1.34 Arbeidstijdenwet Werknemers mogen niet te lang achter elkaar werken. De Arbeidstijdenwet geeft aan hoe lang ze per dag en per week mogen werken en wanneer ze recht hebben op pauze of rusttijd. Werken kost energie, zowel mentaal als fysiek, en de regels zijn er met het oog op gezondheid, veiligheid en welzijn. En ook om werk en privé goed te kunnen combineren. Normen en regels De belangrijkste elementen van de Arbeidstijdenwet zijn onderstaand beschreven. Van sommige bepalingen mag, binnen bepaalde grenzen, worden afgeweken. Qua procedure zijn er daarbij drie soorten afwijkingen: - afwijkingen die alleen mogelijk zijn via CAO-afspraken; - afwijkingen die alleen mogelijk zijn via een collectieve regeling; hieronder wordt verstaan: CAOafspraken óf schriftelijke overeenstemming in het individuele bedrijf tussen de werkgever en het medezeggenschapsorgaan, dus de Ondernemingsraad (OR) of Personeelsvertegenwoordiging (PVT); - afwijkingen die alleen mogelijk zijn met instemming van de betreffende individuele werknemer (bijvoorbeeld werken op zondag). Waar dit van toepassing is geeft deze Abomafoon de vereiste overlegvorm aan. Maximum arbeidstijd (bij dagarbeid) Per dienst mag maximaal 12 uur worden gewerkt. Een dienst wordt begrensd door het begin en het einde van de verplichte dagelijkse rusttijd (zie punt 2). In een week mag er dus maximaal 60 uur worden gewerkt. Echter over een langere periode wordt de arbeidstijd als volgt begrensd: - gemiddeld over 4 weken mag niet meer dan 55 uur per week worden gewerkt; - gemiddeld over 16 weken mag niet meer dan 48 uur per week worden gewerkt. De werkgever is verplicht met zijn werknemers afspraken te maken hoe de arbeidstijd per dag en per week wordt ingevuld. - Indien werkzaamheden absoluut niet kunnen worden uitgesteld, mag er tijdens één dienst per 2 weken 14 uur worden gewerkt. Dit kan alleen via een collectieve regeling. - Indien werkzaamheden moeten worden overgedragen, bijvoorbeeld bij ploegendienst, mag de arbeidstijd met 15 minuten worden verlengd en de dagelijkse rusttijd met diezelfde tijd worden verkort. - In het geval van seizoensgebonden arbeid of onvoorziene omstandigheden mag de referentieperiode van 16 naar 52 weken worden verlengd. Dit kan alleen via een collectieve regeling. Ook dan mag er gemiddeld niet meer dan 48 uur per week worden gewerkt. - Deze regeling geldt ook voor werknemers die uitsluitend of in hoofdzaak leiding geven, maar dit kan alleen via CAO-afspraken. - Als dit met het oog op de voorbereiding van een feestdag noodzakelijk is mag in de periode van de voorafgaande 7 dagen tweemaal maximaal 14 uur worden gewerkt. Rust na werktijd (bij dagarbeid) Na een dienst mag een werknemer een aaneengesloten periode van 11 uur niet werken en na een werkweek is de verplichte aaneengesloten rusttijd 36 uur. Blad 1 van 5 Abomafoon 1.34
- Indien de aard van het werk of de bedrijfsomstandigheden dit nodig maken mag de dagelijkse rustperiode eenmaal in een periode van 7 dagen worden ingekort tot 8 uur. - In plaats van een wekelijks rooster mag ook worden gekozen voor een tweewekelijks. In een periode van 14 dagen moet er dan sprake zijn van een aaneengesloten rusttijd van minstens 72 uur. De rustperiode mag ook in twee perioden worden gesplitst. De aaneengesloten perioden moeten dan minstens 32 uur duren. Pauzes (bij dagarbeid) Werkt een werknemer langer dan 5,5 uur, dan heeft hij minstens 30 minuten pauze, die mag worden gesplitst in twee maal een kwartier. Werkt hij langer dan 10 uur, dan is de pauze minstens 45 minuten, die ook weer mag worden gesplitst in meer pauzes van minstens een kwartier. - Over het aantal pauzes en de tijdstippen ervan kan een werkgever afspraken maken met individuele werknemers. - Via een collectieve regeling kunnen afspraken worden gemaakt over minder of kortere pauze(s). - Het resultaat mag echter niet strijdig zijn met de regel dat een werknemer die langer dan 5,5 uur werkt minstens 15 minuten pauze heeft. - Er mag van een pauze worden afgezien als een werknemer door de aard van het werk de werkplek niet kan verlaten. Het gaat daarbij vaak om alleen werken. In dat geval mag per periode van 