Staatsexamen VWO 2014 Nederl Friese taal schrijfvaardigheid Tijdvak 1 Vrijdag 23 mei 09.00 11.30 uur College-examen schriftelijk Opgavenboekje
Steatseksamen Frysk vwo 2014 tiidfek 1 Bijgaande examenopgave bestaat uit: een schrijfopdracht. Bij de beoordeling wordt er op gelet of de opdracht taalkundig en formeel correct is uitgewerkt, of de uitwerking een goed lopend geheel is en of u zich aan de opdracht gehouden hebt. Veel succes! Aanwijzingen 1. Vermeld het aantal gebruikte woorden in de rechterbovenhoek. 2. Het gebruik van een woordenboek is toegestaan. N.B. Indien u zich niet houdt aan het minimum aantal woorden of indien u niet het aantal juiste woorden in de rechterbovenhoek vermeldt dan zal dat leiden tot puntenaftrek. 2
Skriuwopdracht: It brûken fan de nije media yn it ûnderwiis. It bestjoer fan de meartalige basisskoalle Foarút yn Tsjalwert hat yn de lokale media it foarnimmen bekend makke om in saneamde Steve Jobsskoalle te wurden. Dêrby soenen ek oare ict-middelen foar it learproses, lykas digitale toetsen, ynsetten wurde moatte. De leden fan dat bestjoer tinke mei de tiid mei te gean troch foar dy moderne wize fan ûnderwiis te kiezen. Sy wolle al graach witte wat de minsken dêr fan fine en noegje harren út om te reagearjen. Jo binne immen dy t tige begien is mei it ûnderwiis en mei it plak fan taal dêryn, fan dat fan it Frysk yn it bysûnder. Skriuw in mei arguminten ûnderboud brief oan it bestjoer dêr t jo jo nuansearre miening (foar en/of tsjin) oertsjûgjend yn hearre litte. Begjin jo brief mei Achter bestjoersleden, en slút ôf mei Mei freonlike groetnis,. Brûk minimaal 500 wurden. Hjirûnder folgje in pear teksten en sitaten dêr t gebrûk fan makke wurde kin; it is lykwols net de bedoeling dat redenearring/skôging komt te bestean út oanelkoar plakte (oersette) sitaten. Dát moatte wy mei it Frysk yn 2020 Digitaal en fleksibel wurkje oan de taal No, oan e ein fan 2013, steane wy oan it begjin fan in grutte digitalisearringsslach fan Fryske learmiddels. Sels de skoalmetoaden dy t tradisjoneel in protte mei boeken wurke hawwe, sille no en yn de takomst ICT mear ynsette. Al it beskikbere Fryske lesmateriaal komt yn in digitale learomjouwing en is aanst maklik te finen en te brûken. Dat soe wol ris ta in feroaring fan de rol fan de dosint liede kinne. Dat komt omdat dosinten mei al dat lesmateriaal yn de takomst hieltiten makliker sels lessen gearstalle, sammelje, opfreegje en útwikselje kinne mei oare dosinten. In ûntwikkeling dy t dosinten dêrby helpe kin, is de opkomst fan de saneamde learning analytics. It wurdt hieltyd better mooglik om de aktiviteiten fan learlingen en studinten te folgjen. Op dy wize komt der yn in learomjouwing ynformaasje binnen oer de lessen dy t de learlingen meitsje. Tink dêrby oan saken dêr t learlingen in soad tiid yn stekke, wêr t se hingjen bliuwe of sels wêr t se ôfheakje. De dosinten krije dêrtroch fuortendaliks feedback oer har eigen lessen. Dosinten kinne better rjocht dwaan oan ferskillen tusken learlingen. Learen kin persoanliker en fleksibeler. ICT helpt by in better oersjoch fan it oanbod, de mooglikheden en de foarderingen. It learen wurdt tagonkliker trochdat it oeral op ferskillende devices te brûken is. De learling as produsint en Frysk as middel Wy kinne learlingen sjen (en behannelje) as konsuminten, learlingen folgje dat wat wy as útjouwer en dosint harren oanbiede. Nijsgjirriger wurdt it as wy learlingen ek sjogge en ynsette as produsinten. In foarbyld wie de appwedstriid. Dêr krigen wy foarbylden te sjen fan learlingen dy t mei in soad wille en entûsjasme wurke hienen oan it idee en it ûntwikkeljen fan in Fryske app. In oar foarbyld is dat fan myschoolsnetwork: learlingen geane mei events oan de slach. It binne in soarte fan opdrachten wêrby t se bygelyks in presintaasje meitsje fan harren moaiste gerjocht en dat dan yn hiel Fryslân (mar ek Europeesk) oan elkoar útwikselje. It Frysk (en it Ingelsk) is dêrby net it doel, mar in middel. De ûnderwerpen sprekke de bern oan lykas de foarm, in soarte fan spultsje: Wa hat de moaiste presintaasje? It slút oan by it idee fan 3
