PLAN VAN AANPAK Laaggeletterdheid Opgesteld door : H. Krumm, Projectmanager VMC Opdrachtgever : Annette I.H. van Waning, MVO Manager Vebego Doelgroep : MVO coördinatoren & MR managers / adviseurs Datum : 4 januari 2010
INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding... 3 2. Laaggeletterdheid binnen Vebego... 3 3. Stichting Lezen & Schrijven... 4 4. Waarom laaggeletterdheid aanpakken... 4 5. Feiten & cijfers... 5 5.1 Hoe groot is het probleem in Nederland?... 5 5.2 Hoe is de Nederlandse situatie in vergelijking met andere landen?... 5 5.3 Hoeveel procent van de werkende Nederlandse bevolking is laaggeletterd?... 5 5.4 Welke gevolgen heeft dit voor de samenleving?... 5 6. Het stappenplan... 6 6.1 Fase 1: Besluitvorming... 6 6.2 Fase 2: Voorbereiding... 6 6.3 Fase 3: De werving... 7 6.4 Fase 4: Het opleidingstraject... 8 6.4.1 Opleidingsinstituten... 8 6.4.2 De intake... 9 6.4.3 De opleiding... 9 6.4.4 De maatwerktrajecten...10 6.5 Fase 5: Evaluatie...10 7. Wijze lessen...11 Bijlage 1: Uitleg niveaus...12 Bijlage 2: Voorbeelden van beschikbare materialen:...14 100104 Laaggeletterdheid DEF 2/14
1. Inleiding Laaggeletterdheid is voor velen nog steeds een ongemakkelijke waarheid. Het grote aantal laaggeletterden in Nederland en in de wereld is onacceptabel en onnodig. Laaggeletterdheid komt in vele gradaties voor, het treft zowel volwassenen als jongeren, allochtonen en autochtonen en zowel werkenden als niet-werkenden. Laaggeletterden zijn mensen die niet, of onvoldoende, in staat zijn gedrukte of geschreven informatie te gebruiken om: Te functioneren in de samenleving Te functioneren op de werkplek Eigen doelstellingen te realiseren Eigen kennis en ontwikkeling te realiseren Doordat er een taboe rust op de problematiek rondom laaggeletterdheid zullen werknemers niet snel voor hun probleem uitkomen. Dit komt zowel door schaamte, door negatieve schoolervaringen en gebrek aan zelfvertrouwen. Toch ondervinden laaggeletterden dagelijks hinder van hun laaggeletterdheid, zowel in hun privé omgeving als in het werk. 2. Laaggeletterdheid binnen Vebego In het kader van duurzaam personeelsbeleid wil Vebego haar bedrijven inspireren om laaggeletterdheid terug te dringen. Binnen de filosofie van het personeelsbeleid van Vebego staan langdurige relaties voorop. Door het terugdringen van laaggeletterdheid wordt de band met werknemers versterkt en kan het verloop van personeel worden terug gedrongen. Daarnaast wil Vebego dat zijn medewerkers zich gezond voelen en graag aan het werk zijn. Ook dit past goed binnen de doelstelling om laaggeletterdheid terug te dringen. Werknemers met betere basisvaardigheden maken minder gebruik van gezondheidsvoorzieningen en hebben minder kans op bedrijfsongevallen. Om een plan van aanpak vorm te geven op het gebied van laaggeletterdheid heeft Vebego hiervoor de samenwerking met de Stichting Lezen en Schrijven gezocht. Momenteel wordt nagedacht over een structurele ondersteuning van de Stichting Lezen en Schrijven. Dit neemt niet weg dat Vebego bedrijven aan de slag kunnen met de in dit plan van aanpak vermelde acties. 100104 Laaggeletterdheid DEF 3/14