16 weken maximaal gemiddeld maar 44 uur (in plaats van 48 uur) per week worden gewerkt. Dit kan alleen via een collectieve regeling. Zondags werken Het uitgangspunt is dat er op zondag niet behoeft te worden gewerkt, tenzij dit met de werknemers is afgesproken. Dit mag overigens alleen als het soort werk zondagswerk noodzakelijk maakt, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, horeca of brandweer; of wanneer in de industrie een bepaald productieproces niet mag worden onderbroken. - Zondags werken is ook toegestaan indien bedrijfsomstandigheden dit noodzakelijk maken. Echter dit behoeft de instemming van de OR of PVT en ook die van iedere individuele werknemer. - De werknemer heeft recht op minstens 13 vrije zondagen per jaar. Via een collectieve regeling kan worden afgesproken dat het aantal vrije zondagen minder is dan 13, maar ook dit behoeft de instemming van de individuele werknemer. s Nachts werken Een nachtdienst is een dienst waarbij tussen middernacht (00.00 uur) en 06.00 uur meer dan 1 uur arbeid wordt verricht. Ook al begint een werknemer om 05.30 uur is er sprake van een nachtdienst. Voor s nachts werken gelden veelal strengere voorschriften. - Een nachtdienst mag niet langer duren dan 10 uur. Maximaal 5 keer in een periode van 2 weken en maximaal 22 keer per jaar mag er in een nachtdienst 12 uur worden gewerkt. Voor machinisten van mobiele kranen mag die 12 uur alleen bij incidenteel overwerk. Hoe vaak dat is wordt niet aangegeven. Die kraanbepaling komt uit het Arbeidstijdenbesluit, waarin uitzonderingen op de Arbeidstijdenwet zijn opgenomen. - Werknemers die regelmatig nachtdiensten draaien (16 keer of meer per 16 weken) mogen over een periode van 16 weken gemiddeld niet meer dan 40 uur werken. - Werknemers die slechts af en toe een nachtdienst draaien (minder dan 16 keer per 16 weken) mogen over een periode van 16 weken gemiddeld niet meer dan 48 uur per week werken (net als bij dagdiensten). - Het aantal nachtdiensten per werknemer blijft beperkt tot maximaal 36 per 16 weken. Dit zijn maximaal 117 nachtdiensten per jaar. Alleen via een collectieve regeling mag dit aantal worden verhoogd tot 140. - Het maximaal aantal achtereenvolgende diensten is 7. Als het soort werk of de bedrijfsomstandigheden dit noodzakelijk maken mogen 8 diensten na elkaar worden gedraaid, echter alleen via een collectieve regeling. Blad 2 van 5 Abomafoon 1.34
- Wanneer iedere nacht tussen 00.00 en 06.00 uur slechts een paar uur wordt gewerkt, dan geldt dat de werknemer tussen de genoemde tijdstippen in een periode van 2 weken niet meer dan 38 uur mag werken. - De rust na een nachtdienst is aan de volgende regels gebonden: 11 aaneengesloten uren als een nachtdienst eindigt voor of om 02.00 uur; 14 aaneengesloten uren als een nachtdienst eindigt na 02.00 uur; dit mag één keer per week worden ingekort tot 8 uur, echter alleen indien het soort werk of bedrijfsomstandigheden dit nodig maken. Dit behoeft de instemming van de OR of PVT; 12 uur na een nachtdienst van 12 uur; 46 uur na een reeks van 3 of meer nachtdiensten die eindigen na 02.00 uur. - Tussen vrijdag 18.00 uur en maandag 08.00 uur mogen 12-uurs nachtdiensten worden gedraaid om extra vrije zondagen te creëren. Gedurende deze ten hoogste 2 diensten mag een werknemer maximaal 11 uur werken. Direct na een dergelijke nachtdienst moet hij minstens 12 uur rust hebben. Deze regeling is alleen toegestaan indien de werknemer daardoor minstens 26 zondagen per jaar vrij heeft. Deze regeling mag niet in combinatie met andere regels voor langere nachtdiensten worden gebruikt. - Als door onvoorziene omstandigheden of een feestdag de bezetting (buiten het weekend) onder het minimum komt, mogen de overige werknemers 12-uurs nachtdiensten draaien. Gedurende deze diensten mag 12 uur worden gewerkt, echter dit mag slechts 2 keer per 2 weken en 8 keer per 52 weken. Na een dergelijke nachtdienst heeft de werknemer minstens 12 uur rust. Ook deze regeling mag niet in combinatie met de algemene regels voor langere nachtdiensten worden gebruikt. - Voor nachtdiensten gelden dezelfde regels als bij dagdiensten als het gaat om: langer werken