Werkgeverszaken Arbeidstijden

Transcriptie

1 Werkgeverszaken Arbeidstijden

2 Arbeidstijden

3

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding en leeswijzer Algemeen Aanleiding Leeswijzer 5 2 Bronnen van arbeidstijdenregelgeving Inleiding Het stelsel van arbeidstijdenwetgeving Regelgeving omtrent arbeidstijden Hiërarchie regelgeving 8 3 Systematiek en werkingssfeer van de ATW en het ATB Inleiding Geschiedenis van de ATW/ATB Arbeidstijdenwetgeving vóór Invoering van de oorspronkelijke Arbeidstijdenwet in Ontstaan Arbeidstijdenbesluit Vereenvoudiging van de Arbeidstijdenwet in Systematiek van de ATW en het ATB De Arbeidstijdenwet (ATW) Het Arbeidstijdenbesluit (ATB) Werkingssfeer ATW en ATB Hoofdregel werkingsfeer Uitzonderingen toepassing ATW Toezicht en handhaving van de wet 11 4 Algemene verplichtingen van de werkgever Inleiding Algemene verplichtingen Beleidsvoering, inventarisatie en evaluatie Vaststelling arbeids- en rusttijdenpatroon (bekendmaking rooster) Registratie Gebroken diensten 13 5 Maximum arbeids- en minimale rusttijden Inleiding Begrippen uit de ATW gedefinieerd Arbeidstijd Gelijkstelling met arbeidstijd Rusttijd Pauze Reistijd Dienst Reeks diensten 16

5 5.2.8 Week en dag Weekend De maximale arbeids- en minimale rusttijden; een kloppend rooster Normen arbeids- en rusttijden in de Gehandicaptenzorg Maximale arbeidstijden Minimale rusttijden 17 6 Arbeidstijden bij bijzondere diensten Inleiding Consignatiediensten Bereikbaarheidsdiensten Consultatiediensten (Nacht)aanwezigheidsdiensten Cumulatie bijzondere diensten 21 7 Nachtdiensten Inleiding Definitie nachtdienst Normen arbeids- en rusttijden bij nachtdiensten Maximale duur nachtdienst Maximale wekelijkse arbeidstijd bij nachtdiensten Beperkt aantal nachtdiensten Minimale rusttijd na een nachtdienst Overgangsbepaling permanente nachtarbeid 24 8 Pauze Inleiding Pauze in de zin van de ATW Geen pauze De geconsigneerde pauze Koffie- / theepauze in de zin van de CAO 26 9 Arbeid op zon- en feestdagen en vrije weekends Inleiding Zondagsarbeid Vrije weekends Bijzondere groepen Inleiding Jeugdige werknemers Vrouwelijke werknemers Oudere werknemers 30 4 Arbeidstijden

6 1 Inleiding en leeswijzer 1.1 Algemeen Wanneer heeft een werknemer recht op pauze, hoeveel (nacht)aanwezigheidsdiensten per week mag een werknemer draaien, wat is de maximale arbeidsduur per week? Als P&O er in de gehandicaptenzorg heeft u te maken met veel soorten regelgeving. Vooral op het gebied van arbeidstijden is het moeilijk om overzicht te krijgen van het geldende recht. De arbeidstijdenwetgeving is in 2007 vereenvoudigd, maar toch is deze nog steeds niet eenvoudig te noemen. De CAO-helpdesk van de VGN geeft u daarom in deze brochure antwoord op veelgestelde vragen over het arbeidstijdenrecht. Verder schetsen wij u het kader en de systematiek van de regelgeving op dit gebied. Deze brochure over arbeidstijden maakt deel van een reeks van brochures die al zijn uitgegeven, of nog zullen worden uitgegeven door de CAO-helpdesk van de VGN. Deze reeks brochures vormt, samen met de CAO-helpdesk en de CAO-cursussen die de VGN haar leden aanbiedt, een goede basis voor de P&O er in de gehandicaptenzorg. Als u na het lezen van deze brochure nog aanvullende vragen heeft of vragen op een ander gebied van het CAO- en arbeidsrecht, kunt u bellen met de CAO-helpdesk. De helpdesk is elke werkdag van tot uur telefonisch bereikbaar op het nummer U kunt uw vraag ook mailen aan helpdesk@vgn.nl. 1.2 Aanleiding Het doel van arbeidstijdenregelgeving is om de veiligheid, gezondheid en het welzijn van de werknemers te waarborgen bij het verrichten van arbeid. Zeker in de 24-uurs zorgsector is dit van groot belang. Ook bevordert de wet het combineren van werk met zorgtaken en andere verantwoordelijkheden die de werknemer buiten het werk heeft. Op 1 april 2007 is de voornaamste bron van regelgeving op het gebied van arbeidstijden - de Arbeids-tijdenwet (ATW) - ingrijpend gewijzigd door de inwerkingtreding van de Wet vereenvoudiging Arbeidsbeidstijdenwet. Ook het Arbeidstijdenbesluit (ATB), dat met de ATW samenhangt, is aangepast. De nieuwe wet geeft werkgevers en werknemers meer mogelijkheden om werktijden af te stemmen op specifieke wensen en behoeften. De CAO-partijen hebben in lijn met de nieuwe wetgeving opnieuw collectieve afspraken gemaakt, die te vinden zijn in hoofdstuk 6 en Bijlage 2 van de CAO Gehandicaptenzorg Leeswijzer Deze brochure Arbeidstijden begint met het algemene leerstuk arbeidstijdenrecht, en specificeert steeds verder naarmate de hoofdstukken vorderen. Algemeen In hoofdstuk 2 wordt voor u het kader van regelgeving geschetst, hoofdstuk 3 legt u de systematiek en het bereik van de nationale arbeidstijdenwetgeving uit. Zo weet u wanneer en welke wet moet worden toegepast. In hoofdstuk 4 vindt u de algemene werkgeversverplichtingen die volgen uit de ATW en CAO. Specifiek De maximum arbeidstijden en minimale rusttijden worden opgesomd in hoofdstuk 5. Dit zijn de normen die u voor het merendeel van uw werknemers moet aanhouden. Wanneer uw werknemers echter bijzondere diensten draaien, gelden er afwijkende regels. Deze vindt u in hoofdstuk 6 en 7. 5 Arbeidstijden

7 In hoofdstuk 8 en 9 worden, aanvullend aan de minimale rusttijden uit hoofdstuk 5, de verplichte rusttijden pauze en vrije weekends/zondagen besproken. De brochure sluit af met de uitzonderingsregels die gelden voor kwetsbare groepen werknemers, te weten jongere, oudere en zwangere werknemers. Voor een goed totaalbeeld van het arbeidstijdenrecht adviseren wij u deze brochure eenmaal in zijn geheel door te nemen. De brochure is daarnaast prima als naslagwerk te gebruiken bij uw dagelijkse werkzaamheden. 6 Arbeidstijden

