Een leerling als een ander? De complexiteit van leerlingen met ASS in een schoolomgeving Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen Studievoormiddag Politeia-Go!, Schaarbeek, 21 november 2012 Prevalentie Meeste recente studies komen uit rond 0,6 à 0,7 % Ca. 1/150 3 à 4 jongens/1 meisje Enkele Britse en Amerikaanse studies komen uit boven de 1% 1
Verstandelijke beperking en ASS Vroeger: 70 à 80 % Vandaag eerder 50 % Sommige studies komen uit op 25 à 30 % 60,22 /10.000 Vlaanderen: ca. 37.340 personen met ASS Ca. 6850 daarvan zijn leerlingen Maar: aantal leerlingen met ASS-label in BuO en Gon is meer dan het dubbele! Autismespectrumstoornissen Triade van stoornissen (Wing, 2001): kwalitatieve stoornis in: Sociale interactie Communicatie Verbeelding ----> Stereotiep gedrag Grote heterogeniteit 2
Autism Spectrum Disorder (2013) Autism spectrum disorder in DSM-5, currently or by history, must meet criteria A,B,C and D A. Persistent deficits in social communication and social interaction across contexts, not accounted for by general developmental delays, manifested by all 3 of the following: Deficits in social emotional reciprocity Deficits in nonverbal communicative behaviors Deficits in developing and maintaining relationships appropriate to the developmental level B. Restricted, repetitive patterns of behavior, interests, or activities as manifested by at least 2 of the following: Stereotyped or repetitive speech, motor movements, or use of objects Excessive adherence to routines Highly restricted, fixated interests that are abnormal in intensity or focus Hyper or hypo reactivity to sensory input or unusual sensory interests 3
C. Symptoms must be present in early childhood (but may not become fully manifest until social demands exceed limited capacities) D. Symptoms together limit and impair everyday functioning. ASS op verschillende niveaus bekijken 1. genetisch (genotype) 2. neuro-anatomie 3. neurofysiologie, neurochemie 4. (neuro-)psychologie 5. klinisch beeld, gedragsniveau (fenotype): triade op elk niveau spelen ook omgevingsfactoren een rol Verschillende genen blijken de hersenontwikkeling te beïnvloeden tijdens verschillende periodes van het prenatale en postnatale leven 4
Genetische en omgevingsinvloeden die intrauterine en vroege postnatale hersenontwikkeling beïnvloeden wijzigen wellicht de neurobiologische en neuro-ontwikkelingstrajecten die het klinisch beeld van autisme bepalen (Pardo & Erbhart, 2007) A functional map of ASD D Pinto et al. Nature 2010 doi:10.1038/nature09146 Casanova et al. (2006) meer en kleinere minikolommen die minder compact zijn in hun cellulaire configuratie 5
Informatieverwerking bij ASS Deze bevindingen suggereren dat de informatieverwerking: anders verloopt minder efficiënt verloopt minder integratief verloopt En dit vanaf heel vroeg in de ontwikkeling Autismespectrumstoornissen: neuropsychologie De andere informatieverwerking uit zich ook in Verstoorde Executieve Functies Verstoorde Theory of Mind Gebrekkige Centrale Coherentie En heeft aldus een duidelijke impact op het dagdagelijkse leerproces 6
Autismespectrumstoornissen: informatieverwerking en leren Grote interindividuele verschillen Er wordt weinig spontaan geleerd Vrijwel alles moet worden aangeleerd Nieuwe dingen zijn beangstigend Samenhang wordt moeilijk ontdekt Moeilijke transfer naar andere context Impact van sensorische eigenaardigheden Soms zeer eenzijdige belangstelling Comorbiditeit met andere diagnoses uit de DSM-IV-TR Bij andere stoornissen zoals ADHD is er veel onderzoek hierover Bij autismespectrumstoornissen weinig bestudeerd Niet altijd toegelaten door DSM-IV-TR om dubbele diagnose te stellen, vb. ASS + DCD ASS + ADHD ASS + taalontwikkelingsstoornissen Comorbiditeit met andere diagnoses uit de DSM-IV-TR In de praktijk is er sprake van diagnostische overschaduwing, die we ook terugvinden bij verstandelijke beperking Alles wordt dan toegeschreven aan ASS Toenemende houding in de klinische praktijk om zich niet zoveel van DSM-voorschriften aan te trekken DSM-5 (2013) zal andere regels hanteren In de schaarse studies werd bijna 75% comorbiditeit vastgesteld Gemiddeld kregen de kinderen een 3-tal diagnoses 7
