Statenmededeling aan Provinciale Staten Onderwerp Militair Erfgoed Aan Provinciale Staten van Noord-Brabant, Kennisnemen van Informatie over voortgang proces Oorlogsmuseum Overloon, Liberation Route en de positie daarvan in het militaire erfgoed van Brabant in het algemeen. Aanleiding Op 15 november 2013 is de motie ondersteuning Oorlogsmuseum Overloon besproken (en ingetrokken), waarin het College van Gedeputeerde Staten wordt verzocht om: gehoor te geven aan de uitnodiging van de Gemeente Boxmeer om in gesprek te gaan; te onderzoeken of c.q. waar materieel en immaterieel steun zou kunnen worden verleend aan het Oorlogsmuseum Overloon; Provinciale Staten te berichten over de uitkomst van de gesprekken. Gedeputeerde Van Haaften heeft toegezegd Provinciale Staten te informeren inzake het proces rond Oorlogsmuseum Overloon, de Liberation Route en militair erfgoed in Brabant in het algemeen. Bevoegdheid Ons college heeft in 2012 het Uitvoeringsprogramma Erfgoed 2012-2015 vastgesteld. In het uitvoeringsprogramma is de ondersteuning van ØØn of meerdere brede allianties rond het thema militair erfgoed als actie benoemd. We zetten met het uitvoeringsprogramma in op een integrale aanpak, waarbij militair erfgoed met in- en externe partijen in samenhang wordt ontwikkeld en wordt verbonden met leefbaarheid, vestigingsklimaat, ruimtelijke kwaliteit, ecologie, en vrijetijdseconomie. 1/6
Kernboodschap 1. Ter ondersteuning van het Oorlogsmuseum Overloon en ter verbetering van de samenwerking met Liberation Route Europe en de positie van Overloon daarin, zijn acties in gang gezet Er is ingegaan op de uitnodiging van gemeente Boxmeer tot een gesprek. Gedeputeerde Van Haaften heeft gesproken met een afvaardiging van B&W en met het bestuur en directie van het museum. Daarnaast heeft ons college gesproken met het college van de provincie Gelderland. Ambtelijk zijn gesprekken gevoerd met het Vfonds, de stichting Liberation Route Europe en met het museum Overloon. Vfonds Het Vfonds is het Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg. Het doel van het Vfonds is het levend houden van de herinnering aan oorlog, het herdenken van slachtoffers van conflicten en vieren van bevrijding en vrijheid. Het gaat hierbij om het behoud van erfgoed, herdenkingen en vieringen zoals die op 4 en 5 mei. Het Vfonds richt zich o.a. op de zestien grotere oorlogs- en verzetsmusea en herinneringscentra: instellingen met een landelijke uitstraling en een professionele organisatie. Hieronder vallen o.a. Oorlogsmuseum Overloon en Nationaal Monument Kamp Vught. Deze gesprekken waren gericht op het borgen van de continu teit van het museum Overloon en het benadrukken van de positie van Brabant in de Liberation Route Europe. Ons college ziet het belang van de Liberation Route en van het Oorlogsmuseum Overloon voor Brabant en stelt in de BURAP voor om middelen beschikbaar te stellen ten behoeve van de versterking van de Liberation Route Europe en onder andere de positionering van het Oorlogsmuseum Overloon als belangrijk Brabants icoon binnen de Liberation Route Europe en in relatie tot het Vrijheidsmuseum. Liberation Route Europe De Stichting Liberation Route Europe (SLRE) verbindt gebieden waardoor de geallieerden in de periode van 6 juni 1944 tot en met 8 mei 1945 trokken om Europa te bevrijden. De route start in Zuid-Engeland en gaat via Normandiº naar Parijs en de Belgische Ardennen. Door onder meer Eindhoven, Arnhem/Nijmegen en het Duitse H rtgenwald gaat de route verder naar Berlijn. De Liberation Route Europe loopt door tot het Poolse Gda sk. Samen met partners uit de bovengenoemde gebieden werkt de SLRE aan het zichtbaar maken en in samenhang presenteren van de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog. De Stichting Liberation Route Europe heeft het erfgoed van de Tweede Wereldoorlog dat in Brabant aanwezig is op een kaart aangeduid. Deze kaart laat zien dat de Provincie Noord-Brabant een belangrijk onderdeel 2/6