8 2 Bronnen van arbeidstijdenregelgeving 2.1 Inleiding Welke wetten en regelingen bestaan er over arbeidstijden? Welke regel heeft er voorrang? Dit hoofdstuk geeft een overzicht van het speelveld van arbeidstijdenregelgeving, waarop de werkgever zich bevindt. De werkgever in de gehandicaptenzorg kan immers niet af met enkel de CAO; hij moet zich ook bewust zijn van de samenhang met andere regelingen. Wanneer twee regelingen conflicteren, moet een daarvan buiten toepassing gelaten worden. In dit hoofdstuk wordt het systeem van regelgeving en haar onderlinge verhoudingen uiteengezet. In de praktijk betekent deze veelvoud van regelgeving dat de werkgever in een individuele casus naast de CAO geregeld de wet, het instellingsbeleid en de arbeidsovereenkomst erbij moet pakken. 2.2 Het stelsel van Arbeidstijdenwetgeving Regelgeving omtrent arbeidstijden Wanneer de werkgever in een individuele arbeidsrelatie met een werknemer de toepasselijke regels van arbeidstijden wil bezien, moet hij met vijf verschillende niveaus van regelgeving rekening houden. In volgorde van belangrijkheid zijn de regels die in Nederland gelden over arbeidstijden de volgende: 1. internationale/europese regelgeving (zoals de Arbeidstijdenrichtlijn); 2. nationale wetgeving (zoals de ATW, ATB, WOR, etc.); 3. CAO-bepalingen; 4. het arbeidstijdenbeleid van de instelling (afspraken met OR e.d.), en tenslotte; 5. individuele afspraken met de werknemer. Het schema geeft het kader van regels en afspraken weer, waarbinnen de werkgever zich kan bewegen op het gebied van arbeidstijden. Wanneer men eenmaal een goed begrip heeft van Europese regelgeving Nationale regelgeving ATW, ATB, WOR, etc. CAO Instellingsregels Individuele arbeidsovereenkomst Figuur 1. 1 Het speelveld van regels op het gebied van arbeidstijden: elke nieuwe regeling perkt de ruimte die de werkgever en werknemer hebben om individuele afspraken te maken, verder in. 7 Arbeidstijden

9 het speelveld van regels, is het makkelijker de toepasselijke regels te vinden in een individuele casus Hiërarchie regelgeving Hoofdregel Al de regelingen uit figuur 1.1 perken stuk voor stuk een deel van de speelruimte van de werkgever in. Elke regelgeving bevindt zich weer binnen de grenzen die hogere regelgeving al heeft gesteld. Vuistregel is dat een lagere regeling niet in strijd mag zijn met een hogere regeling, ténzij die hogere regeling een recht geeft om daarvan af te wijken Afwijken van de wet Doordat er binnen de wetgeving enige afwijkingsmogelijkheden worden gegeven, kan de regelgeving worden toegesneden op de eigen sector en de individuele instelling. Afwijken van de wet kan op drie manieren: 1 Bij CAO Voor zover de wet dat toestaat, is het mogelijk om met sociale partners nadere invulling te geven aan de wijze waarop met arbeids- en rusttijden wordt omgegaan in de sector. Binnen de ruimte van de wet hebben CAO-partijen afspraken gemaakt over het organiseren van arbeidstijden. In hoofdstuk 6 en Bijlage 2 van de CAO Gehandicaptenzorg vindt u alle CAO-afspraken over arbeidstijden. De CAO-partijen hebben deze afspraken gemaakt binnen de ruimte die de wet hen biedt. De systematiek van de normen uit de CAO sluit aan bij de normen uit de ATW en het ATB. De systematiek van beide normen wordt besproken in hoofdstuk 6 van deze brochure. te wijzigen of te verruimen. Collectieve regelingen zijn niet alleen CAO-afspraken, maar kunnen ook schriftelijke afspraken tussen de werkgever en de ondernemingsraad zijn (art. 1:4 ATW). Deze vormen dan het zogenaamde arbeidstijdenbeleid van de instelling. Voor verdere informatie over het vormen van arbeidstijdenbeleid met de OR verwijzen we u naar paragraaf Met de individuele werknemer Soms staat de wet slechts een afwijking toe met instemming van de individuele werknemer. In dat geval kan dus op individueel niveau worden afgeweken van de hoofdregel. In de arbeidstijdenschema s uit Bijlage 2 van de CAO staat opgenomen wanneer instemming van de werknemer nodig is Afwijken van de CAO Van de CAO mag op haar beurt slechts worden afgeweken als de CAO zelf deze mogelijkheid biedt (artikel 1:3 lid 2 CAO Gehandicaptenzorg), net als bij de wet. Hierdoor wordt ruimte gegeven om instellingsbeleid te vormen. Wanneer de CAO en de wet hier de mogelijkheid toe geven, kan de werkgever door individuele afspraken met de werknemer afwijken van de CAO. De CAO is niet volledig wat haar regelingen betreft, en kan in incidentele gevallen zelfs strijdig zijn met de wet. In dat geval moet de CAO buiten beschouwing worden gelaten, omdat dit een lagere regelgeving is dan de nationale wet. 2 Met de ondernemingsraad Sommige bepalingen in de ATW bieden ook ruimte om via een collectieve regeling normen uit de wet 8 Arbeidstijden

10 3 Systematiek en werkingssfeer van de ATW en het ATB 3.1 Inleiding Wanneer en op wie zijn de Arbeidstijdenwet en het Arbeidstijdenbesluit van toepassing? Hoe zijn de regels uit de ATW als de werknemer de cliënten begeleidt op vakantie? Wat zijn de consequenties als de werkgever de normen uit de wet overschrijdt? Welke uitzonderingen zijn er voor werknemers in de gehandicaptenzorg? De nationale wetgeving op het gebied van arbeidstijden wordt hoofdzakelijk gevormd door de Arbeidstijdenwet (ATW) en het Arbeidstijdenbesluit (ATB). Dit hoofdstuk begint met een korte geschiedenis van deze regelingen. Daarna worden de systematiek van deze wetten en het stelsel van normen dat zij hanteren, beschreven. Tenslotte wordt opgesomd in welke situaties de wetgeving buiten beschouwing gelaten mag worden. 3.2 Geschiedenis van de ATW/ATB Arbeidstijdenwetgeving vóór 1996 Tot 1996 was er in Nederland op het gebied van arbeidstijden sprake van een veelvoud van wetten en regelingen. Zo was er onder andere de Arbeidswet 1919, het Werktijdenbesluit voor verplegings- en verzorgingsinrichtingen en de jeugdhulpverlening (WBVV), en het Werktijdenbesluit voor geneeskundigen en verloskundigen (WBGV). Ar beidstijdenregelgeving was toen nog ingewikkelder dan vandaag de dag Invoering van de oorspronkelijke Arbeidstijdenwet in 1996 Met de inwerkintreding van de eerste Arbeidstijdenwet op 1 januari 1996 werden voor alle werknemers - ongeacht in welke sector zij werkzaam waren - in beginsel dezelfde regels van kracht. In de zorgsector werd de Arbeidstijdenwet vanaf 1 juli 1997 geldend. Kenmerkend voor de oude ATW was het dubbele normenstelsel, dat werd gevormd door een standaardregeling en een overlegregeling. De standaardnormen vormden het uitgangspunt. Van de normen van de standaardregeling kon bij collectieve regeling worden afgeweken. Deze ruimte werd afgebakend door de regels van de overlegregeling Ontstaan Arbeidstijdenbesluit Tegelijk met de oorspronkelijke Arbeidstijdenwet (ATW) is het Arbeidstijdenbesluit (ATB) in werking getreden. Het ATB kent vanaf 1996 haar algemene en sectorspecifieke aanvullingen en uitzonderingen. Voor de gehandicaptenzorg zijn de paragrafen uit het ATB ten aanzien van de sector Verpleging en verzorging en Geneeskundigen (respectievelijk paragraaf 5.19 en 5.20 ATB) veelal van toepassing Vereenvoudiging van de Arbeidstijdenwet in 2007 Sinds 1 april 2007 geldt de vereenvoudigde ATW. De vereenvoudigde wet biedt meer ruimte aan werkgever en werknemer om op individueel niveau tussen werkgever en werknemer afspraken te maken over arbeids- en rusttijden. Daarnaast is er voor gezorgd dat de normering van arbeids- en rusttijden beter aansluit bij de vormgeving van de Europese minimumnormen omtrent arbeidstijden. De Nederlandse regels zijn zo in lijn gebracht met die van de EG-richtlijnen. Naar aanleiding van de vereenvoudiging van de ATW is ook het ATB aangepast per 1 april Systematiek van de ATW en het ATB De Arbeidstijdenwet (ATW) De ATW geeft de algemene regels en uitzonderingen over arbeidstijden. Centraal in de ATW staat het systeem van normen. De wet geeft normen voor minimum rusttijden en maximum arbeids- 9 Arbeidstijden

