Kalfjespad/Kealtsjepaad

Transcriptie

1

2 Kalfjespad/Kealtsjepaad Inleiding Welkom bij het project kalfjespad/kealtsjepaad. In het voorjaar en de vroege zomer wordt de natuur weer wakker, en daar horen ook jonge dieren bij. NME Centrum De Klyster wil met het kalfjespad kleuters kennis laten maken met deze jonge dieren en hun omgeving. Kleintjes op bezoek bij kleintjes! De hoofdrol in dit project is voor de koe en daarmee ook voor zuivel. De kalfjespadroute op het terrein van Landschapsactiviteitencentrum Botniahiem, waar ook NME-Centrum De Klyster is gevestigd, is een zintuiglijke ontdekkingsreis voor de kleintjes. Kijken, voelen, ruiken, proeven, horen naar, van en over jonge dieren het komt allemaal aan bod. En daarmee ook herkennen, benoemen, verbinden, herinneren en vragen van en over kalfjes, andere jonge dieren (waaronder weidevogels) en natuurlijk zuivel. De excursie vormt de basis van deze korte lesbrief met enkele lessuggesties voor en na het bezoek aan het kalfjespad. Tot ziens op het kalfjespad! En: het is zeker de moeite waard om onderweg foto s te maken. Veel plezier tijdens het kalfjespad! Marjolein Staal NME-coördinator Wat hoort bij de excursie kalfjespad? Deze lesbrief Kalfjespad Wat moet u zelf regelen Achtergrondinformatie uit deze lesbrief doornemen Mogelijk een voorbereidende les geven Mogelijk een verwerkingsles geven (na afloop van de excursie) Voor wie is dit project bedoeld Groep 1 en 2 van de basisschool. Evaluatie De Klyster is benieuwd naar uw mening over deze lesbrief en over de excursie. Wilt u het digitale evaluatieformulier na afloop invullen? Het kost u 2 minuutjes van uw tijd. U vindt het formulier op onder het kopje activiteiten. Kalfjespad / Kealtsjepaad 1

3 Door wie is deze excursie mogelijk gemaakt? Het kalfjespad is een initiatief van NME-Centrum De Klyster. De Klyster is het intergemeentelijk Centrum voor Natuur en Milieu-educatie van de gemeenten Dongeradeel, Dantumadeel en Kollumerland c.a. Het terrein wordt beschikbaar gesteld door de familie De Jong van Landschapsactiviteitencentrum Botniahiem. Het kalfjespad is ontwikkeld door Wiepkje Castelein en Grietje Deinum, met technische ondersteuning van Pieter van der Galiën. De excursie wordt verzorgd door Betty Kooistra of Sylvana Poortvliet, gecertificeerde natuurgidsen. Voor het lesmateriaal en de achtergrondinformatie is gebruik gemaakt van het boek Land en tuinbouw: voor jou een vraag, van Het Kleine Loo, het blad Natuurlijk zuivel van de Nederlandse Zuivel Organisatie en de website De lesbrief is samengesteld door Pyke Kroes, Marjolein Staal en Grietje Deinum, vormgeving door Argiope Webdesign. Vereniging De Noardlike Fryske Wâlden heeft financieel bijgedragen. Van dit geld krijgen de kinderen tijdens de excursie een glas melk. Het Oranjefonds heeft financieel bijgedragen tijdens de nationale vrijwilligersdag NLDoet. Hiervan is een deel van het materiaal gekocht voor de excursie. De lesbrief is bestemd voor de scholen uit de klysterregio die lid zijn van De Klyster. Derden mogen niet zonder voorafgaande toestemming gebruik maken van ons educatief materiaal. Vragen Bel dan met NME Centrum De Klyster en spreek de voic in. U wordt z.sp.m. teruggebeld. Of mail info@klyster.nl Meer weten? kijk bij activiteiten (ook lessen voor op het digibord) Kalfjespad / Kealtsjepaad 2

