Samen Werken met Afval in Noord-Groningen Auteur: N.C. Spaansen Datum: 2 april 2013
2
Inhoudsopgave Achtergrond en doel.. 5 1 Huidige situatie... 6 1.1 Inzamelen... 6 1.2 Verwerken... 7 2 Toekomstige situatie... 8 2.1 Samen werken... 8 2.2 Juridische structuur... 8 2.3 Inzamelmiddelen... 8 2.4 Organisatiestructuur... 9 2.5 Personeelsbezetting... 9 2.6 Investeringen... 9 2.7 Exploitatie... 9 2.8 Financiering... 9 2.9 Benodigde contracten... 9 3 Risico analyse... 10 Bijlage 1: Onderzoek Deloitte... 11 Bijlage 2: Dienstverleningstaken per gemeente... 12 Bijlage 3 Afwegingskader structuur... 123 3
4
Achtergrond en doel De gemeenten De Marne, Eemsmond, Loppersum en Winsum werken samen op het gebied van de verwerking van afvalstoffen in het Vuilverwerkingsbedrijf Noord-Groningen dat een stortplaats heeft in Usquert sinds 1972. Vanaf 1 januari 2010 is het Vuilverwerkingsbedrijf Noord-Groningen - naast Omrin mede-eigenaar van Afvalbeheer Noord-Groningen. Afvalbeheer exploiteert op de locatie een overslagstation, een milieustraat, een plaat voor overig groen afval en een composteerinstallatie voor groente-, fruit- en tuinafval. De provincie schrijft een eindafwerking van de stortplaats voor waardoor het overslagstation en de composteerinstallatie moeten worden gesloopt. De gevolgen hiervan kunnen worden ondervangen door in te zamelen met afzetcontainers die door de inzamelaar op wisselplaatsen in de gemeenten worden afgezet voor transport naar een eindverwerker door of namens Afvalbeheer Noord-Groningen. De gemeenten zien in de ontwikkeling een kans naast de verwerking ook samen te werken op het gebied van de inzameling van huishoudelijke afvalstoffen in een eigen organisatie met bestaande samenwerkingspartners, waaronder Omrin en de gemeente Groningen die in drie gemeenten de inzameling verzorgt. De overheidsgedomineerde partijen beogen met de samenwerking de keten van afvalinzameling en verwerking te optimaliseren. Dit met oog voor huidig personeel, materieel en milieudoelstellingen naast een financiële ambitie om kosten te reduceren. De geplande ingangsdatum is vooralsnog 1 januari 2014. De mogelijke herindeling in de provincie Groningen op advies van de visitatiecommissie maakt dat bij de uitwerking flexibiliteit voorop staat, opdat in- en uitstroom mogelijk is. In het vervolg wordt ingegaan op de huidige werkwijze, de toekomstige situatie en het besluitvormingsproces. 5
1 Huidige situatie 1.1 Inzamelen Wettelijk is bepaald dat gemeenten een zorgplicht hebben voor de inzameling van huishoudelijke afvalstoffen. Hieraan wordt op de volgende wijze invulling gegeven. Gemeente Inzamelaar Frequentie Differentiatie heffing De Marne Gemeente Groningen Alternerend Frequentie Eemsmond Eigen dienst Wekelijks Samenstelling huishouden Loppersum Gemeente Groningen Alternerend Samenstelling huishouden Winsum Gemeente Groningen Alternerend Volume/frequentie/gewicht Opgemerkt wordt dat de inzamelaar ook verantwoordelijk is voor neventaken zoals containermanagement en klachtenafhandeling. De overeenkomsten met de gemeente Groningen kent verschillende looptijden. Voor een volledig overzicht van diensten zie ook bijlage 2. De inzamelmiddelen met boekwaarde leren dat Eemsmond al werkt met afzetcontainers en inzamelmiddelen verschillen met gevolg voor opnamemechanisme (zie figuur). Gemeente Inzamelmiddel Herkenning Inzamelvoertuig De Marne Grabber container Boekwaarde + 125K Afschrijving 5 jr. Chip Haller SLF Vaste opbouw Zijlader met opname grabber Ook (omgebouwde) achterlader (voor ondergrondse containers) en smalle straten Eemsmond Loppersum Winsum Diamond container Boekwaarde + 375K Afschrijving 7 jr. Grabber Container Boekwaarde 0 Grabber container Boekwaarde + 125K Afschrijving 4 jr. Chip Sticker Chip Hufferman Afzet container Zijlader met opname dubbel diamond Ook achterlader voor smalle straten Haller SLF Vaste opbouw Zijlader met opname grabber Ook (omgebouwde) achterlader (voor ondergrondse containers) en smalle straten Haller SLF Vaste opbouw Zijlader met opname grabber Ook (omgebouwde) achterlader (voor ondergrondse containers) en smalle straten 6
