Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina April 2011 Herziene versie april 2014 Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 1
Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 Inhoudsopgave: Wat is dyslexie?... 3 Een dyslexieonderzoek?... 7 Met wie werkt de school samen?... 7 Begeleiding en ondersteuning... 8 Dispensaties en compensaties... 8 Hulpmiddelen... 9 Bibliografie...10 Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 2
Wat is dyslexie 1? Dyslexie betekent letterlijk: niet kunnen lezen. De term komt uit het Grieks, want dys = niet goed functioneren, lexis = taal of woorden. Bij dyslexie gaat lezen, spellen en ook zelf schrijven, gezien de leeftijd en het onderwijsniveau, veel te moeizaam, terwijl iemand wel een gemiddelde intelligentie heeft. Er is alleen sprake van dyslexie als er geen andere oorzaken zijn die de leesproblemen kunnen verklaren. Bij dyslexie kunnen zowel lees- als spellingsproblemen voorkomen, maar deze komen ook los van elkaar voor. Officieel wordt dyslexie in Nederland aangeduid "Een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau." Hardnekkigheid is een belangrijk kenmerk van dyslexie, niet alleen bij het leren lezen en spellen, maar ook bij het snel en vlot kunnen lezen. Het Protocol Leesproblemen en dyslexie 2 geeft adviezen over hoe de school kinderen met leesproblemen kan begeleiden en ondersteunen. Ruim de helft van de kinderen gaat met deze hulp snel en goed vooruit. Is er ondanks extra hulp toch geen vooruitgang, dan kan er sprake zijn van dyslexie en is het raadzaam een dyslexie onderzoek te laten verrichten. 1 http://www.steunpuntdyslexie.nl/wat-is-dyslexie/ 2 Wentink, Verhoeven & van Druenen, 2009 en Wentink & Verhoeven, Protocol leesproblemen en dyslexie, 2001 Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 3
Wat doet de PWS om kinderen met dyslexie of leesproblemen te signaleren? Groep 1 en 2 Signalering Op de kleuterleeftijd is dyslexie nog niet vast te stellen. Wel kunnen er een aantal signalen zijn, die aanleiding geven het kind extra in de gaten te houden. Bijvoorbeeld: een algemeen zwak taalniveau; slecht versjes kunnen onthouden; slecht kunnen rijmen; moeite met het aanleren van willekeurige afspraken, bijvoorbeeld begrippen als links/rechts en het benoemen van de kleuren. Niet alle kinderen met deze problemen ontwikkelen dyslexie. Een vertraagde spraak- /taalontwikkeling en dyslexie in de familie heeft wel een zekere voorspellende waarde. Voor groep 1 en 2 gebruiken wij observatielijsten van Schatkist om te controleren of een kind moeite heeft met bovengenoemde punten. Het protocol leesproblemen en dyslexie 3 is daarbij een leidraad. Stappenplan na signalering Bij uitval van de leesvoorwaarden volgt een handelingsplan van 6 tot 8 weken, waarbij het onderdeel, waar een kind moeite mee heeft nog extra wordt geoefend. Blijft een kind uitvallen op de leesvoorwaarden, dan wordt dit besproken binnen het zorgteam 4 van school. Het zorgteam kan dan een zorgarrangement kleuters adviseren. Daarbij komt een ambulant begeleider van het samenwerkingsverband SWV 41-07 het kind observeren. Uit deze observatie volgen handelingsadviezen. Elk handelingsplan wordt met de ouders besproken. Er is een uitgebreide overdracht door leerkrachten wanneer kinderen van groep 2 naar groep 3 gaan. 3 Wentink, Verhoeven, & van Druenen, protocol leesproblemen en dyslexie voor groep 1 en 2, 2009 4 Het zorgteam bestaat uit De internbegeleider, de directeur, orthopedagoog, fysiotherapeut,opvoedkundige,maatschappelijk werker en logopedist. Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 4
