Veehouderij en Gezondheid Omwonenden Gefinancieerd door ministeries van VWS en EZ en een subsidie van het Longfonds Dick Heederik en Kitty Maassen, namens de stuurgroep Presentatie rapport regiobijeenkomsten
2
3
4
5
Belangrijke variabelen: Afstand huisadres eerste bedrijf Aantal bedrijven in straal 500m en straal 1000m Aantal dieren in straal 500m en straal 1000m Per diersoort of onafhankelijk van de diersoort 500 m 1000 m
7
Belangrijkste resultaten Minder astma en allergie Meer exacerbaties bij COPD-patiënten Meer longontstekingen in VGO gebied en rond pluimveebedrijven Verminderde longfunctie Geen aanwijzingen voor meer ziekte door zoönoseverwekkers of antibiotica-resistente micro-organismen Verhoogde blootstelling aan componenten afkomstig van veehouderijen 8
Veehouderij en Gezondheid Omwonenden Huisartsengegevens
Huisartsenpatiëntengegevens 110.728 patiënten in VGO-gebied 75.392 patiënten in landelijke gebieden met weinig veehouderij Gemiddelde prevalentie per 1.000 patiënten, 2007-2013 10
11
Veehouderij en Gezondheid Omwonenden Respiratoire effecten
Opzet A. Longontsteking B. Longontsteking, luchtwegklachten algemeen (astmatische klachten) en bij COPD-ers C. Serologie (allergie) D. Longfunctie E. Studie onder COPD-ers en controles loopt nog (veldwerk afgerond)
Longontsteking Geen relatie met aanwezigheid geitenbedrijven Meer longontstekingen rond pluimveebedrijven evenals in IVG-studie Ook na 2009, het laatste Qkoorts uitbraak jaar Vermoedelijk fijnstof/ endotoxine gerelateerd (verminderde afweer) Circa 150 vermijdbare gevallen per jaar (~10%) in VGO gebied
Longontsteking Pneumoniegevallen laatste drie jaren (zelf-gerapporteerd) Bevestigd op basis van elektronisch medisch dossier 186 cases en 2240 controles jaar Associatie met geitenbedrijven, maar aantal gevallen is beperkt (4%) Geen verband tussen pneumonie en Coxiella-serologie
Luchtwegklachten Meer astmatische klachten (piepen op de borst) op plekken met (zeer) veel veehouderijbedrijven in een straal rond de woning
Luchtwegklachten onder personen met COPD Meer klachten Hoger medicijngebruik
Serologie, sensibilisatie voor algemene milieuallergenen Gekeken naar huisstofmijt, graspollen, kat, hond Minder gesensibiliseerd en op korte afstand van veehouderijen Mensen van buiten VGO- gebied vaker gesensibiliseerd Mensen die waren opgegroeid op een boerderij waren minder vaak gesensibiliseerd Beschermend effect veehouderij zoals gevonden onder agrarische kinderen ( hygiëne hypothese )
Longfunctie (ruimtelijk)
Verdeling deelnemers VGO over hot spots veehouderijen Vermoedelijk hangt deze relatie samen met effecten van (cumulatie) stof/endotoxine emissies op niveau van woongebieden met veel veehouderijbedrijven
5. Longfunctie (tijd gerelateerd) Sterke relatie met vooral ammoniak-niveaus op dagen voor de longfunctiemetingen Waarschijnlijk wordt dit verband verklaard door secundair fijnstof vorming vanuit ammoniak en industriële- en verkeergerelateerde luchtverontreiniging Draagt sterk bij aan PM2.5 fractie
PM10 meetlocaties en onderzoekscentra
PM10 meetlocaties en onderzoekscentra: uitkomsten