3. Stichting Lezen & Schrijven Stichting Lezen & Schrijven is in mei 2004 opgericht en heeft als doel om geletterdheid op een innovatieve en doelgerichte wijze breed te verankeren in de samenleving. De stichting wil laaggeletterdheid helpen voorkomen en verminderen door concrete projecten te initiëren en publieke en private organisaties bijeen te brengen. H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden is voorzitter van Stichting Lezen & Schrijven. De visie van Stichting Lezen & Schrijven bestaat uit twee pijlers: de samenleving en het individu. Geletterdheid is een randvoorwaarde voor een gezonde, sterke en duurzame samenleving en ieder mens heeft het recht te kunnen lezen en schrijven. De missie van Stichting Lezen & Schrijven is om laaggeletterdheid structureel op te lossen. Om dit te bereiken wil de stichting de aanpak van laaggeletterdheid blijvend verankeren in de samenleving. Dit betekent dat individuen, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties bewust moeten worden gemaakt van hun blijvende verantwoordelijkheid en concrete rol in de aanpak van laaggeletterdheid en hier ook naar handelen. De missie richt zich zowel op het voorkomen als op het verminderen van laaggeletterdheid. 4. Waarom laaggeletterdheid aanpakken Uit onderzoek blijkt dat laaggeletterdheid leidt tot productiviteitsverlies, veiligheidsrisico s en gebrekkige communicatie binnen bedrijven en met klanten. Laaggeletterdheid kost bedrijven daardoor veel geld. Het zwaartepunt van de huidige economie is aan het verschuiven van productie naar dienstverlening. In meer en meer banen speelt het geschreven woord een rol. Daarnaast zorgt de automatisering, e-mail en internet dat dit effect wordt versterkt. Het vraagt van werknemers dat zij zich blijven ontwikkelen. Door laaggeletterdheid aan te pakken binnen bedrijven kunnen de volgende resultaten worden bereikt: Verhoging productiviteit Verbetering veiligheid Verhoogde motivatie onder werknemers Daling ziekteverzuim Verbetering reputatie 100104 Laaggeletterdheid DEF 4/14
5. Feiten & cijfers 5.1 Hoe groot is het probleem in Nederland? Er zijn anderhalf miljoen volwassen Nederlanders die laaggeletterd zijn. Mensen dus die wel hebben leren lezen en schrijven maar hun vaardigheden zijn niet meer toereikend of zijn dat nooit geweest om in het dagelijkse leven goed te kunnen functioneren. Dat is dus 10% van de Nederlandse bevolking. Van die anderhalf miljoen is ongeveer eenderde allochtoon en tweederde autochtoon. 5.2 Hoe is de Nederlandse situatie in vergelijking met andere landen? Uit een internationale studie naar de situatie in twaalf Westerse landen blijkt dat Nederland relatief gunstig scoort. Alleen in Zweden en Duitsland zijn naar verhouding minder laaggeletterden. In België bijvoorbeeld bedraagt het percentage 15% en in Canada 18%. 5.3 Hoeveel procent van de werkende Nederlandse bevolking is laaggeletterd? Gemiddeld is 6% van de werkende beroepsbevolking laaggeletterd. Binnen alle branches en bedrijfstakken komt laaggeletterdheid voor. In de ene branche komt het echter vaker voor dan de andere. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat onder andere binnen de schoonmaak, thuiszorg en beveiliging laaggeletterdheid relatief vaak voorkomt. Ook binnen sociale werkplaatsen is het percentage laaggeletterden erg hoog, ongeveer 20%. 5.4 Welke gevolgen heeft dit voor de samenleving? Laaggeletterden voelen zich minder gezond (20% ten opzichte van 32%). Laaggeletterden zijn minder gezond (6 x meer hartaanvallen). Laaggeletterden bezoeken vaker de huisarts (55% ten opzichte van 42%). De kans op arbeidsongeschiktheid is tot 3 x groter. De werkloosheid onder laaggeletterden is 2 x groter. 75% van de laaggeletterden heeft geen betaalde baan. Jaarlijkse kosten 537 miljoen euro per jaar. Uitbannen van laaggeletterdheid heeft een positief effect op het BBP van 10 tot 22 procent. 100104 Laaggeletterdheid DEF 5/14