Groep 3 Signalering Voor groep 3 gebruiken wij het stappenplan uit het protocol leesproblemen en Dyslexie. Volgens dit stappenplan zijn er 4 meetmomenten. De herfst-, winter, lente- en zomersignalering. Na elk signaleringsmoment volgt een handelingsplan bij uitval van de leesvoorwaarden. Met kinderen die na de eerste veilig en vlot toets uitvallen (na 4 weken) wordt extra geoefend. Deze toetsgegevens en de gegevens van de signaleringen worden op de toetssite van Veilig leren lezen ingevoerd. Deze toetssite geeft uitgebreid aan, wat er met elk kind geoefend moet worden. Stappenplan na signalering Groep 3 oefent het eerste half jaar met: letters lezen, (bijvoorbeeld individueel letters oefenen met behulp van een stoplicht. Foute letters komen op rood, langzame letters komen op oranje en goede letters komen op groen. Zo probeert de leerkracht ervoor te zorgen dat de stapel letters op rood en oranje steeds kleiner wordt) letters flitsen woorden flitsen lezen in veilig en vlot oefenen met de letterdoos de verlengde instructie van de leerkrachtassistent In het tweede half jaar komen de leesbladen van woordzetter erbij. Vanaf de wintersignalering leest groep 3 extra met behulp van de methode Strategisch lezen en spellen. Hierbij leest elk kind volgens divergente differentiatie. Alle kinderen lezen op hun eigen AVI niveau. Alle lezers starten de les gezamenlijk, vervolgens gaan alle kinderen stil lezen in hun zelf gekozen boek en komen er groepjes lezers bij de leerkracht voor instructie. De zwakke lezers krijgen meer instructie dan de goede lezers. Aan het eind van groep 3, krijgen alle kinderen die uitvallen bij de DMT 5 en AVI toets een nieuw handelingsplan voor groep 4, zodat zij na de zomervakantie gelijk weer volgen het pan van aanpak kunnen gaan lezen. De school kan een leerling voor de 2 e helft van groep 3 en de 1 e helft van groep 4 aanmelden voor het taalpaleis. Hiervoor doet de intern begeleider een aanvraag bij het samenwerkingsverband. In de aanvraag wordt gevraagd naar toetsgegevens en handelingsplannen. Het kind krijgt dan 2 ochtenden in de week intensieve leesbegeleiding met 4 andere leerlingen en 2 leerkrachten. Zij moeten daarvoor naar Leerdam of naar Gorinchem. Na een half jaar intensieve leesbegeleiding volgt een verslag en een gesprek met de ouders en de leerkracht. Er kan dan advies gegeven worden om de leerling op dyslexie te laten onderzoeken. 5 Drie minuten toets Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 5
Groep 4 t/m 8 Signalering Voor groep 4 t/m 8 gebruikt de school het stappenplan uit het protocol leesproblemen en Dyslexie 6. Echter door de nieuwe Avi en DMT zijn er 2 vaste meetmomenten in plaats van 3. Kinderen met een handelingsplan voor technisch lezen hebben na 6 tot 8 weken een extra meetmoment. Kinderen die aan het eind van vorig schooljaar een D- of E-score hebben gehaald, krijgen een handelingsplan. Zij beginnen na de zomervakantie gelijk met het oefenen van lezen. Deze handelingsplannen worden na 6 tot 8 weken geëvalueerd en besproken met de ouders. Stappenplan na signalering Volgens de reguliere werkwijze wordt er in groep 4 t/m 8 geoefend met: Technisch lezen. Dagelijks samen lezen met teksten en woordrijen van Strategisch lezen. Dat gebeurt volgens de voor-koor-door methode en de wacht-hint-prijs methode. Na een gezamenlijke start van de les leest elk kind in een zelf gekozen boek. Vervolgens krijgen groepjes kinderen instructie bij de leerkracht. De zwakke lezers krijgen meer instructiemomenten per week dan de goede lezers. Aan ouders wordt in groep 4 geadviseerd om ook thuis te lezen, met de wegwijzertjes. Bij uitval spelling Dagelijks verlengde instructie tijdens de spellingsles. 