Conclusies Verhoogd risico op longontsteking samenhangend met de aanwezigheid van pluimveebedrijven, niet consistent met geitenbedrijven (negatieve serologie) Minder sensibilisatie tegen algemeen voorkomende allergenen nabij veehouderijen In lijn met de hygiëne hypothese Longfunctieveranderingen op knooppunten met veel veehouderijbedrijven (COPD-ers risicogroep) Stof/endotoxine? Acute longfunctieveranderingen samenhangend met ammoniakniveaus in de lucht (iedereen at risk ) Secundair fijnstofvorming waarschijnlijke verklaring Effect is naar alle waarschijnlijkheid niet beperkt tot VGO gebied Verhoogde blootstelling endotoxine, maar relaties met gezondheidseffecten moeten nog plaatsvinden
Veehouderij en Gezondheid Omwonenden Zoönosen en resistente microorganismen
Antilichaamrespons tegen zoönosen: Hepatitis E: Seropositiviteit 28,7% Geen associatie met veehouderijen/ varkenshouderijen Voedsel-geassocieerde risicofactoren kon onvoldoende onderzocht worden Case-control studie loopt Q-koorts: Seropositiviteit 6% Verband: afstand geitenbedrijf <besmet geitenbedrijf Influenza: Micro-array: lastig te interpreteren Responsen tegen aviaire influenza-virussen gevonden Specifiek (infectie) of kruisreactiviteit? Geen relatie tussen hoge ratio s aviaire virussen vs humane virussen en pluimvee 26
Dragerschap AMR-bacteriën Clostridium difficile: Prevalentie: 1,2% (30/2.432) Geen relatie veehouderij ESBL/AmpC producerende bacteriën: Prevalentie 4,5% (109/2.432) Geen relatie tot afstand/aantallen bedrijven (pluimvee, varkens, runderen) Reizen naar Azië, Latijns-Amerika en Afrika is (bekende) risicofactor Het houden van koeien en gebruik maagzuurremmers zijn risicofactoren 27
MRSA: Prevalentie MRSA: 0,6% (14/2.416), prevalentie v-mrsa: 0,4% (10/2.416) Sterke relatie (v-)mrsa dragerschap en afstanden tot veehouderij. Meeste MRSA dragers vertonen risicogedrag (reizen, contact varkens) Paarden als risicofactor verder uitzoeken Andere transmissieroutes (mens-mens/milieu)? 28
Veehouderij en Gezondheid Omwonenden Milieuonderzoek
30
Meetpalen 31
32
33
Veehouderij en Gezondheid Omwonenden Vervolg.
Nog in de pijplijn Panelstudie onder omwonenden met COPD en controles Ammoniak, PM10 en longfunctieveranderingen Respiratoire microbioom ESBL longitudinaal onderzoek Duur dragerschap en met welke ESBLs GPS onderzoek Verspreidings-, blootstellings- en risicomodellering
Vervolgonderzoek Endotoxine modellering knooppunten Verspreidingsmodellen vanuit veehouderij voor regionaal model endotoxine Blootstelling knooppunten in kaart brengen Validatie met VGO metingen Directe relatie endotoxine niveaus en gezondheidseffecten En verder: Behoefte aan verder onderzoek naar secundair fijnstof afkomstig van veehouderijen en gezondheidseffecten
Stuurgroep: Joris IJzermans (NIVEL),Wim van der Hoek (RIVM), Thomas Hagenaars (CVI), Dick Heederik (IRAS), Kitty Maassen (RIVM) Met dank aan: Projectleiders: Lidwien Smit (IRAS), Inge Wouters (IRAS), Engeline van Duijkeren (RIVM), Ingmar Janse (RIVM) Onderzoekers: Floor Borlée (IRAS, NIVEL), Myrna de Rooij (IRAS), Esmeralda Krop (IRAS), Heike Schmitt (IRAS), Gerard Hoek (IRAS), Christel van Dijk (NIVEL), Christos Baliatsas (NIVEL), Jean-Paul Zock (NIVEL), Paul Hoeksma (WLR), André Aarnink (WLR), Nico Ogink (WLR), Gonnie Nodelijk (CVI), José Gonzales (CVI), Gert Jan Boender (CVI), Dominika Kalkowska (CVI), Rianne van Gageldonk (RIVM), Tizza Zomer (RIVM), Lieke Wielders (RIVM), Gudrun Freidl (RIVM), Roan Pijnacker (RIVM), Johan Reimerink (RIVM), Barry Rockx (RIVM), Angela van Hoek (RIVM), Marjolijn Schalk (RIVM), Ana Maria de Roda Husman (RIVM), Jeroen van Leuken (RIVM), Addo van Pul (RIVM), Sabine de Greeff (RIVM), Arno Swart (RIVM) En vele anderen.. 37