Beleggen & Voedingsgrondstoffen. een maatschappelijk debat

Beleggen & Voedingsgrondstoffen een maatschappelijk debat

Pieterstraat 11 3512 JT Utrecht T +31 (0) 30 234 00 31 info@vbdo.nl www.vbdo.nl Beleggen & Voedingsgrondstoffen een maatschappelijk debat Geschreven door: Anouk van Heeren & Victor de Lange (CREM) in samenwerking met Kees Gootjes (VBDO) Mei 2012 Mede mogelijk gemaakt door: Dit programma wordt uitgevoerd Disclaimer VBDO will assume no responsibility or legal liability for incorrect or misleading information provided by the sources used for this report. het ministerie van Buitenlandse Zaken THE DUTCH A SSOCIATION OF INVESTORS 2 FOR SUSTA INABLE D EVELOPMENT 2

Inhoudsopgave Samenvatting 4 Executive summary 6 Hoofdstuk 1 Introductie 9 Hoofdstuk 2 Beleggen en Voedingsgrondstoffen 10 2.1 Speculeren, hedgen, beleggen & investeren. 10 2.2 Commodities en voedingsgrondstoffen 11 2.3 Beleggen in voedingsgrondstoffen 12 Hoofdstuk 3 Mogelijke consequenties van beleggen in voedingsgrondstoffen 16 3.1 Impact gebaseerd op recente onderzoeken en uitspraken 16 3.2 Overzicht van de mogelijke impact van beleggen met voedselgrondstoffen 22 Hoofdstuk 4 Initiatieven om een mogelijke negatieve impact te beheersen 24 Hoofdstuk 5 Conclusies & Aanbevelingen 31 bijlage 1 Interviews 36 bijlage 2 Financiele derivaten 37 bijlage 3 Belangrijkste conclusies onderzoek LEI & Profundo, december 2011 39 bijlage 4 Literatuurlijst 40 3

Samenvatting De VBDO heeft in samenwerking met onderzoeksbureau CREM onderzoek gedaan naar de de kwestie rondom beleggingen in voedsel. Er is recentelijk veel aandacht geweest over de rol van beleggers, met name als het ging om prijsvorming van voedselbeleggingen. Dit eindrapport is gebaseerd op literatuuronderzoek, informatie van internet en artikelen uit de media. Daarnaast zijn 40 stakeholders benaderd waarvan het merendeel heeft deelgenomen aan een persoon-lijk of telefonisch interview. Als laatste onderdeel zijn twee multi- stakeholder bijeenkomsten georganiseerd over beleggen en voedingsgrondstoffen. De discussie over beleggen met voedingsgrondstoffen speelt zich af in de context van interna- -ten. Beleggen in voedingsgrondstoffen staat niet op zichzelf maar is direct gerelateerd aan zekerheid op de lange termijn een grote uitdaging is en een hoge prioriteit heeft. kant (bijvoorbeeld stijgende wereldbevolking, stijgende vraag) als aan de aanbodkant is er veel dynamiek (bijvoorbeeld toegenomen productiviteit, groter aanbod). Als het gaat over beleggen in voedingsgrondstoffen zijn er vier typen beleggingen relevant: (a) beleggen in landbouwgrond, (b) beleggen in fysiek product, (c) beleggen in de voedselketen kennen een aantal voor- en nadelen en zijn allen van belang als het gaat over een mogelijke impact van beleggen in voedingsgrondstoffen in bijvoorbeeld ontwikkelingslanden. Daarbij kan worden gefocust op rijst, tarwe en maïs, want deze voedingsgrondstoffen zorgen voor 60% van de inname in koolhydraten/ energie. Het lange termijn prijsniveau wordt bepaald door de ontwikkeling van vraag naar en aanbod van grondstoffen en door factoren die hier invloed op hebben zoals de bevolkingsgroei, het kli-maat en de productie. De prijs van grondstoffen is momenteel historisch hoog. De effecten van van de prijs moeten nog overtuigend worden aangetoond. Voedselprijzen zullen vanwege de fundamentals (o.a. toenemende wereldbevolking, toenemende vraag naar vlees, misoogsten door klimaatverandering,weersomstandigheden, kunstmest) enorm stijgen in de toekomst. Fun- kortdurende prijsstijgingen, die in die korte tijd echter wel een grote impact kunnen hebben op de voedselprijzen in met name ontwikkelingslanden. Er is meer onderzoek nodig om vast te stellen of de effecten van beleggen op prijs en volatiliteit in de voedingsgrondstoffenmarkt is contraproductief en verstoort (investeringen in) de agrarische markt. mogelijke nega-tieve effecten van beleggen met voedingsgrondstoffen te beheersen. Omdat er nog geen eenduidigheid bestaat over de vele facetten en impact van beleggen met voedingsgrondstoffen zijn ook de (invulling van) oplossingsrichtingen sterk stakeholderafhankelijk. 4

Naar aanleiding van deze conclusies stelt de VBDO de volgende aanbevelingen voor: Ondanks dat er nog veel onzekerheid is over de precieze effecten van beleggen in voedsel- een noodzaak is tot han-delen. Het gaat immers om de mondiale voedselzekerheid, een onderwerp dat steeds meer een probleem zal worden. kennis krijgen over wat de mogelijke effecten van beleggingen in voedingsgrondstoffen zijn. De VBDO vindt dat beleggers bewust moeten zijn van de mogelijke consequenties van de verschillende vormen van beleggingen in voedings-grondstoffen opdat zij ook bewustere keuzes kunnen maken. Beleggers moeten uit voorzorg maatregelen nemen om de mogelijke negatieve effecten van beleggingen in voedingsgrondstoffen te beperken/elimineren. Bestaande relevante publica- & Onvalues geeft een aantal duidelijke aanbevelingen. De grote Nederlandse pensioenbeleg- manier zou de prijs ook gedrukt worden. Deze herbalancering zou bijvoorbeeld minstens twee of drie keer per jaar plaats moeten vinden om ervoor te zorgen dat de volatiliteit tijdig en regelmatig gedrukt kan worden. De belangrijkste conclusie die de VBDO trekt is dat de discussie zich moet verplaatsen van de mogelijke effecten van beleggen in voedingsgrondstoffen tot hoe de lange termijn beleggers een positieve bijdrage kunnen leveren aan voedselzekerheid. Dit kwam duidelijk naar voren tijdens de brainstormsessies. Voedselproductie moet naar schatting met 70% toenemen om in 2050 de wereldbevolking te kunnen voeden. Lange termijn beleggers moeten op zo n manier beleggen dat zij positief bijdragen aan voedselzekerheid. Dit betekent meer investeringen in voedingsgrondstoffen die gericht zijn op de lange termijn, in technologie, innovatie en produc- Voorts is de VBDO van mening dat beleggers transparant zouden moeten zijn over activiteiten op het gebied van beleggen in voedingsgrondstoffen. verzekeraars, vermogensbeheerders en andere beleggers om investeringen in landbouw in ontwikkelingslanden te stimuleren en daarmee een positieve bijdrage te leveren aan stimuleren om meer bij te dragen aan het thema voedselzekerheid. rol van de toezichthoudende DNB zou beter in kaart gebracht moeten worden. Als een pensioenfonds belegt in grondstoffen wordt het vereiste eigen vermogen voedselzekerheid zijn in principe mogelijk. meer gedetailleerd overzicht zijn van de beleggingen van Nederlandse fondsen in voedselcommodities. landbouwbeleid op de mondiale voedselzekerheid. Door de steeds verdergaande liberalisering van agrarische markten treden grote veranderingen op. Deze dynamiek zou in analyses van prijsvorming en volatiliteit meegenomen moeten worden. 5