1 keer per week oefendictee met de spellingsproblemen, waarbij de kinderen uitvallen en samen bespreken. Dagelijks oefenen met bloon en de woorden van strategisch spellen. Dictee op de ipad. Begrijpend lezen Verlengde instructie van de les. Eventueel aanpassen van het niveau van de tekst. Vergroten van de teksten op papier of op de ipad. Ook werken kinderen met een maatje, die kunnen helpen met lezen van moeilijke woorden. Aan het eind van het schooljaar volgt een overdracht. De handelingsplannen voor de volgende klas zijn al klaar. zodat men gelijk kan beginnen met het oefenen van het vloeiend lezen. Als wij vermoeden dat een kind dyslexie heeft, geeft de leerkracht of intern begeleider het advies om de leerling te laten onderzoeken bij een extern bureau. Wij streven ernaar om dit advies voor het eind van groep 4 op te volgen. 6 Wentink & Verhoeven, Protocol leesproblemen en dyslexie, 2001 Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 6
Een dyslexieonderzoek? Wanneer er vermoedens blijven dat er sprake is van dyslexie kan een kind worden aangemeld voor onderzoek. Het is mogelijk het onderzoek te laten verrichten door een erkend orthopedagoog met diagnostische bevoegdheid, die beschikt over specialistische kennis op het gebied van leerstoornissen. Deze zal in overleg met de school en na uitgebreid onderzoek van uw kind de diagnose dyslexie kunnen stellen. Als er sprake is van dyslexie krijgt het kind een dyslexieverklaring. Als er sprake is van ernstige enkelvoudige dyslexie, dan worden er ook behandelingen vergoed door de ziektekostenverzekering. Wanneer wordt een dyslexieonderzoek vergoed? Leerling heeft gedoubleerd en haalt wederom een D- of E-score bij de DMT. E- scores op DMT op 3 meetmomenten na intensieve oefening (3-6 mnd in kleine groep, met bekende leesmethodiek en gedetailleerd handelingsplan). IWAL 7 staat 2 E-scores toe voor onderzoek. D- scores op DMT op 3 meetmomenten in combinatie met E-scores op cito toets spelling na intensieve oefening. D- scores op DMT op 3 meetmomenten, na intensieve oefening,waarbij wij vermoeden hebben te maken te hebben met een begaafde leerling Leerlingen, die op allerlei vakken uitvallen Verklaring: kinderen/jongeren bij wie de dyslexie niet tijdig is onderkend/gesignaleerd, kunnen ernstige faalangst, demotivatie e.d. ontwikkelen, waardoor ze aan het schoolse leren in het algemeen "de brui geven" en op alle vakgebieden slecht gaan scoren. Met wie werkt de school samen? IWAL Voor algemene informatie of aanmelding: www.iwal.nl Via deze site kunnen ouders aanmeldformulieren aanvragen en formulieren voor school. Ouders kunnen aangeven om onderzoek en/ of behandelingen in Gorinchem of Culemborg te laten uitvoeren. Contactpersoon bij vragen: Nelina Meiboom(IWAL) nelinameiboom@iwal.nl 0183-628234 PGU (Psychologen Groep Utrecht) www.pgutrecht.nl Wij hebben goede contacten met een kinder- en jeugdpsycholoog, die al bij enkele kinderen van onze school een dyslexieonderzoek heeft uitgevoerd: mevr. Drs. Dicky de Vos- Bron. Niet alle ziektekostenverzekeringen vergoeden dit onderzoek. Informatie hierover is op te vragen via de mail. 7 instituten voor dyslexie http://www.iwal.nl/ Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 7