4 Voorbereiding op het kalfjespad Waar is het kalfjepad? Het kalfjespad is op het terrein van Landschapsactiviteitencentrum Botniahiem in Damwâld, waar ook NME Centrum De Klyster is gevestigd. Er is parkeergelegenheid. Hoe lang duurt een bezoek aan het kalfjespad? Een rondje langs de opdrachten van het kalfjespad duurt ruim anderhalf uur (exclusief reistijd). Wat moet de school regelen? Vervoer: De school moet zelf vervoer regelen naar Damwâld. Begeleiding: De gids heeft de leiding en de leerkracht ondersteunt de gids. Er kunnen maximaal acht groepjes van 4 á 5 kinderen tegelijkertijd het kalfjespad op. De chauffeurs/begeleiders begeleiden ieder een groepje kinderen. Kleding: Dieren vinden het prima, of zelfs prettig, als je niet in je mooiste, nieuwste kleren komt. Meenemen: (oud) brood voor de dieren Vergeet uw fototoestel niet. De Klyster ontvangt graag uw 2 mooiste kiekjes. Eten/drinken: De kinderen hoeven geen eten of drinken mee te nemen naar het kalfjespad. Ze krijgen iets te drinken aangeboden van NME-Centrum De Klyster. Volwassenen kunnen een thermosfles koffie meenemen. Wat kan de leerkracht van te voren met de leerlingen bespreken? Er zijn enkele lessuggesties in deze lesbrief opgenomen. Onderstaande filmpjes zijn ook heel geschikt ter voorbereiding van het kalfjespad. kinderen laten hun boerderij zien. een aflevering van van Huisje Boompje Beestje: De koe. Wat kan de leerkracht na de excursie met de kinderen doen? Er zijn enkele lessuggesties in deze lesbrief opgenomen. Zie ook: Kalfjespad / Kealtsjepaad 3

5 Achtergrondinformatie voor de leerkracht Melk voor en door kalfjes Op een melkveehouderijbedrijf draait het om geboorte. Een koe geeft namelijk alleen melk als er een kalf is geboren. Daarom zorgt de boer dat de koe elk jaar een kalf krijgt. Ongeveer vijf weken nadat het kalf is geboren, geeft de koe de meeste melk. Soms wel meer dan 40 liter op een dag. Daarna geeft de koe steeds minder melk. Het is iedere dag langer geleden dat ze een kalf op de wereld heeft gezet. Ongeveer tien maanden nadat het kalf is geboren melkt de boer de koe niet meer. Je noemt dat: de koe staat droog. De koe bereidt zich dan voor op de geboorte van een nieuw kalfje. Het nieuwe kalf wordt ongeveer een jaar na het vorige kalf geboren. Zuivel Net als alle zoogdieren geeft een koe melk om haar kalf groot te brengen. Als het kalf zelf gras gaat eten, stopt de melkproductie bij de koe. Maar mensen lusten ook graag melk. Dus blijven we de koe melken, ook nadat het kalf niet meer bij de moeder drinkt. Vroeger werden de koeien met de hand gemolken, dit gaan de kinderen ook proberen. De koeien weten precies wanneer het tijd is om te melken. Ze lopen zelf de melkstal in en gaan op een plekje staan. De boer maakt de uier goed schoon en sluit de melkmachine aan. Melken maar! De computer houdt precies bij hoeveel melk de koe geeft. Als de koe klaar is met melken mag ze weer terug naar de wei. Flink grazen en daarvan lekkere melk maken. De melk van de koeien komt terecht in een grote tank. Een paar keer per week komt een vrachtwagen van de melkfabriek de melk ophalen. Zo n vrachtwagen heet een Rijdende Melkontvangst. In de melkfabriek wordt de melk verpakt in pakken of verwerkt tot yoghurt, vla, kaas of andere zuivelproducten. Op het kalfjespad mogen de kinderen zuivelproducten sorteren en proeven. Om melk te kunnen geven moet een koe goed eten. Koeien eten in de zomer vooral gras. Ze kan wel 90 kilo per dag naar binnen schrokken. In de winter eten ze vooral kuilgras of hooi, maar ook brokken of snijmais. Op het kalfjespad ruiken de kinderen aan het voer net alsof ze zelf koeien zijn. Kalfjespad / Kealtsjepaad 4

6 Jonge dieren Bij het kalfjespad ligt het accent op jonge koeien, maar er zijn natuurlijk meer jonge dieren op de boerderij. Alle jonge zoogdieren drinken melk bij hun moeder. Ze hebben hun eigen naam: Jong paard: Veulen Jong varken: Big Jonge geit: Lammetje Jong schaap: Lammetje Jonge hond: Pup(py) Jonge kat: Kitten Jong konijn: Lamprei Jonge kip (geen zoogdier): Kuikentje Jonge eend (geen zoogdier): Piel Tijdens het kalfjespad gaan de kinderen op zoek naar deze dieren. In de weide Bij een boer hoort een trekker. Met een trekker worden allerlei werkzaamheden gedaan op de boerderij. Zo wordt de trekker gebruikt om het gras in de weilanden te maaien. In de weilanden leven ook vogels. In het voorjaar bouwen sommige vogelsoorten, zoals kieviten grutto s en scholekster, hun nesten in het gras. We noemen die vogels weidevogels. Boeren en eierzoekers (nazorgers) beschermen in de broedtijd de eieren van de weidevogels met een nestbeschermer. Een nestbeschermer wordt over het nest geplaatst. Tijdens het kalfjespad gaan de kinderen trekker rijden en vlaggen bij verschillende nesten plaatsen. Kalfjespad / Kealtsjepaad 5