De figuur links toont de (enkele) grabber voor Din-containers en rechts het (dubbele) Diamond systeem. Inzet van de zijladers per 01-01-2013 Gemeente Deelstroom Uren even week Uren oneven week De Marne Rest 48 GFT 32 Eemsmond Rest 40 40 GFT 32 32 Loppersum Rest 48 GFT 48 Winsum Rest 60 GFT 60 Totaal 228 212 Daarnaast worden beperkt achterladers ingezet 1.2 Verwerken Afvalbeheer Noord-Groningen BV is opgericht voor het (laten) be- en verwerking van afvalstoffen. De gemeenten zijn verplicht tot levering van huishoudelijke afvalstromen aan Afvalbeheer Noord-Groningen. Afvalbeheer Noord-Groningen is op zijn beurt verplicht tot levering van afval aan Twence B.V. In de huidige situatie wordt restafval overgeslagen in perscontainers voor transport van Usquert naar Oudehaske, waar nascheiding plaatsvindt. Vanuit Oudehaske worden tonnen geleverd aan Twence. Groente-, fruit- en tuinafval wordt in Usquert verwerkt tot compost. De gemeente Eemsmond met afzetcontainers rijdt ook naar de overslag in Usquert. 7
2 Toekomstige situatie 2.1 Samen werken Afvalbeheer Noord-Groningen is ontstaan op advies van Deloitte, bijlage 1, voor het (laten) be- en verwerken van afval. Afvalbeheer Noord-Groningen BV is het bedrijf van het Vuilverwerkingsbedrijf Noord-Groningen (samenwerking tussen de gemeente De Marne, Eemsmond, Loppersum en Winsum) en Omrin. De eigenaren van het bedrijf zijn tevreden over de prestaties. Ontwikkelingen maken dat partijen nu ook willen werken aan een eigen inzamelorganisatie. Dit met oog voor huidig personeel, materieel en milieudoelstellingen naast een financiële ambitie om kosten te reduceren. De geplande ingangsdatum is vooralsnog 1 januari 2014. De inzameling wordt thans uitgevoerd door de gemeente Groningen en Eemsmond. De overheidsgedomineerde partijen beogen met de samenwerking de keten van afvalinzameling en verwerking te optimaliseren. 2.2 Juridische structuur Doel is een flexibele organisatie voor gemeenten, die inzameldiensten levert en kan inlenen door samenwerking tussen gemeenten (De Marne, Eemsmond, Loppersum, Winsum en Groningen) en vennootschappen (Afvalbeheer Noord-Groningen en Omrin, handelsnaam voor Afvalsturing Friesland en Fryslân Miljeu). Samenwerkingspartijen zijn gemeenten en overheidsgedomineerde vennootschappen die diensten en middelen leveren: personeel en materieel. In beginsel diensten en leveringen waarop de Europese aanbestedingsrichtlijn - c.q. het Bao - van toepassing is. Voor de samenwerking gaat om die reden de voorkeur uit naar een vennootschap die het mogelijk maakt om diensten en leveringen te kunnen inbesteden. Deze structuur borgt ook de beoogde flexibiliteit, omdat het relatief eenvoudig is om later toe of uit te treden; van belang voor de gemeente Groningen die toetreden overweegt of de gemeente Delfzijl en Appingedam onder verwijzing naar het advies van de visitatiecommissie. De structuur biedt ook een bewezen platform om middelen doelmatig in te zetten en menselijk kapitaal uit te bouwen; toegang tot kennis, innovaties en vacatures. Om toekomstbestendig te zijn voor inzameling in Noord-Nederland is het voorstel om aan te sluiten bij de structuur van Omrin (lees: NV Fryslân Miljeu), onder voorwaarde van goedkeuring door gemeenten en provincie. Waar partijen niet participeren in de vennootschap kunnen hun diensten beperkt worden ingeleend onder verwijzing naar aanbestedingsregels. Het afwegingskader met betrekking tot de structuur is weergegeven in bijlage 3. 