Uniek, strijdend tegen eenzaamheid

Uniek, strijdend tegen eenzaamheid

Elk mens is uniek Meer dan 1 op de 3 van de Limburgers voelt zich vaak emotioneel of sociaal eenzaam. Daarom moet Limburg de krachten bundelen tegen de eenzaamheid. Een coalitie van vele partners (samenleving en overheid) is noodzakelijk om de eenzaamheid onder Limburgers terug te dringen. Eenzaamheid geeft mensen een gevoel van afzijdigheid: van er niet bij horen en soms zelfs van ongewenst te zijn. De samenleving verrijkt juist wanneer iedereen meedoet. Wij willen bereiken dat iedereen, elk uniek persoon, zich gewaardeerd voelt. Een gevoel van (ernstige) eenzaamheid is niet voorbehouden aan het bereiken van een leeftijd, maar treft wel vaker ouderen. Meer ouderen dan jongeren voelen zich sociaal geïsoleerd. In relatie tot de toenemende vergrijzing is het daarom van belang dat het tegengaan van eenzaamheid in Limburg op de politieke agenda komt. Een provinciaal actieplan is nodig. De voorstellen in dit plan zijn een uitwerking van het actiepunt uit het verkiezingsprogramma van het CDA Limburg: We dragen samen met andere partners zoals zorgorganisaties en gemeenten zorg voor voorzieningen die op elkaar aansluiten, zodat eenzaamheid en armoede in Limburg vermindert en de mantelzorgers en vrijwilligers bij hun waardevolle inzet worden ondersteund (zie pagina 41 Uniek, u maakt Limburg bijzonder ). Strijdend tegen de eenzaamheid in Limburg Uit onderzoek van het RIVM in samenwerking met Coalitie Erbij blijkt dat bijna 1/3 van de volwassen Nederlanders zich matig tot sterk eenzaam voelt. Acht procent voelt zich zelfs ernstig eenzaam. Professor Jenny Gierveld van de Vrije Universiteit heeft eenzaamheid gedefinieerd als het subjectief ervaren van een onplezierig of zelfs ontoelaatbaar gemis aan sociale relaties. De kwaliteit van deze relaties is daarbij ook van groot belang. De verwachting is dat het aantal eenzamen verder zal toenemen. Bijvoorbeeld door de vergrijzing en individualisering. Bij eenzaamheid onderscheiden wij twee soorten: emotionele en sociale eenzaamheid. Bij emotionele eenzaamheid heeft iemand weliswaar een groep mensen om zich heen, maar ontbreekt er een hechte, emotionele band met deze mensen. Bij sociale eenzaamheid mist iemand betekenisvolle relaties met een bredere groep mensen zoals kennissen, collega s, buurtgenoten of mensen met dezelfde belangstelling. Een intieme partnerrelatie kan sociale eenzaamheid niet opheffen Eenzaamheid - het gevoel van niet erbij horen - leidt vaak tot gezondheidsproblemen en daarmee tot een groter beroep op de zorg. Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt zelfs dat eenzaamheid net zo ongezond is als obesitas. Sociaal isolement heeft een grote impact op de levensduur. Deze is het grootst bij jonge mensen. Is iemand jonger dan 65 jaar en voelt diegene zich eenzaam, dan is er een grotere kans dat hij of zij jong sterft (zie bijlage 1). Het ervaren van eenzaamheid heeft naast een betekenis voor de persoon zelf, ook een impact op de samenleving. Dat alles rechtvaardigt een gebundelde aanpak. Ger Koopmans Lijsttrekker CDA Limburg 2

Feiten en cijfers Eenzaam vanuit: persoonlijke situatie Eenzaam vanuit: samenleving ontstaat door: een ingrijpende levensgebeurtenis zoals echtscheiding, verlies van een dierbare of ernstig gezondheidsverlies ontstaat door: klein sociaal netwerk, sterke inkomensachteruitgang, schuldenproblematiek, werkloosheid of een ongewenste woonsituatie een gebrek aan zelfvertrouwen, probleemoplossend vermogen en / of een gebrek aan sociale vaardigheden weinig tot geen participatie in de maatschappij (bijv. in verenigingen); terugtrekken in de thuissituatie; wantrouwen > vertrouwen in andere mensen Het Nationaal Ouderenfonds heeft de feiten over eenzaamheid onder ouderen in Nederland onder elkaar gezet. We hebben deze in bijlage 2 overgenomen. Ook de GGD organisaties in de provincie hebben onderzoek gedaan naar de eenzaamheid onder de Limburgers. Zo meldt GGD Noord-Limburg dat: - Laagopgeleiden zijn vooral ernstig eenzaam - Gevoelens van eenzaamheid worden veroorzaakt doordat mensen een gebrek ervaren in het aantal of de kwaliteit van relaties. Eenzaamheid kan leiden tot depressie en suïcide en verhoogt de kans op vroegtijdig overlijden. - In de regio Limburg-Noord komt ernstige eenzaamheid in vergelijkbare mate voor als in Nederland: 7% van de volwassenen en 9% van de ouderen is eenzaam. De afgelopen jaren zijn deze percentages gelijk gebleven. Risicogroepen zijn vooral laagopgeleiden en 75-plussers. De GGD Zuid-Limburg meldt daarnaast: - In Zuid-Limburg voelt 9% van de volwassenen zich ernstig eenzaam. Dit is vergelijkbaar met Nederland (8%). Bij Zuid-Limburgse ouderen is dit 10% t.o.v. 9% in Nederland. - In Zuid-Limburg voelt 26% van de volwassenen zich emotioneel eenzaam en 31% van de ouderen. Sociale eenzaamheid komt vaker voor: 39% van de volwassenen eenzaamheid komt vaker voor: 39% van de volwassenen en 44% van de ouderen mist betekenisvolle relaties met een bredere groep mensen. Onderstaand figuur laat zien dat het aantal volwassenen met (zeer) ernstige eenzaamheid en emotionele eenzaamheid in Zuid-Limburg significant is toegenomen ten opzichte van 2009. Onder ouderen (65+) is sprake van meer eenzaamheid dan onder volwassenen. 3

50% 40% 30% 20% 19-64 jaar 65+ 10% 2008/2009 0% (Zeer) ernstige eenzaamheid Emotionele eenzaamheid Sociale eenzaamheid (Zeer) ernstige eenzaamheid Emotionele eenzaamheid Sociale eenzaamheid 2012 In algemene zin is uit de statistieken van CBS /RIVM (overgenomen uit de jaarlijkse gezondheidsrapportages van GGD Zuid-Limburg en GGD Noord-Limburg) zichtbaar dat de gezondheid van mensen in Limburg minder goed is dan het gemiddelde in Nederland. Als we daarom niet hard inzetten om de eenzaamheid terug te dringen, zal deze kloof alleen maar groter worden. Sociale betrokkenheid, aandacht voor elkaar en een gezonde oude dag, zijn allemaal met elkaar verbonden. Juist in Limburg waar de bevolking snel vergrijst, is gezamenlijke inzet de komende jaren noodzakelijk. Constant nieuwsgierig Er moet goed geluisterd naar wat er onder de mensen leeft. Voor de politiek is het enorm belangrijk om constant nieuwsgierig te zijn naar wat mensen vinden van hun woonomgeving en de leefbaarheid in Limburg. En op welke wijze zij vinden dat de overheid dit kan verbeteren. Welke acties en beleidsmaatregelen kunnen er voor zorgen dat de samenleving in Limburg sterker wordt? Daarom is het onderzoeksbureau Toponderzoek door het CDA Limburg gevraagd om in maart 2015 een telefonisch onderzoek te doen onder ruim driehonderd Limburgers. Hierbij stonden vragen over de kwaliteit van leven en gezondheid centraal. Ook hebben we specifieke vragen gesteld over eenzaamheid en de beste methoden om dit te voorkomen. Hieronder vatten we de belangrijkste antwoorden samen. In algemene zin antwoorden de meeste mensen van ons panel dat hun gezondheid goed tot uitstekend is. Toch zegt 20 procent (een op de vijf) dat deze matig tot slecht is. De grootste groep zegt ook dat ze zich vaak tot voortdurend gelukkig voelen (86%). Tegelijkertijd herkennen ook veel mensen het probleem van eenzame mensen om zich heen. Soms wordt er niet bewust over gesproken, omdat er binnen eigen vrienden en familieleden een taboe op dit onderwerp rust. Het hoort bij het leven of dat heeft iedereen wel eens, zijn dan de antwoorden die mensen geven. Vervolgens hebben wij ons panel gevraagd naar oplossingen, zodat iedereen mee kan doen in de samenleving. De meeste mensen antwoorden dan dat het verstandig is om te investeren in familie en vrienden. Ook investeren in verenigingen en in buurthuizen vinden mensen van groot belang. 4