6. Het stappenplan In het beschreven stappenplan wordt duidelijk uiteengezet welke stappen bedrijven kunnen nemen om te komen tot een aanpak van laaggeletterdheid. 6.1 Fase 1: Besluitvorming Bespreek laaggeletterdheid met beslissers binnen de organisatie (Management Team, HR-afdeling, Dagelijks Bestuur). Bij het tot stand komen van de besluitvorming om aan laaggeletterdheid aandacht te besteden kunnen de onderstaande middelen ondersteuning bieden (zie ook bijlage 2). MIDDEL KOSTEN TOELICHTING Powerpoint presentatie Laaggeletterdheid. N.v.t. Presentatie verkrijgbaar via Stichting Lezen & Schrijven. Spreker uitnodigen Stichting Lezen & Schrijven. N.v.t. Een medewerker van Stichting Lezen & Schrijven komt graag vertellen over de noodzaak en het nut van het aanpakken van laaggeletterdheid. 6.2 Fase 2: Voorbereiding Een aantal acties zijn noodzakelijk voordat de communicatie naar de medewerkers kan worden gestart. ACTIE Benoem een projectmanager. Regel een meldpunt waar cursisten zich kunnen melden. Communiceer het project en de bijbehorende instructies (over wat te doen indien een cursist zich aanmeldt) naar alle leidinggevenden en andere betrokkenen. TOELICHTING Dit kan de projectmanager of een vertrouwenspersoon zijn. Teksten en instructies verkrijgbaar via Stichting Lezen & Schrijven. 100104 Laaggeletterdheid DEF 6/14
6.3 Fase 3: De werving Bij de bekendmaking van de aandacht voor laaggeletterdheid en de mogelijkheden voor medewerkers om zich kenbaar te maken, kan gebruik worden gemaakt van één of meerdere middelen uit het onderstaande overzicht. MIDDEL Advertentie in nieuwsbrief, personeelsblad, etc. Ophangen posters. Uitdelen herkenningswijzers aan leidinggevenden. Het plaatsen van een banner op de website. Het plaatsen van een bericht op internet. Uitnodigen alfabetiseringsambassadeur. Organiseren workshop herkennen en doorverwijzen. Per e-mail versturen van een promotiefilm ingesproken door de directie. Het versturen van een brief aan alle medewerkers. Het versturen van een videoboodschap op DVD aan alle medewerkers. Bespreek de opleidingsmogelijkheden tijdens beoordelingsgesprekken en functioneringsgesprekken. KOSTEN TOELICHTING N.v.t. Teksten verkrijgbaar via Stichting Lezen en Schrijven. Gepersonaliseerde posters te bestellen bij Stichting Lezen en Schrijven. Een herkenningswijzer bevat informatie over laaggeletterdheid en tips over het herkennen hiervan. N.v.t. Banner wordt op verzoek geleverd door Stichting Lezen en Schrijven. N.v.t. Teksten verkrijgbaar via Stichting Lezen en Schrijven. De ambassadeur is een ex-laaggeletterde die andere laaggeletterde kan motiveren door zijn of haar persoonlijke verhaal te vertellen. De workshop wordt verzorgd door Stichting Lezen & Schrijven. ± De promotiefilm wordt geregisseerd en geproduceerd in samenwerking met Stichting Lezen & Schrijven. N.v.t. Laaggeletterden laten hun post vaak lezen door familie en bekenden. De tekst van de brief kan door Stichting Lezen en Schrijven worden aangeleverd. De videoboodschap wordt geregisseerd en geproduceerd door Stichting Lezen & Schrijven. N.v.t. 100104 Laaggeletterdheid DEF 7/14
