Het stormt in de polder Een anticiperende kijk op het zorglandschap Volledig rapport lezen of meestormen? nieuwzorglandschap.nl #nieuwzorglandschap
Januari 2013 PinkRoccade Healthcare, PharmaPartners, Benthurst & Co Auteur: Gillis Jonk, Benthurst & Co Concept, grafische vormgeving & infographics: Vechtlust Communicatie, Amsterdam Tekstredactie: Margriet van Lingen, PharmaPartners en Vechtlust Communicatie Fotografie: Alex de Groot, Amsterdam Druk: Zwaan printmedia, Wormerveer
Het stormt in de polder Een anticiperende kijk op het zorglandschap Meer en betere zorg met minder geld, dat is een enorme uitdaging. Vooralsnog nemen de zorgkosten juist toe, onder meer door vergrijzing en ongezonde leefstijl. Het oplossen van het zorgvraagstuk vraagt om fundamentele veranderingen. Is ons grootste ideaal nu het oplossen van probleempunten in de zorg, of kiezen we voor een structurele aanpak en werken we aan een gemeenschappelijk doel dat alle zorgpartijen verbindt? Een zorgvisie die consistent en consequent wordt uitgedragen door alle betrokkenen is een absolute voorwaarde om verbeteringen in de zorg mogelijk te maken. PinkRoccade Healthcare en PharmaPartners, twee grote zorg-it organisaties die samenwerken binnen Total Specific Solutions en actief zijn in alle segmenten van de zorg, willen met het rapport Het stormt in de polder een bijdrage leveren aan het formuleren en realiseren van een toekomstbestendige zorgvisie. Het volledige rapport is te downloaden op nieuwzorglandschap.nl 3
DE ZORGMARKT KENT VERSCHILLENDE VRAAG-AANBOD RELATIES VERZEKERAARS MAATSCHAPPIJ Delegeert & reguleert Reguleert (o.a. kwaliteit) Verkopen zorg in bulk Verkopen verpakte solidariteit Leveren zorg ZORGVERLENERS ZORGGEBRUIKERS POTENTIËLE ZORGGEBRUIKERS
DRIE DOORSLAGGEVENDE FACTOREN Vele factoren maken verbetering van de zorg moeilijk. Neem bijvoorbeeld het gegeven dat zowel individuele zorggebruikers als de maatschappij klant zijn van de zorg. Beide beschikken (nog) niet over de middelen om zich als volwaardige, kritisch zorginkopende klant op te stellen. Hierdoor is er geen natuurlijke balans tussen vraag en aanbod. Echter, drie factoren zijn doorslaggevend: 1 Operationele fragmentatie In vergelijking tot andere industrieën is de zorg operationeel sterk gefragmenteerd. Bovendien bestaat binnen al die praktijken, afdelingen en instellingen een grote mate van autonomie. 2 Veranderen is ingewikkeld Alle fundamentele verbetertactieken specialisatie, gerichte schaalvergroting, verschuiven van handelingen over de verlengde zorgketen, integraal gebruik van medisch/ farmaceutisch-inhoudelijke informatie grijpen diep in op het werk en de werkwijze van professionals. Dit maakt de uitdaging om te veranderen buitengewoon ingewikkeld. 3 Gebrekkige zorginfrastructuur Het ontbreekt de zorg aan de benodigde zorginfrastructuur om verbetertactieken überhaupt te kunnen uitvoeren. Hierdoor dreigt de kans op mislukken voordat er goed en wel begonnen is. Opportunisme ligt op de loer. HET IDEALE ZORGLANDSCHAP 5
LEER VAN ANDERE SECTOREN Door de uitzonderlijk grote uitdaging om te veranderen én het gebrek aan zorginfrastructuur ligt de zorg als sector qua ontwikkeling achter op verschillende andere industrieën. Laten we deze achterstand gebruiken om inspiratie op te doen uit andere industrieën zoals de autoindustrie en het grootwinkelbedrijf. 