Executive summary there has been a lot of attention on the role of investors, especially when it comes to the im- Finally, two multi- stakeholder meetings were organised on the topic of food commodity invest-ments. - -ments in food commodities are not isolated but are directly related to discussions within the - are many dynamics on both the supply side (eg. increased productivity, greater range) and the demand side (such as rising population, increasing demand). When it comes to investing in food commodities, there are four relevant types of investments: (a) investment in agricultural land, (b) investment in physical commodities, (c) investment all important when it comes to the possible impact of food commodity investments in develo- provide 60% of the carbohydrate/energy intake. Longterm pricing is determined by the development of supply and demand of food commodi-ties and factors as population growth, climate and production affect this supply and demand. -ture because of the fundamentals (eg. an increasing world population, increasing demand for -creases that can have a major impact on food prices, particularly in developing countries. More research is needed to determine whether the effects of derivative commodity investments on of the agricultural market, but excessive volatility is counterproductive and disrupts (invest-ment in) the agricultural market. -age possible negative effects of food commodity investments. Because no consensus exists about the many facets and impacts of food commodity investments, the proposed solutions are strongly stakeholder dependent. 6

Based on these conclusions, the VBDO has the following recommendations: Although there is still much uncertainty about the precise effects of investing in food commodi- take action food security, a topic that will only increase in importance. knowledge about the possible impacts of -sequences of different types of food commodity investments so that they can make conscious, informed choices. reduce/eliminate the possible negative ef-fects - rebalancing should take place at least two or three times a year to ensure that volatility is combatted in a timely and regular fashion. possible effects of food commodity investments to how longterm investors can make a positive contribution part of the project process. Food production must increase by an estimated 70% in 2050 to feed the world. Longterm investors should invest in such a way that they positively contribute to - -modities. Furthermore, the VBDO believes that investors should be transparent about their activities in Finally, the VBDO provides the following research suggestions: international inventory of best practices of pension funds, banks, (pension) insurers, asset managers and other investors in agricultural investments in developing countries to role of the supervisory Dutch Central Bank - principle, possible. current invest-ments of Dutch funds in food commodities. agricultural subsidies on world food security. Because of the ongoing liberalization of agricultural markets, major changes have occurred. 7

1 Introductie Zoals de premier in zijn Regeringsverklaring zei: De welvaart van een land en het geluk van de mensen wordt niet bepaald in Haagse kantoren. Daar wil ik graag aan toevoegen: En ook niet in de bestuurskamers van banken en verzeke-raars. Want de welvaart van een land en het geluk van de mensen wordt vooral bepaald door iedere klant en kiezer zelf: zij maken hun eigen keuzen aan hun eigen keukentafel. Toespraak van minister De Jager bij de opening van het publiekssymposium Naar een Dit eindrapport is opgesteld om een goed gesprek te voeren over beleggen en voedselgrondstof-fen aan de keukentafel. Vrijwel alle Nederlanders zijn op een of andere manier betrokken bij beleggingen in voedsel. Dit kan door middel van hun eigen (beursgenoteerde) beleggingen zijn of via hun pensioenfonds of verzekeraar. Het onderwerp beleggen en voedsel kent voor- en tegenstanders. Het onderwerp kent veel nuances, een hoge mate van complexiteit en actualiteit, veel stakeholders, literatuur en onder-zoek. Dit eindrapport is gebaseerd op literatuuronderzoek, informatie van internet en artikelen uit de media. Daarnaast zijn 40 stakeholders benaderd waarvan het merendeel heeft deel-genomen aan een persoonlijk of telefonisch interview (zie bijlage 1). Als laatste onderdeel zijn twee multi- stakeholder bijeenkomsten georganiseerd over beleggen en voedingsgrondstoffen. Leeswijzer -lende beleggingsproducten beschreven. Hoofdstuk 3 behandelt de mogelijke consequenties van beleggen in voedingsgrondstoffen. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 een overzicht gegeven van -clusies en aanbevelingen te vinden in hoofdstuk 5. 8

2 Beleggen en voedingsgrondstoffen - -tijk van beleggen in voedingsgrondstoffen centraal. Waarom wordt er geld belegd in voedings-grondstoffen en waarom worden er termijncontracten afgesloten? Welke vormen van beleggen bestaan er en wie spelen daarbij een rol? Dit alles in vogelvlucht. 2.1 Speculeren, hedgen, beleggen & investeren. investeren en het is niet altijd eenduidig waar de scheidslijn ligt. 1, (2) handelen in de verwachting winst te maken door stijging of daling van prijzen 2 of (3) bepaalde risico s te nemen met als doel het behalen van relatief hoge winsten 3. Bij een goede marktwerking en informatie is speculeren eerder corri-gerend dan storend en is speculeren niet meer dan voorraden opkopen (mogelijk op papier) met het idee dat het schaars wordt 4. verandert. Wanneer de risicofactor toeneemt, verandert de waarde van de door de hedge ge-genereerde kasstroom in tegenovergestelde richting aan de waarde van de door een investering gegenereerde kasstroom. bekend zijn, is duidelijk of een investeerder risico s afdekt, dan wel bewust meer risico s neemt. Een bepaalde positie op een derivatenmarkt (in bijvoorbeeld futures) kan zowel specu-latief als risico- afdekkend zijn, afhankelijk van de onderliggende positie. Boeren, bijvoorbeeld, hedgen ook actief om hun toekomstige inkomsten veilig te stellen. van productiemiddelen ter verkrijging van een meeropbrengst c.q. om winst te behalen 5. vreemd geld, aandelen en obligaties. Beleggen is investeren in effecten en derivaten (afgeleide producten) met als doel vermogen op te bouwen 6. een investeerder is niet altijd een belegger. 7 Beleggen, investeren en speculeren hebben gemeen dat geld niet onmiddellijk wordt geconsu-meerd door er goederen en/of diensten mee te kopen. Beleggen is geld rentegevend maken. verkopen met als doel om snelle winst te maken 8. 9

