Investeren in duurzame groei Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2011 Samenvatting
De Rotterdamse Duurzaamheidsmonitor 2011 beschrijft de resultaten en de effecten van de inspanningen van het Programma Duurzaam in het afgelopen jaar. De resultaten van het publiek-private samenwerkingsverband Rotterdam Climate Initiative (RCI) zijn verwerkt in deze duurzaamheidsmonitor. Rotterdam wil de duurzaamste wereldhavenstad zijn. En daar is ook in 2011 hard aan gewerkt. In mei 2011 werd het Programma Duurzaam 2010-2014: Investeren in duurzame groei gepresenteerd waarin de weg naar een schone, groene, gezonde en economisch sterke stad wordt geschetst. Het RCI, een initiatief van de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf Rotterdam, DCMR Milieudienst Rijnmond en Deltalinqs, maakt hiervan deel uit. De ambities voor 2025 zijn stevig: 50% -reductie ten opzichte van 1990 en 100% klimaatbestendigheid. In het Programma Duurzaam dat tot stand kwam met inbreng van vele partners in de stad staan het verminderen van geluidshinder en het verbeteren van de luchtkwaliteit centraal, in relatie tot de gezondheid. Het programma moet bovendien tot een versterking van de Rotterdamse economie leiden, met in de periode tot 2014 minimaal 350 miljoen euro aan duurzame investeringen als resultaat. Die moeten ook bijdragen aan meer werkgelegenheid en een betere leefkwaliteit voor de Rotterdammers en een nog aantrekkelijker vestigingsklimaat voor bedrijven. Activiteiten en resultaten De partners van het RCI bereikten in 2011 diverse resultaten die bijdragen aan het realiseren van de Rotterdamse klimaatdoelstellingen. In oktober ondertekenden het Rijk en het RCI de Rotterdamse Green Deal, dat met een streven naar groen én groei nauw aansluit bij de ambities van het Programma Duurzaam. Het Rijk steunt hiermee met meer dan twee miljoen euro aan subsidie zeven Rotterdamse projecten voor energie besparing en duurzame energie in stad én haven. Met het bedrijfsleven werden in december 14 Letters of Cooperation ondertekend die moeten leiden tot nieuwe investeringen in duurzame en efficiënte processen, grondstoffen en logistiek. Minister Verhagen diende het Green Hydrogen Project van Air Liquide in bij de Europese Commissie voor de NER-300, een subsidieregeling voor duurzame energie- en -opslagprojecten. Het OCAP-netwerk werd uitgebreid, zodat de glastuinbouw nu ook geleverd krijgt van de nieuwe biobrandstoffenfabriek van Abengoa Bioenergia. De opening van Plant One als testlocatie voor duurzame procestechnologie, het besluit van Stedin, AVR en EKC om te gaan investeren in het stoomnetwerk in de Botlek en de ontwikkelingen in de Rotter- FOTO OCAP FOTO JACQUELINE DE HAAS Minister Verhagen opende in mei een nieuwe testfaciliteit voor duurzame In 2011 is in totaal 334 kton afgevangen vanuit de industrie in de Rotterdamse haven geleverd aan de glastuinbouw. procestechnologie in de regio Rijnmond: Plant One.
