Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3, De republiek van Weimar ten val gebracht Samenvatting door een scholier 1874 woorden 20 april 2005 6,7 77 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 3. De republiek van Weimar door de nationaal-socialisten ten val gebracht 1. Zwakke plekken van de Republiek van Weimar Duitsland: van keizerrijk naar republiek In oktober 1918 vroeg de Duitse regering om een wapenstilstand in de Eerste Wereld oorlog. Toen hierover werd onderhandeld kwam de bevolking in opstand en op 9 november trad de regering af. Diezelfde middag nog werd de repuliek uitgeroepen. Gelijk ontstond er een machtsstrijd tussen de twee sterktre politieke partijen: De socialistische SPD wilde een parlementaire democratie voor verschillende politieke partijen. De KPD (communistisch) wilde het parlement en de politieke partijen afschaffen en vervangen door raden (net als in de Sovjet unie). Maar de SPD won deze strijd. In Januari 1919 werd een nieuw parlement gekozen. Zij kwam niet bij een in Berlijn (waar het erg onrustig was) maar in een klein stadje Weimar, daarom ook de naam Republiek van Weimar. Parlementaire meerderheid voor regeringen moeilijk bereikbaar De coalitie van Weimar bestond uit de SPD, DDP (vooruitstrevende liberalen) en de centrumpartij (partij van de katholieken). De DDP verloor in de jaren 20 veel zetels en zo hield de republiek nog maar 2 steunpilaren. Maar het vertrouwen tussen deze twee partijen was niet groot. De socialisten wantrouwden de macht van de geestelijkheid en de katholieken bleven de socialisten nog altijd zien als rode atheïsten. Republiek van Weimar verantoordelijk gesteld voor Verdrag van Versailles De Republiek van Weimar werd door veel Duitsers verantwoordelijk gesteld voor de nederlaag in de eerst wereld oorlog. * onder conservatievelingen heerste de opvatting dat de oorlog was verloren, doordat de socialisten het keizerrijk ten val hadden gebracht, terwijl het leger nog in staat was verder te strijden. * Alle partijen in Duitsland hadden bezwaar tegen het verdrag van Versailles. Maar ze moesten er wel mee akkoord gaan want weigeren betekende een Geallieerde bezetting. * De herselbetalingen volgens het Verdrag van Versailles veroorzaakten economische moeilijkheden. Weinig ervaring met de parlementaire democratie en veel tegenstanders Duitsland was pas sinds 1918 een echte democratie. De Republiek van Weimar had vanaf het begin Pagina 1 van 5
machtige tegenstanders: * Na de wapenstilstand in november 1918 hadden de communisten geprobeerd een revolutie te ontketenen, dit was mislukt maar de KPD bleef wel een grote partij. * In alle staten waarin een parlementaire democratie was gevestigd vonden veel nationalisten en conservatieven dat de uitbreiding van het kiesrecht te snel was gegaan. In sommige landen kwamen conservatieven er openlijk voor uit dat zij de voorkeur gaven aan de situatie van vóór de oorlog. * De duitse nationalisten en conservatieven verlangden naar hersel van de autoritaire staat. * Na de eerste wereldoorlog ekerden miljoenen soldaten terug naar huis, Velen konden de oorlogstijd niet vergeten en sommigen verlangden er zelfs naar terug. Zij vonden vaak bovendien geen baan en vroegen zich af of ze daarvoor hun leven hadden gewaagd. Zij gaven de parlementaire democratie daar de schuld van en sloten zich aan bij conservatieve of communistische groepen. Bij de vrede van Versailles kreeg Italië Zuid-Tirol. Volgens Mussolini was dat te weinig. Hij werd de geestelijk vader van het fascisme. Mussolini richtte knokploegen op in 1919. Deze strijdgroepen groeiden uit tot een grote politieke parij die in 1922 in Italië aan de macht kwam en binnen enkele jaren een einde maakte aan de parlementaire democratie. Crisis van 1929 veroorzaakt nieuwe dreiging In 1929 brak er in de Verenigde Staten een economische crisis uit. Als gevolg darvan ging de regering van de VS Amerikaanse leningen aan Europese landen terugvragen. Toen er een einde kwam aan die leningen in Duitsland, gingen veel bedrijven failliet. Vanaf 1930 groeide het aantal werklozen heel hard. De coalitieregering van democratische partijen viel in 1930 uit een door de kwestie van de werklosheidsuitkeringen. De crisis bleek vooral een gunstige uitwerking te hebben voor de NSDAP van Adolf Hitler. 