2.3 Inzamelmiddelen Partijen zijn bereid tot samenwerking en streven naar een uniform systeem dat zal bestaan uit afzetcontainers en (dubbel) diamond systeem. De gemeente Groningen is bereid lopende contracten in te brengen. De gemeenten De Marne en Winsum geven aan langer door te willen met din/grabber containers gegeven de boekwaarde. De gemeente Loppersum gaat vervangen van din/grabber containers onderzoeken. Er is dus sprake van verschillende inzamelmiddelen. Voorkeur gaat om die reden uit naar een start waarbij bestaande diensten worden gerespecteerd. De inzameling door de gemeente Groningen en Eemsmond blijven eerst naast elkaar bestaan. In de praktijk zullen synergievoordelen kunnen worden geboekt. Dit betekent dat diensten worden ingebracht in de juridische structuur om bij bestaande diensten weg te zetten via inbesteding. 8
De juridische structuur biedt direct voordelen. Voor Eemsmond door diensten te leveren in het transport van afzetcontainers naar Oudehaske in plaats van Usquert. Voor Groningen door te faciliteren in inzamelmiddelen met afzetcontainers. 2.4 Organisatiestructuur De samenwerking leidt tot één opdrachtnemer voor gemeenten voor de operationele gang van zaken. Investeringen in mensen en middelen zullen primair vanuit de opdrachtnemer geschieden. In de praktijk zal opdrachtnemer de huidige situatie naast elkaar laten bestaan. De structuur leidt tot onderling overleg waarbij thans denkbare - synergievoordelen snel zijn te realiseren. 2.5 Personeelsbezetting De huidige chauffeurs blijven inzamelen en nevenactiviteiten blijven in de huidige vorm bestaan. Kansen op termijn zullen binnen de regio worden benut ter bevordering van een brede participatie. 2.6 Investeringen Opdrachtnemer kan inzamelmiddelen en voertuigen ter beschikking stellen. Deze kunnen worden gekocht of geleend dan wel geleased. 2.7 Exploitatie In exploitatie komt de inzameling van restafval en groente-, fruit- en tuinafval. Dit is op termijn uit te breiden. Voor de inzameldienst geldt de ambitie dat kosten dalen met minimaal 10% ten opzichte van 2013. 2.8 Financiering Investeringen moeten in voorkomend geval gefinancierd worden uit de exploitatie. 2.9 Benodigde contracten De individuele gemeenten moeten besluiten tot participatie in NV Fryslân Miljeu. Het raadsbesluit daartoe moet worden goedgekeurd door Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen. De vennootschap zal voor te verrichten werkzaamheden binnen individuele gemeenten dienstverleningsovereenkomsten met elk van deze gemeenten sluiten. Voor de uitvoering zullen separate contracten worden gesloten. 9
3 Risico analyse Gemeenten die besluiten tot participatie lopen risico voor de inleg van het aandeel. 10
Bijlage 1: Onderzoek Deloitte 11
Bijlage 2: Dienstverleningstaken per gemeente (Situatie 2011) eigen dienst Afvalbeheer Noord- SW-bedrijf MDG Sita Anders, nl.: DM E L W DM E L W DM E L W DM E L W DM E L W DM E L W Inzameling huis-aan-huis inzameling GFT en restafval X X X X inzameling via verzamelcontainers X X X X inzameling grofvuil X X X inzameling glas via glascontainers X X X X inzameling papier en karton (huis-aan-huis of verzamelcontainers) X X X X Inzameling KCA (huis-aan-huis of op afroep) X X X X X X X inzameling AEEA X X X inzameling snoeiafval X X X Beheer en beleid Beheer afvalbrengpunten X X X X X X Beheer inzamelmiddelen X X X X Communicatie naar burgers in relatie tot afvalinzameling X X X X Beleidsondersteuning en advisering X X X X X X X Uitvoering van sorteeranalyses X X X X Reinigingsverwante onderhoudstaken