6.1. Boekverslag door C woorden 25 februari keer beoordeeld. Geschiedenis Hoofdstuk 3; Nazi-Duitsland: Ik ben het volk

Transcriptie

1 Boekverslag door C woorden 25 februari keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis Hoofdstuk 3; Nazi-Duitsland: Ik ben het volk Inleiding Op 5 mei 1945 werd Nederland bevrijd van de Tweede Wereldoorlog. Nederlandse historici zien de Tweede Wereldoorlog als een ijkpunt (= belangrijke gebeurtenis of periode die de waarden en normen bepaald) in de contemporaine geschiedenis (= tijd vanaf ongeveer 1870 toen de meeste West-Europese landen industriële samenlevingen waren). Maar in, bv. België, Frankrijk en Groot-Brittannië wordt de Tweede Wereldoorlog gezien als een verlengde van de Eerste Wereldoorlog (ze herdenken 11 november 1918 dan ook veel groter). De genocide (= geplande volkenmoord) op de joodse bevolking door nationaal-socialisten (= aanhangers van Adolf Hitler en zijn ideeën) en de oorzaken en gevolgen daarvan die nog steeds waarneembaar zijn en die nadrukkelijk de tweede helft van de twintigste eeuw hebben bepaald maakt de Tweede Wereldoorlog zo heftig. Toch blijft het onderwerp veel vragen oproepen voorbeelden: - Hoe heeft de Tweede Wereldoorlog ooit kunnen plaatsvinden? - Hoe kreeg Adolf Hitler (= geboren op 20 april 1889 in het Oostenrijkse grensstadje Braunau en gestorven op 30 april 1945 in Berlijn. Leider van de nationaal-socialisten, dictator van Duitsland tussen 1933 en 1945) zoveel mensen achter zijn radicale ideeën? - Hoe heeft Hitler het fascisme (= politiek systeem waarbij de leider zijn wil aan anderen oplegt en waarbij iedereen die niet gehoorzaamt, wordt gestraft; is begin jaren twintig van de twintigste eeuw in Italië ontstaan. De ideeën lijken op die van het nationaal-socialisme, alleen is het fascisme niet antisemitisch) op weten te dringen? (Bv. door middel van propaganda alle activiteiten om de publieke opinie te beïnvloeden, om aanhangers te winnen voor bepaalde opvattingen of standpunten, de nationaalsocialistische overheid propageerde discriminatie.) 1 Een wankele republiek Vredesverdrag van Versailles (1919): - Duitsland mocht na de Eerste Wereldoorlog geen groot leger meer hebben (alleen nog een beroepsleger); - Duitsland moest herstelbetalingen doen aan met name Frankrijk, België en Groot-Brittannië. De hoogste van het bedrag werd in 1921 door een speciale commissie vastgelegd (132 miljoen goudmark), dit bedrag mocht gedeeltelijk in natura worden voldaan. In 1922 bleef Duitsland in gebreke met de herstelbetalingen (vooral de Franse overheid reageerde hier vinnig op ze stuurden soldaten naar het Ruhrgebied om Duitse arbeider te dwingen steenkool te leveren); Pagina 1 van 6

2 - Duitsland moest veel grondbezit afstaan (gebiedsinperking). Het industriegebied Elzas-Lotharingen werd aan Frankrijk afgestaan en het Ruhrgebied bleef onder permanente bezetting van Franse en Belgische militairen; - Duitsland kreeg de schuld van de oorlog Duitsland werd aangewezen als de grote schuldige van de Eerste Wereldoorlog. Nog voordat Wilhelm II (= keizer van Duitsland tot november 1918) afstand deed van zijn troon (en in Nederland politiek asiel aanvroeg) was op 9 november 1918 de republiek van Weimar uitgeroepen, onder leiding van de sociaaldemocraat Friedrich Ebert (= eerste minister-president van de republiek van Weimar). De nieuwe bestuurders hadden de taak om het land in democratische richting (met een grondwet in augustus 1919 en een volksvertegenwoordigers die Rijksdag werd genoemd) om te buigen, dit bleek echter als gevolg van de verstikkende bepalingen van het Vredesverdrag van Versailles en de dolkstootlegende# een bijna onmogelijke opdracht. Er was veel politieke en economische chaos. * Politieke chaos: overal vochten straatbendes met elkaar en