Het IWAL en het RID 8 zijn gerenommeerde namen als het gaat om dyslexieonderzoeken. Zij worden over het algemeen wel vergoed. Vraag dit altijd even na bij de ziektekostenverzekering. Marant Voor algemene informatie of aanmelding kunt u terecht op www.marant.nl De hoofdvestiging is gevestigd in Elst. Er is een nevenvestiging in Leerdam. Dyslexieonderzoek vindt daar plaats. De dyslexie behandelingen worden op school gegeven. Orthopedagoog: Kirsten Rosenberg (k.rosenberg@marant.nl) Begeleiding en ondersteuning Op de PWS is een dyslexiecoach aangesteld. Dit is een leerkracht die hiervoor gedeeltelijk is vrij gesteld. De dyslexiecoach speelt een centrale rol in de begeleiding en ondersteuning van een dyslectische leerling. Zij bespreekt 2 keer per jaar samen met de leerling zijn behoefte aan ondersteuning en begeleiding. Zij ziet erop toe dat er een begeleidingsplan komt en dat de leerling bij de opstelling daarvan wordt betrokken. In dit begeleidingsplan staan de dispensaties en compensaties beschreven voor dat kind en welke hulpmiddelen er ingezet worden. - Zij coacht en steunt de leerling wanneer docenten zich niet houden aan gemaakte afspraken. Zij zoekt samen met de leerling naar oplossingen bij sociaal-emotionele- of acceptatieproblemen. Zij organiseert lotgenotencontacten. Zij functioneert als vertrouwenspersoon. Op de PWS zijn sinds schooljaar 2013/2014 twee boeken aangeschaft die kunnen helpen bij de acceptatie van dyslexie: Psycho-educatie bij dyslexie en Ik heb dyslexie, nou en... IWAL heeft aangegeven tijdens de behandelingen aandacht te besteden aan psychoeducatie, maar dat doen lang niet alle behandelaars. En dan is het de taak van school om hier wat mee te doen. Dispensaties en compensaties Op de PWS wordt per leerling bekeken welke compensaties en dispensaties ingezet worden. Sommige leerlingen hebben meer last van de dyslexie dan andere leerlingen. Een paar belangrijke voorbeelden, die ingezet worden op de PWS: De leerling krijgt meer tijd. De spellingsfouten worden minder zwaar gerekend. Teksten worden vergroot aangeboden of kunnen door middel van de ipad vergroot worden met een vingerbeweging. De leerling zit op een rustige plek, vlakbij de leerkracht. De leerling mag gebruik maken van een maatje voor hulp. De leerling maakt gebruik van de daisy-rom9 (van Dedicon) voor de taal- en spellingboeken. Teksten en dictee mogen op de ipad gemaakt worden. De leerling mag gebruik maken van spiekkaartjes voor bijvoorbeeld de tafels of sommen onder de 10. De leerling leert dat er in de bibliotheek boeken zijn met een MLP-sticker (makkelijk lezen plein). 8 Regionaal Instituut Dyslexie http://www.dyslexie.net/ 9 http://www.dedicon.nl/ Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 8
Overige voorbeelden zijn te vinden op het dyslexiebegeleidingsplan (zie bijlage) Hulpmiddelen De hulpmiddelen zijn bedoeld als extra hulp voor kinderen met dyslexie. Veel kinderen op de PWS hebben al baat bij het gebruik van de ipad en het inzetten van dispensaties en compensaties. Op de ipad staan ook de daisy-roms van de taal- en spellingsboeken. Om het leesplezier te vergroten levert Dedicon een app genaamd AMIS. Deze app leest boeken voor. In april 2014 zijn wij gestart met boeken lezen via www.yoleo.nl. Via deze site kunnen boeken worden aangeschaft voor op de ipad. Boeken worden voorgelezen en daarbij is het leestempo, het lettertype en de lettergrootte in te stellen. De leerlingen met zeer ernstige dyslexie wordt geadviseerd om Kurzweil 10 aan te schaffen. Dit dient pas ingezet te worden nadat alle behandelingen zijn afgesloten. Dat is meestal pas in groep 7 en 8. De leerlingen kunnen dit programma meestal ook gebruiken op de middelbare school. Ouders moeten dit wel navragen. De PWS werkt met Apple computers. Kurzweil is niet geschikt voor Apple. De leerkracht van groep 7/8 heeft een scholing voor Kurzweil gedaan. 10 http://www.lexima.nl/algemeen/geavanceerde-dyslexiesoftware/kurzweil- 3000?gclid=CLmxj8qCl70CFWjKtAodqCoA_w Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 9
Bibliografie Wentink, H., & Verhoeven, L. (2001). Protocol leesproblemen en dyslexie. Wentink, H., Verhoeven, L., & van Druenen, M. (2009). protocol leesproblemen en dyslexie voor groep 1 en 2. Expertise cenntrum Nederlands. Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 10
