Kinderen met een handicap op de schoolbanken Ouders van een kind met een handicap moeten vaak een moeilijke weg bewandelen met veel hindernissen en omwegen om voor hun kind de geschikte onderwijsvorm of school te vinden. Veel dromen gaan verloren en veel zorgen komen hiervoor in de plaats. Is ons kind beter gebaat bij een gespecialiseerde opvang zoals het buitengewoon onderwijs? Of geef ik mijn kind met een handicap meer kansen in het gewoon onderwijs? Voor veel ouders van een kind met extra zorgen is dit een beslissing die niet over één nachtje slapen kan genomen worden. Ook de Minister van Onderwijs F. Vandenbroucke heeft zich over deze vraag gebogen. Een beleidsnota over de hervormingen van het onderwijs voor kinderen met speciale noden ligt nog ter discussie. Maar de vraag blijft of het door de hervormingen gemakkelijker zal worden voor ouders om een keuze tussen gewoon en buitengewoon onderwijs te maken. Bovendien, zal je als ouder nog steeds de keuze hebben tussen gewoon en buitengewoon onderwijs? GEWOON ANDERS - ANDERS GEWOON De vraag over gewoon of buitengewoon onderwijs wordt vooral gesteld bij kinderen die anders zijn, anders door de nood aan extra ondersteuning, anders door het hebben van een handicap. Waarom die keuze tussen gewoon en buitengewoon onderwijs meer en meer op tafel komt, heeft o.a. te maken met de veranderende kijk op handicap. Vroeger werd vooral gekeken naar wat een kind met een handicap allemaal NIET kon: niet zelfstandig lopen, minder duidelijk spreken, moeite met nauwkeurig werken, op een verkeerde manier met andere kinderen omgaan Het niet kunnen zoals de anderen resulteert in ons onderwijssysteem nog steeds gemakkelijk in een doorverwijzing naar het buitengewoon onderwijs. Maar geleidelijk aan wordt geprobeerd om naast al die beperkingen ook oog te hebben voor hetgeen een kind met een handicap wel goed kan bv. goed tekenen, anderen helpen, geboeid kunnen vertellen Ook wordt er steeds meer aandacht besteed aan de omgeving van het kind: welke mogelijkheden en groeikansen kan een bepaalde context wel of niet bieden waardoor de handicap van mijn kind minder een struikelblok vormt? De aanwezigheid van een lift in een school neemt bijvoorbeeld voor een kind in een rolstoel een hele grote beperking weg in vergelijking met een schoolgebouw vol kleine niveauverschillen en zonder lift. Deze nieuwe kijk op handicap en de omgeving zorgt ervoor dat meer en meer ouders vinden dat ook hun kind met een handicap het recht heeft om school te lopen in het gewoon onderwijs, mits ondersteuning en mits andere verwachtingen. RECHTEN!? Over welke rechten spreken we dan heel concreet in de zoektocht naar een geschikte school voor een kind met een handicap? 1
Om te beginnen heeft elk kind recht op kw aliteit svol onderw ijs d.w.z. onderwijs dat recht doet aan een optimale ontwikkeling van het kind, ongeacht de eigen mogelijkheden en beperkingen, de onderwijsstructuur, de onderwijsvorm of het onderwijsniveau waarin het zich bevindt. Dit kan betekenen dat een kind met een handicap, gezien zijn individuele situatie en context, meer mogelijkheden tot ontplooiing zal krijgen in het buitengewoon onderwijs. Maar misschien kan dit kwaliteitsvol onderwijs evengoed of beter bereikt worden in het gewoon onderwijs. Het belang van het kind staat in deze keuze voorop en dit kan voor ieder kind verschillend zijn. Ouders moeten dus het recht hebben om te kunnen kiezen naar welke school ze hun kind met een handicap willen sturen. In de praktijk is het echter vaak een hele zoektocht om een school te vinden die open staat voor een kind met een handicap. Of een school hiervoor open staat, hangt sterk af van de mate waarin ze ondersteund wordt door mensen die ervaring hebben met kinderen met een handicap (bv. leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs of hulpverleners). Welke keuze ouders ook maken, ze hebben recht op respect voor hun keuze. Ouders die kiezen om hun kind met een handicap in het gewoon onderwijs school te laten lopen (m.a.w. geïntegreerd of inclusief onderwijs*), mogen niet met een schuldgevoel opgezadeld worden omdat ze de school voor een uitdaging plaatsen. Anderzijds is kiezen voor het buitengewoon onderwijs ook niet gelijk aan kiezen voor de gemakkelijkste weg. ALLES OP EEN RIJTJE Om na te gaan welke school de beste