6.4 Fase 4: Het opleidingstraject Voor het opleiden van de medewerkers zijn drie opleidingsinstituten geselecteerd die ruimschoots ervaring hebben met het verzorgen van opleidingen op het gebied van lezen en schrijven. De contactpersoon voor Vebego bedrijven bij Stichting Lezen & Schrijven is Ilse Zandbergen-Pronk (06-55693104). Zij kan adviseren bij de keuze uit deze opleidingsinstituten. Uiteraard kan ook zelf contact worden opgenomen met de instituten om de (maatwerk)mogelijkheden te bespreken. De instituten verzorgen het gehele traject van de intake tot aan de certificering van de deelnemers en regelen ook alle subsidieaanvragen. 6.4.1 Opleidingsinstituten Flairtalen Flair Talen is opgericht in 1997 en kenmerkt zich door de persoonlijke manier waarop de laaggeletterdheid wordt aangepakt. Voor samenwerken is een goede communicatie noodzakelijk. Flairtalen biedt diverse diensten aan die het bedrijfsleven ondersteund bij het verbeteren van de communicatie, onder andere taaltrainingen. Door de persoonlijke manier van aanpak voelt de deelnemer zich snel op zijn (of haar) gemak. Deelnemers kunnen zichzelf blijven, hoeven zich nergens voor te schamen en mogen zelf meedenken over de invulling van de lessen. Flairtalen verzorgt het gehele traject en denkt mee met de organisatie. Ruth van den IJsel: 020-4631768. IVIO Opleidingen IVIO staat voor Instituut Voor Individuele Ontwikkeling. IVIO is opgericht in 1936 en heeft sinds 1973 ervaring met het geven van taaltrainingen en opleidingen, zowel doelgroepspecifiek als bedrijfsgericht. IVIO richt zich op lange termijnrelaties. Naast de standaard taaltrainingen verzorgt IVIO ook Taalmethoden speciaal voor het bedrijfsleven in het algemeen en bepaalde branches, waaronder de schoonmaakbranche in het bijzonder. Anita van Breemen: 0320-229955. Taalvakwerk De aanpak van laaggeletterdheid binnen bedrijven is de kernactiviteit van Taalvakwerk. Taalvakwerk verzorgt al 10 jaar werkgerichte Nederlandse taaltrainingen voor bedrijven, zowel landelijk als lokaal, in alle maten en in alle sectoren. De trainingen van Taalvakwerk zijn gericht op de werksituatie in het bedrijf en het wegnemen van belemmerende houdings- of cultuuraspecten. Taalvakwerk verzorgt al geruime tijd taaltrainingen bij een aantal partners van Vebego bedrijven waaronder WML in Waalwijk, IBN in Uden en Hands to Work. José Scholte: 076-5493936. 100104 Laaggeletterdheid DEF 8/14
6.4.2 De intake De werving onder de medewerkers zal resulteren in aanmeldingen. Tijdens de intake zal een 0-meting worden gedaan en zullen de medewerkers die zich hebben aangemeld worden ingedeeld in groepen van verschillende taalniveau. De betekenis van de niveaus staat omschreven in de bijlage. De training kan aanvangen nadat de deelnemers zijn ingedeeld in groepen van gelijk niveau. 6.4.3 De opleiding Het doel van de opleiding is het verhogen van het niveau van de medewerker. De groepen bestaan uit maximaal 12 deelnemers en de kosten van de training bedragen (afhankelijk van het aantal deelnemers) ongeveer 8000,-. De kosten zijn inclusief intake, opleiding, afsluitingsassessment en evaluatie. Bij het verkrijgen van subsidies kunnen de opleidingsinstituten behulpzaam zijn. Alle drie de partijen hebben ruimschoots ervaring met het verkrijgen van subsidies. De lestijden en de locatie worden in overleg vastgesteld. Trajecten zijn meestal gebaseerd op 1 à 2 lesblokken per week. 100104 Laaggeletterdheid DEF 9/14