Beleggen staat centraal Het blijft een beetje gokken wanneer investeren (in voedselketens) speculeren (met voeding) wordt. Over het algemeen richt speculeren zich op de korte ter- onderliggende economie (meestal) indirect. Echter, ook boeren en andere parti- en de media blijkt dat het woord speculeren een negatieve bijklank heeft als het wordt gekoppeld aan voedingsgrondstoffen. Er bestaan verschillende meningen van dit onderzoek is derhalve gekozen de titel te wijzigen in beleggen en voe-dingsgrondstoffen. 2.2 Commodities en voedingsgrondstoffen grondstoffen of bulkgoederen die worden gebruikt bij het produceren van goederen. Commodity is de Engelse term die daarvoor generiek wordt gebruikt. Commodities is een beleggingsklasse en worden voornamelijk verhandeld via termijncontracten op de beurs. Er zijn verschillende typen commodities: Als het gaat om (basis)voedsel zijn koolhydraten, eiwitten en vetten (en alcohol) de leve-ranciers van energie aan het lichaam. Brood, pasta, rijst en aardappelen zijn leveranciers voor koolhydraten. Boter, olie, noten en vis zijn belangrijke leveranciers van vetten. Vlees, zuivelproducten, eieren, noten en bonen zijn leveranciers van eiwitten. Volgens de FAO zijn rijst, maïs en tarwe wereldwijd de drie belangrijkste commodities die zorgen voor 60% van de voedselinname (in koolhydraten, energie). 9 Voor dit onderzoek zijn rijst, maïs en tarwe dus de drie belangrijkste agrarische commodities in voedselketens. Daarnaast spelen de energetische commodities als olie (benzine) een indirecte rol als input in de agrarische keten. Niet alle commodities worden op dezelfde manier verhandeld. Voor sommige commodities meest via een beurs verhandelde commodity, o.a. omdat rijst, maïs en tarwe veelal (lokaal) op andere manieren verhandeld worden. 10 10

Dimensions of Need - Staple foods: What do people eat? A staple food is one that is eaten regularly and in such quantities as to consti-tute the dominant part of the diet and supply a major proportion of energy and nu- trient needs. A staple food does not meet a population s total nutritional and other nutritionally vulnerable groups. Most people live on a diet based on one or more of the following staples: rice, wheat, maize (corn), millet, sorghum, roots and tubers (potatoes, cassava, yams and taro), and animal products such as Of more than 50 000 edible plant species in the world, only a few hundred con- the world s food energy intake, with three rice, maize and wheat - making up 2.3 Beleggen in voedingsgrondstoffen Wat betekent dat dan, beleggen in voedingsgrondstoffen? Beleggen in (voedings)grondstoffen is zo oud als de markt voor landbouwproducten zelf en kent met name de volgende twee functies: a. Fysiek in de grondstofketen: door boeren, handelaren, verwerkende industrie. banken. 2. Het behalen van rendement op uitgezette gelden. Het is van belang op te merken dat, vooral wat betreft het zeker stellen van verwacht rende-ment, investeringen in commodities niet noodzakelijk door rendementen gedreven worden. De rendementen op commodity futures kenmerken zich, evenals andere alternatieve inves-teringen zoals kunst en land, o.a. door het feit dat ze zich niet gelijk aan de rendementen op aandelen ontwikkelen. Het gevolg hiervan is dat het toevoegen van investeringen in commodity bewerkstelligen. -den 11 : 2. Voedingsgrondstoffen fysiek (ver)kopen/ voorraad houden: bv. rijst, graan, maïs, soja, - 1. Beleggen in landbouwgrond of plantages. Landbouwgrond is een interessant beleggingsobject geworden. Vooral na de koersval op de 11

2006 en 2009 15 tot 20 miljoen hectare landbouwgrond aan rijkere landen verpacht. Door de groei van de wereldbevolking, de welvaart en de vraag naar bio- energie zal de vraag naar fondsen opgericht. Met deze fondsen willen de investeringsmaatschappijen geld aantrekken om landbouwgrond aan te kopen in diverse delen van de wereld. Er zijn tegenwoordig ruim 90 beleggingsfondsen die rechtstreeks beleggen in landbouwgrond. Een voorbeeld is Rabo FARM, dat zich concentreert op landbouwmiddelen en primaire productie 12. Pensioenfondsen beleggen in land - - which has 220 billion euro under management - - has invested in agricultural commodities via commodity futures markets, but since 2007 it has also invested -ties, part of that strategy is to own real assets, especially land, Lemmens said. under management, has said it may raise its allocation of funds to farmland at the next annual review. 2. Voedingsgrondstoffen fysiek (ver)kopen/voorraad 14 houden -pen. Door een in- of verkoop langer uit te stellen kunnen bijvoorbeeld hogere inkomsten worden gevallen zullen de voorraadkosten in de analyse moeten worden betrokken. Handelshuizen zijn 15 is een voorbeeld van een Nederlandse handelshuis, gevestigd in Rotterdam, actief in de handel en distributie van specerijen en grondstoffen voor de rubber- en voedingsindustrie. geleidelijk aan afgebouwd 16. Lage voorraadbuffers kunnen de prijsvolatiliteit verhogen, en ook de prijs zelf. mindere mate bewaard worden. Eenvoudig gezegd kan een producent (of eigenaar) van een geval kan de producent (of eigenaar) ervoor kiezen om de toekomstige verkoopprijs vast te leggen met een futures contract. Hiermee is meteen de link tussen commodity futures en de ontwikkelingen op de spot market gelegd. 3. Investeren in bedrijven in de voedingsketen Door te investeren in (beurs)genoteerde bedrijven die voedingsgrondstoffen verbouwen, ver-werken of gewassen veredelen kan op de lange termijn een goed rendement worden verwacht omdat deze bedrijven zich richten op een uitdagingen van de huidige samenleving, namelijk bedrijven die de beste balans vinden op het vlak van maatschappij, milieu en governance 12

