Den Haag, 30 mei 2013 Geachte leden van de Commissie Veiligheid en Justitie, Als burgemeesters van acht betrokken gemeenten (Breda, Tilburg, Arnhem, Berkelland, Hoorn, Alkmaar, Den Helder en Heerhugowaard) samen met de Provincie Noord-Holland en de Kamer van Koophandel Noord-West-Holland, was het Masterplan Gevangenissen DJI van staatssecretaris Teeven aanleiding om een second-opinion-onderzoek uit te laten voeren door bureau De Strategie Compagnie (DSC) uit Amsterdam. Een onderzoek naar wat nu de werkelijke effecten zijn van die plannen. Gaan die nu wel of niet de voorgespiegelde bezuinigingen brengen? Is de aangegeven redelijkheid voor wat betreft regionale werkgelegenheidsimpact inderdaad zo redelijk, zeker wanneer we kijken naar waar de crisis de laatste twee jaar met name heeft toegeslagen. Bezuinigingsplan van staatssecretaris Teeven Structurele besparingen: in 2018 405 miljoen realiseren (= 19% van het huidige budget); 2000 gevangenen worden thuis met een enkelband (elektronische detentie) uitgerust; 26 bestaande penitentiaire inrichtingen sluiten en daarvoor twee nieuwe mega gevangenissen bouwen; 3400 gevangenismedewerkers moeten nieuw werk zoeken, 40% van deze mensen is vijftig jaar of ouder; 30% van de plaatsen (6000) komt te vervallen. Deze maatregelen hebben grote negatieve sociale en maatschappelijke gevolgen: voor het betreffende gevangenispersoneel, dat zeer moeilijk weer aan het werk kan komen in deze tijd; voor de regio s die door deze sluiting worden getroffen; voor gedetineerden die veel minder reïntegratie- en anti-recidiveprogramma s krijgen. Conclusies uit het second opinion -onderzoek DJI vult de taakstelling om tot besparingen te komen in met maatregelen waarvan het merendeel structurele en impactvolle model -wijzigingen betreffen. Een van de maatregelen die DJI meeneemt hierbij is elektronische detentie, wat met de huidige wetgeving (nog) niet is toegestaan. Uit analyse van de second opinion blijkt dat de maatregelen die DJI voorstelt tot 880 fte meer boventallig personeel leiden dan waar DJI vanuit gaat.
Volgens analyse heeft DJI de medewerkers van de te sluiten locatie Tilburg niet meegenomen in de calculaties boventallig personeel, alsmede een aantal af te vloeien personeelsleden in de overheadsfeer. Volgens analyses resulteren de maatregelen die DJI voorstelt tot 75 miljoen teveel aan besparingen ten opzichte van de taakstelling. De huidige maatregelen lijken hierdoor mogelijk te fors. Echter, de maatregelen die DJI voorstelt werken door op de begroting van andere rijksinstellingen en gemeenten, tot wel 583 miljoen aan negatief effect. Bijvoorbeeld: door elektronische detentie nemen de (niet in het Masterplan opgenomen) kosten voor bijstand en reïntegratie met 64 miljoen per jaar toe. Ander voorbeeld: als overtallig geworden medewerkers niet meer aan werk geholpen kunnen worden, dan kost dat tientallen miljoenen (per jaar). Daarnaast zal er een 400 miljoen afschrijvingslast gedragen moeten worden door de Rijksgebouwendienst als gevolg van de maatregelen waar DJI op inzet met het Masterplan DJI. Gezien de additionele effecten lijken de maatregelen wellicht niet de juiste keuze om in het doel bijdragen aan besparingen op de rijksbegroting te voorzien. Deze totale additionele effecten komen uit op 1 miljard euro. De maatregelen hebben naast een landelijk perspectief ook een regionaal verschillende impact. Enkele gebieden worden hierdoor naar verhouding zwaar getroffen, zoals Noord-Brabant, Gelderland, Overijssel en Noord-Holland Noord. In aanvulling hierop is de keuze om locaties te sluiten waar recentelijk nog voor aanzienlijke bedragen (tientallen miljoenen euro s) is geïnvesteerd opmerkelijk. Aanbevelingen uit de second opinion Inzichtelijk