groep 7/8 Heerhugowaard in de Tweede Wereldoorlog Handleiding voor leerkrachten Erfgoedleerlijn Heerhugowaard
Inhoudsopgave Over de erfgoedleerlijn 3 Heerhugowaard in de Tweede Wereldoorlog 4 Les 1 Rozenhout 6 Les 2 De Woelige Stal 8 Les 3 Dilemma s in de oorlog 10 Colofon Dit project is gebaseerd op bestaande lesmaterialen van twee educatieve projecten: - Kijk een om je heen! ontwikkeld door Sandra Overweg en Piet Zwaanenburg - Erfgoedleerlijn Noord-Holland, onderdeel Gebouwen ontwikkeld door Marije Visser voor Plein C Lesbrief, bewerking en ontwikkeling lesmateriaal: Marije Visser Vormgeving: Hanna van der Veen Eindredactie: Hanna van der Veen Plein C - november 2018 Dit bewerking van het project kon gerealiseerd worden dankzij financiële steun van de gemeente Heerhugowaard. groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 2
Over de erfgoedleerlijn Heerhugowaard Al sinds 2006 zijn er erfgoedprojecten beschikbaar voor het basisonderwijs in Heerhugowaard. Vanuit de scholen kwam de vraag om de projecten kleiner te maken en te digitaliseren. Ook was er een wens om leerlingen met historische kaarten te laten werken. De nieuwe erfgoedleerlijn Heerhugowaard bestaat uit drie educatieve projecten voor groep 5 t/m 8 van het basisonderwijs. Twee van deze projecten zijn een bewerking van de bestaande leskisten. Uitgangspunt is de leerlingen kennis laten maken met de geschiedenis van Heerhugowaard met gebruik van Heerhugowaard s erfgoed: historische kaarten en foto s, monumenten en het Poldermuseum. Thema s De thema s sluiten zoveel mogelijk aan bij de cognitieve ontwikkeling, de belevingswereld en de lesstof van de doelgroep. Veel scholen werken met combinatiegroepen daarom is elk project voor twee jaargroepen geschikt. Groep 5/6 - Gebouwd in Heerhugowaard Thema: Monumenten Groep 6/7 - Heerhugowaard op de kaart Thema: Inpoldering Groep 7/8 - Heerhugowaard in de Tweede Wereldoorlog Thema: Tweede Wereldoorlog groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 3
Heerhugowaard in de Tweede Wereldoorlog Dit project is bedoeld voor groep 7 en 8 van de basisschool. Leerdoelen Leerlingen ontdekken hoe het was om te leven in de Heerhugowaard tijdens de Tweede Wereldoorlog dat in oorlogstijd moeilijke beslissingen genomen moeten worden Leerlingen oefenen in onderzoek met historische bronnen begrijpend lezen discussiëren Leerlingen leren over leefomstandigheden in de Heerhugowaard tijdens de Tweede Wereldoorlog Aansluiting bij de kerndoelen Nederlands 1. Leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren die informatie, mondeling en schriftelijk, gestructureerd weer te geven. 2. Leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te drukken bij het geven en vragen van informatie, het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren en bij het discussiëren. 3. Leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten, waaronder schema s, tabellen en digitale bronnen. Oriëntatie op jezelf en de wereld: ruimte en tijd 51. Leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. Kunstzinnige Oriëntatie 56. Leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 4
Lessenschema Les 1. Rozenhout Presentatie met historische bronnen over boerderij Rozenhout Tijdsduur: 40 minuten Les 2. De Woelige Stal Leestekst met vragen over ervaringen van een kind Tijdsduur: 40 minuten Les 3. Dilemma s in oorlogstijd Discussie in kleine groepjes Tijdsduur: 60 minuten Met dit project geven we slechts een schets van het dagelijks leven in de Tweede Wereldoorlog in Heerhugowaard. Meer informatie is te vinden in het boek Bommen op Heerhugowaard, dat bestaat uit interviews met mensen die de oorlog in Heerhugowaard hebben meegemaakt. Het is niet meer te koop maar wel tweedehands of bij de bibliotheek te verkrijgen. groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 5
