RAPPORT KWALITEITSONDERZOEK SPECIAAL BASISONDERWIJS INSTITUUT VOOR INDIVIDUEEL ONDERWIJS School : Instituut voor Individueel Onderwijs Plaats : 's-gravenhage BRIN-nummer : 00WO Onderzoeksnummer : 108204 Datum schoolbezoek : 30 september 2008 Datum vaststelling : 16 december 2008
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING...5 2 KWALITEITSPROFIEL...7 3 BESCHOUWING...11 4 VERVOLG VAN HET TOEZICHT...15 3
1 INLEIDING Het kwaliteitsonderzoek Op 30 september 2008 bezocht de Inspectie van het Onderwijs Instituut voor Individueel Onderwijs in het kader van een kwaliteitsonderzoek. Daarbij heeft een onderzoek plaatsgevonden naar de (kern)indicatoren van een aantal kwaliteitsaspecten, op grond van het door de inspectie gehanteerde Toezichtkader primair onderwijs 2005. Bij dit kwaliteitsonderzoek beoordeelt de inspectie de kwaliteit van het onderwijs op aspecten die samenhangen met de kwaliteitszorg, het onderwijsproces en de opbrengsten. Deze indicatoren vormen samen de basisset van het kwaliteitsonderzoek. Ook beoordeelt de inspectie een aantal onderdelen van wet- en regelgeving. De resultaten van het onderzoek zullen tevens worden gebruikt voor een themaonderzoek naar de kwaliteitsverbetering van het speciaal basisonderwijs. Dit themaonderzoek is een vervolg op het rapport "De kwaliteit van het speciaal basisonderwijs in 2005 en 2006 - rapportage van een onderzoek door de Inspectie van het Onderwijs". De kwaliteitsaspecten zijn uitgewerkt in het door de inspectie gehanteerde waarderingskader voor het speciaal basisonderwijs. In de brochure 'Toezichtkader PO 2005' vindt u achtergrondinformatie over de indicatoren die de inspectie bij haar toezicht hanteert. U kunt deze brochure downloaden van de website van de inspectie: www.onderwijsinspectie.nl. Op grond van het kwaliteitsprofiel van de school dat naar aanleiding van een vorig inspectiebezoek is opgemaakt, op basis van risicofactoren die bij de inspectie bekend zijn of afspraken die met de school zijn gemaakt, of op basis van de informatie die door de school is toegestuurd kan de inspectie besluiten om niet alleen de basisset te onderzoeken maar meer indicatoren bij het onderzoek te betrekken. Dit is bij de school niet aan de orde geweest. De school heeft naast de schoolgids en het schoolplan documenten ingestuurd die op de zelfevaluatie-activiteiten betrekking hebben. Het betrof de volgende documenten: - Jaaroverzicht activiteiten leerlingenvolgsysteem - Managementcontract IVIO - Managementrapportage periode januari-maart 2008 - Jaarverslag 2006/2007 - Kwartaalrapportage Management periode sept./dec. 2007 - Oudertevredenheidspeiling 2007 - Overzicht van de voortgang en verwachte ontwikkeling van de leerlingen ("Overzicht en prognose") - Eindrapportage juni 2007 Impulsproject SBO op het IVIO. De gegevens uit die documenten heeft de inspectie betrokken bij het onderzoek naar de kwaliteitszorg. 5
De opzet van het onderzoek Het periodiek kwaliteitsonderzoek bestond uit de volgende activiteiten. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die betrekking hebben op zelfevaluatieactiviteiten van de school en van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd. Ook de vragenlijst 'Kwaliteitsonderzoek 2008 scholen voor speciaal basisonderwijs' is bij de analyse betrokken. Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in de niveaugroepen kleuter/onderbouw, tussenbouw, middenbouw en bovenbouw. Op deze wijze zijn de groepen 1 t/m 8 bezocht. Analyse van handelingsplannen, groepsplannen en leerlingendossiers. Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de basisset van indicatoren gesprekken gevoerd met de directie en de intern begeleider. Op uw school is verder een gesprek gevoerd met leraren. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de kwaliteitsoordelen en de conclusies van het schoolbezoek besproken met de directie. Daarbij was een vertegenwoordiging van het bevoegd gezag aanwezig. De inhoud van het rapport Het onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs levert een kwaliteitsprofiel op van de school (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 3 wordt een beschouwing gegeven over de geconstateerde kwaliteit en wordt deze onder andere bezien in relatie tot de context of uitgangssituatie van de school. Indien van toepassing worden in deze beschouwing ook de toegevoegde indicatoren betrokken. In hoofdstuk 4 is het vervolgtoezicht aangegeven en worden, indien noodzakelijk, afspraken vermeld met betrekking tot wettelijke bepalingen waaraan de school niet voldoet. 6