antidemocratische groepen streden voordurend tegen het gezag, de regering kreeg geen grip op de explosieve situatie. Alhoewel veel arbeiders en soldaten in vrijkorpsen (= groepjes bewapende, meestal jongen, mannen die rellen schopten na de Eerste Wereldoorlog) sympathiek tegenover de regering stonden, twijfelde de legerleiding en politieke tegenstanders sterk aan het nieuwe bewind. De communistische ontwikkelingen in Rusland hadden ook veel invloed op de Republiek van Weimar. In januari 1919 probeerden radicale socialisten (extreem links) een communistische revolutie te weeg te brengen, de Spartakistenopstand (= opstand van communisten aan het begin van de republiek van Weimar). Deze werd echter door de sociaaldemocraten, met behulp van soldaten, binnen enkele dagen omvergeworpen (de leiders van de opstand Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg kregen geen enkele vorm van proces en weren direct na arrestatie vermoord). In het voorjaar van 1920 ondernam het rechts-extremisme (= politiek verlangen naar een grote leider die orde op zaken stelt), onder leiding van doctor Kapp (= rechts-extremistische couppleger) met hulp van een aantal hoge officieren en een vrijkorps een coup (staatsgreep), de Kapp-putsch (= rechts-extremistische opstand tegen de Duitse regering in 1919 die onbestraft bleef). Doordat de grootste vakbond van het land de regering te hulp schoot en een algemene staking (arbeiders in Berlijn legden heel het openbare leven stil) uitriep, mislukte dit. Kapp vluchtte, onbestraft (het leger bood geen helpende hand), naar het buitenland. * Economische chaos: Duitsland moest bovenop de herstelbetalingen ook nog eens een enorm hoog bedrag aan aflossingen worden betaald. De toestand van de Duitse economie was bij voorbaat al een ramp maar in 1923 werd het ernstig met de Duitse economie, er werd steeds meer geld bij gedrukt wat leidde tot steeds hogere inflatie (stijging van algemeen prijspijl waardoor geld minder waard wordt). # Ludendorff (= generaal in de Eerste Wereldoorlog; bedenker van de dolkstootlegende; vroege nationaalsocialist) bekokstoofde een mythe om de schuld van de nederlaag tijdens de Eerste Wereldoorlog elders neer te leggen, de dolkstootlegende (= verzinsel van Ludendorff, generaal in de Eerste Wereldoorlog; hij gaf de schuld van het verlies van de oorlog niet aan het Duitse leger of de keizer maar aan de sociaaldemocraten die op 9 november 1918 de republiek van Weimar uitriepen). De regering zou het leger een dolkstoot in de rug hebben gegeven, door in plaats van door te vechten te besluiten tot vrede. De NSDAP (en Hitler) hebben dankbaar misbruik van deze mythe kunnen maken voor hun eigen propaganda en aanval op linkse groeperingen. Pagina 2 van 6

3 2 Einde van Weimar? In 1923 zat Duitsland diep in de put. De kleine rechts-extremistische partij, NSDAP (= Nationaal- Socialistische Duitse Arbeiderspartij), meende daarvan, in navolging van veel andere groeperingen, gebruik te kunnen maken en pleegde in november 1923 een coup. Deze staatsgreep valt niet anders te omschrijven dan als een zielige vertoning. De nationaal-socialisten waren in een soort protestdemonstratie naar het centrum van München getrokken, maar toen het daar tot een schietpartij kwam met vele doden was het snel gedaan met de opstand. De kopstukken moesten zich voor hun coup verantwoorden. Hitler was er hier een van. Hij moest terecht staan voor hoogverraad en werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van vijf jaar. De gevangenisstraf duurde maar een jaar en in de tussentijd dicteerde hij zijn politieke autobiografie Mein Kampf. Het boek verscheen in twee delen, in 1925 en 1927, en bevatte een soort geloofsbelijdenis het nationaal-socialisme bleek een politieke stroming te zijn die vooral veel zaken afkeurde (bv. de republiek, de democratie, het socialisme, het communisme en joden). Als gevolg van ingrijpen van de Verenigde Staten door middel van het Dawesplan (= Amerikaans hulpprogramma om de republiek van Weimar uit het dal van de economische crisis van 1923 te trekken) kreeg Duitsland te maken met een economische opleving. Er werden nieuwe bedrijven opgestart en schulden werden betaald. Het consumentenvertrouwen nam toe en mensen gingen buiten hun primaire levensbehoeften om meer besteden. Ook werd de Amerikaanse cultuur (jazzmuziek, sigaretten, korte rokjes met hoge hakken etc.) op bescheiden wijze geïntroduceerd in Berlijn. Verder verbeterde de internationale betrekkingen (met name met Frankrijk alhoewel de herstelverplichtingen nog niet volledig werden voldaan, verbeterde de relatie met Frankrijk in een rap tempo) aanzienlijk. Duitsland accepteerde in het Verdrag van Locarno (= verdrag uit 1925 waarbij Duitsland zijn nieuwe westgrenzen erkende en het gebiedsverlies van het Verdrag van Versailles accepteerde) vrijwillig haar buitengrenzen. En toen de grenzen met Polen en Tsjecho-Slowakije werden herkend, trad Duitsland in 1926 zelfs toe tot de Volkenbond. Duitsland liet door acceptatie van het Verdrag van Versailles zien dat ze een punt achter het verleden wilde zetten en volledig internationaal mee wilde draaien. De opleving was echter van relatief korte duur, want de ineenstorting van de Amerikaanse beurs in 1929 trof de Duitse economie enorm. Deze crisis leek de republiek van Weimar heviger te treffen dan die van 1923 Amerikaanse banken vroegen hun leningen aan Duitse ondernemers terug, gevolg: in Duitsland konden geen investeringen meer worden gedaan, wat leidde tot massale ontslagen (tussen 1929 en 1932 groeide het aantal werkelozen van twee naar zes miljoen). Opnieuw deed de NSDAP een greep naar de macht, omdat de NSDAP inmiddels tot de grootste partij van het land was uitgegroeid en de Rijksdag snel was gegroeid was de coup dit keer met meer succes (bij de verkiezingen in 1932 haalden Hitler en zijn partijgenoten 37 procent van de stemmen voornamelijk teleurgestelde Duitsers die van mening waren dat de andere politieke parijen geen passende maatregelen konden nemen, ze zagen Hitler als hun laatste hoop). De beloftes van de NSDAP waren groot en de manier waarop de propaganda werd uitgevoerd totaal nieuw met behulp van moderne communicatiemiddelen (bv. radio, films etc.) werd de bevolking met hun beloftes over banen bestookt. Hitler was een populist (= iemand die probeert de mening van het volk te beïnvloeden met populaire en oppervlakkige toespraken), zijn simplistische boodschappen hij bracht ingewikkelde ideeën op een eenvoudige manier naar voren en redenaarstalent maakten indruk op de eenvoudige Duitse kiezer. Zijn aanhangers noemden hem Führer (= letterlijk: leider; titel die Adolf Hitler droeg) en de Duitse kiezer kreeg de boodschap die hij wilde horen Pagina 3 van 6

4 arbeiders zouden werk krijgen, kleine ondernemingen hoefden niet te wijken voor MNO s, grote bedrijven hoefden niet bang te zijn voor eisende vakbonden etc.). Het einde van de republiek van Weimar was in zicht. + SA (= afkorting voor Sturm Abteilung, verzamelnaam voor geüniformeerde knokploegen van de nationaal-socialisten). 