maken hoe alternatieve modellen voor het gevangeniswezen zich verhouden tot de keuzes die het Masterplan DJI voordraagt. Onderzoek naar de optimale verhouding gecentraliseerde/decentrale activiteiten lijkt wenselijk. Hiernaast sterk naar laag hangend fruit besparingen kijken (bv. 9-uurs cao aanpassen naar 8-uurs cao), het lean inrichten van processen, en administratieve regels die tot hoge kosten leiden zoals de huidige BHV -normen. Nader onderzoek naar de business case van detentiearbeid is aan te bevelen zodat detentiearbeid vanuit winstgevendheid een bijdrage kan leveren aan de besparingsdoelstelling. De overeenkomst met België (locatie Tilburg) te continueren zolang België structurele tekorten heeft. Onderzoek naar invulling structurele tekorten van andere buurlanden is in dit kader aan te bevelen. Transparantie naar medewerkers en politiek om draagvlak en motivatie tot implementatie van besparingen te optimaliseren. Elektronische detentie Verder constateren de gemeenten dat er een hevige discussie over elektronische detentie (ED, enkelbandjes) is ontstaan. Ook de rechterlijke macht en de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming zijn hierover ronduit negatief. De gemeenten geven aan dat de kosten voor controle en handhaving gigantisch zullen zijn bij ED. De kosten voor werkvoorziening, en als dat niet lukt, voor sociale uitkeringen, worden bij de gemeenten neergelegd. Gelet op deze hoge totale maatschappelijke kosten kan evengoed voor reguliere detentie worden gekozen, omdat deze net zo duur is. De gevangeniscapaciteit die bij het niet-doorgaan van ED nodig is, is 2000 plaatsen.
Effect werkgelegenheid Masterplan DJI per provincie op basis van vestigingsdata (getallen in fte s) Specifiek regionale aspecten a. Noord-Holland Noord: In het Masterplan van staatssecretaris Teeven (pagina 19) wordt aangegeven dat Zaanstad (ca. 750 fte) de capaciteit van Haarlem, Amsterdam en Heerhugowaard vervangt. Men gaat er vanuit, ook gezien de planning, dat Zaanstad wordt gevuld met boventallig personeel uit Amsterdam en Haarlem, dus niet met personeel uit Heerhugowaard. Daar zijn in 2017, als de laatste instellingen Zuyderbos en Amerswiel sluiten, 330 fte s boventallig. En zelfs voor de vestigingen in Haarlem en Amsterdam (samen ca. 1100 fte s) zal het zeer moeilijk zijn de resterende boventallige 350 fte (1100 750 fte) te herplaatsen. Op grond van het Masterplan zullen alle drie de gevangenissen in Heerhugowaard gesloten worden, waardoor 540 arbeidsplaatsen komen te vervallen. Voor wat betreft vernietiging van werkgelegenheid in Noord-Holland Noord hebben de volgende ontwikkelingen al plaats gehad: - Sluiting jeugdgevangeis Doggershoek in Den Helder - 240 fte
- Sluiting Schutterwei in Alkmaar - 80 fte - Vertrek Openbaar Ministerie uit Alkmaar - 150 fte - Vertrek Belastingdienst uit Alkmaar - 300 fte - Indien vertrek meldkamer Noord-Holland - 75 fte De werkgelegenheid in de sector Openbaar Bestuur in Noord-Holland Noord is in een jaar tijd al met 10% afgenomen. De werkloosheid is in het afgelopen jaar in Noord-Holland Noord gestegen met 24%. In Nederland met 16%. Deze werkloosheidsexplosie in Noord-Holland Noord wordt veroorzaak door de grote bouw- en vervoerssectoren in deze regio, die het economisch gezien zeer slecht doen. Vervangende werkgelegenheid is er dus niet of nauwelijks in deze regio. Deze mensen worden dan werkloos. Dat kost enorm veel aan sociale uitkeringen. b. West en Midden Brabant Hoewel het Masterplan zou moeten instaan voor spreiding over het land, zowel in capaciteit als in werkgelegenheid, valt West- en MiddenBrabant, door sluiting van zowel de gevangenis van Tilburg als in Breda zonder penitentiaire inrichting. De in het Masterplan benadrukte