ook het meest succesvol zijn. Er kan individueel of in een index geïnvesteerd worden. Het een dertigtal internationale ondernemingen die actief zijn in de voedingsbusiness, zoals zaden-bedrijven, mestbedrijven en visvoerondernemingen 17 landbouwsector of daaruit inkomsten genereren. 18 4. Handelen op de beurs en Over The Counter (OTC) Met de verkoop van termijncontracten kunnen producenten zich bijvoorbeeld indekken (hedgen) tegen nadelige schommelingen in de prijs van de producten die zij produceren. Ook ondernemingen kunnen zich indekken tegen het risico van prijsstijgingen. Daarnaast worden commodities gebruikt in beleggingsportefeuilles of als individuele belegging om in te spelen op mogelijke prijsschommelingen. onderverdeling worden gemaakt in (a) derivaten en (b) indexfondsen. (a) Derivaten: futures, (exotic) opties, warrants, swaps, turbo s & Over The Counter (OTC) van een onderliggende waarde. (Exotic) Opties, futures (ook wel termijncontracten), warrants, - - -vestering. Het zijn overeenkomsten, die tussen twee partijen tot stand komen en waarvan de waarde gebaseerd is op de ontwikkeling van een zogenaamde onderliggende basiswaarde. Deze onderliggende basiswaarde kan worden gevormd door een rentevoet, vreemde valuta, grond- bijvoorbeeld een bank 19. (b) Commodity Indexfondsen en Exchange Traded Fund ETF s beleggingsfonds dat op de beurs verhandeld wordt. Met behulp van geautomatiseerde handels- is het behalen van een gelijk rendement als de beursindex door het zo nauwkeurig mogelijk volgen van een onderliggende beursindex. Een traditioneel beleggingsfonds probeert met actief beheer een zo hoog mogelijk rendement te halen, en de benchmark te verslaan. De commodity index fondsen zijn actief in het kopen van commodity futures. De fondsen beleggen in een mandje van commodity futures. De gewichten van iedere commodity in het - future meteen te vervangen door een nieuwe future. Hoewel er geen eensluidend oordeel is 13

over het effect van commodity index fondsen op spotprijzen, is het wel zo dat in andere mark-ten waar index fondsen actief zijn, soms sprake is van zogeheten marktimpact, resulterend in hogere prijzen, als gevolg van de beleggingsstrategie van deze fondsen. 20 Voorbeelden van relevante index waar voedingsgerelateerde commodities onderdeel van zijn: Standards & Poor s Goldman Sachs Commodity Index uit alle sectoren (energie, metal, vee, agrarische producten). Het is een gewogen gemid-delde gebaseerd op de gemiddelde productie per commodity in de afgelopen vijf jaar. Dow Jones- UBS Commodity Index is samengesteld uit futures- contracten van de fysieke Deutsche Bank (DB) Commodity Index is gebaseerd op 14 future contracten van de 14 meest verhandelde commodities wereldwijd. De Jim Rogers RICI ETF bestaat uit 38 verschillende fysieke grondstoffen ontwikkeld de wegingen van de grondstoffen in de index. -tie van bepaalde beleggingsvormen voor de drie belangrijkste commodities als het om voedsel gaat. Dit voorbeeld geeft geen volledig beeld van alle mogelijke combinaties. daarnaast staan de vier vormen van beleggen die relevant zijn voor deze commodities. Voedsel (gerelateerde) Commodity Rijst (rough rice/ paddy rice) Mais Investeren in land Birma (China) Cameroon (China) Laos (China) Mozambique (China) Zimbabwe (China) Kazakhstan (China) Emiraten) Grondstof (ver) kopen/ voorraad houden legde export stil (2008) Investeren in fysieke keten X Handelen op de beurs Derivaten Rough rice Futures X X Mais Futures X X Wheat Fu-tures Commodity Index 14

3 Mogelijke consequenties van beleggen in voedings-grondstoffen -sequenties van beleggen in voedingsgrondstoffen. Hiertoe wordt eerst kort samengevat wat er speelt met betrekking tot dit onderwerp en hoe recente onderzoeken hier over schrijven. Op basis van deze analyse en aanvullende interviews wordt in 3.3 een overzicht opgesteld. Daar-na wordt per type belegging gekeken wat de mogelijke positieve of negatieve consequenties hiervan zijn. 3.1 Impact gebaseerd op recente onderzoeken en uitspraken Het onderwerp beleggen en voedingsgrondstoffen wordt in verband gebracht met de volgende thema s: A. Volatiliteit van prijzen van voedingsgrondstoffen C. Relatie tussen beleggen, prijzen en volatiliteit A. Volatiliteit van prijzen van voedingsgrondstoffen markten sinds 1990 (FAO, 2010, pag. 8) en ook het FAO, OECD onderzoek van dit jaar beves-tigt deze observatie. De mate waarin beleggers volatiliteit verwachten, zogeheten implied 22, wordt afgeleid uit de prijs die zij bereid zijn te betalen voor het afdekken van toekomstige onderzoeken die het tegendeel aantonen 23. Vanuit historisch perspectief is volatiliteit in de grondstoffenmarkt niet nieuw gezien de aard van de markt: kans op misoogsten (ziekten en weer), zowel de elasticiteit van de vraag op prijs als van de aanbod kant is (op korte termijn) laag en de aanpassing van de productie verloopt cyclisch (na een seizoen/oogst). 15

- response when it What constitutes excessive volati-lity depends very much on the situation of the individual or nation. consumers in less developed countries without access to adequate social support occurred during the 2007-2008 period resulted in poor, vulnerable consumers and producers and poorer developing countries dependent on food imports experi-encing severe economic, social and political stress because of high prices and fears of scarcity. Lessons learned concerning appropriate national and interna-tional response are instructive as we enter 2011 with many commodity prices again increasing sharply. Onderzoeken FAO, OECD etc. Christian Aid Volatiliteit When looked at in the long term there is little or no evidence that volatility in international agricultural commodity prices, as measured using standard statistical measures is increasing during the decade since 2000 than during the previous two decades and this is also the case of wheat and rice prices in the most recent years (2006-2010) compared to the nineteen seventies (1.3.8). order to build capacity to manage and mitigate the risks associated with food price volatility, in particular in the poorest countries (page 3). Although there has been marked volatility in food prices over the past two years, most of the (page 5). One response to growing concern at price volatility has been to blame speculators (page 12). 24 De volatiliteit van verschillende landbouwgrondstoffen is de afgelopen decennia niet toe-genomen (pagina 13). Aangezien de wereldmarkten op de korte tot middellange termijn krapte zullen blijven vertonen, wordt verwacht dat kleine veranderingen in productie zullen leiden tot grote prijsveranderingen. Voorlopig is daarom te verwachten dat de sterke prijsvolatiliteit zal blijven bestaan (pagina 14). -liteit wordt de functie van risico afdekking wel enigszins verstoord. Er bestaat een soort opti-mum voor liquiditeit (aantal contracten) in de markt. Samenvatting: (excessieve) volatiliteit werkt verstorend Volatiliteit hoort bij de agrarische markt, maar excessieve volatiliteit is contraproductief en verstoort (investeringen in) de agrarische markt. Dit is echter situatie- en landafhankelijk. toeneemt. Wel is de prijsvolatiliteit in de afgelopen paar jaar duidelijk toegenomen. Er is wel consensus dat excessieve prijsvolatiliteit ongewenst is. Het brengt onrust en onzekerheid op de markt en is niet goed voor boeren, de verwerkende industrie, banken die krediet verstrekken en de consument. 16

