HALFJAARLIJKS ONDERZOEK Conjunctuurenquête voorjaar 2015
Samenvatting Uit de FME Conjunctuurenquête voorjaar 2015 wordt duidelijk dat veel bedrijven een gezonde uitgangspositie hebben om de uitdagingen aan te gaan die de transitie naar Smart Industry met zich meebrengt. De sector heeft afgelopen jaar 4½% omzetgroei laten zien. De ondernemers verwachten dat die groei dit jaar (5%) en volgend jaar (6%) doorzet. De groei zal dit jaar niet beperkt blijven tot de export. De binnenlandse omzet nam afgelopen jaar al toe, maar zal in 2015 zelfs iets sneller groeien dan de export. Verwacht wordt dat de omzetgroei van de technologische industrie de komende jaren gestaag aan kracht zal winnen. Dat het vertrouwen toeneemt, blijkt ook uit de groei van de investeringen. In 2014 was sprake van een investeringsgroei van 8,5%. Voor dit jaar wordt eenzelfde groeipercentage verwacht. Het is dan ook geen wonder dat het optimisme over het economisch klimaat terug is. Vorig najaar waren de ondernemers plotseling een stuk somberder dan in de voorgaande enquête(s) vermoedelijk in verband met de geopolitieke ontwikkelingen in de zomer van 2014 maar inmiddels zijn de optimisten weer in de meerderheid. Toch is er niet alleen goed nieuws. Bijna een derde van de bedrijven in de technologische industrie had in 2014 te maken met krimpende omzet. Dat gold vooral bedrijven met 50 tot 100 medewerkers. De groei laat zich nog niet terugvertalen in werkgelegenheid. Naar verwachting zal die dit jaar met 0,3% afnemen. Voor volgend jaar wordt weer werkgelegenheidsgroei verwacht (+0,6%). De toenemende wereldwijde concurrentie zorgt voor verschuiving van de belangrijkste groeibelemmeringen. Scoorde in voorgaande jaren vraaguitval zeer hoog (56% ) als groeibelemmering, nu is dat teruggelopen naar 44%. Personeelskosten (36%) en oplopende inkoopprijzen (31%) worden door steeds meer bedrijven als (groot) probleem bestempeld. Deelnemers Aan deze halfjaarlijkse conjunctuurenquête hebben 191 ondernemingen met in totaal ruim 50.000 werknemers deelgenomen. De verdeling naar bedrijfsgrootte van de geënquêteerde bedrijven is weergegeven in figuur 1. Figuur 1: Verdeling deelnemers enquête naar bedrijfsgrootte Bedrijfsgrootte 0 10 werknemers 11% 11 50 werknemers 33% 51 100 werknemers 20% 101 250 werknemers 23% 251 500 werknemers 6% > 500 werknemers 7% Percentage van de deelnemers 1
Groei trekt aan Net als in voorgaande enquêtes hebben wij de ondernemers gevraagd naar de resultaten van afgelopen jaar en de verwachtingen voor 2015. De resultaten staan weergegeven in figuur 2. In 2014 is de omzet van de technologische industrie met 4,5% gegroeid. Voor dit jaar verwachten de ondernemers in de technologische industrie een iets hogere groei: 5%. Over het afgelopen jaar liet de meerderheid van de bedrijven omzetgroei zien (55%). Toch had ook bijna een derde van de ondernemers te maken met krimpende omzet. Voor 2015 verwacht nog 14% met krimp te maken te krijgen, terwijl 72% van de geënquêteerde ondernemers dit jaar omzetgroei verwacht. De groeicijfers over 2014 waren voor alle deelsectoren ongeveer hetzelfde. Alleen de elektro techniek bleef licht achter (zie bijlage). Dit jaar zal juist deze deelsector het sterkst groeien. Ook de technische groothandel zal in 2015 naar verwachting een bovengemiddelde groei laten zien. Als we kijken naar grootteklasse, dan valt op dat in 2014 in de categorie bedrijven met 51 tot 100 medewerkers er meer bedrijven waren met omzetkrimp dan met omzetgroei, maar dit jaar zullen ook deze bedrijven de weg omhoog vinden. Voor 2015 zijn de kleinere