2 KWALITEITSPROFIEL Het kwaliteitsprofiel geeft een overzicht van de waarderingen die de inspectie heeft toegekend aan kernindicatoren die betrekking hebben op belangrijke kenmerken van goed onderwijs. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader primair onderwijs. In de waardering is tot uitdrukking gebracht in welke mate de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1. draagt niet of nauwelijks bij; 2. draagt onvoldoende bij; 3. draagt voldoende bij; 4. draagt in hoge mate bij; 5. niet te beoordelen (alleen bij Resultaten). Deze waardering is gegeven indien de school over bepaalde indicatoren geen betrouwbare en valide gegevens beschikbaar heeft. Het kwaliteitsprofiel van Inst V Individueel Onderwijs v SBO Kwaliteitszorg 1 2 3 4 1.1 De school heeft inzicht in de verschillen in onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 1.2 De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten. 1.3 De school evalueert regelmatig het leren en onderwijzen. 1.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.5 De school borgt de kwaliteit van het leren en onderwijzen. 1.7 De school waarborgt de sociale veiligheid voor leerlingen en personeel. Leerstofaanbod 3.1 De aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde zijn dekkend voor de kerndoelen. 3.4 De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar 8. 3.5 De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 3.6 De leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde zijn afgestemd op de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen. 3.8 De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlingengewicht biedt leerinhouden aan bij Nederlandse taal die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. 1 2 3 4 7
Didactisch handelen 1 2 3 4 6.1 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 6.3 De leraren leggen duidelijk uit. 6.6 De leraren geven de leerlingen feedback op hun leer- en ontwikkelingsproces. 8.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. Afstemming 4.1 De school heeft voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde onderwijstijd gepland conform het landelijk gemiddelde van scholen met een vergelijkbare leerlingenpopulatie. 4.5 De school stemt de hoeveelheid tijd voor leren en onderwijzen bij Nederlandse taal en rekenen en wiskunde af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 7.1 De leraren volgen de vorderingen van hun leerlingen systematisch. 7.2 De leraren analyseren de vorderingen van de leerlingen om vast te stellen wat de aanpassingen van het aanbod en/of het onderwijsleerproces moeten zijn voor de groep. 7.3.1 De leraren stemmen de instructie af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 7.3.2 De leraren stemmen de verwerking af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 1 2 3 4 Begeleiding 10.1 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 10.3 De school stelt bij plaatsing voor iedere leerling een ontwikkelingsperspectief vast. 10.5 De school volgt of de leerling zich ontwikkelt conform het ontwikkelingsperspectief en maakt naar aanleiding hiervan beredeneerde keuzes. 1 2 3 4 Zorg 1 2 3 4 11.1 De school signaleert vroegtijdig welke leerlingen zorg nodig hebben. 11.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens, bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 11.3 De school voert de zorg planmatig uit. 11.4 De school gaat de effecten van de zorg na. Resultaten 12.1 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1 2 3 4 5 8