11 tijden. De werkgever moet binnen de uiterste normen van de wet blijven, daarbinnen is elke vorm van indeling van arbeids- en rusttijden mogelijk. De ATW geeft in een aantal van haar wetsartikelen de mogelijkheid om bij collectieve regeling (bij CAO of met de ondernemingsraad) of op individueel niveau (met de werknemer) af te wijken van de uiterste normen uit de wet. De CAO-partijen hebben op basis van die mogelijkheden afspraken gemaakt die zijn opgenomen in de CAO Gehandicaptenzorg Het Arbeidstijdenbesluit (ATB) Het ATB geeft afwijkingsmogelijkheden, aanvullingen en sectorspecifieke regels op de normen uit de ATW. De ATW en het ATB moeten altijd in samenhang bekeken worden. Sector verpleging en verzorging Het ATB noemt in paragraaf 5.19 een aantal normen en afwijkmogelijkheden speciaal voor de sector Verpleging en verzorging. Artikel 1:1 van het ATB, dat de definities geeft, verstaat onder verpleging en verzorging: De verpleging, de verzorging, de begeleiding, de medische behandeling of het medisch onderzoek van personen in verband met hun lichamelijke of geestelijke gesteldheid dan wel hun vergevorderde leeftijd. Op veel werknemers uit onze sector zullen deze bepalingen van toepassing zijn. Is dat het geval, dan mag u de normen uit paragraaf 5.19 van het ATB aanhouden. Geneeskundigen Paragraaf 5.20 ATB geeft verder de uitzonderingsmogelijkheden op de ATW voor de groep geneeskundigen. Geneeskundigen zijn artsen, namelijk: Werknemers van 18 jaar of ouder die arbeid verrichten als arts, of als arts in opleiding, of als tandarts in opleiding tot tandheelkundig specialist, of die als verloskundige werkzaam zijn in de intramurale gezondheidszorg. 3.4 Werkingssfeer ATW en ATB Hoofdregel werkingsfeer De ATW is vrijwel overal waar arbeid wordt verricht van toepassing, en geldt ook voor stagiaires, uitzendkrachten en leerlingen. De wet geldt echter niet altijd; vrijwilligers en zelfstandig werkenden vallen bijvoorbeeld niet onder de werkingssfeer van de ATW. In paragraaf worden de uitzonderingsgevallen uit hoofdstuk 2 ATB opgesomd. We willen u er ook op wijzen dat enkele groepen bijzondere werknemers (de jeugdige, zwangere en oudere werknemers) door de ATW juist extra beschermd worden. Voor deze groepen gelden striktere normen rondom arbeidstijden. Deze normen worden besproken in hoofdstuk 10 van deze brochure Uitzonderingen toepassing ATW Leidinggevenden en hoger personeel Een eerste uitzondering uit hoofdstuk 2 ATB zijn werknemers met een jaarinkomen van meer dan driemaal het wettelijk minimumloon. Zij zijn van de toepasselijkheid van de bepalingen over mededeling en registratieplicht van arbeidstijden, de wettelijke regels over arbeids- en rusttijden en medezeggenschapsaspecten, uitgezonderd (artikel 2.1:1 ATB). Andere bepalingen, zoals de beleidsvoering door de werkgever en de voorschriften rondom zwangerschap en bevalling blijven wel op deze werknemers van toepassing. Bij de berekening van het jaarloon geldt als uitgangspunt het op 1 januari van het jaar geldende wettelijk minimumloon, vermenigvuldigd met twaalf en verhoogd met de wettelijke vakantiebijslag. Afronding moet plaatsvinden op een veelvoud van 50,-, waarbij het restbedrag van 25,- naar boven wordt afgerond. Bij een werknemer die in deeltijd werkt, wordt het bedrag naar rato van zijn deeltijdfactor toegepast Gezinshuisouders Een tweede uitzondering wordt in artikel 2.1:2 ATB gemaakt voor personen die uitsluitend werkzaamheden verrichten als gezinshuisouders in het kader van jeugdzorg of verpleging en verzorging. Op deze werkzaamheden zijn de verplichting om het rooster op tijd bekend te maken, de registratieplicht van arbeidstijden, de wettelijke regels inzake arbeids- en rusttijden en medezeggenschapsaspecten niet van toepassing. Een belangrijke bepaling uit de ATW die niet is uitgezonderd 10 Arbeidstijden

12 voor gezinshuisouders behelst het arbeidsverbod in verband met zwangerschap en bevalling Begeleiding meerdaagse vakantie Op grond van artikel 2.1:2 ATB zijn de bepalingen over arbeids- en rusttijden tijdelijk niet van toepassing indien er sprake is van begeleiding van meerdaagse vakantie buiten de instelling. Ook de verplichting om het rooster op tijd bekend te maken, de registratieplicht van arbeidstijden en de medezeggenschapsaspecten hoeven tijdens de meerdaagse vakantiebegeleiding niet te worden gevolgd. Ook hier geldt dat de overige wettelijke bepalingen, zoals bijvoorbeeld de regels die gelden bij arbeid en zwangerschap, wel moeten worden nageleefd. ATW. Een hoge boete (tot euro) kan het gevolg zijn als de arbeidsinspectie op een overtreding stuit. De arbeidsinspectie controleert op de normen van de ATW en het ATB, en niet op de normen uit de CAO. Bij niet-naleving van overige normen die in een individuele arbeidsrelatie gelden, waaronder CAO-afspraken, kan de belanghebbende (de werknemer, vakbond of ondernemingsraad) alleen zelf naleving daarvan afdwingen. Desnoods met inschakeling van de rechter Rampen Wanneer er sprake is van rampen of zeer gevaarlijke onvoorziene situaties hoeven de regels uit de ATW en het ATB ook niet te worden gevolgd. Wat wordt verstaan onder dergelijke omstandigheden kunt u nalezen in onder andere artikelen 2:2 en 5:10 van de ATW. Er zal in het dagelijks leven niet snel sprake zijn van een zo n uitzonderlijke toestand dat de normen uit de wet overschreden mogen worden Overige uitzonderingen De ATW en het ATB geven nog meer uitzonderingen op de hoofdregels. Zo zijn deze bijvoorbeeld niet op defensiepersoneel van toepassing. Het gaat te ver hier alle uitzonderingen te behandelen. Wanneer u echter de wetgeving naloopt, komt u de uitzonderingen vanzelf tegen (zie paragraaf 2.1 ATB). 3.5 Toezicht en handhaving van de wet Wanneer u eenmaal heeft vastgesteld dat de ATW van toepassing is (zie paragraaf 3.3 EN 3.4), moet de werkgever zich houden aan de normen uit de ATW. De arbeidsinspectie controleert of instellingen zich houden aan de regels uit de wet. De werkgever moet hiertoe een deugdelijke registratie van de arbeidstijden voeren (zie paragraaf 4.3). Het toezicht van de arbeidsinspectie richt zich vooral op de naleving van de uiterste grenzen in de 11 Arbeidstijden