bedrijven (tot en met 50 medewerkers) het meest optimistisch waar het gaat om groei. Figuur 2: Resultaten 2014 en verwachtingen 2015 Resultaten 2014 Verwachtingen 2015 Omzet + 4½% + 5% Export + 5½% + 4½% Orderpositie + 3% + 4½% Investeringen + 8½% + 8½% Productie + 4% + 4% Voorraden 0% ½% Groei investeringen wijst op toenemend vertrouwen ondernemers De afgelopen jaren groeide de export sterker dan de totale omzet en dus sterker dan de binnenlandse markt. In 2014 was dit ook het geval. De export groeide 5,5%. In 2015 zal vooral de binnenlandse omzet sterker gaan groeien. Waarschijnlijk komt de groei van de binnenlandse omzet zelfs iets hoger uit dan de exportgroei. Als gekeken wordt naar overige economische indicatoren valt allereerst de investeringsgroei op. In 2014 lag deze op 8,5%. Dit jaar wordt een zelfde groeipercentage verwacht. Ook de orderportefeuilles zullen naar verwachting beter gevuld zijn. Waar in 2014 de orders nog met 3% toenamen, wordt voor 2015 een ordergroei van 4,5% verwacht. 2
Ondernemers verwachten dat groei komende jaren doorzet De groei van de technologische industrie zal de komende jaren aanhouden en langzaam aan kracht winnen. Voor 2016 wordt een omzetgroei van 6% verwacht en voor 2017 houden ondernemers rekening met een groei van 6,5% (zie figuur 3). Het is al weer ruim zes jaar geleden dat de val van Lehman Brothers de internationale financiële en economische crisis inluidde. Het herstel is definitief ingezet, maar de sector heeft tot op heden het verloren gegane terrein nog niet geheel goedgemaakt. In figuur 4 staat de omzetontwikkeling in indexcijfers weergegeven. Hier is te zien dat ook in 2015 de omzet nog onder het niveau van 2008 blijft. De verwachte groei in de komende jaren moet ervoor zorgen dat de omzet boven dat niveau uitstijgt. Figuur 3: Omzetgroei technologische industrie 2007 2017 Omzetgroei technologische industrie (2007-2017)) 20 15 14,0% 10 5 3,2% 8,4% 0,8% 5,5% 5,0% 6,0% 6,6% 0-5 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017-5,7% -10-15 -20-25 -22,6,2% Bron: CBS Statline 2007 2013; FME Conjunctuurenquêtes Figuur 4: Omzetontwikkeling technologische industrie 2006 2017 Omzet ontwikkeling in indexcijfers (2010 = 100) 140 134,2 130 126 120 119,2 118,9 115,5 114 113,2 110 107,5 109,1 100 100 90 92,3 80 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Bron: CBS Statline 2007 2013; FME Conjunctuurenquêtes 3
Economisch klimaat: Optimisme keert terug In elke FME Conjunctuurenquête wordt de ondernemers gevraagd aan te geven wat hun verwachtingen zijn voor het (algemeen) economisch klimaat. Nadat de ondernemers in vijf opeenvolgende enquêtes hadden aangegeven verbetering te verwachten, bleken ze in het najaar van 2014 beduidend minder optimistisch. Dat houdt waarschijnlijk verband met de geopolitieke ontwikkelingen in 2014. Inmiddels is het optimisme over het economisch klimaat teruggekeerd (zie figuur 5). De verwachtingen over het algemeen economisch klimaat lopen daarmee synchroon met de positieve verwachtingen voor de eigen onderneming. Figuur 5: Verwachtingen voor macro-economisch klimaat 80 Verwach ngen macro-economisch klimaat 60 62% 65% 40-33% 20 16% 0-20 najaar 2011 voorjaar 2012-19% -11% najaar 2012-6% voorjaar 2013 najaar 2013 voorjaar 2014 najaar 2014 voorjaar 2015-40 -46% -60 op misten pessimisten saldo pessimisten/pessimisten 4