ketensamenwerking om recidive terug te dringen is in onze regio daardoor niet langer mogelijk. De gevangenis van Tilburg wordt momenteel geheel rendabel verhuurd aan België. In het Masterplan lijkt dit gegeven geheel uit het oog verloren: sluiting van deze inrichting ligt uit het oogpunt van bezuinigingen geheel niet voor de hand. De bezuiniging op het gevangeniswezen is niet de enige rijksbezuiniging die de werkgelegenheid in West- en Midden-Brabant treft. Van het totaal van zo'n 1.900 rechtstreekse arbeidsplaatsen van rijksdiensten in Midden-Brabant zijn er het afgelopen jaar al ruim 500 verdwenen en staan er nu vanuit gevangeniswezen en belastingsdienst alweer ruim 800 ter discussie. De gevolgen van de bezuinigingen op de zelfstandige bestuursorganen, zoals UWV laten wij hierbij nog buiten beschouwing. De werkloosheid is in Midden-Brabant in 2012 met 27% toegenomen (Nederland 16%). Ook in West Brabant nam de werkloosheid harder toe dan het landelijk gemiddelde, zeker in de gemeente Breda, waar het werkeloosheidspercentage steeg van 5,4% (2011) naar 8,1 % (2012), ten opzichte van een landelijk gemiddelde van 6,4% (2012). In de periode maart 2012 tot maart 2013 steeg het aantal werklozen in Breda verder met ruim 31%. Het oog voor de menselijke maat wordt gemist. De wens om medewerkers binnen het gevangeniswezen te herplaatsen is voor de zuidelijke regio onhaalbaar zonder menselijke drama's. Gewoonweg uitgaan van een regio-overstijgende mobiliteit is onrealistisch, gelet op dat in de praktijk gezinnen met veelal tweeverdieners voor gedwongen keuzes komen te staan tussen ontslag of verhuizing. Iets wat in de huidige arbeids- èn woningmarkt tot regelrechte drama's leidt. In het voorliggende Masterplan is overigens niet alleen in economisch opzicht geen sprake meer van een evenredige spreiding van penitentiaire voorzieningen over het land. Het gepresenteerde spreidingsplan voorziet in welgeteld twee inrichtingen in het gebied Brabant en Zeeland, tegenover een veelvoud hiervan in de randstad. Eerder stelde de minister in Brabant een Taskforce in voor de aanpak van criminaliteit in Brabant, omdat de Brabantse cijfers op dit gebied niet onderdoen voor die van de randstad. c. Gelderland PI Arnhem, lokatie De Berg, ook bekend als de Koepel van Arnhem, is een paar jaar geheel gerenoveerd. Kosten nog moeite is gespaard om de markante Koepel terug te brengen in de monumentale staat. Binnen PI Arnhem wordt veel geïnvesteerd in projecten die wezenlijk bijdragen aan een betere terugkeer na detentie en werken aan een vermindering van recidive.
In de Gelderse Regio Achterhoek is het particuliere Forensisch Psychiatrische Centrum Oldenkotte een grote werkgever die belangrijk is voor de lokale en regionale economie. Berkelland en de hele Achterhoek hebben te maken met bevolkingskrimp en een oplopende werkloosheid. Het kan anders, het kan beter. FPC Oldenkotte hoeft niet te sluiten als de tijdelijke plaatsen (Tenders) volgens plan worden afgebouwd. In 2018 zijn er dan voldoende plaatsen in de FPC s (TBS klinieken) en is er geen overcapaciteit meer. Het onderzoek met een petitie worden op 4 juni aangeboden aan de Vaste Kamercommissie voor Veiligheid en Justitie. Contactpersonen: Gemeente Heerhugowaard Burgemeester Han ter Heegde h.ter.heegde@heerhugowaard.nl tel. 072-5755318 Anouchka de Haan a.dehaan@heerhugowaard.nl tel. 072-5755442 Hans Jansen h.jansen@heerhugowaard.nl tel. 072-5755665 Gemeente Tilburg Theun van den Boer theun.van.den.boer@tilburg.nl tel. 013-5428819 Gemeente Breda Team communicatie tel. 076-5299108 Gemeente Arnhem Susanne Boerhof susanne.boerhof@arnhem.nl tel. 026-3775906 Gemeente Berkelland Arjan van Faassen a.van.faassen@gemeenteberkelland.nl,tel. 0545-250586