leer- en ontwikkelingsomgeving is voor een kind met een handicap, moeten er eerst enkele vragen beantwoord worden. Ten eerste moet er een correcte inschatting van de speciale onderwijsbehoeften van het kind gebeuren, m.a.w. wat heeft het kind nodig om zich zo volledig mogelijk te kunnen ontwikkelen? Vervolgens moet gekeken worden welke school hiervoor het best in aanmerking komt om tegemoet te komen aan de behoeften van het kind? Volgende vraag kan dan zijn of de school deze zorg wel voldoende op zich kan nemen, indien ouders kiezen voor gewoon onderwijs. Verder moet, naast het bepalen van de draagkracht van de school, ook nagedacht worden over de draagkracht van de ouders. Welke rol willen en kunnen zij opnemen in het schoolgebeuren van hun kind? Maar uiteindelijk moet een keuze voor gewoon of buitengewoon onderwijs vooral genomen worden in het belang van het kind. Waar voelt het kind met een handicap zich het best? Speciale onderwijsbehoeften Een correcte inschatting van de speciale onderw ijsbehoeften houdt in dat men nagaat op welke vlakken het kind met een handicap meer of minder ondersteuning nodig heeft. Deze taak is voor een groot deel weggelegd voor het CLB (Centrum voor Leerlingbegeleiding). Ook andere ondersteunende diensten zoals thuisbegeleidingsdiensten of doorverwijzingdiensten spelen hierin een belangrijke rol. Zij kunnen een duidelijk beeld geven over de mogelijkheden en beperkingen van het kind en zij kunnen de ouders wegwijs maken in allerlei voorzieningen. 2
Ten slotte mogen ook de ouders niet vergeten worden in het bepalen van de behoeften van hun kind. Al te dikwijls wordt over het hoofd gezien dat zij de eerste deskundige zijn om de mogelijkheden van hun kind in te schatten. De nood aan ondersteuning kan echter ook veranderen naarmate het kind ouder wordt of naarmate de school andere eisen stelt. Bij het inschatten van de onderwijsbehoeften is het belangrijk dat de volledige ontwikkeling van het kind in acht wordt genomen. Naast het verwerven van kennis, is ook de sociale en emotionele ontplooiing een belangrijk deel van de ontwikkeling. De school Wanneer de ondersteuningsnood van het kind in kaart is gebracht, kan gezocht worden welke school het best kan inspelen op deze noden. Bij een school voor buitengewoon onderwijs is het doorgaans veel gemakkelijker om op voorhand te kunnen inschatten of ze aan de noden van het kind met een handicap kunnen voldoen. Bij een gewone school zal dit veel moeilijker zijn omdat zij hierin nog weinig ervaring hebben. Nochtans wil dit niet zeggen dat ze minder in staat zouden zijn om een kind met extra noden op te vangen. De opvang is alleen nog niet ingebed in de structuur van de school en moet daardoor meer individueel en stap voor stap bekeken worden. Is een school verplicht om een kind met een handicap op te nemen? In het buitengewoon onderwijs komt het zelden voor dat een kind met een handicap wordt geweigerd, al kan het wel op een wachtlijst komen te staan. Een school voor gewoon onderwijs daarentegen kan een kind met extra noden weigeren als ze denkt te weinig deskundigheid in huis te hebben of niet die ondersteuning kan bieden die het kind met een handicap nodig heeft. Scholen kunnen dus het argument aangeven dat ze te weinig draagkracht hebben. Maar hoe wordt die draagkracht van een gewone school juist bepaald? Of een school bereid is om een kind met een handicap op te nemen kan afhangen van veel zaken zoals de deskundigheid van de zorgcoördinator, de aanwezige kennis over een bepaalde handicap, het enthousiasme of de persoonlijke ervaringen van een leerkracht, de mate van mogelijkheid om met het buitengewoon onderwijs samen te werken Criteria om de draagkracht van een school te kunnen bepalen liggen helaas nog niet vast. Los van deze nood aan vastgelegde criteria, is de bereidheid om zich in te zetten als school eigenlijk dé belangrijkste factor in het slagen van zo n project. Op voorhand inschatten welke hindernissen er de kop zullen opsteken en welke oplossingen hiervoor kunnen aangewend worden, is bij het begin niet altijd mogelijk. Vele problemen lossen zich na verloop van tijd ook vanzelf op. Engagement voor het project en de bereidheid om regelmatig rond de tafel te zitten, is veel belangrijker. De ouders Je zal al gemerkt hebben, je moet als ouder sterk in je schoenen staan in de zoektocht naar een geschikte school voor je kind met een handicap. Je moet m.a.w. ook als ouder voldoende draagkracht hebben. Deze draagkracht kan in ieder geval verhoogd worden door extra informatie, door extra ondersteuning en door voldoende betrokkenheid. 3