13 12 Arbeidstijden

14 4 Algemene verplichtingen van de werkgever 4.1 Inleiding Moet de instelling een arbeidstijdenbeleid voeren? Hoe lang moet de administratie bewaard worden voor controle van de arbeidsinspectie? Wanneer moet het rooster bekend gemaakt worden? Mag de werknemer gebroken diensten opgelegd worden? In hoofdstuk 3 van deze brochure werd onder andere het bereik en de werkingssfeer van de ATW en het ATB beschreven. Wanneer deze regelingen eenmaal van toepassing zijn op een individuele arbeidsrelatie, draagt de ATW de werkgever allereerst een aantal algemene verplichtingen op. Wanneer de CAO van toepassing is op de arbeidsrelatie, moeten ook de algemene verplichtingen uit hoofdstuk 6 van de CAO gevolgd worden. 4.2 Algemene verplichtingen Beleidsvoering, inventarisatie en evaluatie Op instellingsniveau De ATW bevat een verplichting voor de werkgever om over arbeids- en rusttijden een beleid te voeren. Dit beleid moet samen met de ondernemingsraad gevormd worden; zij heeft op basis van artikel 27 van de Wet op de Ondernemingsraden instemmingplicht ten aanzien van vaststelling, wijziging en intrekking van het arbeidstijdenbeleid binnen de instelling Op werknemersniveau Bij de arbeids- en rusttijdenregeling moet de werkgever, voor zover dat redelijkerwijs kan worden gevergd, rekening houden met de persoonlijke omstandigheden (onder andere de levensbeschouwing) van de werknemer (art. 4:1 ATW) Vaststelling arbeids- en rusttijdenpatroon Bekendmaking rooster Artikel 4:2 ATW schrijft de werkgever voor het arbeids- en rusttijdenpatroon zo tijdig mogelijk aan de werknemers mede te delen. In de CAO Gehandicaptenzorg is invulling gegeven aan het wettelijke begrip tijdigheid: wanneer sprake is van een arbeidstijdenregeling met wisselende diensten, moet de werkgever de arbeidstijdenregeling zo spoedig mogelijk, maar ten minste 21 etmalen voor de aanvang van de periode waarop de arbeidstijdenregeling betrekking heeft, aan de werknemer bekend maken (art. 6:6 lid 3 CAO). Slechts indien door de aard van de arbeid deze termijn niet kan worden toegepast, geldt voor de werknemer een kortere termijn van bekendmaking van de arbeidstijdenregeling (art. 6:6 lid 4) Registratie Op grond van de ATW (art. 4:3) is de werkgever verplicht om een deugdelijke registratie van arbeids- en rusttijden te voeren. De registratie moet voor de arbeidsinspectie het toezicht op de naleving van de ATW mogelijk maken (zie ook paragraaf 3.5). Er geldt in de zorgsector een bewaartermijn van minimaal 52 weken, gerekend vanaf de datum waarop de gegevens en bescheiden betrekking hebben. De werkgever moet zijn roosters dus een jaar lang bewaren. Meerdere werkgevers Heeft een werknemer meerdere werkgevers, dan hebben beide werkgevers de verantwoordelijkheid tot naleving van de ATW/ATB. De werknemer moet dan wel openheid geven over zijn werktijden bij de andere werkgever. Daartoe is hij wettelijk gehouden (zie artikel 5.1 ATW) Gebroken diensten De gebroken dienst uit artikel 6:3 CAO is geen wettelijk begrip en wordt ook in de CAO niet gedefinieerd. De CAO-helpdesk verstaat echter onder een gebroken dienst: Een dienst die wordt onderbroken door een rusttijd langer dan de gebruikelijke pauze, en korter dan de dagelijkse onafgebroken rusttijd. In de CAO is het uitgangspunt dat er in beginsel geen gebroken diensten 13 Arbeidstijden

15 worden opgelegd. Diensten worden dus aaneengesloten verricht, tenzij de aard van de werkzaamheden verbonden aan de functie zich hiertegen verzet. De werkgever kan enkel tot vaststelling van de gebroken diensten overgaan met instemming van de werknemer (artikel 6:6 lid 8 CAO). 14 Arbeidstijden

16 5 Maximum arbeids- en minimale rusttijden 5.1 Inleiding Wat is de gebruikelijke arbeidsduur in de gehandicaptenzorg? Wat is het verschil tussen rusttijd en arbeidstijd? Wat is de definitie van een weekend? Hoe lang mag een dienst duren? Hoeveel uren mag de werknemer maximaal werken in een week? Dit hoofdstuk bespreekt de wijze waarop de werkgever de normen uit de ATW, het ATB en de CAO toe moet passen in de praktijk. De wet en de CAO hanteren een systematiek die niet gelijk doorzichtig is. Voordeel van deze systematiek is echter dat u als werkgever meer ruimte heeft om te schuiven met arbeidstijden, en deze aan te passen aan de heersende behoefte binnen uw organisatie. Steeds geldt voor de individuele werknemer een reeks van normen van arbeids- en rusttijden, waaraan zijn werktijdenregeling moet voldoen (zie Bijlage 2 CAO). Overschrijdt u een van deze normen, dan is het rooster strijdig met de ATW en/ of het ATB. Allereerst worden in dit hoofdstuk een aantal begrippen, zoals arbeidstijd uit de ATW gedefinieerd. Kennis hiervan is een noodzaak voor juiste toepassing van de wet. In paragraaf 5.3 bespreken we vervolgens de maximale arbeidstijden, de uiterste grenzen van de ATW waaraan het rooster met de volwassen werknemer die normale diensten draait, moet voldoen. Hierbij moet worden opgemerkt dat in het geval van bijzondere diensten (zoals bijvoorbeeld nachtaanwezigheids- en bereikbaarheidsdiensten), andere/aanvullende normen gelden. Voor de regels omtrent nachtdiensten, leest u hoofdstuk 7. Voor de arbeidstijden voor de andere bijzondere diensten en hun vergoedingen verwijzen we u naar hoofdstuk 6 van deze brochure. 5.2 Begrippen uit de ATW gedefinieerd Arbeidstijd Wanneer vaststaat wat onder arbeidstijd wordt verstaan, kunnen we gaan rekenen met de normen uit de ATW en het ATB. Het begrip arbeidstijd speelt in deze normen immers een cruciale rol. Arbeidstijd is: De tijd gedurende welke de werknemer arbeid verricht. Onder het begrip arbeid wordt verstaan: Iedere inspanning van lichaam of geest die door de werkgever van de werknemer wordt verlangd. Ook in situaties dat er geen werk is, maar de werknemer wel op de werkplek aanwezig moet zijn, is er sprake van arbeid. De winkelbediende die op een klant wacht, verricht ook arbeid in de zin van de wet. Dienstreizen worden eveneens bezien als arbeidstijd. Sinds het Jaeger-arrest uit 2005 wordt slaaptijd tijdens een (nacht) aanwezigheidsdienst ook volledig gezien als arbeidstijd. Uren die de werknemer slapend doorbrengt, moeten volledig worden meegeteld in de normen voor bijvoorbeeld de maximale werkweek Gelijkstelling met arbeidstijd Niet altijd hoeft de werknemer daadwerkelijk arbeid te verrichten, wil er sprake zijn van arbeidstijd. In artikel 5:2 ATW is namelijk bepaald dat de uren die de werknemer de bedongen arbeid zou hebben verricht, maar deze niet heeft verricht door een van de hierna genoemde redenen, gelijk wordt gesteld aan arbeidstijd. Dit geldt bij: ziekte; vakantie; calamiteitenverlof; vervulling van een wettelijke verplichting die niet in zijn vrije tijd kon geschieden; ondernemingsraadwerk. De wetgever geeft hiermee aan dat de werknemer niet geacht wordt rust te genieten in de zin van de ATW, tijdens bovengenoemde gebeurtenissen. 15 Arbeidstijden