Wet- en regelgeving 1 = ja, 2 = nee W1 De school heeft de vastgestelde schoolgids aan de inspectie toegestuurd. W2 De school heeft het vastgestelde schoolplan aan de inspectie toegestuurd. W3 Het bestuur heeft het vastgestelde zorgplan aan de inspectie toegestuurd. W4 De geplande onderwijstijd voldoet aan de wettelijke vereisten. 1 2 9
3 BESCHOUWING In dit hoofdstuk wordt een beschouwing gegeven over de kwaliteit van het onderwijs op de school. De beschouwing begint met een algemeen beeld van de school. In paragraaf 3.1 beschrijft de inspectie allereerst de uitgangssituatie van de school aan de hand van de context en memoreert zij de eerdere inspectiebezoeken. In paragraaf 3.2 brengt zij deze gegevens in relatie met de gegeven waarderingen in een samenvattend oordeel over de kwaliteit. Hierin komt allereerst de gerealiseerde kwaliteit naar voren. Ook worden aandachtpunten genoemd voor de verdere schoolontwikkeling. Vervolgens gaat de inspectie kort in op de voor dit onderzoek belangrijke aspecten 'Begeleiding' en 'Opbrengsten' (3.2.1) en op enkele overige aspecten (3.2.2). 3.1 Contextgegevens De context van de school is niet wezenlijk veranderd sinds het vorige inspectie-onderzoek van 13 maart 2006. Het aantal leerlingen en leraren is sinds dat bezoek min of meer ongewijzigd gebleven, de school omvat rond de 50 leerlingen. Wel is er extra inzet gekomen van onderwijsassistenten. Wat de huisvesting betreft is de situatie nog onveranderd. De leerlingen zijn verdeeld over 4 groepen, namelijk een kleuterbouw (KB) gecombineerd met een onderbouw(ob), een tussenbouw (TB), een middenbouw (MB) en een bovenbouwgroep (BB). Bij het vorige inspectie-onderzoek is vastgesteld dat de kwaliteitszorg van de school nog niet systematisch is ontwikkeld, dat het leerstofaanbod in principe voldoet aan de kerndoelen, dat leerlijnen in ontwikkeling zijn en dat het pedagogisch en didactisch handelen over het geheel genomen een positief beeld vertoont. De onderdelen die nog niet of nog niet geheel voldeden betreffen het afstemmen van het onderwijsleerproces op de onderwijsbehoeften van de leerlingen en het geven van passende zorg en planmatige hulp aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Omdat de school bij plaatsing geen ontwikkelingsperspectief opstelde kon niet worden nagegaan of de resultaten van de leerlingen op het niveau liggen dat verwacht mag worden. 3.2 Algemeen beeld Sinds het vorige inspectie-onderzoek heeft de school een positieve ontwikkeling doorgemaakt. De inspectie concludeert dat het onderwijs op het Instituut Voor Individueel Onderwijs (IVIO) te Den Haag overwegend van voldoende kwaliteit is. De meeste indicatoren scoren voldoende, met name voor het leerstofaanbod, het didactisch handelen, de afstemming van het onderwijs op verschillen tussen leerlingen en de zorg en begeleiding. Zorg en begeleiding zijn ten opzichte van het onderzoek in 2006 aanmerkelijk verbeterd. Met name het vaststellen van een ontwikkelingsperspectief voor iedere leerling heeft een sterke ontwikkeling doorgemaakt. Ook op andere onderdelen is een goede vooruitgang geboekt. Een compliment voor deze positieve ontwikkeling is dan ook op zijn plaats. 11
Aandachtspunt voor de verdere ontwikkeling is dat de ontwikkelingsperspectieven worden geïntegreerd met het leerlingvolgsysteem. Als dit gebeurt, dan kan regelmatig voor iedere leerling worden vastgesteld of de ontwikkeling gunstiger, conform of ongunstiger verloopt dan het opgestelde ontwikkelingsperspectief. Tevens geeft dit de mogelijkheid om de opbrengsten van de school duidelijker in kaart te brengen. De school heeft het voornemen om de vorderingenregistratie, analyse en planning van de leerlingenzorg verder te gaan digitaliseren. Daarbij is het de bedoeling om het ontwikkelingsperspectief inderdaad te koppelen aan de leerlijnen per leerling. De inspectie is benieuwd naar de uitwerking daarvan. Toelichting 3.2.1 Begeleiding en opbrengsten De school heeft voor dit schooljaar voor alle leerlingen een ontwikkelingsperspectief geformuleerd dat het te verwachten uitstroomniveau aangeeft. Daardoor is er meer duidelijkheid over het te bereiken streefniveau van de leerlingen. Er wordt nu gewerkt vanuit de doelen die gesteld worden. Dit heeft er toe geleid dat