STAP 5. CURRICULUM Op een duurzame school zijn duurzaamheidsthema s verankerd in het curriculum. Stap 5 van het Eco- Schoolsprogramma gaat om het inbedden van duurzaam denken en doen in de lesstof: de verduurzaming van het curriculum. Na deze stap verdient jullie school het Zilveren certificaat. Uitgangspunt Ongemerkt schenken scholen vaak al meer aandacht aan duurzaamheid dan ze denken. Stap 5 van Eco- Schools is erop gericht inzichtelijk te maken wat er allemaal al gaande is op jullie school en hier een overzicht van te krijgen. Vervolgens kan het huidige duurzaamheidsaanbod besproken worden met docenten en leerlingen. Op basis van de resultaten hiervan wordt een plan gemaakt voor het verduurzamen van het curriculum. De docenten gaan hier vervolgens mee aan de slag. Tijdens deze fase zijn de docenten aan zet. Daarbij is het belangrijk om wel steeds met de leerlingen van het Eco-team af te stemmen wat er gaande is, om te voorkomen dat zij het gevoel krijgen dat er niets gebeurt. Daarnaast worden de verbeterplannen veel sterker als leerlingen ook input geven en actief betrokken worden bij de verduurzaming van het curriculum. Wat is nodig om de audit voor het Zilveren certificaat uit te kunnen voeren? Een objectieve inventarisatie van het curriculum door leraren en zo mogelijk ook door het Eco-team, met behulp van het werkboek. Een goede afweging of het aanbod voldoende is en of de spreiding van aanbod logisch is. Een verslag van de bespreking van het curriculum, wat de school gaat veranderen om het curriculum te verduurzamen en hoe ze dit gaan aanpakken. Een plan welke elementen de school wil verbeteren om het curriculum te verduurzamen. Begeleidersbezoek In deze fase komt de begeleider langs om het Bronzen certificaat uit te reiken en jullie te helpen bij stap 5 (zie Tabel 2, pagina 29). Dit verwacht de begeleider van jullie: Het Eco-team is aanwezig bij de interactieve sessie over het curriculum. Er zijn veel mensen aanwezig bij de uitreiking van het certificaat, bijvoorbeeld in een pauze. Dit mag je van de begeleider verwachten: Een interactieve sessie voor het Eco-team over de verduurzaming van het curriculum. Tips voor de coördinator Zorg dat deze stap op tijd wordt ingezet (zoals weergegeven in In Tabel 1 is de tijdlijn van dit traject weergegeven. Hierin is aangegeven wanneer je met welke stap bezig bent en wanneer begeleiding en audits plaatsvinden. Tabel 1 op pagina 28). Zorg dat je al vroeg begint met plannen. Het gaat er dan vooral om dat de docenten ruimte reserveren in een docentenoverleg, om de resultaten van de inventarisatie te bespreken. Handboek voor Eco-teams Schooljaar 2019-2020 43
Inventarisatie Voor de inventarisatie wordt aan alle collega s gevraagd wat ze in hun lessen doen rond duurzaamheid. De coördinator verzamelt de antwoorden en vult vervolgens het werkboek in. Deze analyse van het curriculum voer je uit voor alle tien de thema s, dus ook voor de thema s waar jullie niks mee willen gaan doen. Zo krijg je een goede nulmeting van het curriculum. Pas na de nulmeting kiezen de docenten met elkaar aan welke thema s zij meer aandacht willen gaan besteden in het curriculum en maken ze een verbeterplan. In deze paragraaf gaan we op deze verschillende onderdelen in. Methoden en activiteiten In de tabel in het werkboek wordt onderscheid gemaakt tussen methoden en activiteiten. Wat betreft de methoden zijn er (op korte termijn) vaak maar weinig veranderingen mogelijk: de inhoud van de lesstof ligt voor een groot deel vast door de methoden die de school voor de verschillende vakken gebruikt. Wel kunnen onderdelen van verschillende vakken met elkaar worden verbonden, wanneer ze inhoudelijk aan elkaar verwant zijn. Activiteiten zijn meestal nog veel vrijer in te vullen, met themadagen, projectweken, lesmaterialen, gastlessen, excursies, enzovoort. Geef acties die door het Eco-team zijn geïnitieerd, bijvoorbeeld jaarlijkse deelname aan de Dag van de Duurzaamheid, een vaste plek in het curriculum. Hiermee wordt de continuïteit geborgd. Bijkomend voordeel is dat dit voor iedereen duidelijkheid geeft. Spreiding over leerjaren In het werkboek wordt ook gevraagd per methode en activiteit