van de Liberation Route is. De hoeveelheid van herinneringsplaatsen, met enkele grote instellingen (zoals Nationaal Monument Kamp Vught, Oorlogsmuseum Overloon, Generaal Maczek Museum in Breda en Bevrijdende Vleugels in Best), in combinatie met de centrale ligging die Brabant heeft t.o.v. de andere drie Liberation Route provincies Gelderland, Zeeland en Limburg, maken de positionering van Brabant binnen de Liberation Route kansrijk. 2. Brabant heeft op het gebied van militair erfgoed een diverse en bijzondere verzameling. Overloon en Liberation Route zijn onderdeel van een breed palet aan militair erfgoed. Wij richten ons daarbij op bovenregionale structuren. Het vrijetijdshuis heeft in opdracht van de Provincie onderzoek gedaan naar militair erfgoed in Brabant, waaruit blijkt dat Brabant veel te bieden heeft op het gebied van militair erfgoed. Het ontbreekt echter aan samenhang en aan het benoemen en prioriteren van thema s, ontwikkelingskansen, mogelijkheden voor vermarkting e.d. Belangrijke thema s binnen militair erfgoed zijn de waterlinies (Nieuwe Hollandse Waterlinie en Zuiderwaterlinie), herdenking van oorlogen (Tweede Wereldoorlog, Eerste Wereldoorlog, Koude Oorlog), Romeinen en kastelen. Romeinen en kastelen zijn weliswaar bijzonder erfgoed, maar in Brabant in beperkte mate en vooral lokaal aanwezig. Vanuit het huidige beleid richten we ons op de bovenregionale structuren van de waterlinies en het herdenken van oorlogen. Consequenties 1. Inzet op herdenking van oorlogen en viering bevrijding Tweede Wereldoorlog In Brabant zijn veel relicten die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog. De organisatiegraad in de sector van erfgoedinstellingen die zich bezighouden met de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en de Liberation Route in het bijzonder, kan in Brabant beter. Onze inzet richt zich met name daarop. Inzet: Op de korte termijn zetten we in op uitbreiding en doorontwikkeling van de Liberation Route in Brabant en versterking van de positie van Oorlogsmuseum Overloon. Ook willen we de samenwerking met Gelderland, de Stichting Liberation Route Europe en het Vfonds intensiveren t.b.v. de internationale co-branding. Voor de langere termijn richten we ons op het vormen van een strategische alliantie met o.a. de grote Brabantse instellingen zoals Oorlogsmuseum Overloon, Nationaal Monument Kamp Vught, Generaal Maczek Museum in Breda en 3/6
Bevrijdende Vleugels in Best, gericht op strategische versterking van de Liberation Route Europe in Brabant. Eerste Wereldoorlog In tegenstelling tot hetgeen over het algemeen bekend is, betekende de neutraliteit van Nederland tijdens WOI niet dat men niet met de gevolgen van de oorlog werd geconfronteerd. Zo werd bijvoorbeeld een mobilisatie van het leger afgekondigd en vond massale inkwartiering plaats o.a. langs de oude verdedigingslinies van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en delen van de Zuiderwaterlinie. Daarnaast werd Brabant overspoeld door tienduizenden Belgische vluchtelingen. Inzet: De verhalen uit de Eerste Wereldoorlog worden ingebed in de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Zuiderwaterlinie, aangezien herdenkingen nu (2014-2018) actueel zijn Koude Oorlog In 2010 kocht de provincie het MOB-complex Wanroij, ØØn van de 21 MOB-complexen in Brabant. In 2014 moet het MOB-complex Wanroij zijn opgeknapt en ingericht als herinneringspark van de Koude Oorlog. Vervolgens stelt de provincie het terrein open voor het publiek zodat zij de sfeer en het tijdsbeeld van de Koude Oorlog kan beleven. De provincie heeft het MOB-complex opgenomen in het investeringsprogramma Grote Erfgoedcomplexen. 