B. Prijsniveau van voedingsgrondstoffen Een ander onderdeel van de discussie waar sprake is van een redelijke consensus is dat het lange termijn prijsniveau van grondstoffen over het algemeen bepaald wordt door veranderin-gen in vraag en aanbod. Oorzaken die een verandering van vraag of aanbod tot gevolg hebben zijn: (Mogelijk) 25 Het huidige prijsniveau van voedselgrondstoffen is hoog. De FAO Food index (gewogen gemid- lijn vanaf 1990. 2002-2004=100 250 FAO Food Price Index 210 Nominal 170 130 Real+ 90 50 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 * The real price is the nominal price index deflated by the World Bank Manufactures Unit Value Index (MUV) http://www.fao.org/worldfoodsituation/wfs- home/foodpricesindex/en/ 17

Onderzoeken FAO, OECD etc. Christian Aid Prijsniveau voedsel (42) Estimated numbers of hungry people in the world rose from 820 million in 2007 to more than a billion in 2009, proof that neither national nor international responses were able to in readiness contributed, as did uncoordinated measures that may have actually aggravated goal of actions with respect to food price volatility should be to ensure that the most vulner- as their ultimate aim, the elimination of all food insecurity, whatever its cause (page 15). -age major players on the agri- food markets to share data, to enhance existing information systems, to promote greater shared understanding of food price developments, and further policy dialogue and cooperation (page 7). A major sign that matters are deteriorating came with a massive spike in world food prices in 2008, when the cost of basics such as wheat, maize and rice rose by more than 100 per cent as agricultural commodities, along with the price of oil, rocketed. Recent price developments are explained mainly by supply shortfalls, tight stocks, trade poli- weather- induced supply shocks in several important cereal producing areas, except for rice. -tributing to higher international prices (page 17). De internationale grondstoffenmarkt is in beweging. De volatiliteit is toegenomen en in 2007- economische crisis, maar veel van de onderliggende oorzaken van volatiliteit en prijsstijging zijn nog aanwezig. Zo blijft de groei van de productie per hectare landbouwgrond afnemen, neemt het beslag op grondstoffen toe door de groeiende wereldbevolking en de concurrentie 26. Samenvatting: Lange termijn prijsniveau wordt bepaald door vraag en aanbod Het lange termijn prijsniveau wordt bepaald door de ontwikkeling van vraag naar en aanbod van grondstoffen en door factoren die hier invloed op hebben zoals de bevolkingsgroei, het klimaat en de productie. De prijs van grondstoffen is momenteel historisch hoog. De effecten hoogte van de prijs moeten nog overtuigend worden aangetoond. Wel is het zo dat in andere markten waar indexfondsen actief zijn, de beleggingsstrategie van deze fondsen soms resul-teren in hogere voedselprijzen. C. Relatie tussen beleggen, prijzen en volatiliteit Over de effecten van beleggen op de prijs en volatiliteit van (voedings)grondstoffen zijn de meningen verdeeld. Er bestaat enige consensus dat door de toegenomen beleggingen (van bijvoorbeeld institutionele beleggers), de volatiliteit op de grondstoffenmarkt is toegenomen. Dat door de toegenomen beleggingen de prijs van grondstoffen is gestegen wordt niet beaamd en is onderwerp van meer onderzoek. Vragen hierbij zijn: -markt)? op de grondstoffenmarkt voor een opwaartse druk op de prijzen en is die van dien aard dat het marktverstorend werkt? -den? 18

Het debat leidt tot veel vragen, veel meningen en kent veel belangen. De gemene deler is de roep om transparantie en meer informatie, ook via wetgeving, over handel in derivaten (vooral komt, tegen zo laag mogelijke kosten. Een hogere mate van transparantie en informatie zal mogelijk een bijdrage leveren aan de hui-dige discussie over de mogelijke effecten van beleggen op prijs(stijging) en volatiliteit en aan het beantwoorden van de vraag of de termijnmarkt nog effectief is in haar rol van afdekken van (prijs)risico s en het vaststellen van de marktprijs. Onderzoeken FAO, OECD etc Christian Aid Relatie volatiliteit, prijs en beleggen -modities increased strongly in the mid- 2000s, but there is disagreement about the role of agree that increased participation by non- commercial actors such as index funds, swap price swings and could have contributed to the formation of price bubbles in some situa- - clear however that well functioning derivatives markets for agricultural commodities could primary functions of commodity futures markets. allow for market participants to hedge their exposure to price risks. (54) We welcome the forth- of concrete measures mentioned in its report to ensure a better functioning and more transpa- address market abuses, cross- market manipulations and disorderly markets. On this topic, we also welcome the joint international organizations report on food price volatility (page 13). institutional investors through commodity index funds: to understand the nature and power of the structural change in commodity markets that fol- problem with the continuing growth of commodity index investment seems to be that it has money that so far has always delivered a return. Clearly the value of an index can fall but prices have meant a greater proportion of the world s population going hungry. Er kan niet worden aangetoond dat speculatie op futuresmarkten, bijvoorbeeld door index-fondsen, het hoge prijsniveau heeft veroorzaakt. De impact van indexfondsen beperkt zich tot beïnvloeding van de volatiliteit van futuresprijzen, hoewel dit nog overtuigend moet worden aangetoond (pagina 12). traders in the futures markets can have an impact on the spot market (pagina 17). Het onderzoek is verder uitgewerkt in Bijlage 3. Commodities futures contracts do not pay interest, rents, dividends, or entitle the holder to a 27. Samenvatting: Effecten van beleggen zijn niet eenduidig Er is meer onderzoek nodig om vast te stellen of de effecten van beleggen op prijs en volatiliteit en de spotmarkt is hierin belangrijk. Om hierin beter inzicht te krijgen is het van belang dat de markt voor derivaten transparanter wordt (o.a. via wetgeving) en dat er meer informatie komt over transacties, handelaren en volume. 19