Kolkenreiniging X X3 Veegwerkzaamheden X X Onkruidbestrijding op verhardingen X Bladcontainers (plaatsen en ledigen) X X Verwijderen hondenpoep, kauwgom en graffiti X Gladheidsbestrijding X X X X Ondergrondse inzamelmiddelen (netheid en technisch onderhoud) X X X4 Afvalbakken in openbare ruimte (ledigen en reinigen) X X Calamiteitendienst (o.a. wegdekreiniging) X X5 Plaagdierbestrijding X X6 Overig onderhoud Onderhoud rioolsysteem X7 Wagenparkbeheer Onderhoud eigen materieel X Onderhoud materieel opdrachtgevers Onderhoud materieel derden Leasing materieel X8 Overige, nl.: Containermanagement X X X X Zwerfvuil opruimen X X Inzameling luiers X X X X Klachtenafhandeling X X X X Banden X1 Metalen X2 1 = Granuband 2 = Pol, Wehe-den Hoorn 3 = DeGroot+DeValk 4 = Sjouke Dijkstra en Omrin 5 = E-Coloss en Jager (asbest) 6 = Matter, Zuidhorn 7 = Mous Pompenbouw, DeGroot+DeValk 8 = Athlon 12
Bijlage 3 Afwegingskader structuur Voor de samenwerking is gekeken naar (bestaande) structuren. Afvalbeheer Noord-Groningen De samenwerking kan niet binnen Afvalbeheer Noord-Groningen. In de eerste plaats vanwege de statutaire beperkingen; deze BV heeft enkel tot doel het (laten) be- en verwerken van afval. Ten tweede is medeaandeelhouder naast het Vuilverwerkingsbedrijf Noord-Groningen, Afvalsturing Friesland (Omrin), aan wie 50% van het resultaat toekomt. Vuilverwerkingsbedrijf Noord-Groningen De samenwerking kan niet binnen de gemeenschappelijke regeling Vuilverwerkingsbedrijf Noord-Groningen, omdat dit samenwerkingsverband alleen samenwerking tussen de gemeente De Marne, Eemsmond, Loppersum en Winsum toestaat. Voorts is dat niet gewenst omdat deze gemeenschappelijke regeling, primair opgericht voor het stortlichaam, personeel en materieel heeft overgedaan aan Afvalbeheer Noord-Groningen BV. Formaliteiten moeten doorlopen tot en met de eindafwerking, waarna het een slapende organisatie kan worden. Gemeenten De samenwerking kan niet tussen gemeenten onderling vorm krijgen door één van die gemeenten als centrumgemeente aan te wijzen, gelet op diensten die deels geleverd moeten worden door een vennootschap onder verwijzing naar de aanbestedingsrichtlijn. In het verlengde hiervan past een samenwerking ook niet in een nieuwe vennootschap waarin enkel de gemeenten participeren. Omrin De structuur die tegemoet komt aan wensen voor de inzameling in Noord-Nederland is de structuur van Omrin; inzamelbedrijf NV Fryslân Miljeu. Een flexibele structuur die risico s beperkt tot de inleg voor aandelen. In deze structuur past een nieuwe regiovennootschap Afvalinzameling Groningen BV die alleen voor de eigen gemeenten De Marne, Eemsmond, Loppersum en Winsum werkzaam is met mogelijkheid tot toetreding van de gemeente Groningen en andere Groninger gemeenten (tot de bovenliggende NV). De structuur borgt bovendien samenwerking en afstemming met Afvalbeheer Noord Groningen, waarin de 4 gemeenten via Vuilverwerkingsbedrijf Noord-Groningen en Afvalsturing Friesland elk voor 50% aandeelhouder zijn. In bovenstaande opzet worden de 4 gemeenten aandeelhouder van NV Fryslân Miljeu. Deze vier gemeenten krijgen eigen letteraandelen, waarmee zij specifieke zeggenschap en dividendrecht voor de eigen BV krijgen. NV Fryslân Miljeu wordt enig aandeelhouder én statutair bestuurder van Afvalinzameling Groningen BV. Letteraandelen worden gebruikt om onderscheid te maken naar groep aandelen die een gelijk recht op winst en gelijke zeggenschap geven (naar rato van hun aandelenbezit). Binnen NV Fryslân Miljeu worden op dit moment vier soorten letteraandelen onderscheiden: letteraandelen A, B, C en D. Elk van deze soort aandelen wordt gehouden door een specifieke groep gemeenten en is op die manier gekoppeld