betsjuttingsfol ûnderwiis. Dus net sasear it Frysk as taalfak, mar projekten dy t wat opsmite en dêr tst Frysk yn brûke moatst. Trendy Frysk Troch de komst fan de social media (Facebook, Hyves, Twitter, WhatsApp, games en oare kommunikaasje fia ynternet) hawwe wy de kâns om it Frysk klinke te litten by jongerein yn Fryslân. De WIFI-generaasje bestiet út bern en jongerein, dy t mei in smartphone of mobile (spul)kompjûter konstant online binne en sa mei-inoar kommunisearje. Ut it primêr en fuortset ûnderwiis wei soene dosinten oanslute moatte op de belibbingswrâld fan bern en jongerein en dêr it Frysk oan ferbine, sadat dy generaasje ek mei-inoar it Frysk brûkt. Mar ek it Fryske oanbod fan hûs út en de taalstimulearring fan de kant fan de beliedsmakkers soe trendy wêze moatte, sadat it de jongerein oansprekt. De ICT-ûntwikkelings en de digitale techniken steane net stil, it liket hieltyd flugger te feroarjen en te fernijen. Yn Fryslân wolle wy dêr ek op ynspylje. Goede foarbylden binne: de Fryske Twitterdei, it sels betinken fan apps en de lipdups : fideoklips, besteande út ien opname, dêr t je mei in groep in ferske yn neisyngronisearje. Ferskillende skoallen hawwe ek Fryske lipdups makke en online setten. De feardichheden fan de takomst Op de nije Master Steve Jobsskoalle yn Snits binne 21st century skills in wichtich ûnderdiel fan it ûnderwiiskonsept. It ûntwikkeljen fan feardichheden sa as kritysk tinke, problemen oplosse, gearwurkje en sosjale en motoaryske feardichheden moat bern fan dy basisskoalle tariede op de takomstige maatskippij. Neffens de betinkers en útfierders fan de Master Steve Jobsskoalle is it mei it ûnderwiis fan hjoed de dei net mooglik om bern klear te stomen foar de takomst, want wy kinne de takomst dochs net foarspelle. Wat we wol dwaan kinne, is bern feardichheden oanleare dy t se brûke kinne om harsels te ûntwikkeljen. By dy 21st century skills heart ek kommunikaasje yn de brede sin fan it wurd. Foar it Frysk lizze dêr de kânsen. Set it Frysk yn as in leechdrompelich middel om meiïnoar te kommunisearjen yn en bûten skoalle. Bern kinne harren faak better uterje yn harren memmetaal. It frij kommunisearjen en it goed ferwurdzjen fan ideeën is in goede basis foar gearwurkjen en ynnovatyf tinken. Frysk in bettere posysje yn de mienskip jaan De skoalle fan de takomst jout nije kânsen troch it oanbod fan taal en kultuer fan Fryslân net allinnich yn it learplan op te nimmen, mar ek de ferbining mei bûtenskoalske aktiviteiten te lizzen, yn foarlêzen, skriuwen, toaniel, muzyk, skiednis en sport. Dêr kinne de aktiviteiten fan ynstellings en ferienings en de kennis en kunde fan âlden yn behelle wurde. Dat soarget derfoar dat dy domeinen, dêr t it Frysk in sterke posysje hat, yn de skoalle yntegrearre wurde. Dat jout yndirekt in stimulâns oan de wurdearring foar it Frysk en liedt der mooglik ek ta dat leararen en bern de taal better yn e macht krije wolle. Nei Wim de Boer op it webstek fan de Moanne. Publisearre, 18 desimber 2013. Wêrom moatte der digitale toetsen komme foar it Frysk? ( ) Der is no yn dizze tiid fan opbringstrjochte ûnderwiis ferlet fan nije objektivere toetsen, dy t basearre binne op algemiene kritearia, fêststeld op grûn fan útkomsten út represintative stekproeven, ek foar it Frysk. Dêrmei kinne jildige en betroubere nivo s fan de learling, klasse en skoalle metten wurde. ( ) De nije toetsen kinne in better ynsjoch jaan oangeande hokker ûnderdielen de learling wol yn de macht hat en hokker ûnderdielen net. De nije toetsen hingje gear mei de digitalisearring dêrfan. De nije kompjûterprogramma s binne sa 4
opset dat it programma sjocht wat de sterke en de swakke punten fan ien binne. Direkt nei it ôfnimmen fan de toets wurdt foar de yndividuele learling in oersjoch jûn fan wat syn nivo is op de skaal 1F oant en mei 4F* en wat ûnderdielen ferbettering nedich hawwe. De kompjûter kin fuort in oefenprogramma op dy ferbetterpunten oanbiede. In gruttere differinsjaasje foar elke learling wurdt mooglik makke. De learaar hoecht net foar de hiele klasse it boek fan haadstik nei haadstik ôf te rinnen, mar kin in op de learling tasniene rûte folgje. Dat is net allinnich effektiver, mar ek motivearjender foar de learling, omdat er wit wêr t er oan wurkje moat om foarút te kommen. Foar Nederlânsk binne op it stuit fan dy programma s op de merk. * In oprinnende skaal om de taalbehearsking fêst te stellen Reitze Jonkman, Wêrom moatte der toetsen komme foar it Frysk? Yn spesjaal nûmer oer meartalich ûnderwiis fan De Moanne 2013. Steve Jobsskoalle Snits iepene Yn Snits is woansdei de earste Steve Jobsskoalle iepene. Op 'e nije skoalle leare de bern net mear út boeken en skriften, mar fan in ipad ôf. Boppedat kinne se fia in saneamde firtuele skoalle op har tablet ek bûten de reguliere skoalle-oeren har lessen folgje en húswurk meitsje. Master en juffen steane net mear standert foar de klasse, mar sille de bern as coaches mear yndividueel begeliede. De skoalle yn Snits begjint foarearst mei 125 learlingen. Doel is dat yn minimaal fiif oare plakken yn Nederlân, lykas Amsterdam, sa'n skoalle komt. Omrop Fryslân, 21 augustus 2013. 5