de school een plannend aanbod realiseert in plaats van een aanbod dat alleen volgend is. Voor het vaststellen van het verwacht uitstroomniveau baseert de school zich op de informatie uit het plaatsingsrapport of onderwijskundig rapport. De intellectuele capaciteiten geven in eerste instantie de verwachte uitstroom aan (praktijkonderwijs dan wel voorbereidend beroepsonderwijs met of zonder leerwegondersteunend onderwijs). Er wordt naar gestreefd om aan het einde van de schoolperiode de bijbehorende dle's te halen. De leerlingen worden geplaatst in niveaugroepen, waarbij de leerlijnen, die zijn opgesteld aan de hand van de gehanteerde methoden, de leidraad zijn. Voor de diverse niveaugroepen wordt een jaarplanning opgesteld en vervolgens wordt deze gedurende het jaar uitgewerkt in een tweemaandelijkse planning. In de niveaugroepen wordt er regelmatig instructie gegeven op het niveau van de groep. Wanneer leerlingen moeite hebben met het tempo of niveau van de leerstof van de niveaugroep, dan wordt er een hulppakket samengesteld, waarbij leerlingen aan de hand van remediërende materialen extra hulp krijgen. Voor leerlingen met specifieke problemen wordt er een individueel handelingsplan opgesteld. Door deze samenhang van niveaugroepen, remediërende hulppakketten en individuele handelingsplannen voorziet de school in een planmatige aanpak van het onderwijs die aansluit bij de individuele ontwikkeling. Door middel van het leerlingvolgsysteem wordt de ontwikkeling van de leerlingen systematisch gevolgd. De school beschikt over een landelijk genormeerd leerlingvolgsysteem, waarbij de toets wordt afgenomen die op het beheersingsniveau van de leerling ligt. Op grond daarvan wordt nagegaan of het kind nog steeds in de juiste niveaugroep zit. Verder wordt nagegaan of er extra hulp nodig is, of dat een kind extra stof aankan. Op deze wijze zorgt het leerlingvolgsysteem ervoor dat de individuele voortgang wordt bewaakt en dat zo nodig het onderwijs wordt bijgesteld. 12
Wat nog niet gebeurt is dat er een systematische verbinding gelegd wordt tussen de vorderingen van de leerlingen volgens het leerlingvolgsysteem en het opgestelde ontwikkelingsperspectief. Door tenminste éénmaal per jaar voor iedere leerling vast te stellen of de ontwikkeling gunstiger, conform of ongunstiger verloopt dan het opgestelde ontwikkelingsperspectief, beschikt de school over de benodigde informatie om het perspectief te handhaven, dan wel om het naar boven of naar beneden bij te stellen. Deze werkwijze zorgt er voor dat er voor elke leerling een afweging en beredeneerde keuze plaatsvindt voor het plannend inrichten van het aanbod en de doorstroom van de leerlingen binnen de school. De school is al wel op weg om deze aanpak te realiseren. Wat nog nodig is, is dat de ontwikkelingsperspectieven verbonden worden met het leerlingvolgsysteem, zodat de leerlijnen per leerling in beeld worden gebracht, die dan uitmonden in het beoogde ontwikkelingsperspectief. Omdat de school nog maar sinds kort ontwikkelingsperspectieven opstelt, kan nog niet worden nagegaan of de eindopbrengsten op het verwachte niveau liggen. Om dit te kunnen vaststellen is het nodig dat voor de schoolverlaters het eerder opgestelde ontwikkelingsperspectief wordt vergeleken met de resultaten die de leerlingen aan het einde van de schoolperiode hebben behaald op genormeerde methodeonafhankelijke toetsen (voor hoeveel leerlingen wordt de dle- of vaardigheidsscore gehaald die als doel werd gesteld) en met hun feitelijke uitstroom. Hierbij kan dan worden nagegaan of het ambitieniveau van het ontwikkelingsperspectief adequaat was. Naar aanleiding van een inventarisatie van uitstroomgegevens acht de inspectie de conclusie gerechtvaardigd dat de school uit de leerling haalt wat erin zit. Wel maakt de inspectie hierbij een voorbehoud, omdat eerdere schooljaren niet zijn geanalyseerd. Ook vraagt deze analyse om meer voorzichtigheid, dan wanneer een uitspraak mogelijk zou zijn geweest op basis van het ontwikkelingsperspectief van de leerlingen. Zo ver is de school echter nog niet. 3.2.2 Overige aspecten Kwaliteitszorg