aan de eigen regio-bv die werkzaam is in het gebied van die gemeenten. Op deze manier worden binnen Friesland vier regio-bv s onderscheiden: Noordwest (letteraandeelhouders A), Noordoost (letteraandeelhouders B), Zuidoost (letteraandeelhouders C) en Zuidwest (letteraandeelhouders D). Op deze manier wordt geborgd dat de gemeenten die behoren tot dezelfde groep letteraandeelhouders, zeggenschap over de eigen BV hebben die de afvalinzameling in die groep gemeenten uitvoert en dat ook alleen die groep gemeenten gerechtigd is tot het resultaat van hun eigen BV. Bij toetreding van De Marne, Eemsmond, Loppersum en Winsum als aandeelhouder van de NV, zullen deze gemeenten eigen letteraandelen krijgen naar rato van het aantal aansluitingen en daarmee gekoppeld worden aan de eigen BV, die de inzameling in Noord-Groningen (en voor de toekomst in eventueel andere Groninger 13
gemeenten) uitvoert. Andere toetredende Groninger gemeenten zouden dan eveneens aandelen van dezelfde soort krijgen. In zekere zin zijn letteraandelen dus prioriteitsaandelen. De vier voornoemde gemeenten verlenen een alleenrecht tot afvalinzameling aan de eigen BV (Afvalinzameling Groningen) en sluiten een dienstverleningsovereenkomst met die BV. In de dienstverleningsovereenkomst wordt beschreven welke diensten voor welke prijs in de betreffende gemeente worden uitgevoerd. Afvalinzameling Groningen BV is de uitvoeringsorganisatie voor de afvalinzameling in de vier gemeenten; deze vennootschap investeert in middelen en organiseert de operatie. Opdrachtverlening door de gemeenten is in beginsel aanbestedingsplichtig, maar dat is in dit geval niet nodig omdat Afvalinzameling Groningen BV als aanbestedende dienst het hiervoor genoemde alleenrecht tot inzameling van het huishoudelijk afval van de vier gemeenten krijgt. Als Afvalinzameling Groningen BV voor de uitvoering van de aan haar opgedragen inzamel- en reinigingstaken gebruik wenst te maken van de diensten van de gemeenten Eemsmond en Groningen kan dat bij aparte overeenkomst worden geregeld. Weliswaar kan Afvalinzameling Groningen BV zelf ook als aanbestedende dienst worden aangemerkt, maar afhankelijk van de aard en inhoud van de diensten die van derden worden ingehuurd en rekening houdend met de criteria van quasi-inbesteding, hoeft daarvoor geen aanbesteding plaats te vinden. Kortom, de aandeelhouders zijn via de letteraandelen indirect eigenaar van de regiovennootschap en hebben een stem in de holding NV Fryslân Miljeu over strategische zaken. Door middel van de dienstverleningsovereenkomst met de regiovennootschap heeft de gemeente zeggenschap over kwaliteit, tarieven en behaalde resultaten. De gemeenten bepalen zelf het beleid ten aanzien van de inzameling in hun gemeente. Er kan gebruik gemaakt worden van de beschikbare kennis in de holding en de gemeenten houden tegelijkertijd volledige zeggenschap over beleid, kwaliteit en kosten. Gemeenten treden toe op basis van het aantal aansluitingen. Noord-Groningen telt circa 20.000 aansluitingen; dat betekent circa 20.000 aandelen van circa 5,00 per stuk. Op deze wijze wordt een oprichtingsvermogen gerealiseerd, die gemeenten op de balans plaatsen. Het totaalbedrag per aandeelhouder kan geleend en afbetaald via bijvoorbeeld dividend. NV Fryslân Miljeu (Omrin): - letteraandeelhouders A (FM-Noordwest) 10 gem. - letteraandeelhouders B (FM-Noordoost) 2 gem. - letteraandeelhouders C (FM-Zuidoost) 3 gem. - letteraandeelhouders D (FM-Zuidwest) 1 gem. - letteraandeelhouders E (AIG) 4 gem. BV Fryslân Miljeu Noordwest BV Fryslân Miljeu Noordoost BV Fryslân Miljeu Zuidoost BV Fryslân Miljeu Zuidwest Afval Inzameling Groningen BV BV Fryslân Miljeu Bedrijfsservice (commerciële taken) 14