17 5.2.3 Rusttijd Rusttijd is de tegenhanger van arbeidstijd. De werknemer heeft óf rusttijd óf (aan deze gelijkgestelde) arbeidstijd. De ATW schrijft minimale rusttijden in aaneengesloten uren voor, die door de werknemer genoten moeten worden. Rusttijd wordt altijd vóóraf of volgend op een dienst genoten en moet hierdoor onderscheiden worden van het begrip pauze. Rusttijd begint na het einde van de arbeid en eindigt wanneer de arbeid weer een aanvang neemt. De tijd die de werknemer besteedt aan het reizen van en naar zijn werk wordt bezien als rusttijd. Tijd doorgebracht tijdens een bereikbaarheids- of consignatiedienst is rusttijd, tenzij de werknemer wordt opgeroepen om arbeid te verrichten Pauze Pauze is volgens artikel 1:7 sub e ATW een aaneengesloten periode van ten minste vijftien minuten, waarmee de arbeid tijdens de dienst wordt onderbroken en de werknemer geen enkele verplichting heeft ten aanzien van de bedongen arbeid. Pauze is in beginsel geen arbeidstijd. Het recht op pauze en diens afwijkmogelijkheden wordt uitgebreid besproken in hoofdstuk Reistijd Reistijd is te onderscheiden in woon-werkverkeer of werk-werkverkeer. Werk-werkverkeer is voor de wet arbeidstijd, woon-werkverkeer is geen arbeidstijd. Bepalend is dus of de reistijd onder het gezag van de werkgever plaatsvindt. Is dat het geval, dan is er sprake van arbeidstijd Dienst Onder het begrip dienst wordt verstaan een aaneengesloten tijdruimte, waarin arbeid wordt verricht en die is gelegen tussen twee onafgebroken rusttijden van ten minste acht uren (artikel 1:7 ATW). De diensttijd wordt bepaald door de arbeidstijd en de daarin gelegen pauze(s) samen. De diensttijd staat dus niet geheel gelijk aan het aantal uren arbeidstijd in de zin van de ATW, daar pauze niet als arbeidstijd bezien wordt Reeks diensten Diensten die slechts onderbroken worden door de dagelijkse onafgebroken rusttijd, en niet door de wekelijkse onafgebroken rusttijd, worden als reeks bezien Week en dag Een week is een kalenderweek. Deze begint op zondag 0.00 uur en eindigt op zaterdag uur. In het verlengde van het begrip week, is een dag de periode die start op 0.00 en 24 uur later eindigt Weekend De wet en de CAO geven geen definitie van een weekend. De CAO-helpdesk hanteert echter de volgende definitie: Een weekend begint zaterdag om 0.00 en eindigt zondag om uur. 5.3 De maximale arbeids- en minimale rusttijden; een kloppend rooster Normen arbeids- en rusttijden in de Gehandicaptenzorg In de loop van 2008 hebben sociale partners, naar aanleiding van de wijziging van de ATW in 2007, aanvullende afspraken gemaakt over arbeidstijden. Deze afspraken zijn, tezamen met de regels uit de ATW en het ATB, verwerkt in een overzichtelijk, doch niet uitputtend, schema dat is opgenomen in Bijlage 2 van de CAO Gehandicaptenzorg. Er is een schema voor werknemers die vallen onder de sector verpleging en verzorging (paragraaf 5.19 ATB), en een schema voor werknemers vallend onder Geneeskundigen (paragraaf 5.20 ATB). Zie voor verdere toelichting over de regels voor deze groepen paragraaf van deze brochure. De beide schema s uit de CAO geven een overzicht van een aantal belangrijke normen uit de Arbeidstijdenwet (ATW) en het Arbeidstijdenbesluit (ATB), en de afspraken die CAO-partijen aanvullend met elkaar hieromtrent hebben gemaakt. De schema s bevatten drie kolommen; uiterst links de normen uit de ATW, midden de uitzonderingen gegeven in het ATB en rechts de aanvullende CAO-afspraken. Indien in de kolom CAO Gehandicaptenzorg een norm is opgenomen, moet deze gevolgd worden. Is deze kolom leeg, dan zijn de bepalingen uit de ATW en ATB (inclusief daarin genoemde uitzonderings- en afwijkingsmogelijkheden) van toepassing. 16 Arbeidstijden

18 De in deze paragraaf behandelde normen voor arbeids- en rusttijdentijden zijn de normen die gelden voor de werknemer van achttien jaar en ouder, wanneer deze normale diensten verricht. Verricht de medewerker ook bijzondere diensten als nacht-, nachtaanwezigheids-, bereikbaarheids-, consignatie- en/of consultatiediensten, dan gelden er afwijkende/aanvullende afspraken. Deze zijn ook te vinden in het schema uit Bijlage 2 CAO. Voor normen over arbeids- en rusttijden ten aanzien van werknemers die bijzondere diensten draaien, verwijzen we u naar hoofdstuk 6. Voor de normen voor nachtdiensten, zie hoofdstuk 7 van deze brochure. Tenslotte gelden er voor enkele bijzondere groepen zoals jeugdige, zwangere en oudere werknemers nog enkele afwijkende arbeidstijden normen. Kijk voor deze normen in hoofdstuk Maximale arbeidstijden De werkgever organiseert de arbeid zodanig, dat de werknemer van achttien jaar of ouder in de gehandicaptenzorg ten hoogste arbeid verricht gedurende: (arbeidstijd per dienst) 10 uur per dienst. In uitzonderlijke, incidentele gevallen mag dit 12 uur zijn; (arbeidstijd per week) maximaal 60 uur per week; (arbeidstijd per 4 weken) per 4 weken gemiddeld maximaal 55 uur (van deze norm mag afgeweken worden tot maximaal 60 uur wanneer wel voldaan is aan de normen maximum per dienst, week, en 16 weken), en; (arbeidstijd per 16 weken) per 16 weken mag de arbeidstijd gemiddeld niet meer dan 48 uur per week zijn. minimaal moet genieten (zie paragraaf 5.2 ATW en Bijlage 2 CAO). Ook deze normen over minimale rusttijden moeten door de werkgever gevolgd worden. De werkgever organiseert de arbeid zodanig dat de werknemer minimaal: (dagelijkse onafgebroken rusttijd) 11 uur rust per 24 uur is de hoofdregel. Deze rusttijd kan soms worden verkort: - 1 x per periode van 7 x 24 uur is de rustperiode in te korten tot acht uur, en; - 1 x per periode van 7 x 24 tot tien uur (art. 5.19:2 ATB en Bijlage 2 CAO). (wekelijkse onafgebroken rust) dat de werknemer van achttien jaar of ouder per 7 x 24 uur een onafgebroken rusttijd heeft van: 1. ten minste 36 uren in elke aaneengesloten periode van 7 x 24 uren, óf; uren in elke aaneengesloten periode van 14 x 24 uren, welke rusttijd kan worden gesplitst in onafgebroken rustperioden van elk ten minste 32 uren. Per periode van 9 x 24 uur moet daarbij in ieder geval 32 uur rust genoten worden. De bedoelde tijdsperiode vangt aan op het eerste tijdstip van de dag, waarop de werknemer arbeid verricht. De arbeidstijden van de individuele werknemer moeten aan al deze normen voldoen wil het rooster aan de minimaal gestelde rusttijden voldoen. De arbeidstijden van de individuele werknemer moeten aan al deze normen voldoen wil het rooster binnen de maximaal gestelde arbeidstijden blijven Minimale rusttijden Een rooster moet ten eerste voldoen aan alle normen omtrent maximum arbeidstijden, zoals genoemd in de vorige paragraaf. Hiernaast gelden er normen die bepalen hoeveel rust de werknemer 17 Arbeidstijden