Behind concerns about volatility lie concerns about price levels and behind both, -nationaal spreekt men ook van the 9 billion people question. De FAO heeft ingeschat dat de voedselproductie met 70% moet toenemen om in 2050 de bevolking te kunnen voeden 28 (FAO, 1990 en 2015. -tory pace. Even though the proportion of people worldwide suffering from mal-nutrition and hunger has fallen since the early 1990s, progress has stalled since this year is 925 million, according to the FAO down from 1.023 billion in 2009, but still more than the number of undernourished people in 1990 (about 815 mil- De vraag naar biomassa neemt toe, zo ook de vraag of biomassa kan en mag concurreren op land met voedselgrondstoffen. Daarnaast neemt de roep tot aanpassingen van het huidige econo- noemen. De discussie over beleggen met voedingsgrondstoffen vindt plaats binnen deze inter-nationale, dynamische en confronterende context. Onderzoeken Context FAO, OECD etc. Recommendation 3 (page 23) over- the- counter markets and encourage appropriate rules to enhance their economic func-tions paying attention to the need for harmonization across exchanges in order to avoid regula-tory arbitrage. -main. World population is projected to reach more than 9 billion by the middle of this century. Much of this increase is projected to occur in developing countries which currently face the the -tain degree of corrective action. However, agricultural markets do not react instantly: there is is expected that the long- term tension on agricultural markets will remain as population and in-come growth continue and non- renewable energy sources, water and fertile land become scarce. secure the global food situation in the long run (page 20). 20

Onderzoeken Christian Aid Context -ties that interconnected global markets create for national market regulation above all with respect to food commodity markets. While the effects of regulatory changes to commodity makers and regulators with responsibility for globally important markets should: -tory changes, decades, including the creation of commodity index funds, with a view to responding effec-tively where human costs are established (page 102). Er is hoog ingezet op Nederland als exportland. Wat dit in feite tot gevolg heeft is dat de markt c.q. de vraag- en aanbodkant worden verpest en er geen natuurlijke prijs tot stand kan komen. 50/60% van de beursverhandelde producten wordt ge- en verkocht door niet economisch gebonden partijen. De invloed op prijs door beleggen zal op zijn hoogst 3-5% zijn. Dit is dus verwaarloosbaar. Het grotere probleem ligt op het gebied van stelselmatig de markt verstoren door subsidies en importquota. Samenvatting: De context waarin dit debat plaatsvindt is bepalend De discussie over beleggen met voedingsgrondstoffen speelt zich af in de context van interna- -ten. Beleggen in voedingsgrondstoffen staat niet op zichzelf maar is direct gerelateerd aan zekerheid op de lange termijn een grote uitdaging is en een hoge prioriteit heeft. 3.2 Overzicht van de mogelijke impact van beleggen met voedselgrondstoffen Op basis van de literatuurstudie, informatie op internet en uit de media en de interviews is de volgende tabel opgesteld waarin de mogelijke positieve en negatieve impact van beleggen in voedingsgrondstoffen wordt samengevat. Hierbij is een onderscheid gemaakt in het type beleg-ging (zie paragraaf 2.3). De impact op de belegger en de maatschappij wordt hierin genoemd. Soort belegging Mogelijke positieve impact? Mogelijke negatieve impact? 1. Beleggen in landbouwgrond/ plantages. 2. Voedingsgrondstof-fen fysiek kopen/ opslaan: rijst, graan, mais, soja, en werkgelegenheid van een land. tot (broodnodige) extra investeringen, waardoor meer zaden, kunstmest en machines beschikbaar komen. mogelijk? Lange termijn belegging met verwacht positief rendement. verkopen of in te kopen (boer verwerker). Voedselzekerheid garanderen (door over-heden). Door onttrekken van aanbod van de markt kan prijs stijgen (boer). Kan veroorzaken dat boeren hun land moe-ten verlaten (vrijwillig of gedwongen) of land verkopen. Voedseltekorten. Door stijgende vraag naar landbouwgrond en schaarste stijgt de prijs. Verlies van onafhankelijkheid/ autonomie en zelfbeschikking van een land. Ecologische verstoringen. Hogere prijs voor consument. Voedsel aan markt onttrekken. Door afname van het directe aanbod kan prijs stijgen (consument, verwerker). 21

Soort belegging Mogelijke positieve impact? Mogelijke negatieve impact? (aandelen van) bedrijven in de voedingsketen 4a. Handelen op de beurs in deri-vaten: futures, opties, warrents, swaps & turbo s -dex)fondsen ge-baseerd op voed-ingsgrondstoffen/ soft commodities Continuïteit van de voedselketen. Futures bieden boeren een verzekering tegen prijsschommelingen en dekt het prijsrisico af. Door toegenomen liquiditeit en vraag dalen de kosten van derivaten. Door toegenomen liquiditeit en vraag kan de prijs van het onderliggende product stijgen (boer). Derivaten als los beleggingsobject zijn onderhevig aan grote prijsschommelingen waardoor veel geld kan worden verdiend. De volatiliteit is de beweeglijkheid van het aandeel. Hoe volatieler de waarde van de onderliggende effecten, hoe groter de kans dat de optie veel geld waard zal worden. Een verandering van de verwachte volati-liteit doet de koers van opties dalen/stijgen (i.t.t. turbo's). De meeste pensioenfondsen gebruiken een strategie van herbalancering. Als de prijs van de commoditie(index) daalt, kopen fondsen commodities(indices) bij om het percentage commodities(indices) in de beleggingsportefeuille op niveau te houden. Andersom verkopen fondsen bij een dergeli-jke strategie commodities(indices) als de koersen zijn gestegen. Op macroniveau kan deze strategie zowel opgaande als neer-gaande bewegingen op de commoditymarkt stabiliteit zelfs ten goede kunnen komen (vergelijkbaar met de strategie bij aande-len). Het inzetten van commodities in de beleg-gingsportefeuliie draagt bij aan een stabiel rendement. De kosten van het product kunnen mogelijk te hoog worden bijvoorbeeld door wet-geving. Commodities zijn relatief ongevoelig voor De correlatie van commodities met beleg-gingen in aandelen en obligaties zijn laag. Hierdoor kan het risico van een brede portefeuille verlaagd worden. onevenredige aandacht voor aandeel-houderswaarde. Rendement van de investering is slecht in te schatten. De koers van aandelen is afhankelijk van veel factoren die niets met de grondstoffen-markt te maken hebben. worden gewaardeerd. Een derivaat kan een minder sterke correlatie hebben met de onderliggende effecten dan verwacht en kan daardoor ineffectief blijken of een averechts effect hebben op de waarde van 29. Door toenemende (verwachte) volatiliteit duct. Door toegenomen liquiditeit en vraag kan de prijs van het onderliggend product stij-gen? (verwerker, consument) Derivaten als los beleggingsobject zijn onderhevig aan grote prijsschommelingen waardoor veel geld kan worden verloren. Een toename van de prijsvolatiliteit op de fysieke grondstoffenmarkt brengt onzeker-heid. Excessieve volatiliteit is situatie- en landafhankelijk, is contraproductief en verstoort de (investering in de) agrarische markt. Mogelijk reputatierisico doordat de maatschappij beleggen/ speculeren met voedingsgrondstoffen afwijst. Beleggen in commodities door institutionele aanbieders doet de vraag naar dit product toenemen: als de liquiditeit toeneemt kan 22

