen damhekken Te vervangen door streekeigen houten hekken Ontwerp fort bij Krommeniedijk 16
4 bronvermelding Literatuur De Stelling van Amsterdam Harnas van de Hoofdstad, Paul Vester (redacteur) (2003) Provinciaal beeldkwaliteitsplan Stelling van Amsterdam, Provincie NH, (2008) Verscholen in het groen, Nicky Schuurman (2010) websites: www.stelling-amsterdam.nl Ontwerp fort bij Krommeniedijk 17
Postbus 257 1900 AG Castricum Telefoon: 088-0064400 Fax: 088-0064401 E-mail: info@landschapnoordholland.nl Website: www.landschapnoordholland.nl Ontwerp fort bij Krommeniedijk 18