3 Opstap naar de macht 1932 wordt wel eens het jaar van de verkiezingen genoemd, in alle opzichten werden er verkiezingen gehouden (Rijksdag, presidentschap etc.). Hitler stond in het middelpunt van de belangstelling tijdens de verkiezingsbijeenkomsten van de NSDAP, hij werd dan ook goed beschermd door de SA en de SS (= afkorting voor Schutz Staffel, de elitetroepen dan Adolf Hitler; zij werden speciaal getraind om zonder emotie op te treden). Toch haalde de NSDAP geen absolute meerderheid, er werd in november zelf door 2 miljoen Duitsers minder op ze gestemd dan een halfjaar eerder. Uiteindelijk lukte het de NSDAP om te kunnen regeren, door samen te werken met twee andere conservatieve partijen. In Januari 1933 kreeg Hitler van oud-generaal Hindenburg de opdracht om een kabinet te vormen, Hitler werd op 30 januari 1933 rijkskanselier, maar geen president. Dat was generaal van Hindenburg. In zijn kabinet had Hitler slechts twee minister van de NSDAP. In plaats van de rust en orde, die Hitler beloofde, nam de onrust in Duitsland toe. Alhoewel Hitler op een legale manier aan de macht was gekomen, werden politieke tegenstanders met illegale (maar ook met legale) middelen uitgeschakeld. En dit allemaal in de kortst mogelijke tijd. Op 27 februari vloog het gebouw van de volksvertegenwoordiging in brand, de Rijksdagbrand (= brand in het gebouw van de volksvertegenwoordiging op 27 februari 1933). Wie hier schuldig aan was, is nog altijd een raadsel, maar het kwam Hitler heel mooi uit. Hij wees zonder enige vorm van bewijs nog dezelfde dag naar zijn grootste politieke tegenstanders de communisten. Waarop de president gebruik maakte van artikel 48 (= regel in de Duitse grondwet waarmee de volksvertegenwoordiging tijdelijk kon worden uitgeschakeld. Deze wet werd in de republiek van Weimar vaak gebruikt bij onlusten. Hitler gebruikte de wet om de democratie in Duitsland om zeep te helpen) van de grondwet, een noodverordening (= tijdelijke maatregel in tijd van onlusten, namelijk intrekking van het recht op vrije meningsuiting en persvrijheid voor onbepaalde tijd), om de orde te herstellen ( de staat moest tegen het communisme worden beschermd ). In praktijk werd de noodverordening pas ingetrokken als het gevaar was geweken. Hitlers regering arresteerde zoveel mogelijk communisten (zij hadden immers de Rijksdagbrand veroorzaakt). (Ook andere politieke tegenstanders die als gevaarlijk werden gezien werden opgepakt, in veel gevallen worden ze mishandeld.) Ondertussen zorgden de SS en de ruim man SA er wel voor dat het gevaar niet week ze werden de straat op gestuurd om rellen te schoppen. Toch vertrouwde politiek links vooral de pers de noodverordening niet en in die chaos liet Hitler nieuwe verkiezingen uitschrijven, in de hoop dat kiezers inzagen wat voor goeds de NSDAP allemaal wel niet deed. Bij de verkiezingen haalde de NSDAP de absolute meerderheid, met 43,9 stemmen. Toch was Hitler niet tevreden, hij eiste de verkiezingsoverwinning binnen 24 uur op, volgens hem was het duidelijk was dat de Duitse kiezer de republiek van Weimar had weggestemd. Eind maart 1933 diende Hitler de machtigingswet (= wet waarin geregeld werd dat de regering zonder goedkeuring van de Rijksdag kon regeren gedurende vier jaar) in, waarmee de Rijksdag voor een periode van vier jaar kon worden uitgeschakeld. Dit was nodig om rust te krijgen in het land, bovendien moest de regering wetten kunnen maken die afwijken van de grondwet. De reden waarom de Rijksdag en de Pagina 4 van 6

5 liberale en katholieke vertegenwoordigers hiermee instemden was omdat Hitler allerlei beloftes maakte. De socialisten blijven echter tegen, de SA-mannen bedreigden ze maar ze durfden toch 120 tegenstemmen uit de brengen. De machtigingwet wordt aangenomen. Dit was het einde van democratie in Duitsland de nationaal-socialisten konden hun ideale Duitse staat opbouwen. 