aan te geven op welk leerjaar het van toepassing is. Zo kan de inventarisatie er bijvoorbeeld toe leiden dat je ontdekt dat er in de onderbouw veel groen-activiteiten zijn, terwijl dit thema in de methoden pas in de bovenbouw echt behandeld wordt. In dat geval lijkt een andere indeling voor het thema groen meer voor de hand te liggen. De inventarisatie biedt zo een startpunt voor gerichte veranderingen in het curriculum. Alle docenten betrekken Voor de inventarisatie is het belangrijk dat docenten van (vrijwel) alle leerjaren (PO) of van alle vakken/vakgroepen (VO/MBO) meewerken en voor hun eigen onderwijs aangeven hoe duurzaamheid hierin een plek heeft. Dit vraagt soms nogal wat van een Eco-team of van de Eco-Schools coördinator. Lang niet altijd zijn alle docenten namelijk al geneigd om mee te werken aan de verduurzaming van de school. Het is daarom belangrijk om hierbij goed te plannen en de drempel voor betrokkenheid laag te maken. Tips voor het Eco-team Zet niet de vakken, maar de thema s centraal. Zo bevorder je vakoverstijgend denken. Maak het de docenten gemakkelijk, opdat er zo veel mogelijk docenten meewerken. Maak bijvoorbeeld als Eco-team een standaard-format dat de docenten kunnen invullen, waarin de tien thema s en de verschillende leerjaren een plek hebben. Vraag of de directeur of teamleider de vragenlijst uitzet onder de docenten, in plaats van dit zelf te doen als coördinator. Er komt dan vaak meer respons. Bespreek binnen het Eco-team met de leerlingen wat zij vinden van de manier waarop duurzaamheid nu aan bod komt op school en welke veranderingen ze graag zouden zien. Bespreek ook met de leerlingen wat zij vinden dat ze aan het eind van hun schoolperiode of opleiding moeten weten en kunnen als het gaat over duurzaamheid in het algemeen, en voor de tien thema s in het bijzonder. Dit biedt een ander perspectief op het curriculum. Laat de leerlingen docenten interviewen over wat ze van duurzaamheid vinden en wat ze in hun lessen aan duurzaamheid doen. SME, afdeling Onderwijs: Expertisecentrum Duurzaamheid op School 44
Bespreek de resultaten Het overzicht van het huidige duurzaamheidsaanbod, dat is ontstaan door de inventarisatie, is een mooi uitgangspunt om met elkaar in gesprek te gaan over het curriculum. Bespreek de resultaten van de analyse met docenten van verschillende vakken (in het voortgezet onderwijs) of met meerdere meesters en juffen (op basisscholen). Het is vervolgens aan de docenten zelf om met elkaar te bepalen of zij het curriculum duurzaam genoeg vinden en wat ze willen veranderen om het curriculum verder te verduurzamen. Het kan lastig zijn om voldoende docenten mee te laten doen bij het verduurzamen van het curriculum. Probeer ze er met een dosis enthousiasme toch bij te betrekken. Voorkom in ieder geval dat het te lang gaat duren omdat er onvoldoende deelname is. Ga in dat geval met een kleiner groepje aan de slag. Geef in het werkboek duidelijk aan wie er betrokken zijn geweest. Verbeterplan Op basis van de inventarisatie en de gesprekken hierover maken jullie een plan hoe jullie duurzaamheid aan bod willen laten komen in het onderwijs. Kies eerst aan welke duurzaamheidsthema s jullie meer aandacht willen besteden in het curriculum. Maak daarna een plan hoe jullie dit willen aanpakken, en hoe jullie duurzaamheid binnen verschillende vakken en leerjaren een plek willen geven. Tips voor de docenten Betrek de leerlingen van het Eco-team bij het plan. Vraag hen bijvoorbeeld om tips te geven. Neem de input van leerlingen, docenten en management mee in het plan. Breng het management op de hoogte van het plan, of nog beter, betrek hen bij het opstellen van het plan. Stel leerdoelen op en denk naar over de beoordeling. Koppel het plan aan de visie, het beleid en/of de strategie van de school. Invullen van het werkboek In het werkboek is een tabel opgenomen waarin per thema aangeven moet worden hoe het thema verankerd is in het curriculum. In Tabel 5 is hiervan een voorbeeld gegeven. In de tabel zijn we niet op zoek naar zo veel mogelijk vinkjes. Het gaat erom dat jullie hiermee op school intern de discussie aangaan over wat de leerlingen aan het eind van hun schoolcarrière nu echt zouden moeten kennen en kunnen als het gaat over duurzaamheid. Anders gezegd: wat nemen zij in de rest van hun leven écht mee over de duurzaamheidsthema s? Vakoverstijgend werken is hierbij een aandachtspunt. Wij zien vaak dat er bijvoorbeeld voor het thema water geen verbanden worden gelegd tussen de lesstof over waterleven bij biologie, de waterkwantiteit bij aardrijkskunde en de fysische eigenschappen van water bij natuurkunde, laat staan met vakken als geschiedenis, economie, maatschappijleer of Nederlands. Handboek voor Eco-teams Schooljaar 2019-2020 45