2. De ideologie van het fascisme Kenmerken van het facsisme in het algemeen 1. Het fascisme is negatief: Veel aandacht wordt besteedt aan de dingen waar men tegen is: tegen de parlementaire democratie; tegen persoonlijke vrijheid etc. 2. Het belang van de eigen groep word voorop gesteld: Andere groepen worden achtergesteld of onderdrukt. 3. Het fascisme is nationalistisch 4. Het fascisme wil een corporatieve staat: De maatschappij moet worden georganiseerd in corporaties, bedrijfsgroepen. Concurrentie en onderlinge strijd kunnen hierdoor worden voorkomen. 5. De mensen zijn niet gelijk, hogeren moeten het volk leiden: Alle fatsoenlijke Duitsers moeten Nationaal- Socialisten worden. Alleen de beste Nationaal-Socialisten zijn lid van de partij. 6. Aan het hoofd staat één leider: Aan het hoofd moet een leider staan die denkt en beslist voor het hele volk. De leider heeft altijd gelijk. 7. De fascistische partij beheerst alle uitingen van cultuur in de staat 8. Het verstand is als basis voor het handelen minder geschikt dan het gevoel 9. Het fascisme verheerlijkt de dood: In eeuwige strijd is de mensheid groot geworden, in eeuwige vrede gat zij ten gronde (A. Hitler) 10. Vrouwen hebben tot taak veel kinderen voort te brengen en voor hun gezin te zorgen. Pagina 2 van 5
De aparte kenmerken van de ideologie van het Duitse fascisme De duitse facsisten hebben enkele kenmerken op een geheel eigen manier uitgewerkt: * de nadruk op de eigen groep heeft geleid tot het ontwikkelen van een rassenleer; * aan het nationalisme werd door het streven naar levensruimte in Oost-Europa een bijzondere betekenis gegeven. De rassenleer De nationaal-socialisten gingen uit van de ongelijkheid van de rassen in de wereld. Zij verdeelden de rassen in drie soorten: * één hoogwaardig ras: het Arische ras, waartoe de blanke volken van Europa behoorden. Met uitzondering van de Slavische volken. Onder de Germaanse volken was het Duitse het belangrijkste; alleen het Arische ras was in staat de mensheid vooruit te helpen. * minderwaardige rassen: de Slaven in Oost-Europa en de gekleure bevolkin in de niet-westerse wereld. Het was de taak van de minderwaardige volken dienstbaar te zijn aan de hoogwaardige volken. * verderfelijke rassen: zigeuners en vooral de Joden. De hoogwaardige volken probeerden deze voor zich te laten werken of vernietigen. Lebensraum voor de Duitsers in Oost-Europa. Het eerste doel van Hitler was alle Duitsers in één staat te verenigen. Zijn tweede doel was ruimte veroveren. In het belang van het Duitse volk zouden de Duitsers nieuw grondgebied moeten veroveren. Volgens Hitler was er in oost-europa plaats genoeg. Achtergronden Mein Kampf en het Duitse facsisme Socialisten en communisten ontlenen hun ideologie aan de geschriften van Karl Marx. De facisten hebben geen gemeenschappelijke denker en geschriften Ze hadden wel hun eigen bijbel, Mein Kampf van Adolf Hitler. Nadat Hitler in 1933 aan de macht was gekomen werd het boek op grote schaal verspreid. In 1939 waren er ruim vijf miljoen exemplaren verkocht en was het boek in elf talen vertaald. 19de eeuwse invloeden op het Duitse fascisme De culturele en ideologische achtergronden van het Duitse fascisme zijn te vinden in de 19e eeuw: de Romantiek, de 19de-eeuwse rassentheorieën en het sociaal darwinisme. 3. De nationaal-socialisten maken zich meester van de macht De conservatieven willen de macht met hulp van Hitler In 1923 ondernap de NSDAP een staatsgreep in München. De staatsgreep mislukte maar dit betekende niet het einde van de partij. In 1925 kwam Hitler uit de gevangenis. Toen was er van de partij weinig over maar Hitler begon met de wederopbouw van de partij. Eerst had de NSDAP nog maar weinig aanhangers, in 1928 hadden ze maar 2,8% van de stemmen. Na 1930 wisten de conservatieve niet van de onvrede onder de bevolking te profiteren, de NSDAP wist dat wel. In juli 1932 haalde de NSDAP 37% van de zetels; hiermee werd hij de grootste patij in de Rijksdag. Von Papen (de rijkskanselier) stelde toen een kabinet voor waarbij Hitler rijkskanselier werd en hijzelf vice-kanselier. Daarin zouden de conservatieven de meerderheid hebben. Op 30 januari 1933 was het zover. Hitler probeert door terreur een parlementaire meerderheid te krijgen Behalve Hitler zaten er verder maar 2 nationaal-socialisten in het parlement. Von Papen zei dat ze Hitler in dienst hadden genomen en binnen 2 maanden in de hoek hadden gedrukt. Maar dat was minder waar. Pagina 3 van 5