19 18 Arbeidstijden

20 6 Arbeidstijden bij bijzondere diensten 6.1 Inleiding Hoeveel bijzondere diensten mag een werknemer draaien? Hoe lang mag een nachtaanwezigheidsdienst zijn? Welke bijzondere diensten zijn er en wat zijn de regels omtrent arbeidstijden bij deze diensten? Wanneer er sprake is van een of meer van de volgende bijzondere diensten, dan gelden er aanvullende regels omtrent arbeids- en rusttijden. Bijzondere diensten zijn: de nacht-, de nachtaanwezigheids-, de consultatie-, de consignatie- en de bereikbaarheidsdienst. Dit hoofdstuk somt per soort bijzondere dienst de normen op waarbinnen u mag roosteren. Naast deze normen moeten ook de basisnormen, besproken in hoofdstuk 6, steeds gevolgd worden, tenzij ze daar specifiek een uitzondering op maken. Normen als een maximum werkweek van 60 uur en een gemiddelde werkweek van maximaal 48 uur gemeten over 16 weken, mogen dus niet overtreden worden, tenzij de wet of de CAO duidelijk een andere norm geeft. De regels die dit hoofdstuk bespreekt, staan overigens ook opgenomen in de schema s in de CAO. Er is in deze brochure gekozen om de nachtdiensten apart te behandelen. Hiervoor verwijzen we u naar hoofdstuk Consignatiediensten Onder een consignatiedienst wordt verstaan: Een tijdsruimte tussen twee elkaar opeenvolgende diensten of tijdens een pauze, waarin de werknemer uitsluitend verplicht is om bereikbaar te zijn om in geval van onvoorziene omstandigheden op oproep de bedongen arbeid zo spoedig mogelijk te verrichten. (art 5:9 ATW en 7:1 CAO) Een consignatiedienst telt niet als arbeidstijd, tenzij de werknemer wordt opgeroepen. De reeds ingeplande arbeids- en rusttijden worden door het inplannen van consignatiediensten niet doorbroken. De volgende aanvullende normen moeten in acht genomen worden wanneer er consignatiediensten worden gedraaid: Specifiek voor consignatiediensten geldt dat per 28 x 24 uur er minimaal 14 periodes van minimaal 24 uur geen consignatie en twee periodes van minimaal 48 uur geen arbeid en consignatie worden opgelegd; Verder gelden voor consignatiediensten de volgende normen: Het is niet toegestaan een consignatiedienst in te plannen 11 uur voor, en 14 uur na een nachtdienst; per 24 uur mag de arbeidstijd maximaal 13 uur zijn; de maximum gemiddelde arbeidstijd per week indien per 16 weken 16 keer of meer consignatiediensten zijn gedraaid die geheel of gedeeltelijk de periode tussen 0.00 uur en uur omvatten, is gemiddeld 40 uur per week. Dit mag ook gemiddeld 45 uur per week zijn indien na de laatste oproep tussen 0.00 uur en uur 8 uur rust dan wel in de 18 uur na uur 8 uur rust is genoten; een werknemer kan in een periode van 28 dagen maximaal 7 dagen worden ingepland voor het verrichten van consignatie- of bereikbaarheidsdiensten. Hiervan kunnen maximaal 5 dagen van deze diensten aaneengesloten worden verricht (art. 7:16 CAO). Verder moet per oproep tijdens consignatie minimaal een half uur arbeidstijd gerekend worden. 6.3 Bereikbaarheidsdiensten Onder bereikbaarheidsdienst wordt verstaan: Een aaneengesloten periode van ten hoogste 24 uren 19 Arbeidstijden