voorafgaand aan feestdagen (zie punt 1); langer werken bij noodzakelijke werkzaamheden (zie punt 1); kwartier extra werken voor overdracht van werkzaamheden (zie punt 1); als hierdoor een dienst een nachtdienst wordt, telt deze niet mee voor het aantal nachtdiensten; afzien van pauze, zie punt 3 (in combinatie met langere nachtdienst in het weekend); in dat geval mag een werknemer niet meer dan 10 uur per nachtdienst werken. - Een werknemer die uitsluitend of in hoofdzaak leiding geeft, mag in geval van nachtdienst in een periode van 52 weken maximaal gemiddeld 40 uur per week werken. Voor deze verlenging is overeenstemming met OR of PVT noodzakelijk. Jongeren vanaf 14 jaar met stageovereenkomst Jongeren mogen vanaf hun 14e jaar stage lopen, echter alleen indien er een stageovereenkomst is gesloten tussen de school en het bedrijf, of indien B&W een verzoek tot vervangende leerplicht hebben goedgekeurd. Een stageovereenkomst moet ook worden ondertekend door de ouders of verzorgers van de leerling. Tijdens de stage mogen ze lichte, niet risicovolle werkzaamheden doen, mits die samenhangen met de opleiding en er sprake is van adequaat deskundig toezicht. De regels zijn: - maximale arbeidstijd 7 uur per dag en 35 uur per week; - minimale dagelijkse rusttijd 14 uur, in elk geval tussen 19.00 en 07.00 uur; - een aaneengesloten pauze van minstens 30 minuten bij een arbeidstijd van meer dan 4,5 uur; - werken op zondag niet toegestaan. Voor de (niet meer verplichte) maatschappelijke stage, die 13, 14 en 15 jarigen vanuit school verrichten, gelden weer andere regels (zie Abomafoon 1.03 Vakantiewerkers en kinderen/jeugdigen in opleiding). Jongeren van 16 en 17 jaar Jongeren van 16 en 17 jaar mogen zonder meer werken. Bepaalde risicovolle werkzaamheden zijn echter verboden en sommige andere mogen alleen onder adequaat deskundig toezicht. Bij deze categorie jongeren wordt de tijd dat zij naar school gaan meegeteld als arbeidstijd. Bij het inzetten van een jongere in het bedrijf moet dus rekening worden gehouden met het schoolrooster. De werkgever dient ervoor te zorgen dat het totaal van arbeidstijd en schooltijd de maximale arbeidstijd (zie onder) niet overschrijdt. De regels zijn: - maximale arbeidstijd 9 uur per dag, 45 uur per week en gemiddeld over een periode van 4 weken maximaal 40 uur (totaal 160 uur); - minimale dagelijkse rusttijd 12 uur, in elk geval tussen 22.00 en 06.00 uur of tussen 23.00 en 07.00 uur; - minimale wekelijkse rusttijd 36 uur per periode van 7 keer 24 uur; Blad 3 van 5 Abomafoon 1.34
- een pauze van minstens 30 minuten bij een arbeidstijd van meer dan 4,5 uur; deze pauze kan zonodig worden opgesplitst in pauzes van minstens 15 minuten; - werken op zondag niet toegestaan, tenzij dit in de CAO of in het contract staat en het uit de aard van het werk voortvloeit; het is ook toegestaan indien de bedrijfsomstandigheden dit noodzakelijk maken en de OR of PVT hiermee instemmen, of bij het ontbreken daarvan met de belanghebbende medewerkers; daarnaast vereist het op zondag werken de uitdrukkelijke toestemming van ouders of verzorgers; voorts geldt: minstens 13 vrije zondagen per 52 weken; per collectieve regeling kan worden afgesproken dat dit er minder dan 13 zijn, echter dan moet de individuele werknemer hiermee instemmen; tijdens schoolweken geldt: zondag werken, dan zaterdag vrij; tijdens vakantieweken geldt: werken op zaterdag en zondag toegestaan. Zie ook Abomafoon 1.03 Vakantiewerkers en kinderen/jeugdigen in opleiding voor overige regels. Ouderschapsverlof Overeenkomstig de Wet arbeid en zorg heeft de werknemer het recht tot het aanpassen van zijn arbeidstijdpatroon voor een overeengekomen tijd voor de duur van één jaar of een andere periode die in overleg is vastgesteld om de beschikbare tijd in te zetten als ouderschapsverlof. Na afloop van het ouderschapsverlof, moet de werknemer minimaal 3 maanden voor de voorgenomen beëindiging van dat verlof hiertoe een verzoek indienen bij de werkgever. De werkgever moet minimaal 4 weken voor de beoogde beëindiging hierover beslissen. Overige verplichtingen en boetes Onderstaand zijn de overige werkgeversverplichtingen (ook