Wat is volgens u een middel om eenzaamheid te voorkomen? 9% 10% 16% 15% 36% 1% 8% 4% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Gevraagd naar de voorzieningen die er in de eigen woonplaats zijn, antwoordt net iets minder dan de helft dat deze er voldoende zijn. Tegelijk zegt ruim een derde dat dit niet het geval is. 'Er zijn genoeg voorzieningen voor ouderen in mijn woonplaats' 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 5% 41% 20% 28% Zeer mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Zeer mee oneens 6% Voor het CDA Limburg is dit dan ook een belangrijk aandachtspunt. Om twee redenen. De eerste is dat de meeste mensen graag in de eigen woonplaats willen blijven wonen (80 procent). Slechts een kleine minderheid (vier procent) denkt de oude dag door te brengen in een verzorgingstehuis, seniorencomplex of zorgboerderij. 5

50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 'Het is mijn wens om mijn gehele leven in mijn woonplaats te blijven wonen' 27% 43% De tweede reden is het antwoord op de vraag kent u projecten in uw woonplaats, georganiseerd door inwoners, die invloed hebben op de zorg en leefbaarheid in uw woonplaats? Maar liefst 57% zegt deze niet te kennen. Tegelijk noemen veel mensen wel initiatieven, zoals de Zonnebloem, de KBO of buurtverenigingen die organiseren. Het organiseren van activiteiten, het betrekken van mensen hierbij en de communicatie hierover zou daarmee verder verbeterd kunnen worden. Mensen zijn verdeeld over de vraag of er een rol is voor de provincie. Iets meer dan de helft (58 procent) zegt dat er geen rol is, terwijl de andere groep wel een taak zien. Deze groep antwoordt het vaakst dat een financiële bijdrage gewenst is. Bijvoorbeeld om dorpshuizen of activiteiten dichtbij de eigen leefomgeving te stimuleren. Deze activiteiten zijn er dan op gericht om de participatie onder ouderen te vergroten en versterken. Over de inzet van het middel internet is er een groep van 26 procent die niet weet of dit eenzaamheid kan voorkomen; 49 procent zegt dat dit geen oplossing biedt en 26 procent antwoordt positief en ziet zeker wel mogelijkheden. Een belangrijke waarschuwing van een van de ondervraagden is dan ook dat snel internet een hulpmiddel kan zijn, maar niet zaligmakend en dat de interactie vanuit de mensen zelf moet komen. 9% 17% Zeer mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Zeer mee oneens 4% Antwoorden op de vraag `Waarom wilt u in uw eigen woonplaats blijven wonen? ( hoe groter het woord, hoe vaker dit als antwoord is gegeven) 6

De inzet van velen is hoognodig Een van de belangrijkste principes voor het CDA Limburg is: Alleen als het goed gaat met onze families, gaat het goed met onze samenleving. 1 Daarom moeten we durven kiezen voor een nieuwe cultuur die de familie waardeert en duurzame relaties ondersteunt. Daarnaast geldt voor ons dat iedereen een taak heeft en mensen boordevol talenten zitten. Talenten die ze kunnen inzetten om er voor andere mensen te zijn. Het mooie van deze inzet is dat het twee kanten opwerkt. Door iets te doen voor een ander, voelen we ons betekenisvol. Mensen zijn sociale wezens: we worden ons met name in het sociale verkeer met andere mensen bewust van de unieke waarde die we allemaal bezitten. Tegelijkertijd, vanuit de andere kant bezien, zorgt de aandacht van mens tot mens er toe dat de ander zich gewaardeerd voelt. Naast de actieve participatie is er de ontvangende kant: de waardering als iemand je ziet staan. Doordat buren, vrienden of familieleden om ons geven, voelen we ons niet langer aan de zijlijn staan, maar onderdeel van het iets groters. Eenzaamheid verdwijnt door betrokkenheid. Bovenstaande principes stellen de kracht van de samenleving boven die van de overheid. Een overheid kan geen betrokkenheid afkondigen of via belastinggeld afdwingen. Bij het nadenken over eenzaamheid is dat niet anders. Alleen door een brede coalitie te bouwen, gedragen door en in de samenleving, kan Limburg in de komende jaren zorgdragen dat de eenzaamheid wordt teruggedrongen. Maar dat betekent nog niet dat de overheid totaal geen rol heeft. Sommige zaken kan de overheid oppakken door de juiste ondersteuning te bieden. En grote investeringen in gemeenschappelijke voorzieningen lukt alleen door de inzet van de gemeente (of provincie). Deze investeringen zijn te groot voor een individu of voor een groep van bewoners. Deze investeringen zijn ook gericht op de preventie: ze voorkomen op een later moment hogere zorgkosten. Brede ondersteuning en stimulering Vanwege de toename van eenzaamheid hebben in 2008 verschillende maatschappelijke organisaties de Coalitie Erbij opgericht. De kern van deze coalitie bestaat uit zeven landelijke organisaties: Humanitas, Leger des Heils, MO groep, Nationaal Ouderenfonds, De Zonnebloem, Resto Van Harte en Sensoor. In het hele land organiseren zij activiteiten voor mensen die zich eenzaam voelen of dreigen te vereenzamen. Bij deze activiteiten kan gedacht worden aan: - Activerend huisbezoek - Samen eten - Maatjesprojecten - Begeleide uitstapjes - Vakanties - Inloophuizen - Telefonische hulpdienst Het CDA Limburg ondersteunt deze aanpak vanuit bovenstaande visie. We moedigen en stimuleren Limburgse organisaties en verenigingen aan om hun leden te activeren tegen eenzaamheid en sociaal isolement. In ons programma Uniek, U maakt Limburg bijzonder hebben we daarom de volgende actiepunten opgenomen: 1 Aldus het vijfde van de zeven dragende principes uit de toespraak van Sybrand Buma op het CDA Congres (juni 2013): https://www.cda.nl/actueel/toon/sybrand-buma-presenteert-zeven-principes-op-cda-congres/ 7

- We blijven de komende jaren, in samenwerking met het Huis voor de Zorg, de provinciale maatschappelijke organisaties, actief in de zorg, versterken. Juist in de zorg zal een krachtige inbreng van de klant de kwaliteit van de zorg versterken. - We waarderen de inzet van maatschappelijke en vrijwilligersorganisaties zoals bijvoorbeeld KBO, ANBO, COC Limburg, Jong Nederland Limburg, Zij-Actief Limburg en de Zonnebloem bij hun streven om jongeren, ouderen en minderheden te engageren bij de samenleving. Ook voor deze organisaties ligt er een opgave hoe om te gaan met de bevolkingsontwikkeling en nieuwe trends binnen de samenleving. De Provincie blijft ze hierbij ondersteunen. - We maken werk van preventieve gezondheidszorg door gemeenten te motiveren en te stimuleren om gerichte acties te ondernemen met het oog op gezondheidsbevordering en vroegtijdige opsporing van gezondheidsproblemen. De inzet van het Rijk en de Limburgse gemeenten Met de decentralisatie van de zorgtaken hebben de gemeenten momenteel de regie gekregen over het lokale zorg- en welzijnsbeleid. Al in oktober 2013 heeft Tweede Kamerlid Mona Keijzer van het CDA bij de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) via een motie gepleit om binnen het nationale actieplan tegen eenzaamheid aandacht te besteden aan: - het versterken van bestaande maatschappelijke en sociale verbanden; - het stimuleren van ouderen om zelf op zoek te gaan naar sociale contacten; - het onderwerp eenzaamheid tijdens het «keukentafelgesprek» aan de orde te laten komen. Op 16 juli 2014 heeft Staatssecretaris Van Rijn de invulling van dit actieplan gestuurd aan de Tweede Kamer. De nationale overheid herkent het grote belang van een gezamenlijke eenzaamheidsbestrijding en zet hiervoor 900.000 euro in. In zijn actieplan beschrijft hij de volgende actiepunten op nationaal niveau: 1. kennis verzamelen en delen (via o.a. WMO-werkplaatsen) 2. versterken van de samenwerking ten behoeve van de lokale zorg en ondersteuning 3. een brede communicatiestrategie richting de partners in het veld. Het Ministerie van VWS zet zich via dit actieplan voor zeker twee jaar in, in nauwe samenwerking met de partijen van Coalitie Erbij en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Een belangrijk middel is vanuit gemeentelijk beleid de inzet van keukentafelgesprekken en de wijkverpleegkundigen. Ook wij zien hier voor de komende jaren duidelijke winstpunten. Zeker als de transitie binnen het zorgdomein voortvarend wordt opgepakt. We betreuren wel dat de landelijke overheid niet meer tijd aan de gemeenten heeft gegeven om deze transitie te maken. Door de haast vanuit het Rijk, zien we dat gemeenten nu vooral bezig zijn met budgetbeheersing en beleidskaders dan met de werkelijke vragen vanuit de zorgbehoevenden. Met betrekking tot de aanpak tegen eenzaamheid zijn in de komende jaren verbeterpunten te maken. Zeker als professionals, in samenwerking met vrijwilligers, getraind en alert zijn op aanwijzingen die duiden op een (mogelijk) sociaal isolement. Via de lokale CDA volksvertegenwoordigers in de Limburgse gemeenteraden zetten we erop in dat er binnen het lokale zorg- en welzijnsbeleid geld en menskracht beschikbaar is om dit isolement te doorbreken. Natuurlijk met hulp en steun van buurtbewoners, mantelzorgers en andere vrijwilligers. 8