Les 1 Rozenhout Aanpak Presentatie bij archiefstukken uit de Tweede Wereldoorlog Doel Leerlingen leven zich in in het dagelijks leven van mensen in de Tweede Wereldoorlog in Heerhugowaard Leerlingen zien historische bronnen Organisatie Duur klassikaal 30 minuten Benodigdheden Bijlage 1: Achtergrondinformatie Voorbereiding Bekijk de digibordpresentatie Lees de achtergrondinformatie en de les Stap A Vertel over de Tweede Wereldoorlog in Heerhugowaard, aan de hand van de achtergrondinformatie. Stap B klassikaal Klik op A. Slideshow Dit zijn foto s van een aantal archiefbronnen. Zet de slideshow op pauze en klik handmatig door naar de volgende slide. Vertel erbij en stel de vragen: 1. Rozenhout - Dit is de boerderij Rozenhout, deze foto is net na de oorlog gemaakt in 1945. De mensen op de foto is de familie Bleeker. In de hongerwinter kwamen er veel mensen uit de grote steden naar de Heerhugowaard op zoek naar eten. De familie Bleeker gaf die mensen een maaltijd en een plekje om te overnachten, zodat ze de volgende dag uitgerust verder konden lopen. 2. Rozenhout schriftje - In dit schriftje staan de namen van alle mensen die op Rozenhout bleven slapen. Totaal waren dat 365 mensen! Het schriftje wordt bewaard in het Regionaal Archief in Alkmaar. Jullie kunnen op het digibord de eerste bladzijden bekijken. Blz 3 - De tekst in potlood zijn de namen, plaatsnamen, geboortejaren en soms het beroep. De tekst in pen is er later bij geschreven. Lees samen met de leerlingen wat dingen op en probeer het te interpreteren. groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 6
Blz 4 - Uit welke stad kwamen de meeste mensen op deze bladzijde? Hoeveel kilometer is dat lopen naar Heerhugowaard? Blz 5 - Hoe oud waren de mensen op deze bladzijde? Blz 6 - Wat deed een zwart handelaar in de hongerwinter? Voedsel verkopen voor sieraden, kunst of andere waardevolle spullen. Blz 9 - Hoe lang kun je leven van 5 kilo rode bietjes? 3. Brief - Alle slapers waren heel dankbaar dat ze bij de familie Bleeker konden slapen. Ze hebben heel veel bedankbrieven gekregen die zijn ook bewaard in het archief. Lees de brief hardop voor. 4. Brief - Laat een van de kinderen de brief voorlezen. Extra In les 3 voor groep 6/7 vind je twee kaarten van Heerhugowaard. De linker kaart van 1925 geeft een goed beeld van Heerhugowaard tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wie kan op de kaart Rozenhout vinden? groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 7
Les 2 De Woelige Stal Aanpak Begrijpend lezen Doel Kinderen leven zich in in het dagelijks leven van mensen in de Tweede Wereldoorlog in Heerhugowaard Organisatie Duur Individueel of in tweetallen 40 minuten Benodigdheden Bijlage 2 De Woelige Stal Voorbereiding Print Bijlage 2 voor alle leerlingen en lees het door. Stap A Introductie Klik op A De Woelige Stal Vertel dat in dit huis in de oorlog een familie woonde, waarvan de ouders in het verzet zaten. Een van hun kinderen vertelt over de oorlog in het boek Bommen op de Heerhugowaard. Stap B klassikaal Klik op B Bommen op Heerhugowaard Het boek Bommen op Heerhugowaard bestaat uit interviews met mensen die de oorlog in Heerhugowaard hebben meegemaakt. (Overigens zijn er wel wat bommen op Heerhugowaard gevallen, maar daar is niemand bij omgekomen. De titel van het boek is in die zin ietwat misleidend) De leerlingen lezen een interview in het boek met mevrouw Winnie Prins-Grootjes, ze was 10 jaar in 1940 en woonde in een huis dat De Woelige Stal heette. Deel Bijlage 1 uit. Leerlingen lezen het verhaal en maken de vragen. individueel groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 8