21 waarin de werknemer, zo nodig naast het verrichten van de bedongen arbeid, verplicht is om bereikbaar te zijn om op oproep zo spoedig mogelijk de bedongen arbeid te verrichten. (art. 1:1, 5.19:3 ATB en 7:1 CAO) De kans op een oproep tot arbeid is tijdens een bereikbaarheidsdienst groter dan tijdens een consignatiedienst. Men weet bij de bereikbaarheidsdienst dat er bepaalde arbeid zal moeten worden verricht, alleen nog niet het moment waarop. De arbeid hoeft niet - zoals bij consignatie - onvoorzienbaar te zijn, alleen het tijdstip ervan. Denk bijvoorbeeld aan een vroedvrouw die een bepaalde bevalling moet begeleiden; de arbeid is voorzienbaar, het tijdstip echter niet. De volgende aanvullende normen moeten in acht genomen worden ten aanzien van bereikbaarheidsdiensten: Ten eerste zijn enkele normen die voor consignatiediensten gelden van overeenkomstige toepassing. Dit geldt voor de laatste vijf normen genoemd in paragraaf 6.2 over consignatiediensten. Dit kunt u ook terugzien in het schema uit bijlage 2 CAO. Verder gelden voor bereikbaarheidsdiensten hiernaast nog enkele aanvullende normen: het maximum aantal bereikbaarheidsdiensten per 16 weken is 32; een werknemer kan in een periode van 28 dagen maximaal 7 dagen worden ingepland voor het verrichten van bereikbaarheidsdiensten (art. 7:16 CAO); (maximaal aantal bereikbaarheidsdiensten) per periode van 7 x 24 uur mogen maximaal 3 bereikbaarheidsdiensten worden verricht (art. 5.19:3 ATB), voor artsen is dit aantal echter 5. (art. 5.20:4 lid 4 ATB) 6.4 Consultatiediensten Onder consultatiedienst wordt verstaan: De omstandigheid dat een werknemer - buiten de vastgestelde werktijd - telefonisch bereikbaar moet zijn ter consultatie. (art. 7:1 CAO) De consultatiedienst is geen wettelijk begrip, en is enkel geschapen in de CAO om afwijkende afspraken te kunnen maken voor telefoondiensten. Wat betreft de ATW echter, is elke consultatiedienst óf een bereikbaarheids- óf een consignatiedienst. Afhankelijk van welke dienst het is, moeten de regels die bij die dienst horen, toegepast worden op de consultatiedienst. Verder bepaalt de CAO nog dat specifiek voor consultatiediensten het volgende geldt: Consultatiediensten kunnen maximaal 7 dagen aaneengesloten worden verricht, voor zover dat op grond van de Arbeidstijdenwet/Arbeidstijden besluit is toegestaan (7:16 lid 2 CAO). 6.5 (Nacht)aanwezigheidsdiensten Onder nachtaanwezigheidsdienst (NAD) wordt verstaan: Een aaneengesloten periode van 24 uur, waarin een tussen uur en uur gelegen aaneengesloten periode van minimaal 6 en maximaal 8 uur is begrepen en waarin de werknemer in de instelling aanwezig en beschikbaar moet zijn voor het verrichten van noodzakelijke en onvoorziene werkzaamheden, maar overigens rust geniet. (art. 7:1 CAO) Arbeid die verricht wordt voorafgaand aan, en volgend op de uren slaaptijd worden bij de aanwezigheidsdienst inbegrepen. De volgende normen moeten in acht genomen worden bij het draaien van aanwezigheidsdiensten: (maximaal aantal NAD s) er mogen maximaal 52 aanwezigheidsdiensten per 26 weken worden ingeroosterd; (maximale duur dienst) de maximale duur van een nachtaanwezigheidsdienst is 24 uur; (gemiddelde arbeidstijd) per 26 weken mag de arbeidstijd, als er sprake is van NAD s, gemiddeld maximaal 48 uur bedragen. Tenzij de werknemer instemt met een afwijking hiervan. In dat geval mag het gemiddelde maximaal 56 uur per week bedragen (de zgn. opt-out ); (minimale rust voor en na NAD) de werknemer moet voorafgaand aan, en volgend op de nacht aanwezigheidsdienst minimaal 11 uur rust genieten. Enkel in geval van uitzonderlijke situaties, indien door de aard van de arbeid en bedrijfsomstandig heden aanleiding is voor een kortere rust, kan minder dan elf uur rust wor- 20 Arbeidstijden

22 den gegund. Daarbij gelden de volgende voorwaarden: - per 7 x 24 uur kan de rust een maal tot 10 uur, en een maal tot 8 uur worden ingekort; - een verkorting dient in daaropvolgende rustperiode de rusttermijn te worden verlengd met de gemiste uren. Beide inkortingen mogen niet direct achter elkaar worden toegepast en moeten dus worden verspreid over de week. Samen met de ondernemingsraad kunnen over de regels omtrent de compensatie van gemiste rusttijd weer afwijkende afspraken gemaakt worden. (minimale rust per week) 90 uur, bestaande uit een onafgebroken rusttijd van 24 uur en 6 onafgebroken rustperioden van 11 uur (één keer in te korten tot 10 uur en één keer in te korten tot 8 uur). ten opzichte van werknemers die altijd dezelfde bijzondere dienst verrichten. Voorbeeld: Een medewerker begint zijn dienst om uur s ochtends, werkt tot uur s avonds, slaapt tot uur en werkt vervolgens weer tot uur. Mag dat? Antwoord: Ja, een nachtaanwezigheidsdienst mag maximaal 24 uur duren. De medewerker had zelfs nog ingeroosterd kunnen staan tot uur zonder de normen uit de ATW te overschrijden. 6.6 Cumulatie bijzondere diensten Tenslotte bepaalt het ATB in artikel 5.19:4 nog, dat indien aan een werknemer zowel consignatie-, (nacht)aanwezigheids- of bereikbaarheidsdiensten worden opgelegd, de werkgever de arbeid zodanig organiseert dat: de werknemer ten hoogste 3 maal in elke aan eengesloten periode van 7 x 24 uren een consignatie-, een aanwezigheids- of een bereikbaarheidsdienst wordt opgelegd, en; ten hoogste 32 maal in elke periode van 16 aaneengesloten weken, een consignatie-, een aanwezigheids- of een bereikbaarheidsdienst wordt opgelegd. De wetgever heeft op deze manier werknemers die veel verschillende soorten bijzondere diensten verrichten nog een extra bescherming gegeven 21 Arbeidstijden

23 22 Arbeidstijden

24 7 Nachtdiensten 7.1 Inleiding Hoeveel nachtdiensten mag een werknemer draaien? Voor hoeveel uren kan ik iemand aanstellen die alleen maar nachtdiensten draait? Hoeveel rust moet er na een nachtdienst gegund worden? De vereenvoudigde Arbeidstijdenwet heeft ook wat betreft nachtdiensten de regels gewijzigd. Wetenschappelijk onderzoek heeft het vermoeden bevestigd dat nachtdiensten zwaar kunnen zijn voor werknemers. Vandaar dat deze diensten in de ATW verder gemaximeerd zijn, om gezondheidsklachten te beperken. In artikel 5:8 van de Arbeidstijdenwet worden de wettelijke regels over nachtdiensten gegeven. CAO-partijen hebben hiernaast nog verdere afspraken gemaakt (zie Bijlage 2 CAO). Uiteraard geven al deze regels wederom slechts de minimale normen aan. Meer rusttijd, of minder diensten inplannen dan de uiterste normen voorschrijven, mag altijd. 7.2 Definitie nachtdienst Een nachtdienst is een dienst waarin meer dan één uur arbeid wordt verricht tussen 0.00 en 6.00 uur (art. 1:7 en 5:8 ATW). Diensten die eindigen om 1.00 uur of beginnen om 5.00 uur vallen dus niet onder deze definitie. Een dienst van bijvoorbeeld tot 7.00 uur is in zijn geheel een nachtdienst. De nachtdienst moet onderscheiden worden van de nachtaanwezigheidsdienst, oftewel de slaapdienst. Bij nachtdiensten hebben we het over de werknemer die s nachts wakker moeten blijven, bijvoorbeeld de nachtportier. Voor nachtaanwezigheidsdiensten zie paragraaf Normen arbeids- en rusttijden bij nachtdiensten Maximale duur nachtdienst CAO-partijen hebben afgesproken dat een nachtdienst maximaal 9 uur mag duren (zie Bijlage 2 CAO). Alleen in uitzonderlijke, incidentele situaties mag een nachtdienst worden verlengd naar 10 uur. Dit mag bijvoorbeeld wanneer het geven van een uur overwerk aan de werknemer met nachtdienst onvermijdelijk is doordat een collega is verhinderd. Van tevoren al een nachtdienst van 10 uur inroosteren, is in beginsel niet mogelijk. De werkgever heeft dan in de meeste gevallen immers nog de tijd om een andere oplossing te zoeken Maximale wekelijkse arbeidstijd bij nachtdiensten Ook voor werknemers in nachtdiensten geldt dat zij maximaal 60 uur per week arbeid mogen verrichten (art. 5:7 ATW). De wet geeft aanvullende normen voor de nachtdienst in artikel 5:8 ATW: (arbeidstijd per zestien weken) Per 16 weken mogen de werknemers die in die weken meer dan 16 nachtdiensten hebben gedraaid gemiddeld maar 40 uur werken. Dat is minder dan de werknemer die enkel gewone diensten draait (of minder dan 16 nachtdiensten per 16 weken); die mag, zoals we zagen in hoofdstuk 6, per 16 weken gemiddeld 48 uur werken Beperkt aantal nachtdiensten CAO-partijen hebben (in afwijking op artikel 5:8 ATW) bovendien afgesproken dat er: maximaal 43 nachtdiensten per 16 weken, en; maximaal 140 nachtdiensten per 52 weken mogen worden ingeroosterd. Verder mogen er in een reeks van diensten waarin een of meer nachtdiensten voorkomen: Maximaal 7 diensten achtereenvolgend geroosterd worden. Hierna moet weer de wekelijkse 23 Arbeidstijden