4 Führer aan de macht Vanaf het begin was duidelijk dat in Hitlers Derde Rijk (= naam voor Duitsland in de tijd van Hitler; het Derde Rijk kwam na de het Duitse rijk uit de Middeleeuwen en het Duitse keizerrijk van 1871 tot 1918) dat duizend jaar zou moeten duren andere waarden zouden gelden dan in een democratische rechtsstaat. Respect en verdraagzaamheid maakte onder Hitler plaats voor het Führerprincipe (= de leider moet worden gehoorzaamd), waarbij iedereen gehoorzaamheid verschuldigd was aan de leider (want die wist wat goed was voor het volk) wie zich hier niet aan hield verdween uit de maatschappij. Hitler verpersoonlijkte (symboliseerde) het Volk (= het Duitse volk. Woord dat Hitler in toespraken gebruikte voor wat hij zag als de enig echte Duitsers) en het individu was niet langer van belang. Deze nationaalsocialistische boodschap van gelijkschakeling werd door middel van propaganda de samenleving in geworpen. Alle politieke, maatschappelijke en culturele instellingen werden gelijkgeschakeld zodat maar één waarheid de Duitsers bereikte die van de nationaal-socialisten. Duitsers werden via indoctrinatie (systematische beïnvloeding met het doel eigen ideeën kritiekloos te laten aanvaarden manipulatie) ondergeschikt gemaakt aan de wil van de Führer. De campagne werd door Joseph Goebbels (= minister van propaganda onder Hitler) gevoerd: - Er werden goedkope radio s onder de bevolking verspreid waardoor het doorsnee Duitse gezin, Hitlers toespraken in de huiskamer kon horen; - Op scholen werden schoolboeken geïntroduceerd vol boodschappen, aanwijzingen en oefeningen gebaseerd op de standpunten van de nationaal-socialisten wilden leraren niet mee werken, dan werden ze ontslagen; - Op 10 mei 1933 werd de eerste boekverbranding door studenten en hoogleraren uitgevoerd; - Je kon alleen nog in Duitsland een land van bijna 6 miljoen werkelozen werken als je lid werd van de Rijkscultuurkamer (= nationaal-socialistische organisatie die bepaalde wat het wel tot de Duitse cultuur behoorde en wat niet. Je moest lid zijn van de Rijkscultuurkamer om je beroep te mogen uitoefenen). Ook de opvoeding van kinderen werd door de staat overgenomen. Alle bestaande jeugdorganisaties werden opgeven. Jongeren (van 10- tot 18-jaar) moesten een eed van trouw zweren op Hitler en lid worden van de Hitlerjugend, Bund Deutscher Mädel of Jungvolk. Veel activiteiten van deze organisaties omvatten voorbereidingen. Zo werden jongeren door activiteiten vol discipline en groepsdwang voorbereid op een leven als soldaat. Na de middelbare school moest iedereen een verplichte arbeidsdienst verrichten jongens: werken in landbouw, de bouw of industrie meisjes: voorbereiding op hun toekomstige rol als moeder, door te helpen bij gezinnen met veel kinderen. Tegenstanders met als eerste de communisten en de socialisten werden opgepakt door de Gestapo (= afkorting voor Geheime Staats Polizei) en verdwenen in concentratiekampen (voor heropvoeding ). Verboden boeken werden verbrand en moderne kunst werd Ontaarde Kunst (= kunst die niet voldeed aan de eisen van de nationaal-socialisten; grofweg alle moderne, non-figuratieve kunst. In het Duits: Entartete Kunst) genoemd. Op 1 april 1933 startten de nationaal-socialisten een campagne: Joodse winkeliers werden geboycot, joodse ambtenaren en docenten (en joodse mensen die in de media werkten) werden 6 dagen later Pagina 5 van 6

6 ontslagen. Gevolg: veel (joodse) burgers besloten te emigreren. De opbouw van de nationaal-socialistische staat verliep goed, maar na de dood van Hindenburg in augustus 1934 kreeg het pas zijn volle beslag. Toen werd Hitler president en werd Führer zijn officiële aanspreektitel. Ook politieke medestanders waren hun leven niet veilig. Tijdens de Nacht van de Lange Messen (= 1 juli 1934 ontdeed Hitler zich van zijn trouwste aanhanger in de NSDAP, SA-leider Ernst Röhm. Veel hooggeplaatste SA-leiders werden vermoord, waardoord de rol van de SA in het Derde Rijk was uitgespeeld) werden leiders van de SA vermoord deze semimilitaire organisatie had haar doel gediend (namelijk Hitler en de NSDAP aan de macht brengen). Toen SA-voorman Röhm weigerde op te gaan in het leger, tekende hij zijn eigen doodsvonnis. Pagina 6 van 6