Actieplan voor de Provincie Het CDA Limburg ziet mogelijkheden om als provincie met gemeenten en maatschappelijke organisaties de brede coalitie tegen eenzaamheid te ondersteunen. Ons actieplan bestaat uit de volgende vijf actielijnen: 1. Activering van de netwerken Het Sociaal Cultureel Planbureau adviseert in het rapport De Dorpenmonitor (2013) dat het vruchtbaarder is om een gerichte aanpak te ontwikkelen waarmee individuele bewoners aansluiting vinden bij lokale netwerken. Een voorbeeld is het faciliteren van wederkerige hulpnetwerken. In de afgelopen jaren heeft de Provincie stevig geïnvesteerd in het netwerk van maatschappelijke organisaties. Het CDA Limburg ziet mogelijkheden om de bestaande sociale netwerken uit te breiden en meer mensen bij verenigingen te betrekken. Niet alleen (of meteen) als vrijwilliger, maar ook als deelnemer bij een activiteit. Gezamenlijk met maatschappelijke organisaties kunnen we zo meer mensen bereiken en het netwerk rondom ouderen, jongeren en gehandicapten verstevigen. Hierbij rekenen we ook de vele waardevolle initiatieven die generaties met elkaar verbinden. Voorbeelden waar generaties elkaar treffen zijn: - initiatieven vanuit de buitenschoolse activiteit zorgen er voor dat leerlingen van het basisschool regelmatig naar ouderen in het dorp bezoeken; - leerlingen lopen in het kader van de maatschappelijke stage mee in verzorgingshuizen en / of participeren bij de activiteiten gericht op de ouderen; - kinderen die vanuit een kinderopvangcentrale op bezoek gaan bij de ouderen in de wijk. Ook kijken we dan naar de zorgcollectieven die mensen in steeds meer dorpen en wijken zelf ontwikkelen. De Vereniging van Kleine Kernen heeft in de publicatie Een regenboog aan zorgcollectieven, zelfsturende zorgkracht in Limburg deze rijkdom beschreven. Bijvoorbeeld het zorgcollectief in Grubbenvorst door Stichting Kom er bij en het initiatief van Stichting Zorg om Naasten in Lomm. Ook worden er vanuit de praktijk waardevolle tips gegeven aan bewoners, aan de overheid en aan maatschappelijke partners. Deze aanpak plus de gegeven aanbevelingen verdienen in de hele provincie navolging! Met name om blokkades op te heffen, want niets is zo teleurstellend en destructief voor een goed initiatief als de overheid niet meedenkt en niet mee wil denken. Concreet willen we verder: - de regionale ondersteuning voor partijen binnen de Coalitie Erbij (Leger des Heils, MO groep, Nationaal Ouderenfonds, Resto VanHarte, Sensoor, Vereniging Humanitas, de Zonnebloem en groot aantal netwerkpartners); - het versterken van de kennis over eenzaamheid door studenten / stagiaires van MBO s en HBO s (o.a. (WMO-werkplaatsen bij Hogeschool Zuyd) te koppelen aan het verenigingsleven (uitwisseling van good practices); - het continueren van Sensoor (Telehulpvereniging Limburg). Het CDA Limburg wil dus een provinciale aanpak, waarbij in elke Limburgse gemeente in ieder geval één pilot of voorbeeldproject vanuit een burgerinitiatief ondersteund wordt om de eenzaamheid te verbannen. Vanuit deze projecten kan vervolgens een breed opgezet (uitvoerings-) programma voor de gehele gemeente worden ontwikkeld. 9