De kwaliteitzorg is ten opzichte van 2006 op verschillende punten verbeterd. De school beschikt nu over gegevens die een trendanalyse van de opbrengsten mogelijk maken en ook zijn er reeds aanzetten voor een dergelijke analyse. Door de behaalde resultaten te koppelen aan het ontwikkelingsperspectief zal een trendanalyse daarvan ook kunnen leiden tot een voldoende kwalitatieve analyse van de opbrengsten. Een cyclisch systeem van kwaliteitszorg is in ontwikkeling. De school heeft daartoe een zelfevaluatie-instrument aangeschaft. Omdat er een ander zelfevaluatie-instrument is ingevoerd, dat is afgestemd op het SBO, heeft de systematische evaluatie van de kwaliteit van het onderwijs enige vertraging ondergaan. Daardoor voldoet indicator 1.3 nog niet aan de criteria. Een positief punt is dat de schoolafspraken ten aanzien van het didactisch handelen op schrift zijn gesteld en dat deze worden bewaakt door de directie. Het beleid voor sociale veiligheid (indicator 1.7) is als voldoende beoordeeld. De school beschikt over een adequaat veiligheidsplan dat gericht is op preventie. Verder beschikt de school over een incidentenregistratie. De veiligheidsbeleving van leerlingen en leraren wordt regelmatig geïnventariseerd. 13
Aanbod De school heeft recent de leerlijnen uitgewerkt en volgt daarbij als hoofdlijn de methoden. Verder zijn er ondersteunende materialen, die aan de uitgezette leerlijn zijn gekoppeld. Op deze wijze is er een samenhangend geheel van leerinhouden opgesteld. Didactisch handelen en afstemming De inspectie heeft een aantal lessituaties, met name bij het werken met niveaugroepen, geobserveerd. Het ging daarbij om voorbereidende reken- en taalactiviteiten en om de vakgebieden lezen, taal en rekenen-wiskunde. Uit een analyse komt naar voren dat het didactisch handelen voor de diverse onderdelen van voldoende niveau is. Opvallend was dat er bij een aantal groepen ook systematische aandacht was voor het geven van zowel procesgerichte als productgerichte feedback. Niet in alle groepen is dit even duidelijk waargenomen, maar toch bleek dat het geven van feed-back onderdeel uitmaakt van de werkwijze van de school. Uit de lesobservaties bleek ook dat er bij de niveaugroepen duidelijk aandacht is voor verschillen tussen leerlingen. Zo worden leerlingen die het begrijpen eerder aan het werk gezet en zijn er hulppakketten voor leerlingen die extra oefening nodig hebben. De school heeft een goede mix gevonden van het geven van regelmatige en systematische instructie en het afstemmen op verschillen. De hoeveelheid tijd voor taal en rekenen-wiskunde wordt afgestemd op de behoeften van de leerlingen doordat buiten de niveaugroepuren extra tijd wordt gegeven voor de onderdelen waar dat nodig is. Begeleiding en zorg Zoals eerder aangegeven is de leerlingenzorg verbeterd ten opzichte van het onderzoek van 2006. De zorg is planmatiger en doelgerichter opgezet. Met name de analyse van de verzamelde gegevens vindt nu overzichtelijker en meer expliciet plaats. Dat komt de planmatigheid en handelingsgericht werken ten goede. 14
4 VERVOLG VAN HET TOEZICHT In dit hoofdstuk beschrijft de inspectie het toegekende toezichtarrangement. Eerst gaat zij in op de naleving van de onderzochte wettelijke bepalingen (paragraaf 4.1). Daarna volgt het toezichtarrangement dat op basis van het kwaliteitsonderzoek wordt toegekend. 4.1 Naleving wet- en regelgeving Bij dit kwaliteitsonderzoek heeft de inspectie ook een onderzoek gedaan naar de naleving van een aantal wettelijke voorschriften. Dit onderzoek betrof de wettelijke voorschriften over de geplande onderwijstijd en over een door het bevoegd gezag vastgestelde schoolgids en schoolplan. De uitkomsten van het onderzoek zijn weergegeven in onderstaande tabel. Schoolplan in art. 16 lid 1 en 3 WPO aanwezig Schoolgids in art.16 lid 2 en 3 WPO aanwezig Zorgplan in art. 19, lid 1 en 3 WPO aanwezig Onderwijstijd in art. 8 lid 7, onder b WPO voldaan aan naleving 4.2 Toezichtarrangement Kwaliteit van het onderwijs: Op basis van dit onderzoek heeft de inspectie voor de school een basisarrangement vastgesteld. 15