4 Initiatieven om een mogelijke negatieve impact te beheersen lijke negatieve impact van beleggen in voedingsgrondstoffen te beheersen. Er is een selectie gemaakt van initiatieven uit de literatuur en initiatieven die in de interviews zijn genoemd. Dit geeft geen volledig beeld van de initiatieven die er zijn. Het doel is om een indruk te geven van wat er speelt op dit gebied. De volgende initiatieven worden kort toegelicht. Ze zijn opgedeeld beleggers: Overheden Beleggers 8. Onderzoek European Centre for Corporate Engagement. - sector zouden er juist tevens op gericht kunnen zijn om een positieve impact op voed-selzekerheid te bewerkstelligen. Onder andere om deze invalshoek verder uit te werken wordt het aanbevolen om te inventariseren welke voorbeelden op dit gebied internatio- stimuleren om vergelijkbare initiatieven te nemen. Overheden 1. Wetgeving in de VS en Europa transparantie en de accountability. De Act is in 2010 aangenomen. Voor derivaten is vooral vast voor de (speculatieve) handel in commodities 30. 23

-quires designated contract markets to adopt speculative position limits or position accountability for speculators, where necessary and appropriate, to reduce the potential threat of market manipulation or congestion, especially during trading in the delivery - 1.the size 2.the exemptions 3.the policy on aggregating accounts for purposes of applying the limits. For several markets (corn, oats, wheat, soybeans, soybean oil, soybean meal, and cot-ton), the limits are determined by the Commission and set out in Federal regulations the exchanges. E100047 - Voorstel voor een verordening betreffende otc- derivaten, centrale tegenpartijen en transactieregisters. Het voorstel introduceert maatregelen om de over- the- counter (otc)- markt voor derivaten transparanter te maken en bepaalde waarborgen in te bouwen teneinde trans-acties veiliger af te wikkelen. De nieuwe Europese Autoriteit voor effecten en markten (EAEM) zou verantwoordelijk zijn voor het toezicht op de transactieregisters en voor het verlenen/ -staten verder te onderhandelen en tot een vergelijk te komen, aldus de berichtgeving van de eerste kamer 31. ving voor beleggingsdiensten in Europese landen. De richtlijn is vanaf 2007 van kracht en eind begin 2012 in werking treedt. far more extensive and radical than market- watchers anticipated, by proposing to over- later this year, had widely assumed that the European Commission would look to update the directive. However, in a draft proposal circulating in Brussels, the European Commis- the 2007 version and a regulation that will introduce a range of new rules regarding trading transparency, including how derivatives are traded, reported and cleared. Ac- -ments regulation, as it will become, will take a long time to draw up and will have to be very prescriptive. 24

Directive) richtlijn. Deze structuur, gecombineerd met nieuwe rapportageverplichtingen en de -vatenhandel te verkleinen. Op dit moment worden de verschillende details van deze wetgeving 32 in werking treden. - 33. -ment of position limits to cap the proportion of agricultural commodity deriva- prevent regulatory arbitrage between exchanges. position management powers, which rely on the use of judgement by exchanges and provide little assurance that powers will be exercised effectively. Clear limits would provide regulatory certainty, promoting stable and sustainable derivatives -bility. 2. Actieplan G20 voor voedselprijsvolatiliteit en landbouw 34 voedsel(zekerheid). Vijf belangrijke doelstellingen (in het Engels) zijn: (1) improve agricultural production and productivity both in the short and long term in order - (2) increase market information and transparency in order to better anchor expectations from - to build capacity to manage and mitigate the risks associated with food price volatility, in 25

(5) improve the functioning of agricultural commodities derivatives markets, this objective is te verzamelen over commodities om meer grip te krijgen op prijs volatiliteit, voorraden mais, rijst en soja bonen. De haalbaarheid van dit initiatief wordt bediscussieerd omdat de FAO geen extra geld hiervoor krijgt en grote graanhandelaren gedwongen worden meer te 35. 3. World Bank risk management tool Agriculture Price Risk Management (APRM) - voedselproducenten en consumenten in ontwikkelingslanden te beschermen tegen de volati-liteit van de voedselprijzen. Het behelst toegang tot hedging instrumenten en het beschermt kopers van prijsstijgingen in voedselgerelateerde commodities als tarwe, suiker, cacao, melk, -ment implementeren 36. 4. SOMO rapport Feeding the Financial Hype rapport waarin het laat zien dat er steeds meer bewijs is dat de toenemende speculatie op de derivatenmarkt voor agrarische grondstoffen voor buitensporig stijgende voedselprijzen zorgt. - voordelen en de hoge voedselprijzen die het gevolg ervan zijn, hebben een schadelijke invloed van het rapport. - het jaar 2000. Hiertoe kan het voorzorgsprincipe, zoals vastgelegd in het Verdrag van Lissa-bon, worden gebruikt. Over de nieuwe wetgeving op derivatenmarkten wordt in 2011 en 2012 besloten. Wat gereguleerd moet worden is niet alleen het vergroten van de transparantie op de fysieke voedselmarkt en voedselderivatenmarkt, maar ook het vergroten van de capaciteit en expertise van de regelgevende instanties/supervisoren die de handelsinformatie moeten verwerken. Nieuwe regels zouden het aantal speculanten op de derivatenmarkt strikt moeten 37. 26

Beleggers 39 En. 6. Het Amerikaanse pensioenfonds CALSTRS, Californian Teacher s retirement system is terughoudend met index beleggen - - 40 hierover geactualiseerd. 7. The Responsible Investor s Guide to Commodities (http://www.unpri.org/publications/commodities_2011.pdf) best practices van activatypen waarbij commodities betrokken kunnen zijn. Deze gids is het - sterie van Buitenlandse Zaken. Het doel was om het begrip te verhogen voor de milieu, sociale andere belanghebbenden actief betrokken geweest. While the concept of responsible investing is well developed for some asset classes, inclu- - highlight some of the key challenges and management options for investors and should be seen more as the beginning of a debate within the investment world on this topic. More research and discussions between investors will be needed in the coming year to validate 27