2. Vitaal en veilig a.) mobiliteit: In de komende periode willen we de bereikbaarheid van dorpen en steden vergroten. Zo is in de concessie voor het openbaar vervoer rekening gehouden met de inzet van meer Limburgse wensbussen. Ook door te investeren in meer toegankelijke (publieks-) voorzieningen en goede overstapplaatsen (tussen bus en trein) zorgt de overheid er voor dat ouderen mobiel blijven en bijvoorbeeld het theater of de bibliotheek kunnen bezoeken. De ontwikkelingen rondom de elektrische fiets en het gebruik daarvan door ouderen zorgen er voor dat ook mensen die niet (meer) over een auto beschikken, nog mobiel zijn om familie en vrienden te bezoeken. De Provincie kan hieraan bijdragen door oplaadpalen te plaatsen dan wel te faciliteren. Met een agenda voor breedbandinternet zorgen we tot slot dat in de thuissituatie snelle internettoepassingen voor zorg ingezet kunnen worden. Kortom verbetering van de mobiliteit door: - goed netwerk van wensbussen en goede aansluitingen tussen verschillende vormen van openbaar vervoer in Limburg (bus en trein) - investeren in veilige overstapplaatsen - meer toegankelijke publieksvoorzieningen - meer oplaadpalen voor elektrische fietsen (recreatie / toerisme) - actieplan breedbandinternet b.) veiligheid: Uit gegevens van het Ouderenfonds blijkt dat ouderen boven de 65 jaar bang zijn om s avonds de deur open te doen. Ook gaan ze minder vaak naar buiten door gevoelens van onveiligheid. Daar komt bij dat het overgrote deel van de slachtoffers van babbeltrucs 80- plussers zijn. Omdat de trend is dat ouderen langer zelfstandig moeten wonen, is de verwachting dat het aantal slachtoffers van babbeltrucs zal stijgen (zie bijlage 2). Om te zorgen voor een goede opsporing en om de aangiftebereidheid te verhogen is de nabijheid van de (wijk)agenten van groot belang. Het CDA Limburg zet zich in voor voldoende aanwezigheid en zichtbaarheid van de politie voor de burgers. Daarnaast moet in de provincie de sociale controle omhoog. Dit kan bijvoorbeeld door buurtpreventieteams op te zetten en de bredere inzet van waarschuwingsapps op de telefoon. Voor de provincie ligt hier een rol om de kennis te verzamelen en te delen, zodat de regionale samenwerking tussen gemeenten (incl. handhavingsteams) en politie verbeterd wordt. De veiligheidsketen en het veiligheidsgevoel wordt zo alleen maar sterker als zoveel mogelijk ogen en oren (van buurtbewoner tot buschauffeur, van wijkverpleegkundige tot hondenbezitter) gebundeld en ingezet worden. 3. Leefbaarheid en zorg Belangrijk voor de strijd tegen eenzaamheid is dat er ook een fysieke plek is, zodat mensen samen kunnen komen in de eigen woonomgeving. Het CDA Limburg wil daarom dat de Provincie Limburg initiatieven uit dorpen, waar alle voorzieningen verdwijnen, ondersteunt die er toe bijdragen dat een plaatselijk beeldbepalend gebouw een gemeenschapsfunctie krijgt waar sociale of zorgfuncties samenkomen. Op deze manier kan de gemeenschap er zelf voor zorgen dat er verschillende activiteiten dichtbij huis zijn en worden monumenten of herkenningspunten (zo belangrijk voor bijvoorbeeld dementerenden) gehandhaafd. 10

Daarnaast zien we mogelijkheden om initiatieven te ondersteunen om het wonen in de eigen gemeenschap te bevorderen. Bijvoorbeeld via leningen. Op die manier kunnen burgers of (nieuwe) coöperaties bijvoorbeeld een appartementencomplex bouwen met woningen voor mensen die extra zorg nodig hebben. Zij hoeven dan niet te verhuizen naar een verzorgingstehuis in de stad en zijn tegelijkertijd verzekerd van de aandacht van buren en familieleden dichtbij. Het CDA Limburg wil op deze manier het voorbeeld van het burgerinitiatief Sine MetU dat in Beesel in samenwerking met Proteion wordt ontwikkeld verder over de hele provincie uitrollen. Ook voor andere nieuwe zorgconcepten en innovaties moet het mogelijk zijn om een lening te krijgen. Deze lening moet net als een normale lening terugbetaald worden, maar kan net voor die extra steun in de rug voor zorgen, zodat een (klein- middelgroot) bedrijf verder kan met zijn product- of marktontwikkeling. Zo versterken we niet alleen de economie in Limburg, maar ook de samenleving. 