6.4.4 De maatwerktrajecten De contactpersonen komen u graag meer vertellen over de maatwerkmogelijkheden. Naast de standaardopleiding worden ook specifieke lees-en-schrijf-opleidingen aangeboden voor op de werkvloer in het algemeen en voor de schoonmaakbranche of de uitzendbranche in het bijzonder. Taalvakwerk maakt het zelfs mogelijk om de training te richten op de inburgeringseisen zodat de training kan worden afgesloten met het inburgeringsexamen. 6.5 Fase 5: Evaluatie Na het traject wordt bij iedere deelnemer een eindtoets afgenomen waaruit blijkt hoeveel niveaus een deelnemer is gestegen. De resultaten worden geëvalueerd en gerapporteerd. 100104 Laaggeletterdheid DEF 10/14
7. Wijze lessen Veel bedrijven hebben inmiddels acties ondernomen om laaggeletterdheid te bestrijden binnen hun bedrijf. De onderstaande wijze lessen kunnen getrokken worden uit de ervaringen: Benader zelf actief medewerkers Ga er niet vanuit dat ze kunnen lezen en schrijven Gebruik een lesprogramma dat bruikbaar is binnen een gedifferentieerde groep Geef met regelmaat feedback aan de medewerkers én het management Spreek duidelijke en realistische doelen af, communiceer dit naar betrokken partijen Bouw binnen het lesprogramma ruimte in voor privé-zaken Realiseer je dat een dergelijke training impact heeft op het leven en werk van de medewerker, begeleid hem/haar daarin, faciliteer waar mogelijk Denk niet, dat je iedereen bereikt en dat je in 1 tot 2 jaar klaar bent. Het aanpakken van laaggeletterdheid is een continu proces. 100104 Laaggeletterdheid DEF 11/14
Bijlage 1: Uitleg niveaus Luisteren Lezen Spreken interactie Spreken productie A1 A2 B1 B2 Ik kan vertrouwde woorden en basiszinnen begrijpen die mezelf, mijn familie en directe concrete omgeving betreffen, wanneer de mensen langzaam en duidelijk spreken. Ik kan vertrouwde namen, woorden en zeer eenvoudige zinnen begrijpen, bijvoorbeeld in mededelingen, op posters en in catalogi. Ik kan deelnemen aan een eenvoudig gesprek, wanneer de gesprekspartner bereid is om zaken in een langzamer spreektempo te herhalen of opnieuw te formuleren en mij helpt bij het formuleren van wat ik probeer te zeggen. Ik kan eenvoudige vragen stellen en beantwoorden die een directe behoefte of zeer vertrouwde onderwerpen betreffen. Ik kan eenvoudige uitdrukkingen en zinnen gebruiken om mijn woonomgeving en de mensen die ik ken, te beschrijven. Ik kan zinnen en de meest frequente woorden begrijpen die betrekking hebben op gebieden die van direct persoonlijk belang zijn (bijvoorbeeld basisinformatie over mezelf en mijn familie, winkelen, plaatselijke omgeving, werk). Ik kan de belangrijkste punten in korte, duidelijke eenvoudige boodschappen en aankondigingen volgen. Ik kan zeer korte eenvoudige teksten lezen. Ik kan specifieke voorspelbare informatie vinden in eenvoudige, alledaagse teksten zoals advertenties, folders, menu's en dienstregelingen en ik kan korte, eenvoudige, persoonlijke brieven begrijpen. Ik kan communiceren over eenvoudige en alledaagse taken die een eenvoudige en directe uitwisseling van informatie over vertrouwde onderwerpen en activiteiten betreffen. Ik kan zeer korte sociale gesprekken aan, alhoewel ik gewoonlijk niet voldoende begrijp om het gesprek zelfstandig gaande te houden. Ik kan een reeks uitdrukkingen en zinnen gebruiken om in eenvoudige bewoordingen mijn familie en andere mensen, leefomstandigheden, mijn opleiding en mijn huidige of meest recente baan te beschrijven. Ik kan de hoofdpunten begrijpen wanneer in duidelijk uitgesproken standaardtaal wordt