Bijlage Begeleidingsplan voor een leerling met dyslexie Naam: Geboortedatum: Diagnose dyslexie gesteld op: Diagnose dyslexie gesteld door: x : van toepassing - : nog niet van toepassing Accepteren 1 De leerling weet dat hij/zij dyslexie heeft en dat de school daarmee rekening wilt houden. 2 Aan de klasgenoten wordt duidelijk gemaakt dat extra hulp/ hulpmiddelen noodzakelijk zijn. (geen voorrecht) 3 Dyslexiemaatregelen worden in de klas bespreekbaar gemaakt door bv een filmpje met de leerlingen te bekijken (bv: ik heet niet dom) 4 De leerkracht blijft achter de leerling staan, ondanks tegenvallende prestaties op school. Hij/ zij heeft die steun echt nodig 1 2 3 4 5 6 Begeleiden De leerling zit op een goed plaats. (Op een rustige plaats, vlakbij de leerkracht) 1 2 3 4 5 6 In de klas kan hulp aangeboden worden door het aanstellen van een maatje In de klas zijn momenten van extra instructie Schoolresultaten worden niet klassikaal meegedeeld. Geef tijd om te reageren op klassikale vragen. Praat duidelijk en schrijf duidelijk op het bord. Veeg het bord niet te snel leeg. Vraag niet alleen schriftelijke verwerkingen. Mondeling kan het kind beter laten zien, waartoe hij/ zij in staat is. Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 11
Compenseren (verminderen) vakoverstijgend 1 2 3 4 5 6 De leerling krijgt grotere teksten aangeboden. De agenda wordt door de leerkracht of een medeleerling ingevuld Hulpmiddelen die de zelfredzaamheid vergroten worden toegestaan. ( computer, rekenmachine, laptop) De leerlingen met een dyslexieverklaring mogen in de klas gebruik maken van een daisy speler op de ipad Begrijpend leestoetsen en de entree- en eindtoets op cd beschikbaar stellen. De leerling beschikt over geheugensteuntjes op zijn tafel geplakt. Bv onthoudkaartjes met moeilijke letters/ tafelkaart De hulp van ouders wordt ingeschakeld voor huiswerkbegeleiding lezen De leerling maakt gebruik van een leesvenster, lat of afdekkaartje. Zelfs gebruik van vinger mag als hulpmiddel. Aanbod van de bibliotheek voor moeilijke lezers De leerling niet klassikaal hardop laten lezen of tenminste de leesbeurt laten voorbereiden. De leerling krijgt langere leestijd De leerling mag een boekbespreking vervangen door een film- of videobespreking Teksten van begrijpend lezen worden vooraf gelezen Boeken laten lezen die qua inhoud aansluiten bij de leeftijd en interesses van de leerling, maar die qua technisch lezen vereenvoudigd zijn. De luisterversie gebruiken van kinderboeken waarin de leerling geïnteresseerd is. Stimuleer het lezen door op zoek te gaan naar onderwerpen, waar de leerling zich voor interesseert. schrijven Schrijven beperken tot woorden die het meest noodzakelijk zijn. De leerling krijgt extra tijd bij toetsen, dictees De leerling bereidt het dictee thuis voor. De leerling moet niet aan het bord komen voor spellingsoefeningen, tenzij hij/zij dat zelf wil. Bij een schrijfopdracht leggen we enkel de nadruk op de inhoud. (geen spelling/ zinsbouw) Op de toets en op het rapport wordt vermeld dat een toets gemaakt werd onder bepaalde maatregelen. Bepaalde toetsen worden mondeling afgelegd Er worden geen punten afgetrokken voor spelling Dispenseren (ontheffen) Boekbesprekingen beperken Niet nodeloos vermoeien met over schrijven 1 2 3 4 5 6 Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 12
Feedback datum: - leerkracht: datum: Afspraken: leerkracht: datum: Afspraken: leerkracht: datum: Afspraken: leerkracht: datum: Afspraken: leerkracht: datum: Afspraken: leerkracht: Dyslexieprotocol van OBS Prinses Wilhelmina april 2014 13