2. Continueren van onze inzet op de Waterlinies: Nieuwe Hollandse Waterlinie en Zuiderwaterlinie De Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) is in 1994 door het Rijk opgenomen op de Voorlopige Lijst UNESCO Werelderfgoed, samen met de Stelling van Amsterdam. De Stelling van Amsterdam is in 1996 definitief aangewezen als Werelderfgoed. In 1999 werd de NHW benoemd tot Nationaal Project. Door 4 provincies (waaronder Brabant) en het Rijk werd in 2005 een bestuursovereenkomst getekend met een doorlooptijd tot 2020, met als doel om uiterlijk in 2020 de UNESCO werelderfgoed nominatie te bereiken. Inzet: Op 1 november a.s. zullen de provincies gezamenlijk hun concept nominatiedossier aan OCW aanbieden. Op basis van alle concept dossiers van erfgoederen op de Voorlopige Lijst Werelderfgoed, gaat OCW de volgorde van nominatie na 2015 bepalen. De provincies maken nadere afspraken over de taken en verantwoordelijkheden die bij een siteholder van een Werelderfgoed horen. De Zuiderwaterlinie maakt onderdeel uit van de linies in Nederland en is een bijzonder, Brabants fenomeen. De linie vormde de scheidslijn tussen de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden en loopt nog altijd als een 4/6
historisch kralensnoer dwars door Brabant. Het is de oudste, langste en meest benutte waterlinie van Nederland. Inzet: Verdere uitwerking van de strategische alliantie Zuiderwaterlinie, o.a. door profilering van de Brabantse vestingsteden en samenwerking met lokale en nationale initiatieven. Als integraal erfgoedcomplex en uitgangspunt voor toeristische ontwikkeling verleidt de Zuiderwaterlinie toeristen om naar Brabant te komen en te blijven, en past zo in de uitvoeringsagenda Vrijetijdseconomie. De Zuiderwaterlinie krijgt ook een plek in het Nationaal Waterliniemuseum op Fort Vechten (Bunnik), dat in het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt ontwikkeld. De ontwikkeling van de Zuiderwaterlinie is een lange-termijn-project en vergt een meerjaren aanpak met een (inter-)nationaal perspectief van minimaal 5 10 jaar. 3. Kans op beleidswijzigingen Onze inspanningen vanuit het huidige beleid, met name op de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de strategische allianties rond de Zuiderwaterlinie en Liberation Route, kunnen leiden tot voorstellen om in de nieuwe bestuursperiode het beleid aan te scherpen of te wijzigen. Europese en internationale zaken De Nieuwe Hollandse Waterlinie gaat op voor nominatie als UNESCO Werelderfgoed. In 2015 neemt de minister een besluit over volgorde van nominatie van erfgoederen op de Voorlopige Lijst vanaf 2016. De Liberation Route Europe is een internationaal programma. Nederland is voorloper van de Liberation Route Europe. De Stichting Liberation Route Europe is naast het ontwikkelen van de Europese route met internationale partners, ook betrokken bij andere aan de bevrijding gelieerde activiteiten zoals 70 jaar Operatie Market Garden. Communicatie In het kader van militair erfgoed wordt met een groot aantal in- en externe partners gecommuniceerd, waaronder: 4 provincies en Rijk over de Nieuwe Hollandse Waterlinie; Provincie Gelderland, Vfonds, VisitBrabant en Stichting Liberation Route over Liberation Route; VisitBrabant, de Brabantse vestingsteden/gemeenten, waterschappen, terreinbeherende organisaties en belangenorganisaties over de Zuiderwaterlinie; Erfgoed Brabant vanwege invulling thematische aanpak Verhalen van Vriend en Vijand binnen werkplan. 5/6
Vervolg In oktober 2014 worden Provinciale Staten over de UNESCO Werelderfgoed nominatie Nieuwe Hollandse Waterlinie ge nformeerd. Bijlagen Kaart Waterlinies Brochure Waterlinies in Nederland Kaart erfgoed Tweede Wereldoorlog (Liberation Route) Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant, de voorzitter de secretaris prof. dr. W.B.H.J. van de Donk mw. ir. A.M. Burger Auteurs: J.A. Findhammer, jfindhammer@brabant.nl, (073) 681 25 94 M.T.E. Meijs Appels, mmeijs@brabant.nl, (073) 680 82 87 Cluster Cultuur en Samenleving/Afdeling Cultuur 6/6