gesproken over vertrouwde zaken die ik regelmatig tegenkom op mijn werk, school, vrije tijd, enz. Ik kan de hoofdpunten van veel radio of tv-programma's over actuele zaken of over onderwerpen van persoonlijk of beroepsmatig belang begrijpen, wanneer er betrekkelijk langzaam en duidelijk gesproken wordt. Ik kan teksten begrijpen die hoofdzakelijk bestaan uit hoogfrequente, alledaagse of aan mijn werk gerelateerde taal. Ik kan de beschrijving van gebeurtenissen, gevoelens en wensen in persoonlijke brieven begrijpen. Ik kan de meeste situaties aan die zich kunnen voordoen tijdens een reis in een gebied waar de betreffende taal wordt gesproken. Ik kan onvoorbereid deelnemen aan een gesprek over onderwerpen die vertrouwd zijn, of mijn persoonlijke belangstelling hebben of die betrekking hebben op het dagelijks leven (bijvoorbeeld familie, hobby's, werk, reizen en actuele gebeurtenissen). Ik kan uitingen op een simpele manier aan elkaar verbinden, zodat ik ervaringen en gebeurtenissen, mijn dromen, verwachtingen en ambities kan beschrijven. Ik kan in het kort redenen en verklaringen geven voor mijn meningen en plannen. Ik kan een verhaal vertellen, of de plot van een boek of film weergeven en mijn reacties beschrijven. Ik kan een langer betoog en lezingen begrijpen en zelfs complexe redeneringen volgen, wanneer het onderwerp redelijk vertrouwd is. Ik kan de meeste nieuws en actualiteitenprogra mma's op de tv begrijpen. Ik kan het grootste deel van films in standaardtaal begrijpen. Ik kan artikelen en verslagen lezen die betrekking hebben op eigentijdse problemen, waarbij de schrijvers een bepaalde houding of standpunt innemen. Ik kan eigentijds literair proza begrijpen. Ik kan zodanig deelnemen aan een vloeiend en spontaan gesprek, dat normale uitwisseling met moedertaalspreker s redelijk mogelijk is. Ik kan binnen een vertrouwde context actief deelnemen aan een discussie en hierin mijn standpunten uitleggen en ondersteunen. Ik kan duidelijke, gedetailleerde beschrijvingen presenteren over een breed scala van onderwerpen die betrekking hebben op mijn interesse gebied. Ik kan een standpunt over een actueel onderwerp verklaren en de voordelen en nadelen van diverse opties uiteenzetten. 100104 Laaggeletterdheid DEF 12/14
Schrijven Ik kan een korte, eenvoudige ansichtkaart schrijven, bijvoorbeeld voor het zenden van vakantiegroeten. Ik kan op formulieren persoonlijke details invullen, bijvoorbeeld mijn naam nationaliteit en adres noteren op een hotelinschrijvingsformuli er. Ik kan korte, eenvoudige notities en boodschappen opschrijven. Ik kan een zeer eenvoudige persoonlijke brief schrijven, bijvoorbeeld om iemand voor iets te bedanken. Ik kan eenvoudige samenhangende tekst schrijven over onderwerpen die vertrouwd of van persoonlijk belang zijn. Ik kan persoonlijke brieven schrijven waarin ik mijn ervaringen en indrukken beschrijf. Ik kan een duidelijke, gedetailleerde tekst schrijven over een breed scala van onderwerpen die betrekking hebben op mijn interesses. Ik kan een opstel of verslag schrijven, informatie doorgeven of redenen aanvoeren ter ondersteuning voor of tégen een specifiek standpunt. Ik kan brieven schrijven waarin ik het persoonlijk belang van gebeurtenissen en ervaringen aangeef. 100104 Laaggeletterdheid DEF 13/14
Bijlage 2: Voorbeelden van beschikbare materialen: Herkenningswijzers Letter T-shirts Posters Advertenties Baliedisplay 100104 Laaggeletterdheid DEF 14/14