25 onafgebroken rusttijd genoten te worden. Voor de definitie van een reeks van diensten zie paragraaf Minimale rusttijd na een nachtdienst Minimale rusttijd na een nachtdienst Na de nachtdienst moet de werknemer minimaal 14 uur rust genieten. Let echter op: pas als een nachtdienst na 2.00 eindigt, heeft de werknemer recht op deze 3 uur extra rusttijd (zie schema uit Bijlage 2 CAO). Het recht op minimale rusttijd van 14 uur na een nachtdienst geldt dus niet voor alle nachtdiensten (vergelijk met de definitie van nachtdienst uit paragraaf 7.2). De rusttijd van 14 uur kan, wanneer de aard van de arbeid of de bedrijfsomstandigheden dit met zich meebrengen, één keer per 7 x 24 uur worden ingekort tot 8 uur. hebben (waardoor zij aan de werktijden gewend zijn). Ook mag dit patroon niet in strijd zijn geweest met de wetgeving die toen gold. Laatste voorwaarde van toepassing van de ruimere normen is dat de werkgever dit werkpatroon niet redelijkerwijs zou kunnen voorkomen door de arbeid op een andere manier te organiseren (art lid 1 sub b ATB). Voldoet de werknemer aan de voorwaarden die hierboven zijn genoemd, dan valt hij onder het overgangsrecht van permanente nachtarbeid uit de ATB. Hij mag dan per 4 weken maximaal 20 nachtdiensten draaien die eindigen na 2.00 uur. Ook voor de werknemer die onder het overgangsrecht permanente nachtarbeid valt, geldt altijd de norm dat hij maximaal 60 uur per week arbeid mag verrichten. Deze norm is dus hard Minimale rust na een reeks diensten waaronder minstens een nachtdienst Na afloop van een reeks van drie of meer opeenvolgende nachtdiensten, moet de werknemer verplicht minimaal 46 uur aaneengesloten rust genieten. 7.4 Overgangsbepaling voor permanente nachtarbeid Als u een werknemer alleen maar voor nachtdiensten wilt inzetten, kunt u hem nooit als voltijder aanstellen. De normen van arbeids- en rusttijden rond nachtdiensten laten dat niet toe. Wanneer de werknemer namelijk 36 uur per week zou werken, dan zou hij minimaal 4 nachtdiensten per week moeten draaien (36 = 4 x 9 uur, de maximale duur van een nachtdienst). De beperking in het aantal nachtdiensten uit de ATW wordt dan geschonden. Dit mochten er immers per 16 weken maximaal 43 zijn. Voor een enkele groep werknemers zijn echter wat nachtdiensten betreft nog steeds de oude, ruimere normen van toepassing. Dit zijn de werknemers die direct voorafgaand aan 1 januari 1996 al permanent in de nacht werkzaam waren. Zij moeten vóór die datum al een paar jaar volgens een gelijk arbeidspatroon s nachts gewerkt 24 Arbeidstijden

26 8 Pauze 8.1 Inleiding Op hoeveel pauze heeft de werknemer recht? Telt de pauze mee als arbeidstijd? Wat als ik de werknemer eigenlijk geen pauze kan geven, omdat er sprake is van een solistische functie? Eén van de verplichtingen die de ATW de werkgever oplegt, is die tot het geven van pauze. Dit hoofdstuk bespreekt het recht op pauze uit de ATW, de duur en de mogelijkheden om af te wijken van de hoofdregels. In paragraaf 8.5 wordt het recht op koffie-/theepauze uit de CAO behandeld. 8.2 Pauze in de zin van de ATW Pauze is: Een periode van ten minste vijftien achtereenvolgende minuten, waarmee de arbeid tijdens de dienst wordt onderbroken en de werknemer geen enkele verplichting heeft ten aanzien van de bedongen arbeid. Er moet de werknemer dus minimaal een periode van vijftien minuten aaneengesloten gegund worden, wil deze als een pauze in de zin van de ATW gelden. De pauze uit de ATW telt niet mee als arbeidstijd. De pauze is verder ook niet doorbetaald. Een pauze moet de arbeid onderbreken. Een pauze kan daarom niet direct aan het begin, of het eind van een dienst worden geplaatst. Ook niet als de werknemer hier zelf om vraagt. De ATW bepaalt in art. 5.4 op hoeveel pauze werknemers recht hebben. Wanneer een volwassen werknemer een dienst draait van meer dan 5,5 uur, geeft de ATW hem recht op een half uur pauze ter onderbreking van zijn dienst. Deze pauze kan, wanneer nodig, gesplitst worden in twee maal een kwartier. Hoe langer de diensttijd is, hoe langer de pauze moet duren. Wanneer een werknemer meer dan tien uur arbeid per dienst verricht, heeft hij recht op een pauze van 45 minuten, te splitsen in drie maal een kwartier. 8.3 Geen pauze Soms is het als werkgever bijna onmogelijk pauzes in te plannen voor een bepaalde werknemer. Bijvoorbeeld wanneer de werknemer een solistische functie bekleedt. Het ATB geeft daarom onder bepaalde omstandigheden het recht om van de pauzeverplichting uit art. 5.4 ATW af te wijken. In artikel 4.6:1 ATB is de mogelijkheid opgenomen om een dienst zonder pauze te plannen wanneer de werknemer: werkzaamheden verricht zonder enig direct contact met een andere werknemer die vergelijkbare werkzaamheden verricht, of; de aard van de arbeid het noodzakelijk maakt dat de afwisseling van de arbeid door een pauze onmogelijk is, en dit door het op een andere wijze organiseren van de arbeid redelijkerwijs niet is te voorkomen. Alleen als aan één van bovenstaande eisen is voldaan, kan de werkgever een dienst zonder pauze inplannen. 8.4 De geconsigneerde pauze Soms kan de werkgever de werknemer wel pauze geven, maar moet de werknemer bereikbaar blijven, zodat hij in geval van onvoorziene omstandigheden arbeid kan verrichten. De wet geeft de werkgever in deze gevallen de mogelijkheid de werknemer een geconsigneerde pauze op te dragen. Artikel 4:6.2 ATB geeft ons de definitie van de geconsigneerde pauze: Tijdruimte tijdens een pauze waarin de werknemer uitsluitend verplicht is om bereikbaar te zijn om in geval van onvoorziene omstandigheden op oproep de bedongen arbeid zo spoedig mogelijk te verrichten. Ook al is hier sprake van consignatie, zoals in paragraaf 6.2; voor de geconsigneerde pauze bestaan wel afwijkende arbeidstijdennormen in 25 Arbeidstijden