4. Leefbaarheid en cultuur Het CDA Limburg wil doorgaan met het investeren in de culturele infrastructuur van Limburg. Culturele activiteiten zorgen dat mensen bij elkaar komen en de blik naar buiten wordt gericht. Het rijke verenigingsleven verdient daarnaast steun om zich aan te passen aan nieuwe doelgroepen (en de vergrijzing onder de bevolking). Een nieuw aanbod of activiteit zorgt er voor dat leden en andere buurtbewoners op een andere manier betrokken raken. We willen daarom het beleid voortzetten dat innovatieve ontwikkelingen bij lokale harmonieën, fanfares, schutterijen en zangkoren steunt en dat bovenlokale evenementen blijvend financieel ondersteunt worden. Ook zien we dat het Huis van de Kunsten verenigingen kan ondersteunen bij het ontwikkelen van beleid rondom het vergroten van deelnemers, leden en vrijwilligers. De langjarige financiële bijdragen richting de koepelorganisaties en (muziek-) bonden moeten ook gericht worden op het structureel verbinden en versterken van de (lokaal actieve) verenigingen. 5. Sport en gezondheid Bewegen is essentieel om te zorgen dat mensen goed in hun vel zitten. Daarom blijft het CDA Limburg investeren in sport, in combinatie met gezondheid. Deze focus betekent ook dat er geïnvesteerd in nieuwe vormen van sport en bewegen. Hierbij kijken we met name ook naar nieuwe doelgroepen (ouderen, gehandicapten). Om het wandelen te bevorderen wil het CDA Limburg binnen het Provinciaal Omgevingsplan meer aandacht voor wandelpaden. De investering in ommetjes rondom het dorp heeft in de afgelopen jaren al gezorgd dat mensen elkaar rondom het dorp of in groene (parkachtige) gebieden in / rondom de stad elkaar (dagelijks) treffen. Bij dit actiepunt heeft nadrukkelijk ook het Huis van de Sport een rol. Deze organisatie kan het (lokale) verenigingsleven versterken door ze bijvoorbeeld te helpen om nieuwe doelgroepen te bereiken. Verenigingen kunnen zo tips en advies krijgen hoe ze andere activiteiten kunnen organiseren. Soms ook buiten de gebaande wegen. Zo zijn er al meerdere voetbalverenigingen die ook wandeltochten organiseren. Zogenoemde crossover tussen (sport-) verenigingen en de inzet van vernieuwende communicatiemiddelen kunnen er voor zorgen dat eenzame mensen bereikt en betrokken raken. De strijd tegen eenzaamheid is een strijd op alle vlakken tegelijkertijd. 11

Bijlage 1: 'Eenzaamheid net zo ongezond als obesitas' Donderdag 12 maart 2015 http://www.telegraaf.nl/gezondheid/23793730/ Eenzaamheid_net_zo_ongezond_als_obesitas.h tml Natuurlijk: genoeg bewegen, niet roken en gezond eten kan geen kwaad als je oud wil worden. Maar er is nog iets: omring je met mensen. Uit nieuw onderzoek blijkt dat eenzaamheid en sociaal isolement funest is voor onze levensverwachting. Onderzoeker Julianne Holt-Lunstand: ''Het effect is vergelijkbaar met obesitas.'' Deze invloed op de levensduur blijkt gek genoeg het grootste bij jonge mensen. Is iemand jonger dan 65 jaar en voelt diegene zich eenzaam, dan is er een grotere kans dat hij of zij jong sterft. ''Wij verwachten dat meer mensen zich in de toekomst eenzaam gaan voelen. Dit probleem wordt dus alleen maar groter'', voorspelt co-auteur Tim Smith. Voor de studie analyseerde de Amerikaanse onderzoeksgroep de gegevens uit verschillende studies. Al met al omvatte de steekproef meer dan drie miljoen deelnemers. In 2013 bleek uit een studie onder 370.000 mensen dat bijna veertig procent van de volwassen Nederlanders zich eenzaam voelt. Een op de drie Nederlanders boven de 18 jaar zegt zich 'enigszins eenzaam' te voelen en bijna een op de tien geeft aan '(zeer) ernstig eenzaam' te zijn. 12

Bijlage 2: feiten en cijfers https://www.ouderenfonds.nl/onze-organisatie/feiten-en-cijfers/ Eenzaamheid / kwetsbaarheid - Er zijn meer dan 4,1 miljoen 55-plussers. Hiervan voelt meer dan 1 miljoen zich eenzaam. Van hen zijn 200.000 extreem eenzaam, zij hebben slechts een keer in de maand een sociaal contact. (Bron: onderzoek TNS/NIPO, november 2012). Van de ruim 2,9 miljoen 65-plussers voelen bijna 900.000 mensen zich eenzaam. - De groep kwetsbare 65-plussers neemt toe van 750.000 tot 1 miljoen in 2025. (Bron: SCP, december 2013) - Ongeveer 30% van de Nederlanders is eenzaam. (Bron: TNS/Nipo 2013) - Bepaalde groepen lopen een verhoogd risico, zoals chronisch