15 Standaardisering als sleutel van succes In de automobielindustrie en verschillende andere maakindustrieën ontwerpen en produceren verschillende lagen van gespecialiseerde bedrijven gezamenlijk en simultaan auto s en vrachtwagens. Dit is mogelijk door sterk gestandaardiseerde infrastructuur, en samenwerk- en inkoopplatforms. Zoiets is ook in de zorg gewenst. Door de eerste- en tweedelijnszorg samen te brengen én de zorggebruiker echt te betrekken. Zonder infrastructuur zal de zorg blijven hangen in een sequentiële aanpak. FORD LANG GELEDEN BEDRIJFSINFRASTRUCTUUR FORD ANNO NU BEDRIJFSINFRASTRUCTUUR Ontkoppel kennis van fysieke handelingen De meeste industrieën hebben grote vooruitgang geboekt in het onafhankelijk van elkaar optimaliseren van fysieke handelingen en het gebruik van kennis en informatie. Amazon.com koppelde de logistiek van boeken- en cd-verkoop bijvoorbeeld los van het zoeken naar interessante werken. Beide werden hierdoor efficiënter en beter. De zorgsector is buitengewoon kennis- en informatie-intensief, maar kent nog een sterke koppeling tussen fysieke handelingen, en kennis en informatie. Ontkoppeling biedt nog bijzonder veel verbeterpotentieel voor de zorgsector. 6
Schaalvergroting voor efficiëntere dienstverlening Winkelketens bewijzen wat schaalvergroting kan betekenen voor consumenten. De grotere supermarktfilialen bijvoorbeeld, kunnen in de gehele dagelijkse behoefte van consumenten voorzien met een ruime keuze aan producten en extra diensten zoals winkelwagentjes, parkeermogelijkheden, receptsuggesties en dergelijke. De schaalgrootte van het netwerk van filialen biedt bovendien de mogelijkheid om efficiënte distributienetwerken op te zetten en scherp in te kopen. Het resultaat voor de consumenten is een ruime keuze van zeer betaalbare en kwalitatief goede producten. Dit komt met name door de effectieve regie over de keten waardoor het koopgedrag van klanten goed in kaart is gebracht. In de zorg is deze ontwikkeling pas net begonnen. FUNDAMENTELE VERANDERING VAN DE ZORG: HOE? Geef richting aan de veranderagenda Gezien de omvang van de uitdaging om te veranderen én de grote verscheidenheid aan betrokken partijen is een duidelijke doelconfiguratie een vereiste om verschillende initiatieven van de juiste convergerende richting te voorzien. Zo n doelconfiguratie en de dialoog hierover zijn nooit af, maar constant in beweging. Realiseer de noodzakelijke zorginfrastructuur De juiste zorginfrastructuur in de vorm van processen, standaarden en IT-ondersteuning is een absolute voorwaarde om de belangrijkste verbetertactieken in de zorg mogelijk te maken. Deze infrastructuur moet voorzien in het uitwisselen van medisch-inhoudelijke informatie, data mining, (multidisciplinair) samenwerken aan diagnoses, behandelplannen en de uitvoering ervan, het betrekken van (potentiële) zorggebruikers en het breed inzetten van inhoudelijke kennis over de zorgketen. Schep de juiste condities De uitdaging om te veranderen is dermate omvangrijk dat er speciale condities nodig zijn om tot veranderingen te kunnen komen. Neem bijvoorbeeld marktwerking in de zorg. Is deze te ver doorgeschoten, of moet de overheid de teugels nog verder laten vieren? Bovengenoemde factoren - richting geven, infrastructuur realiseren en juiste condities scheppen - zijn onderling afhankelijk van elkaar. Met name de doelconfiguratie voor de zorg is van belang, omdat de zorginfrastructuur en de benodigde condities hiervan worden afgeleid. Het is daarom belangrijk dat de doelconfiguratie met de juiste ambitie wordt geformuleerd en voldoende richting kan geven. 7
DOELCONFIGURATIE, EEN AANZET Op basis van fundamentele verbetertactieken voor de zorg en inspiratie uit andere industrieën lijken de volgende onderdelen minimaal noodzakelijk in de doelconfiguratie voor de zorg: Maak breed gebruik van de medisch-inhoudelijke gegevens Op dit moment wisselen professionals voornamelijk medisch-inhoudelijke informatie uit om een veilige behandeling van individuele zorggebruikers zeker te stellen. De potentiële waarde van deze informatie voor de maatschappij wordt niet of nauwelijks gebruikt. De mogelijkheid om gegevens over de EPD s van zorgpraktijken en organisaties heen te correleren en aggregeren is absoluut essentieel voor het fundamenteel verbeteren van de zorg. HEALTH BOOK PRIVACY MIJN MEDICIJN MIJN LABORATORIUM UITSLAG 8