De Rotterdamse Schieveenstraat werd uitgeroepen tot beste klimaatstraat van Rotterdam en nummer twaalf van Nederland. Het ontwerp voor de herontwikkeling van het Rotterdamse Stadskantoor heeft het label Breeam Excellent behaald. damse aanpak Groene Gebouwen zijn belangrijke activiteiten die de energie-efficiency verbeteren. Daarnaast had Rotterdam een primeur met de eerste handelsbeurs voor biomassa. Op het gebied van duurzame energie kunnen we onder meer het zonnedak van Rotterdam Centraal noemen met 10.000 vierkante meter aan zonnecellen en de uitvoering van het convenant over windenergie in de haven. De opening van het nationaal Elektrisch Vervoer Centrum voor zowel consumenten als bedrijven was een belangrijk resultaat op het gebied van duurzame mobiliteit. Dit is de eerste locatie in Nederland waar alles op het gebied van elektrisch vervoer beschikbaar is. Ook werd de eerste oplaadpaal voor elektrische auto s geplaatst en stapte de Rotterdamse Mobiliteit Centrale voor het vervoeren van leerlingen over op aardgasbussen. En het Havenbedrijf Rotterdam startte een proef met Neste Oil s hernieuwbare biobrandstof NExBtL voor patrouillevaartuigen. Een rode draad in het Programma Duurzaam is de aandacht voor de gezondheid van de Rotterdammers. De aanleg van stille wegdekken is één van de belangrijkste maatregelen om het geluid van wegverkeer te verminderen. In 2011 zijn de Brede Hilledijk, de Laan van Avant Garde, de Burgemeester Baumannlaan en de Groene Kruisweg voorzien van stil asfalt. Daarnaast viel het besluit om een geluidsscherm te plaatsen langs de A20. In de aanpak van de luchtkwaliteit werden stappen gezet op het gebied van dynamisch verkeersmanagement. Ook het ombouwen van sleepboot Adriaan van het bedrijf Kotug tot de eerste volledig geclassificeerde groene sleepboot in Europa, de installatie van walstroom (voor de binnenvaart en zeeschepen) en het toepassen van de Environmental Ship Index in de Rotterdamse haven waarmee schone schepen korting krijgen op de havengelden, droegen bij aan een schonere lucht en daarmee aan een betere gezondheid voor de Rotterdammers. De vergroening van de stad draagt eveneens bij aan een betere leefomgeving. In 2011 heeft de gemeente samen met geïnteresseerde partijen de beleidsnotitie over stadslandbouw Food in the City opgesteld en in de tien meest stenige wijken van Rotterdam zijn bijna zeventig bomen bijgeplant. In 2011 werd door Rotterdammers subsidie aangevraagd voor 56.000 vierkante meter groen dak en kwam het totaal aantal groene schoolpleinen op tien. In 2011 viel ook het FOTO AEROVIEW ROTTERDAM Duurzaamheid is een vanzelfsprekend en integraal onderdeel van de groei en ontwikkeling van de Rotterdamse haven.
Het nieuwe Rotterdam Centraal heeft met 10.000 vierkante meter aan zonnecellen het grootste zonnestationsdak van Europa. Minister Melanie Schultz van Haegen opende in augustus het nationaal Elektrisch Vervoer Centrum, de eerste locatie in Nederland waar alles op het gebied van elektrisch rijden beschikbaar is. besluit om het Zadkine Koudecentrum uit te breiden tot een compleet kennis- en expertisecentrum voor het bedrijfsleven. Onderwijs én bedrijfsleven spelen hiermee in op duurzaamheid en innovatie. Op het gebied van klimaatadaptatie kreeg de samenwerking tussen Rotterdam en Ho Chi Minh City verder vorm door de Vietnamese deltastad te begeleiden bij het opstellen van een klimaatadaptatiestrategie. Deze samenwerking, maar ook die met andere deltasteden als Jakarta en New Orleans, draagt bij aan de internationale bekendheid van Rotterdam en heeft een positieve uitwerking op economische activiteiten. Mede door de Rotterdamse inzet gaan regionale bedrijven aan het werk in Nederlandse consortia elders in de wereld. Zowel op gebouw- als gebiedsniveau speelt duurzaamheid in Rotterdam een grote rol. Zo werden het waterplein Kleinpolderplein en de ondergrondse waterberging onder de Museumparkgarage met een waterbergingscapaciteit van tien miljoen liter geopend. Daarnaast wordt via het Rotterdamse Warmtebedrijf industriële restwarmte ingezet voor de verwarming van gebouwen in de stad. In 2011 steeg dit aantal naar 2.771 woningen; op termijn zullen dat er 50.000 zijn. Het ontwerp voor de herontwikkeling van het Rotterdamse Stadskantoor kreeg het predicaat BREEAM Excellent. En de Rotterdamse binnenstad laat een aantal voorbeelden van duurzame gebiedsontwikkeling zien met het Rotterdam Central District waarin energie-efficiency en duurzame energie centraal staan en de grootscheepse renovatie van het Plazacomplex. Niet alleen overheid en RCI-partners werken aan een duurzaam Rotterdam. Het MKB leverde een bijdrage aan de Rotterdamse klimaatdoelstellingen door het verder verduurzamen van hotels en congrescentra, 15 locaties behaalden het Green Key-keurmerk. Ziekenhuizen in de regio Rijmond volgden energiemasterclasses. En tot slot mogen we de Rotterdammers niet over het hoofd zien. Zo was de Rotterdamse Schieveenstraat de beste Rotterdamse klimaatstraat en nummer twaalf van Nederland. Het ontwerp van het waterplein Benthemplein kwam met nadrukkelijke inbreng van omwonenden en studenten tot stand. En op Heijplaat wordt de energieneutrale gebiedsontwikkeling met en door bewoners opgepakt. FOTO KOTUG OSCAR VAN BEEK ARTIST IMPRESSION DE URBANISTEN FOTO KEES STUIP De RT Adriaan E-KOTUG is de eerste volledig geclassificeerde groene sleepboot in Europa. Rotterdam-Noord krijgt met het nieuwe Benthemplein het eerste multifunctionele waterplein van de wereld.