Britse studie bij 12-14 jarigen (Simonoff et al. 2008) Minstens 1 bijkomende stoornis: 70,8% Angststoornis: 41,9% Depressie: 1,4% Gedragsstoornis: 30,0% ADHD: 28,2% Enuresis: 11,0% Encopresis: 6,6% Tourette: 4,8% Chronische ticstoornis: 9,0% Trichotillomanie: 3,9% Noot: motorische problemen en taalstoornissen werden niet onderzocht Schrijfmotoriek: Hellinckx, Roeyers, & van Waelvelde (under review) 300 250 244.39 Number of letters 200 150 100 177.41 175,22 184.05 50 0 DCD ASD+DCD ASD TD Schrijfmotoriek: Hellinckx, Roeyers, & van Waelvelde (under review) 8 7 6,82 6 6.03 Total Quality Score SOS 5 4 3 2 5.1 2.84 1 0 DCD ASD+DCD ASD TD 8
Wat betekent dit alles nu voor het onderwijs van het kind met autisme? Kwaliteitsvol onderwijs is geen sinecure We moeten een aantal zaken durven in vraag stellen Bijvoorbeeld: is de autiklas in het buitengewoon onderwijs altijd noodzakelijk of wenselijk? Wat betekent dit alles nu voor het onderwijs van het kind met autisme? 2 prioriteiten: Leerproces op maat Veiligheid bieden Wat betekent dit alles nu voor het onderwijs van het kind met autisme? 2 prioriteiten: Leerproces op maat Veiligheid bieden Aanpak op het niveau van de school Aanpak op het niveau van het kind In nauw overleg met de ouders Extra aandachts- en knelpunten in het secundair onderwijs! 9
ASKe (Autisme Specifieke Kwaliteitsevaluatie)-instrument (Renty & Roeyers, 2004) Instrument voor evaluatie van de kwaliteit van ondersteuning en onderwijs aan personen met een ASS Te gebruiken als zelfevaluatie-instrument door voorzieningen en scholen Gedeeltelijk gebaseerd op kwaliteitsevaluatie-systemen uit: Engeland (NAS) Verenigde Staten (New York State University) http://www.autismevlaanderen.be/pages/vva/autismefonds/aske Bestaat uit twee delen: Algemene evaluatiecriteria (11) Specifieke evaluatiecriteria (10 à 15) voor: Scholen Buitengewoon Onderwijs MPI s Dagcentra Residentiële voorzieningen voor volwassenen Revalidatiecentra Gon-begeleidingsdiensten (aparte bundel) Algemene evaluatiecriteria A. PERSONEEL 1. Personeelsaanwerving en introductie van nieuw personeel 2. Kennis en begrip van autismespectrumstoornissen 3. Vorming en informatiebronnen B. SAMENWERKING MET EN ONDERSTEUNING VAN BETROKKENEN 4. Samenwerking met en ondersteuning van familie en andere personen van het sociaal netwerk 5. Samenwerking met andere diensten 10
C. AUTISMESPECIFIEKE AANPASSINGEN 6. Continuïteit en consistentie 7. Ondersteunen van veranderingen en overgangen 8. Communicatie 9. Sociale vaardigheden 10. Ondersteuning bij probleemgedrag D. BELEID VAN DE ORGANISATIE OF DE SCHOOL 11. Ontwikkelingsplan van de organisatie of school Voorbeeld van ASKe-indicator 11
12
13
Individuele afstemming Antecedente strategieën Zelfmanagement Beloningsstrategieën Inschakelen van leeftijdgenoten Focus op communicatie Thuis-schoolcoördinatie... Kwaliteitsvol onderwijs... Is een recht voor iedereen En zeker ook voor de bijna 7000 leerlingen (of meer?) met ASS voor wie leren niet vanzelfsprekend is Het omvat meer dan pictogrammen ophangen We doen het in Vlaanderen meer dan behoorlijk Maar er is zeker nog ruimte voor verbetering.. 14
Ik wens alle onderwijsbetrokken heel veel succes Dank voor uw aandacht! 15