Personeel Het personeelsbestand in de technologische industrie zal in 2015 licht afnemen (met 0,3%) om in 2016 weer toe te nemen met 0,6% (zie figuur 6). Eenzelfde beeld zien we rond het aantal flexkrachten: een afname in 2015 (-2,1%) en een toename in 2016 (+2,4%). Op de langere termijn dreigt een groot tekort aan technici in de technologische industrie. Dit wordt veroorzaakt door uitstroom van babyboomers die met pensioen gaan en te weinig animo van jongeren te kiezen voor een technische studie of opleiding. In het Techniekpact zijn afspraken vastgelegd die dit patroon moeten doorbreken. Figuur 6: Personeelssterkte Personeelssterkte percentage Totaal - Groei 2015-0,3% Totaal - Groei 2016 +0,6% Flex groei 2015-2,1% Flex groei 2016 +2,4% Groeibelemmeringen In figuur 7 is weergegeven wat volgens de ondernemers in de technologische industrie de belangrijkste belemmeringen voor groei van hun bedrijf zijn. Traditioneel scoren druk op verkoopprijzen en vraagterugval het hoogst als groeibelemmering. Opvallend is dat dit keer vraagterugval in belang afneemt. Dat wijst op een verbetering van de algehele economische situatie. Maar er zijn ook belemmeringen die groter worden. Zo worden personeelskosten en inkoopprijzen door steeds meer bedrijven als een (groot) probleem bestempeld. Figuur 7: Groeibelemmeringen Groeibelemmeringen Probleem of groot probleem Score Druk op verkoopprijzen 61% 2,7 (2,7) Tekort voldoende opgeleid personeel 55% 2,2 (2,4) Vraagterugval 44% 2,1 (2,4) Personeelskosten / overcapaciteit 36% 2,1 (2,0) Oplopende inkoopprijzen 31% 2,0 (1,9) Betaalgedrag klanten / afnemers 20% 1,7 (1,8) Beschikbaarheid / leveringsgedrag toeleveranciers 12% 1,4 (1,4) Financiering / kredietverlening 17% 1,2 (1,3) Waardevermindering beleggingen 3% 0,4 (0,5) De score is berekend op basis van de antwoorden van de ondernemers. Zij konden aangeven in hoeverre zij een belemmering als een probleem beschouwen. Een score van 0 betekent dat de ondernemers dit onderdeel in het geheel niet als probleem zien. Een score van 4 betekent dat dit onderdeel als een groot probleem wordt beschouwd. De tabel is gerangschikt naar score. Tussen haakjes staan de scores uit de FME Conjunctuurenquête najaar 2014 weergegeven. 5
Bijlage Omzetontwikkeling naar deelsectoren en grootteklasse Deelsectoren In onderstaande figuur staan de ontwikkelingen in enkele grote deelsectoren van de technologische industrie weergegeven. Resultaten 2014 groei gelijk krimp saldo Basismetaal / metaalproducten 55% 15% 30% 25 Elektrische, elektronische en optische apparatuur, computers 54% 8% 38% 16 Machines 59% 13% 28% 31 Technische groothandel 58% 15% 28% 30 Totaal TI 55% 14% 31% 24 Verwachtingen 2015 groei gelijk krimp saldo Basismetaal / metaalproducten 64% 15% 21% 43 Elektrische, elektronische en optische apparatuur, computers 85% 8% 8% 77 Machines 69% 16% 16% 53 Technische groothandel 80% 10% 10% 70 Totaal TI 72% 14% 14% 58 6
Grootteklassen Hierbij de verdeling naar grootteklasse: Resultaten 2014 groei gelijk krimp saldo 1-10 werknemers 71% 6% 24% 47 11 50 werknemers 46% 26% 28% 18 51 100 werknemers 38% 12% 50% -12 101 250 werknemers 62% 10% 28% 34 >250 werknemers 71% 5% 24% 47 Totaal TI 55% 14% 31% 24 Verwachtingen 2015 groei gelijk krimp saldo 1-10 werknemers 76% 18% 6% 70 11 50 werknemers 74% 15% 11% 63 51 100 werknemers 74% 6% 21% 53 101 250 werknemers 72% 13% 15% 57 >250 werknemers 67% 10% 24% 43 Totaal TI 72% 14% 14% 58 7
FME, Zoetermeer, maart 2015 Kasper Buiting, beleidsadviseur Onderzoek en Economie www.fme.nl FME, Zoetermeer, maart 2015 Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag zonder bronvermelding worden gekopieerd, gedownload, vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier. 8
FME Boerhaavelaan 40 Postbus 190 2700 AD Zoetermeer T 079 353 11 00 E info@fme.nl I www.fme.nl