zieken, gehandicapten, ouderen, allochtonen, mantelzorgers, dak- en thuislozen en alleenstaanden. - Eenzaamheid kan ernstige gevolgen hebben. Eenzaamheid verhoogt de bloeddruk, het stressniveau en de kans op een depressie. Eenzame ouderen blijken 14% meer kans te hebben op een vroege dood dan de gemiddelde persoon. Daarmee is de kans op vroeg overlijden bij eenzaamheid twee keer zo groot als bij overgewicht. (Bron: onderzoek Professor Cacioppo, Universiteit van Chicago / The Journal of Psychology, 2012) - Van alle 65-plussers woont ongeveer 52% alleen en van alle 75-plussers ongeveer 64,6%. Het meest eenzaam zijn alleenwonende ouderen die gescheiden zijn en weinig sociale relaties hebben. (Bron: SBS Statline) - Van de ouderen in een zorginstelling, krijgen bijna 10.000 ouderen, nooit bezoek. (Bron: onderzoek Leger des Heils, 2012). - 1 op de 5 bewoners komt minder dan eens per maand buiten. Sommige ouderen in zorginstellingen komen maar één keer per jaar buiten door gebrek aan vrijwilligers en geen bezoek van familie of vrienden. - 20% (420.000 ouderen) van de ouderen viert Kerst en Oud en Nieuw niet. Ruim 200.000 ouderen (10 % van de ouderen) in Nederland zitten tijdens de feestdagen zonder bezoek. (Interview-NSS) - Zelf actief blijven en bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen of deelnemen aan (laagdrempelige) activiteiten vermindert eenzaamheid en de kans op sociaal isolement (Coalitie erbij/ TNS NIPO 2013) - Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (2013) blijkt dat de groep kwetsbare ouderen in Nederland de komende jaren sterk toeneemt van 750.000 tot 1 miljoen in 2025. Kwetsbare ouderen lopen extra risico op gezondheidsproblemen of opname in een tehuis. Daarnaast vereenzamen zij sneller en de kans op overlijden binnen drie jaar is twee tot drie keer zo groot. Veiligheid - Bijna 20% van de 65-plussers voelt zich vaak (4,1%) tot wel eens (15,8%) onveilig in de eigen buurt. (Bron: Veiligheidsmonitor Rijk 2013) - 92% van de vrouwen en 71% van de mannen boven de 65 jaar is bang om 's avonds de deur open te doen. De helft van hen gaat minder vaak naar buiten door gevoelens van onveiligheid. (Bron: Veiligheidsmonitor Rijk 2013) - Het overgrote deel van de slachtoffers van babbeltrucs zijn 80-plussers. Omdat de trend is dat ouderen langer zelfstandig moeten wonen, is de verwachting dat het aantal slachtoffers van babbeltrucs zal stijgen. - De politie noemt de cijfers op het gebied van babbeltrucs een groot 'dark number'. De oplichtingtrucs zijn in het systeem vaak niet onder één noemer terug te vinden. Ze vallen namelijk vaak onder verschillende criminele handelingen - diefstal uit woning, oplichting - waardoor er geen duidelijke cijfers bekend zijn. Uit een onderzoek van 'EenVandaag' begin 2014 blijkt dat ruim 60 procent van de slachtoffers van een babbeltruc geen contact opneemt met de politie. - Van alle dodelijke ongevallen onder ouderen vindt 80% plaats in de privé-sfeer. - Uit onderzoek van VeiligheidNL blijkt dat het aantal dodelijke slachtoffers onder 65-plussers als gevolg van een val met 37% is gestegen in de periode 2007-2012. 13

Bijlage 3: Motie Keijzer inzake eenzaamheid Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar 2013 2014, 33 750 XVI, Nr. 32 Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2014 MOTIE VAN HET LID KEIJZER Voorgesteld 30 oktober 2013 De Kamer, gehoord de beraadslaging, constaterende dat eenzaamheid een groot gezondheidsrisico is en mensen naar de zorg drijft; van mening dat eenzaamheid een groot probleem is onder een steeds ouder wordende bevolking en dat het nodig is om ouderen voor te bereiden op het ouder worden en eenzaamheid te bestrijden; roept de regering op om, in het actieplan eenzaamheidsbestrijding als uitgangspunten mee te nemen: - het versterken van bestaande maatschappelijke en sociale verbanden; - het stimuleren van ouderen om zelf op zoek te gaan naar sociale contacten; - het onderwerp eenzaamheid tijdens het «keukentafelgesprek» aan de orde te laten komen, en gaat over tot de orde van de dag. Keijzer 14