Ten eerste heb je als ouder nood aan informatie. Ouders moeten veel meer informatie krijgen i.v.m. de mogelijkheden voor een kind met een handicap in het onderwijs. Op welke ondersteuningsvormen heb ik recht? Hoe en bij wie moet ik dit aanvragen? Wat als het niet gaat? Kan een school zomaar weigeren? Duizend-en-één vragen komen bovendrijven en het is niet altijd gemakkelijk om hier een juist antwoord op te geven. Naast het recht op informatie, hebben ouders ook het recht op ondersteuning bij het nemen van al deze beslissingen en het bepalen van de best mogelijke schoolloopbaan voor hun kind met een handicap. Is het normaal dat ik soms heel erg twijfel of ik wel de juiste beslissing heb genomen? Vraag ik niet teveel van het gewoon onderwijs? Wat zullen anderen zeggen als mijn kind naar het buitengewoon onderwijs gaat? Deze ondersteuning is niet enkel nodig bij scharniermomenten zoals de keuze van een school of de overgang van kleuter naar lager onderwijs maar blijft belangrijk gedurende de hele schoolloopbaan van het kind. Ook hier is een belangrijke taak voor het CLB weggelegd, naast andere advies- en begeleidingsinstanties die betrokken kunnen zijn. Verder moet elke ouder van een kind met een handicap ook het recht hebben om betrokken te worden in het hele gebeuren. Ouders moeten beschouwd worden als evenwaardige partners in het bepalen van de schoolloopbaan van hun kind. Ouders die kiezen voor inclusief onderwijs, zijn sowieso vaak de drijvende kracht achter het hele project en moeten dan ook gezien worden als een volwaardig lid van het ondersteuningsteam. Maar het blijft ook voor hen belangrijk om te weten welke vorm van participatie of verantwoordelijkheid ze hebben binnen het schoolgebeuren. Ouders moeten niet belast worden met taken die prioritair door professionele hulpverleners kunnen worden opgevangen. Ten slotte is het ook belangrijk te benadrukken dat ouders het recht hebben te kiezen welke rol ze willen en kunnen opnemen wat betreft de schoolloopbaan van hun kind met een handicap. Ook voor ouders kan de lat niet voor iedereen even hoog liggen. Het kind Het kind met een handicap zelf kan niet over het hoofd worden gezien bij zo n keuze. Het spreekt voor zich dat de keuze in de eerste plaats in het belang van het kind moet genomen worden. Kan het en wil het naar een gewone school gaan? Is het kind voldoende weerbaar? Wordt het kind gepest of niet? Kan het kind met een handicap zichzelf zijn in die bepaalde omgeving? Voelt het zich goed in de klas? Vanuit EVO willen wij onze taak opnemen om ouders dichter te brengen bij het soort onderwijs dat nodig is voor hun kind met speciale noden. Bij dit artikel hoort de getuigenis van een moeder die voor haar dochter koos voor het inclusief onderwijs. In ons volgend nummer Evocatief ouders voor ouders komt het lager onderwijs aan het woord. 4
Wie zelf vragen of suggesties heeft, kan ons altijd contacteren via mail projectinclusiefonderwijs@skynet.be of via het nr. 09/222 86 73. Geïntegreerd onderwijs (GON) is een samenwerkingsverband tussen het gewoon en het buitengewoon onderwijs. Leerlingen met een handicap (en hun leerkrachten) in het gewoon onderwijs krijgen enkele uren per week ondersteuning van een begeleider uit het buitengewoon onderwijs. Gon-leerlingen moeten wel de eindtermen van het gewoon onderwijs halen. Het recht op deze extra ondersteuning hangt af van een attest buitengewoon onderwijs, dat een CLB kan uitschrijven. Inclusief onderwijs gaat uit van de gedachte dat vooral de school zich moet aanpassen aan de diversiteit of de handicap van een kind. Bij inclusief onderwijs is het niet de bedoeling dat de ontwikkelingsdoelen of eindtermen worden gehaald. Er kan m.a.w. geen getuigschrift of diploma behaald worden. Belangrijk zijn de sociale doelen en het kunnen opgroeien in een normale omgeving. Inclusief onderwijs richt zich vooral naar kinderen met een verstandelijke handicap en is in Vlaanderen momenteel nog beperkt tot een 50-tal kinderen. 5
This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.