Gebruik de zorgkennis over de keten heen De inzet van zorgkennis is in het huidige stelsel nog erg gebonden aan individuele zorgprofessionals. In de toekomst heeft uitbreiding op drie manieren plaats. Allereerst gaan zorgprofessionals hun kennis met behulp van nieuwe technologie ongeacht hun fysieke locatie inzetten. Daarnaast ontsluit technologie de collectieve kracht van zorgprofessionals doordat zij gezamenlijk kunnen werken aan diagnoses, behandelplannen en de uitvoering ervan. Tot slot faciliteert technologie het systematisch bijhouden van zorguitkomsten in relatie tot medische diagnoses. Zo ontstaat een kennissysteem dat de basis kan zijn voor substantiële verbeteringen van de zorg. Betrek de zorggebruiker en zijn omgeving Een belangrijke factor in het vergroten van de zorgcapaciteit is het betrekken van de patiënt en zijn omgeving in het zorgproces. Dit vereist een nieuw en veilig kanaal voor communicatie met de patiënt en zijn omgeving. En met name de elektronische ondersteuning hiervan. Denk aan Healthbook-achtige oplossingen die nauw integreren met de systemen van zorgprofessionals en aan het verbinden van persoonlijke medische apparaten en zorgtoepassingen voor smartphone. Dubbel opgeschaalde en multidisciplinaire eerstelijnszorg Een van de grootste veranderingen die nodig is om de zorg beter te maken is de reorganisatie van de eerstelijnszorg. Huisartsgroepen kunnen uitgroeien tot netwerken van geïntegreerde, multidisciplinaire en samenwerkende eerstelijnszorgorganisaties. Organisaties die in staat zijn handelingen van de tweede lijn over te nemen en regie te voeren voor patiënten over de keten heen. Ook het faciliteren van opsporing en gerichte preventie in de potentiële populatie van zorggebruikers is een taak van deze nieuwe geïntegreerde eerstelijnszorgorganisaties. Verticaal geïntegreerde zorgorganisaties In de discussie rond grotere zorgorganisaties worden zorginstellingen vaak afgezet tegen kleinschalige zorg in de wijk. Die laatste zou een superieure manier zijn om de zorg op de werkelijke zorgvraag af te stemmen. Hoewel dit ogenschijnlijk waar is, betekent het niet dat daarmee de grotere zorgorganisatie verouderd is. Integendeel: de concentratie van kennis en het investeringsvermogen van grotere zorgorganisaties is een formidabele kracht op zich. Laten we de voordelen van beide configuraties verenigen, zodat de grote zorgorganisaties met al hun kennis en expertise de wijkzorg kunnen ondersteunen. 9
37 Het ideale zorglandschap Deze onderdelen van een verbeterd zorglandschap laten zich samenvoegen tot een ideaal zorglandschap met 4 aggregatie niveaus: Landelijke specialisatie en schaal: apotheekgroepen, super specialistische zorginstellingen, laboratoria en diagnostische centra zullen zich vanwege hun schaalgrootte gevoeligheid en uniciteit op landelijke niveau organiseren. LANDELIJK REGIONAAL WIJK FARMACIE GROEPEN SUPERSPECIALISTISCHE ZORGINSTELLINGEN LABORATORIA EN DIAGNOSTISCHE CENTRA NETWERKEN VAN KLINIEKEN EN GEFOCUSTE ZORGINSTELLINGEN Regionale beschikbaarheid: netwerken van gespecialiseerde zorgorganisaties zullen de balans verzorgen tussen specialisatie, schaalgrootte, en regionale beschikbaarheid van zorg. Ook zullen zij hun kennis ten gelde maken over de keten heen richting de eerste lijn en (potentiele) zorggebruikers. AAN HUIS GEÏNTEGREERDE EERSTELIJNS ZORGINSTELLINGEN THUIS LEVERING VAN MEDICIJNEN GERICHTE GEÏNTEGREERDE EERSTELIJNS ZORGINSTELLINGEN E-HEALTH / OPSPORING / ZELFDIAGNOSE / ZELFBEHANDELING / ZELFMONITORING EN OPSPORING THUIS VERZORGING Wijk multidisciplinariteit: dubbele schaalvergroting van zowel de zorg instelling als van het netwerk van zorginstellingen zal de eerstelijnszorg tot een efficiënte multidisciplinaire zorgverlener maken die in staat is de zorgketen te regisseren en de zorgkennis in de keten optimaal aan te wenden. Zorg aan huis: een sterk groeiend deel van de zorgverlening zal bij de zorggebruiker thuis gaan plaatsvinden. Levering van medicijnen aan huis is slechts een begin. E-health zal een belangrijk deel van de zorgketen en vooral ook zorgkennis bij de zorggebruiker thuis kunnen brengen. Ook de inzet van zorgprofessionals aan huis kan hierdoor nog beter benut worden. Een doelconfiguratie is geen statisch gegeven. Voortschrijdend inzicht en nieuwe ontwikkelingen vereisen continue weging en bijstelling van de uitgangspunten. Bovenstaande aanzet zal in de toekomst dan ook nog wel de nodige wijzigingen ondergaan. 10
HOE VERDER? De uitdaging om de Nederlandse zorg te veranderen is dermate groot en ingewikkeld dat het niet mogelijk is veranderingen in één keer stelselbreed door te voeren. In plaats daarvan zullen gerichte initiatieven stapsgewijs tot verbetering moeten leiden. Gelukkig is de zorgsector al zeer actief met dergelijke initiatieven op tal van gebieden. Moedig de initiatiefnemers aan, deel en vier de successen en volg het goede voorbeeld. Steun initiatieven gericht Daarnaast is het noodzakelijk om ondervertegenwoordigde initiatieven die wel van doorslaggevend belang zijn, gericht te steunen. In woord en daad. Met name initiatieven die zijn gericht op het creëren van een zorginfrastructuur sterven nog al eens in stilte. Terwijl juist dit soort initiatieven van vitaal belang is. De dialoog rond de doelconfiguratie voor de zorg kent bijvoorbeeld geen natuurlijke eigenaar onder de zorgverleners maar is wel cruciaal. Ook het gebruik van medisch-inhoudelijke informatie is zo n overkoepelend maatschappelijk dossier. Een ander voorbeeld van een initiatief dat speciale aandacht en stimulans verdient, is de organisatie van een opgeschaalde, keten regisserende, multidisciplinaire eerste lijn. Schep de juiste condities Minstens zo belangrijk voor een samenhangende zorgvisie is het scheppen van de juiste condities om bovenstaande initiatieven te laten floreren. Dit vereist een genuanceerde kijk op marktwerking. Het is niet de vraag of marktwerking beter is dan centrale regie. Laten we vooral kijken naar waar marktwerking een positieve bijdrage kan leveren en waar centrale regie nodig is om de beoogde doelen te bereiken. Alleen op die manier is te voorkomen dat een onhoudbare stijging van de zorgkosten dwingt tot verschraling van het zorgaanbod, vermindering van de zorgbeloning, en grotere eigen bijdragen. Doe mee aan de discussie PinkRoccade Healthcare en PharmaPartners nodigen u uit om deel te nemen aan de discussie, die wij via bijeenkomsten en online via www.nieuwzorglandschap.nl gaan voeren met alle partijen die hieraan hun bijdrage willen leveren. 11
Auteurs PinkRoccade Healthcare en PharmaPartners, twee grote zorg-it organisaties die samenwerken binnen Total Specific Solutions en actief zijn in alle segmenten van de zorg, willen met het rapport Het stormt in de polder een bijdrage leveren aan het formuleren en realiseren van een toekomstbestendige zorgvisie. Het zorgvisie rapport kwam tot stand in nauwe samenwerking met Benthurst & Co, strategy realization. Paul de Lugt, PharmaPartners Ivo Cerfontaine, PinkRoccade Healthcare Gillis Jonk, Benthurst & Co paul.de.lugt@pharmapartners.nl ivo.cerfontaine@pinkroccade.nl gillis.jonk@benthurst.com www.pharmapartners.nl www.pinkroccade-healthcare.nl www.benthurst.com