Tabel 5: Voorbeeld Uitvoering Wanneer het verbeterplan klaar is, is het tijd om aan de slag te gaan met de uitvoering van het plan. Om de Groene Vlag te halen moeten er op school één of meerdere veranderingen doorgevoerd worden in het curriculum. Ook moet duurzaamheid aan bod komen in projecten, en binnen verschillende lessen of vakken. Uiteindelijk is het doel om duurzaamheid een vaste plaats te geven in het curriculum. Tips voor de docenten Doe mee aan (inter)nationale dagen zoals de Dag van de Duurzaamheid of Warmetruiendag. Bedenk hoe je leerlingen kan stimuleren om zelf in actie te komen rond duurzaamheid. Gebeurt dit al genoeg in het curriculum? Stimuleer leerlingen om een nieuwsgierige en onderzoekende houding aan te nemen tegenover duurzaamheidsthema s. Benut het schoolgebouw, de bedrijfsvoering en de buitenruimte van de school om te leren over duurzaamheid. Betrek lokale organisaties of bedrijven bij onderwijs over duurzaamheid. Laat leerlingen bijvoorbeeld werken aan duurzaamheidsvragen van externe opdrachtgevers. Figuur 9: De 'circle of life' van Nordwin, waarin diverse lessen, thema s en de bedrijfsvoering van de school bij elkaar komen. SME, afdeling Onderwijs: Expertisecentrum Duurzaamheid op School 46
HET ZILVEREN CERTIFICAAT Als jullie het eerste deel van stap 5 hebben uitgevoerd (inventarisatie, bespreken van resultaten en verbeterplan opstellen), kan de audit voor het Zilveren certificaat aangevraagd worden. Het moet mogelijk zijn het niveau Brons binnen één jaar na de start te behalen. Jullie kunnen de begeleider vragen om vlak voor het indienen van de documenten nog even mee te kijken, om de kans op een succesvolle audit te vergroten. Om de audit aan te vragen moet de informatie in het digitale werkboek aangevuld worden. Vul stap 5 in en actualiseer ook de informatie over de andere stappen (stap 1 tot en met 4). Waarschijnlijk hebben jullie inmiddels immers een nieuw actieplan voor het nieuwe schooljaar, is de Eco-scan opnieuw uitgevoerd (dit gebeurt jaarlijks) en is de samenstelling van het Eco-team gewijzigd. Met de knop audit aanvragen onderaan stap 5 in het digitale werkboek kan je de auditaanvraag vervolgens versturen naar Eco-Schools Nederland. Na het aanvragen van de audit, gaat een auditeur ermee aan de slag. De audit voor het Zilveren certificaat is, net als de audit voor het Bronzen certificaat, een deskaudit: de audit vindt plaats op kantoor bij Eco- Schools Nederland. Er komt dus niet iemand naar school toe. Een auditeur van Eco-Schools Nederland bekijkt de documenten aan de hand van de criteria van Eco-Schools (zie Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.) en schrijft een auditrapport met de bevindingen en aanbevelingen. Binnen twee weken krijgen jullie de uitslag van de audit. Bij goedkeuring ontvangt jullie school het Zilveren certificaat. Als jullie het Zilveren certificaat toegekend krijgen, wordt in overleg met jullie en jullie begeleider bepaald of het auditrapport en certificaat worden toegezonden of dat er van de uitreiking een feestelijk moment gemaakt wordt. Veelal wordt voor het laatste gekozen, in aanwezigheid van pers en gemeentebestuur. Tips voor het Eco-team Maak een feestje van de uitreiking van het Zilveren certificaat. Er is (waarschijnlijk) hard gewerkt om dit te bereiken; daarvoor mogen het Eco-team én de docenten best in het zonnetje worden gezet! Combineer de uitreiking van het Zilveren certificaat met een begeleidersbezoek waarbij jullie vooruitblikken op de laatste stappen naar de Groene Vlag (zie Tabel 2, pagina 29). Handboek voor Eco-teams Schooljaar 2019-2020 47