Wat anderen zeggen... Een laptop is inderdaad een prima medium voor digitale, interactieve lessen. Je zult er echter altijd boeken bij moeten hebben. Een stuk lezen op een laptop is namelijk niet ideaal. Een tablet is het eerste device waarop een volledig geïntegreerde lesmethode aangeboden kan worden. Dat is voor leerlingen heel fijn, een lichtere boekentas, maar met name focus op het lesmateriaal en niet continu hoeven te switchen tussen diverse media. Ook de multitouch schermen van tablets hebben een voordeel. Het lesmateriaal wordt letterlijk tastbaar. Zo kan bijvoorbeeld een 3d object met de vingers omgedraaid worden. Hoe realistischer lesmateriaal aangeboden wordt, des te beter de stof opgepakt, begrepen en onthouden wordt. Verder is een tablet in tegenstelling tot een laptop nagenoeg onderhoudsloos, sneller, taakgerichter en mobieler. Omdat een tablet mobieler is, zou deze bijvoorbeeld tijdens een biologieles mee het veld in genomen kunnen worden. De leerling maakt bijvoorbeeld een foto van een blad en ziet van welke boom dit blad afkomstig is, etc. Een tablet kan ook gebruikt worden voor augmented reality. Augmented reality legt digitale content boven op de realiteit. Dit kan allemaal op basis van beeldherkenning. Met deze techniek kan bijvoorbeeld in 3d een vulkaan uitbarsten in de klas. Je kunt dan om de vulkaan heenlopen om alle kanten van de vulkaan te bekijken! Dit zijn zomaar wat voorbeelden van wat er nu al mogelijk is. De mogelijkheden en het educatieve aanbod zullen absoluut groeien de komende tijd. De tablet is daarmee innovatiever en toekomstgerichter dan een laptop. Ik ben het wel met je eens dat er op DIT moment nog niet heel veel educatief materiaal aangeboden wordt voor tablets. Yn: imagzinilife fan Bink, 18 febrewaris 2012. 6
Kinderen krijgen luie hersenen door computer Is het wel een goed idee jonge kinderen vertrouwd te maken met ipad en andere computers? Ze krijgen er luie hersenen van, stelt de Duitse hersenonderzoeker Manfred Spitzer. Het menselijk geheugen heeft training nodig, meent Spitzer. Daarom zouden kinderen eerst moeten leren zonder digitale helpmiddelen. Een Steve Jobsschool, zoals in Sneek, vindt hij dan ook absoluut geen goed idee. Spitzers boek Digitale dementie, hoe wij ons verstand kapot maken is net in het Nederlands verschenen en kreeg al aandacht in diverse media. In Duitsland is het een bestseller. De reacties komen in het algemeen neer op: een interessante mening zonder wetenschappelijk bewijs. De redenering van Spitzer is dat kinderen te weinig diepgaand met de stof bezig zijn als ze snelle informatie ophalen via internet. Ze hoeven niet meer echt te lezen voor hun werkstukken, want die stellen ze samen door teksten te knippen en te plakken. Doordat ze typen en met de muis klikken in plaats van met de pen te schrijven, zouden ze de kennis minder goed opnemen. De Duitse hersenonderzoeker voorspelt dat de digitale media op die manier zichtbare schade toebrengen aan de hersenen. Het geheugen blijft ongetraind en verschrompelt letterlijk. Spitzer ergert zich eraan dat leerlingen steeds minder uit hun hoofd hoeven te leren, omdat alles toch op internet te vinden is. (...) Hoogleraar André Aleman, hersenonderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen en deskundige op het gebied van de dementie, wijst er op dat Spitzer zijn verhaal niet baseert op wetenschappelijk onderzoek. ( ) Sociale media en computerspelletjes zijn niet per se slecht voor de hersenontwikkeling, vindt Aleman. Ze bevorderen het associatief denken en snel reageren. Wel is het mogelijk, en daar waarschuwt Spitzer voor, dat mensen minder diep over onderwerpen nadenken. Doordat ze minder parate kennis hebben, kunnen ze dan minder goed beslissingen nemen over complexe zaken. Arend van Wijngaarden yn: Leeuwarder Courant, 29 juny 2013, p. 4. 7 einde