die uit de Arbowet) verwoord. - Houd een registratie van de gewerkte uren bij, waaruit de Inspectie SZW kan opmaken of de Arbeidstijdenwet is nageleefd. - Leg het arbeidspatroon van de werknemers schriftelijk vast; iedere werknemer moet dit kunnen inzien. - Deel tijdig wijzigingen in het arbeidspatroon mee. Afspraken hierover kunnen via een collectieve regeling worden gemaakt. Gebeurt dat niet, dan geldt: maak het arbeidspatroon minstens 28 dagen tevoren aan de werknemers bekend; indien de aard van het werk dat onmogelijk maakt, mag men zich beperken tot mededeling van de wekelijkse en zondagsrust; deel de werknemer uiterlijk 4 dagen van tevoren mee op welke tijdstippen hij moet werken. - Neem arbeidstijden op in de bedrijfs-ri&e. Het gaat dan om de risico s in relatie tot arbeidstijden en de manier waarop die risico s worden beperkt, zonodig via het plan van aanpak. - Houd bij het bepalen van de arbeidstijden zo veel mogelijk rekening met de persoonlijke omstandigheden van een werknemer en voer over het beleid overleg met OR, PVT of als die er niet zijn, met de betrokken werknemers. Overigens heeft ook de OR of PVT de taak erop te letten dat de wet wordt nageleefd. Overtredingen van de Arbeidstijdenwet leiden tot een bestuurlijke boete. De bestuurlijke boetes worden berekend per persoon en per dag. Enkele voorbeelden van de hoogte van de boetenormbedragen voor een werkgever zijn: geen arbeids- en rusttijdenregistratie aanwezig 10.000,-; overtreding arbeidstijd 200,-; overtreding nachtarbeid 200,-. Indien binnen vijf jaar voorafgaand aan de overtreding een zelfde overtreding heeft plaatsgevonden, wordt bestuurlijke boete met 100% verhoogd. Als in dezelfde periode de overtreding tweemaal heeft plaats gevonden, of de overtreding wordt als ernstig aangemerkt, is de verhoging 200%. Indien de eerste overtreding als ernstig is aangemerkt is de genoemde periode geen vijf, maar tien jaar. Bij herhaling van een overtreding kan de toezichthouder een al of niet voorwaardelijke stillegging van maximaal drie maanden opleggen. Als de overtreding van dien aard is dat de gezondheid van kinderen in het geding komt of de veiligheid van het verkeer, kan een proces-verbaal voor strafrechtelijke vervolging worden opgemaakt. Degene die een bestuurlijke boete wordt aangezegd, dient de toezichthouder alle inlichtingen te verstrekken die redelijkerwijs voor de tenuitvoerlegging van de bestuurlijke boete nodig zijn. Bij de behandeling van de boeteoplegging en/of het proces-verbaal mogen persoonlijke gegevens worden verstrekt, tenzij daardoor de persoonlijke levenssfeer van de betrokkene onevenredig wordt geschaad. Blad 4 van 5 Abomafoon 1.34
Werkingssfeer De Arbeidstijdenwet geldt voor iedereen die voor een werkgever werkt, dus voor alle werknemers van 18 jaar en ouder, inclusief stagiaires, uitzendkrachten en gedetacheerden. Er zijn aparte regels voor jongeren onder de 18 jaar. In een collectieve regeling zoals de CAO of OR- of PVT-afspraken kunnen afwijkende afspraken gemaakt zijn. Deze kunnen per sector of bedrijfstak verschillen. De wet geldt niet voor (onder meer): - zelfstandigen in onder andere de bouwnijverheid, maar wel als dit noodzakelijk is om ernstig gevaar voor de veiligheid en gezondheid van anderen te voorkomen; - werknemers die minstens 3 keer het minimum loon ontvangen (tenzij het om gevaarlijk werk of om nachtwerk gaat); - vrijwilligers. Verwijzing - Arbeidstijdenwet. - Arbeidstijdenbesluit. - Arbowet, art. 3 en 5. - CAO Bouwnijverheid, hfdst. 3 en bijlage 6 t/m 7. - NRK, Nadere Regeling Kinderarbeid. - Laat leerlingen gezond en veilig werken, brochure uitgegeven door Arbouw, 2005 (www.arbouw.nl). - Arbo-informatieblad 38 Arbeids- en rusttijden. SDU den Haag. Datum: Juli 2014 Wijzigingen ten opzichte van vorige uitgave - Tekst geactualiseerd (diverse wijzigingen, onder andere paragraaf Ouderschapsverlof toegevoegd). Uitgave: Aboma bv Maxwellstraat 49 a Postbus 141 6710 BC Ede tel. 0318 69 19 20 www.aboma.nl Heeft u naar aanleiding van deze informatie vragen, opmerkingen of verbetersuggesties, geef het aan ons door via Abomafoon@aboma.nl Wij helpen u graag! Blad 5 van 5 Abomafoon 1.34