Effectenmonitor Mton 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Het gaat niet alleen om de resultaten en activiteiten die in 2011 zijn neergezet, maar ook om de effecten van de inspanningen en wat deze bijdragen aan het behalen van de doelstellingen. Uit de effectenmonitor blijkt dat diverse opgaven al in 2011 een aanzienlijk effect van de inspanningen laten zien. Voor een aantal opgaven geldt dat de effecten nog niet duidelijk waarneembaar zijn. Vaak echter is dit conform verwachting. Dat geldt bijvoorbeeld voor de reductie van de -uitstoot of windenergie in het havengebied. Door de aanleg van Maasvlakte 2 zijn op een aantal locaties windmolens verwijderd, maar met de realisatie van de plannen voor nieuwe windmolens wordt deze (tijdelijke) daling in de jaren hierna ruimschoots gecompenseerd. Hieronder enkele conclusies uit de effectenmonitor. Verminderen van de -uitstoot De totale -uitstoot in Rotterdam lag in 2011 op 29.565 kton. Dat is zo n 150 kton minder dan in 2010. De afname is vooral zichtbaar bij de chemie en bij de huishoudens. De daling van de -uitstoot door een lagere productie bij een aantal energiecentrales werd teniet gedaan door de uitstoot van ruim 400 kton van het in 2011 gestarte energiebedrijf Enecogen. Als we kijken naar de inzet van het RCI, dan begint het -effect van de inspanningen zichtbaar te worden. De hoeveelheid die vanuit de industrie in de Rotterdamse haven voor hergebruik aan de glastuinbouw wordt -emissie 1990 2005 06 07 08 09 10 11 2015 2020 2025 Onzekerheidsmarge Reductie door aanpak RCI -uitstoot Prognose Doel RCI geleverd nam in 2011 verder toe. Door een proef met biobrandstoffen voor vrachtverkeer en de uitbreiding van het aantal oplaadpalen voor elektrisch vervoer op groene stroom zijn de eerste kilotonnen -reductie door duurzame mobiliteit gerealiseerd. De gemeentelijke zwembaden zijn onder handen genomen met een unieke aanpak om de energie-efficiency te verbeteren. Voor MKB en voor grootverbruikers als ziekenhuizen is een intensief voorlichtingstraject uitgevoerd. Ook is een start gemaakt met het geven van energieadviezen aan huishoudens met een lager inkomen. De jaren 2015 en verder laten zien dat de -reductie als gevolg van de RCI-aanpak steeds meer toeneemt. Bij uitvoering van het huidige pakket aan RCI-maatregelen is 27 Mton -reductie te realiseren in 2025. Het doel is daarmee nog steeds haalbaar. Klimaatbestendigheid In 2011 steeg het aantal vierkante meter groen dak waarvoor subsidie werd aangevraagd met 56.000, dat is meer dan een verdubbeling ten opzichte van 2010. Eind 2011 stond de teller op 90.000. De waterbergingscapaciteit werd het afgelopen jaar uitgebreid met ruim 19.000 kubieke meter, waarvan 1.000 kubieke meter in de vorm van tijdelijke waterberging via waterpleinen, zoals bij het Kleinpolderplein en 10.000 kubieke meter via de ondergrondse waterberging bij het Museumpark. De overige capaciteit is ontstaan door nieuw open water (onder meer bij het Spinozapark) en door de aanleg van groene daken. In totaal is sinds 2010 bijna 30.000 kubieke meter extra waterberging gerealiseerd. Versterking van de Rotterdamse economie Het Programma Duurzaam moet onder andere leiden tot een versterking van de Rotterdamse economie, met in de periode tot 2014 minimaal 350 miljoen euro aan duurzame investeringen als resultaat. De teller stond eind 2011 op 235 miljoen euro, 60 miljoen meer dan het afgesproken doel voor 2011. Het