Verder bevat het rapport voor de verschillende vormen van beleggingen in voedsel een aantal aanbevelingen om mogelijke negatieve effecten te voorkomen. Een voorbeeld is om limieten te stellen voor kleinere, meer illiquide markten om te voorkomen dat één belegger grote invloed heeft op de prijs. 8. Onderzoek ECCE De discussie over investeringen in commodities en commodity futures wordt bemoeilijkt door het gebrek aan breed, onafhankelijk onderzoek. Bestaand onderzoek kenmerkt zich veelal door aspecten negerend), (b) een zekere vooringenomenheid of (c) beiden. Het European Centre for Corporate Engagement (ECCE) heeft bijvoorbeeld onderzoek gedaan 41 afhankelijk van o.a. de aanwezige voorraden, de relatieve grootte van de positie van commo-dity index fondsen op de commodity futures markt, en de ontwikkeling van overige commodity prijzen (met name olie). Echter, nog altijd blijft op sommige momenten een deel van de prijs onverklaard en dat dit deel minder wordt als de positie (lang en kort) van speculatoren op de commodity futures markt wordt meegenomen. ECCE wil dit onderzoek verder uitbreiden door: 1. een brede analyse van alle verhandelde commodities, waarbij zowel vraag als aanbod, pro-ductiegerelateerde factoren (voorraden, prijs van grond, arbeid, meststoffen, etc.) alsook 2. een focus op olie, als de belangrijkste commodity in de index, ten einde spillovers van olieprijs veranderingen naar andere commodities en commodity futures te analyseren. 3. een economische analyse van het belang van verschillende partijen (incl. commodity index funds) met betrekking tot het toevoegen van liquiditeit. Doel is om te onderzoeken in welke mate speculatieve limieten stabiliteit kunnen brengen, en hoe die limieten tot stand kunnen komen op basis van een economische analyse. 9. PGGM standpunt in landbouwgrond en in landbouwbedrijven te beleggen. Daarnaast belegt het ook via derivaten in voedingsgrondstoffen. Om mogelijke negatieve effecten van deze beleggingen te voorkomen diek die een dempend effect kan hebben op de prijsvorming van termijncontracten op grondstof fen. Met deze methodiek wordt het actuele portefeuillegewicht op maandbasis terug gebracht naar het lange termijn strategische portefeuillegewicht. Als de grondstofprijzen stijgen, zal het fund zal daarom in stijgende markten verkopen. Het omgekeerde geldt wanneer grondstof-prijzen dalen. Dan wordt juist gekocht. 42 28

Samenvatting - bijvoorbeeld in op een actieplan met vijf stappen. De risk tool van de Wereldbank biedt een handvat voor ontwikkelingslanden om de risico s af te dekken en minder kwetsbaar te zijn voor - -vatenmarkten aan banden te leggen. inleg in commodity gerelateerde index funds omdat de effecten van (index)beleggen in voe- en soja te beleggen zolang niet duidelijk is wat de mogelijke effecten zijn. Daarnaast is er in effect hebben doordat ze hun portefeuille herbalanceren. Omdat er nog geen eenduidigheid bestaat over de vele facetten en impact van beleggen met voedingsgrondstoffen zijn ook de (invulling van) oplossingsrichtingen sterk stakeholderafhanke-lijk. Dit wil zeggen dat elke stakeholder vanuit zijn belang een andere impact kan ervaren (een hoge prijs is bijvoorbeeld gunstig voor boeren en ongunstig voor producenten en consumenten) en daardoor een andere oplossingrichting voor ogen heeft. 29

5 5.1 Conclusies & aanbevelingen Conclusies voedselzekerheid De discussie over beleggen met voedingsgrondstoffen speelt zich af in de context van interna- -ten. Beleggen in voedingsgrondstoffen staat niet op zichzelf maar is direct gerelateerd aan zekerheid op de lange termijn een grote uitdaging is en een hoge prioriteit heeft. vraagkant (bijvoorbeeld stijgende wereldbevolking, stijgende vraag) als aan de aanbodkant is er veel dynamiek (bijvoorbeeld toegenomen productiviteit, groter aanbod). Korte en lange termijn versus speculeren en beleggen Er is een verschil tussen lange en korte termijn, als het gaat om beleggers en speculanten (speculant is iemand die belegt in derivaten zonder onderliggende positie). Er zijn bijvoorbeeld lange termijn beleggers als pensioenfondsen, terwijl speculanten van alle tijden zijn en vooral naar de korte termijn kijken. Deze discussie gaat over korte termijn prijsspikes versus de be- Er zijn vier typen beleggingen relevant in het debat over beleggen en voedingsgrondstoffen Als het gaat over beleggen in voedingsgrondstoffen zijn er vier typen beleggingen relevant: (a) beleggen in landbouwgrond, (b) beleggen in fysiek product, (c) beleggen in de voedselketen zijn allen van belang als het gaat over een mogelijke impact van beleggen in voedingsgrondstof-fen in bijvoorbeeld ontwikkelingslanden. Drie commodities (rijst, tarwe, mais) centraal in discussie over beleggen & voedselzeker-heid Als het gaat over beleggen in voedingsgrondstoffen in relatie tot prijsstijgingen, voedselzeker-heid en/of hongersnood dan kan een focus gelegd worden op drie commodities: rijst, tarwe en maïs. Deze drie voedingsgrondstoffen zorgen voor 60% van de inname in koolhydraten/ energie. Lange termijn prijsniveau wordt bepaald door vraag en aanbod Het lange termijn prijsniveau wordt bepaald door de ontwikkeling van vraag naar en aanbod van grondstoffen en door factoren die hier invloed op hebben zoals de bevolkingsgroei, het kli-maat en de productie. De prijs van grondstoffen is momenteel historisch hoog. De effecten van van de prijs moeten nog overtuigend worden aangetoond. Wel is het zo dat in andere markten waar indexfondsen actief zijn, de beleggingsstrategie van deze fondsen soms resulteren in hogere voedselprijzen. Er is een beperkte aangetoonde invloed van het beleggen in voedingsgrondstoffen op de voedselprijzen Voedselprijzen zullen vanwege de fundamentals (o.a. toenemende wereldbevolking, toe-nemende vraag naar vlees, misoogsten door klimaatverandering,weersomstandigheden, kunst-mest) enorm stijgen in de toekomst. Fundamentals hebben lange termijneffecten terwijl het - in die korte tijd echter wel een grote impact kunnen hebben op de voedselprijzen in met name ontwikkelingslanden. 30