Op 1 februari ontbond Hitler de rijksdag en schrijf hij nieuwe verkiezingen uit. Hitler verwachtte de absolute meerderheid te behalen met zijn partij. Daarvoor moest vooral terreur zorgen. De kiezers zouden het dan wel uit hun hoofd halen om communistisch of socialistisch te stemmen. Het rijksdaggebouw staat in de brand: de communistische partij wordt uitgeschakeld Op 27 februari 1933 stond het rijksdaggebouw in de brand. Men dacht dat de Comintern een revolutie had beraamd waarvan de brandstichting het beginsignaal was. De politie en de SA arresteerden die nacht duizenden communistische leiders. De noodverordening ter bescherming van volk en staat maakte een einde aan alle burgerrechten en gaf de politie de bevoegdheid tot willekeurige arrestatie. Dat zou blijven zolang Hitler aan de macht was. De Machtigingswet: de Rijksdag schakelt zichzelf en de grondwet uit Op 5 maart 1933 werd een nieuwe rijksdag gekozen. De NSDAP had 44% van de stemmen en de DNVP 8%. Hitler besloot zich door de Rijksdag te laten machtigen alleen verder te regeren. De machtiginswet telde vijf artikelen. De eerste 2 waren het belangrijkst: 1. Wetten kunnen behalve op in de grondwet beschreven wijze ook door de regering worden samengevat. 2. De door de regering uitgevaardigde wetten kunnen van de grondwet afwijken Op 23 maart 1933 stemde de rijksdag over deze wet. Tweederde van de stemmen moesten er voor zijn; dit werd ruim behaald want alleen de SPD stemde tegen. De vakbonden en politieke partijen worden uitgeschakeld. Hitler stuurde doelbewust op een dictatuur aan. Hitler probeerde de Kerken en het leger bondgenoten te maken. De nationaal-socialisten wilden slechts een politieke partij in het land: de NSDAP. Hitler oefende druk uit op de andere partijen om zichzelf op te heffen. En in juli 1933 was Duitsland officieel een éénpartijstaat geworden. Hitler temt de SA en bindt het leger aan zich door een eed Hitler was bang dat de SA hem boven het hoofd zou stijgen en een nieuwe revolutie zouden beginnen. De SS was bereid hem te helpen daarbij in te grijpen. Op 30 juni 1984 werden hoge SA-mannen overal in Duitsland door de SS vermoord. Hoewel de SA wel bleef bestaan, was het maar haar macht gedaan. Toen president von Hindenburg overleed nam Hitler zijn bevoegdheden over en werd hij Führer van het Duitse rijk. De nationaal-socialisten hadden nu alle macht in hadden. 4. De oorzaken van het succes van de nationaal-socialisten De economische crisis was een omstandigheid die het succes van de nationaal-socialisten bevorderde. Sterke punten van de nationaal-socialisten - Het sterkste punt van de NSDAP was Hitler zelf, zijn redevoeringen maakte diepe indruk. En veel mensen raakten in de ban van zijn persoonlijkheid. - De nationaal-socialisten richtten hun progpaganda tot alle lagen van de bevolking en beloofden elk wat wils. - In moeilijke tijden hebben mensen vaak behoefte aan een zondebok. De nationaal-socialisten hadden de Joden. Op hen konden alle onlustgevoelens worden afgereageerd. - De SA en de SS maakten indruk op zowel de voor- als tegenstanders. De voorstanders kregen hierdoor zelfvertrouwen, de tegenstanders werden hier door bang. - In Duitsland waren ze bang voor het communisme. De NSDAP keerde zich het felst van alle partijen tegen Pagina 4 van 5
het communisme. Zwakke punten van hun tegenstanders - De conservatieven overschatten zichzelf en onderschatten de nazi s en hun vermogen tallozen voor zich te winnen met gewone taal en simpele eisen. - De gedachte dat ze Hitler in dienst hadden genomen bleek een illusie. - De communisten zagen het nationaal-socialisme als laatste stuiptrekking van het kapitalisme en verwachtten dat Hitlers machtsovername tot chaos zou leiden. En dat ze dan zelf van die chaos konden profiteren. Daarom bestreden ze de SPD. Pagina 5 van 5