gaat dan om investeringen in maatregelen die bijdragen aan het halen van de doelstellingen voor -reductie en klimaatbestendigheid. Daarmee liggen we voor deze doelstelling ruim op koers. De Rotterdamse duurzaamheidsaanpak valt ook internationaal op met als gevolg dat er steeds meer internationale delegaties en conferenties naar Rotterdam komen. Rotterdam Climate Proof is koploper op het gebied van klimaatadaptatie. Via internationale profilering op dit gebied zijn inmiddels bedrijven uit deze regio actief in Ho Chi Minh City, Jakarta, New Orleans en Sao Paulo. Overige effecten Het aantal gereden fietskilometers is toegenomen ten opzichte van 2010 en laat al geruime tijd een stijgende lijn in hoeveelheid kilometers zien. Ook het aantal elektrische auto s nam toe. Tot 2011 reden er in Rotterdam incidenteel elektrische voertuigen rond; in 2011 werd de aanleg van laadpunten structureel opgepakt en groeide het aantal elektrische auto s op de weg naar eenenzestig. Naar verwachting neemt het aantal elektrische auto s en het aantal laadpunten de komende jaren met minimaal enkele honderden per jaar toe. Door bezuinigingen bij het wegonderhoud wordt er minder stil asfalt aangelegd dan gepland waardoor het onzeker is of de collegetarget op het gebied van geluid haalbaar is. Er wordt gezocht naar alternatieven om het oorspronkelijke doel, 15.000 Rotterdammers met minimaal 3 db minder geluidhinder, toch zo dicht mogelijk te naderen. Transitiemonitor Het Rotterdamse streven naar duurzaamheid betekent dat economische ontwikkelingen gepaard moeten gaan met een steeds lagere -uitstoot. Hiervoor zijn fundamentele veranderingen nodig in de manier waarop energie gebruikt wordt in alle sectoren: in het stedelijk gebied, bij verkeer en vervoer, bij de industrie en energieopwekking. Het realiseren van deze transitie vraagt inzet over vele jaren. De transitiemonitor laat zien dat op belangrijke onderdelen de kiemen voor deze omslag zijn gelegd. In termen van structuur zijn de uitbreiding van het warmtenet, de infrastructuur voor elektrisch rijden en de voorbereiding voor -afvang en -opslag (CCS) duidelijke voorbeelden die een flinke sprong in de nabije toekomst mogelijk gaan maken.
Tien duurzaamheidsopgaven Door zowel de oorzaken als de gevolgen van de klimaatverandering aan te pakken, werkt Rotterdam aan het totale duurzaamheidsdossier. De Rotterdamse aanpak is vertaald in tien duurzaamheidsopgaven: 1 Vooroplopen bij het verminderen van -uitstoot 2 Verbeteren van de energie-efficiency 3 Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als grondstof 4 Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport 5 Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht 6 Groener maken van de stad 7 Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen van duurzame producten 8 Duurzaamheid in onderwijs en onderzoek 9 Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering 10 Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling De complete uitgave van de Rotterdamse Duurzaamheids monitor 2011 met daarin de resultaten en effecten op deze punten is te downloaden op www.rotterdamclimateinitiative.nl Partners Rotterdam Climate Initiative Colofon Publicatie: Programmabureau Duurzaam, gemeente Rotterdam Samenstelling en tekst: Programmabureau Duurzaam, gemeente Rotterdam / Rotterdam Climate Initiative Vormgeving: BeeldinZicht, Rotterdam Foto omslag: Rogier Bos Foto achterpagina: Aeroview bv