Stap C Nabespreking Bespreek de vragen na. Klik op C Vrouwen in het verzet Dit is het monument Vrouwen uit het verzet. (Aletta Jacobstuin Heerhugowaard) Kennen jullie dit monument? Was is dit voor vrouw? klassikaal Klik door naar andere foto s op deze website Daar zie je dat aan de achterkant de verschillende verzetskranten te zien zijn. Welke verzetskranten heeft de vrouw bij zich? (De Waarheid, Vrij Nederland, Trouw, Parool) Welke van die kranten bestaan nog steeds? (Vrij Nederland, Trouw, Parool). groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 9
Les 3 Dilemma s in de oorlog Aanpak Klassikale instructie over keuzes in tijden van oorlog Dilemma-spel: Leerlingen bespreken in groepjes een dilemma uit de Tweede Wereldoorlog. Doel Leerlingen leren een onderwerp vanuit meerdere perspectieven te bekijken Leerlingen leren dat goed en fout niet altijd strikt gescheiden zijn Leerlingen leren hun gedachten en gevoelens over bepaalde dilemma s te verwoorden Organisatie Duur Klassikaal en in 6 groepjes 60 minuten Benodigdheden Bijlage 3 Dilemmakaartjes Voorbereiding Print 6 x de Dilemmakaartjes op dik papier Snij de Dilemmakaartjes en maak voor elk groepje een stapeltje. Het is niet de bedoeling dat de leerlingen de kaartjes van te voren lezen! Stap A Klik op A In liefde en oorlog is alles geoorloofd Wat betekent deze uitdrukking? In een situatie van schaarste en ellende, zoals in de Tweede Wereldoorlog, weet je zelf soms niet hoe je gaat reageren. Mensen in de Tweede Wereldoorlog kozen onbewust of bewust voor verschillende rollen en manier om de problemen het hoofd te bieden. - Waarom zou iemand bij de NSB gaan? - Waarom zou iemand bij het verzet gaan? - Waarom zou iemand voor veel geld of sieraden schaars voedsel verkopen? - Waarom zou iemand een plek om te slapen en voedsel aanbieden aan vluchtelingen? klassikaal Kies je voor veiligheid of verzet je je en neem je een groot risico? Dat is een moeilijke keus. Mensen die nu in oorlogsgebieden wonen moeten ook moeilijke keuzes maken. Een ander woord voor een moeilijke keus is dilemma. groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 10
Stap B In het dilemmaspel krijg je de dilemma s voorgeschoteld waarmee mensen in de Tweede Wereldoorlog en mensen die nu in oorlogsgebieden leven geconfronteerd worden. Klik op B Dilemmaspel individueel Bespreek de regels van het dilemma spel. Regels van het dilemma spel Leg de stapel kaarten omgekeerd op de tafel Draai het eerste kaartje om Denk er 2 minuten stil over na Bespreek het dilemma samen Laat iedereen om de beurt aan het woord Probeer het dilemma van alle kanten te bekijken Wat levert een bepaalde keus op? Op de korte termijn en op de lange termijn? Er is geen goed antwoord. Je hoeft het niet eens te zijn Verwissel van stoel in het groepje en bespreek een volgend dilemma Ga zo verder Maak 6 groepen en deel de stapel met kaartjes uit. Tips Dilemma-spel De term spel is niet helemaal gepast want er valt niets te winnen. Misschien goed om even uit te leggen. Stel de groepjes met zorg samen, als de leerlingen zich veilig voelen in hun groepje zullen er mooiere gesprekken ontstaan. Loop rond om groepjes die niet op gang komen te helpen. Het verwisselen van stoel is bedoeld om de hersens even te resetten en spanning uit de lucht te halen bij verhitte discussies. Soms is daar iets meer voor nodig Stap C Nabespreken Bespreek één dilemma klassikaal. Bespreek het spel an sich na. Hoe ging het? Waarom was het moeilijk? Probeer samen met de leerlingen tot een gesprek te komen, waarin de volgende begrippen besproken worden: eigen belang en algemeen belang verantwoordelijkheid voor jezelf en anderen risico s nemen zekerheid en onzekerheid veiligheid onderscheid tussen goed en kwaad voor- en nadelen op lange en korte termijn groep 7/8 - Heerhugowaard in WO II 11