7 Lessuggesties ter voorbereiding op het kalfjespad Lessuggestie 1: Kringgesprek over melk (+ verwerking) Materiaal: 1 pak melk en een glas folders van supermarkten, één leeg groot vel papier, één vel papier met een koe, schaar Werkvorm: klassikaal Tijdsduur: 30 minuten Uitvoering: Ga met de kinderen in de kring zitten met een pak melk en een glas. Schenk een glas melk in. Begin een kort gesprekje over melk. Wie drinkt ook wel eens melk? Wie drinkt nooit melk? Waarom niet? Wat drink je dan? Waar komt deze melk vandaan? Het antwoord uit de winkel is goed, maar vraag door tot de koe ter sprake komt. Bekijk daarna samen de clip op beeldbank: Koeien geven elke dag melk, ook als ze geen kalf hebben. Hoe kan dat eigenlijk? Verwerking: Neem een stapeltje folders van supermarkten en twee grote vellen papier. Op het ene vel staat een koe, op het andere vel niet. Knip één voor één producten uit en vraag de kinderen of de producten van of met melk zijn gemaakt. Plak de producten op de plek die door de kinderen aangewezen is. Kalfjespad / Kealtsjepaad 6

8 Lessuggestie 2: : Ferske leare/ liedje leren Materiaal: wurkblêd 1: Bernebuorkerij Wurkfoarm: klassikaal Tiid: 20 minuten Utfi ering: Sis earst ûndersteand gedichtsje/ Zeg eerst onderstaand gedichtje: Op de pleats / Op de boerderij Op de pleats / Op de boerderij Op de pleats / Op de boerderij Wat hear ik dêr / Wat hoor ik daar? Harkje mar... / Luister maar Meitsje nei de leste sin in bistelûd en lit de bern riede hokker bist it is. / Maak na de laatste zin in beestengeluid en laat de kinderen raden welk dier het is. Sjong dêrnei mei de bern it ferske bernebuorkerij fan Hindrik van der Meer. In ferske dêr t bistelûden yn foar komme. In het Nederlands kan onderstaand liedje gezongen worden. Een koetje en een kalfje Een koetje en een kalfje die liepen in de wei toen kwam er een heel dik varkentje voorbij die zei, die zei Geef dat kalfje maar aan mij! Nee, zei de koe, boe, boe, boe Nee, zei de koe, boe, boe, boe Kalfjespad / Kealtsjepaad 7

9 Lessuggesties na afloop van het kalfjespad Lessuggestie 3: Weet jij waar mijn melk blijft? Materialen: prentenboek Weet jij waar mijn melk blijft? en lesbrief bij prentenboek, werkblad 2. Werkvorm: diversen Tijdsduur: afhankelijk van de uitvoering Uitvoering: Na afloop van het kalfjespad hebben de leerkrachten het boek Weet jij waar mijn melk blijft?. Dit boek is ook gebruikt tijdens het kalfjespad. Bij het boek zit ook een lesbrief met lesideeën die aansluiten bij het kalfjespad. Hieraan wordt toegevoegd het Lied Koe waar is je melk toch gebleven? Zing met de kinderen het liedje Koe, waar is je melk toch gebleven? (zie werkblad 2) Lessuggestie 4: Koblomke Materiaal: werkblad 3: wa bin ik? Wurkfoarm: klassikaal en yndividueel Tiid: 15 minuten Utfi ering: Pluk madeliefjes en stop ze in een vaasje. En zet ze in de klas. Lees het gedichtje van werkblad 3 voor in de klas. Laat de kinderen raden wat het is. Laat ze daarna werkblad 3 kleuren met de juiste kleuren of beplakken met allerlei madeliefjes. Lessuggestie 5: Sels bûter meitsje yn e klasse (+ toanielstikje) Zelf boter maken in de klas (+ toneelstukje) Materiaal: wurkblêd 4a/4b: sûpe, slachrjemme (pasteurisearre), sâlt, ontbijt koeke, maatbeker, drinkbekers mei draaideksel, skaal, seef, sjúleppel (sleef); Foar 8 bern hast nedich: 250 ml. slachrjemme en 20 ml. sûpe. Foar 2 bern hast nedich: 1 drinkbeker mei draaideksel. Wurkfoarm: klassikaal en allinnich Tiid: tarieding yn it foar en yn e klasse 1 oere Kalfjespad / Kealtsjepaad 8

10 Utfiering: Utfiering Frysk: Bûter meitsje is tige ienfâldich. Beukers kinne it ek! Troch it goede suvelmingsel te skodzjen ûntstiet bûter. In ûnderfining dy t beukers net gau ferjitte sille! TINK DER OM: dizze les moat in dei yn it foar taret wurde, om t it mingsel 24 oeren stean moat by keamertemperatuer. Fertel: De boer komt moarns ier en betiid fan t bêd om de kij melken. Faak al om healwei seizen. Om 8 oere ha de boer en syn feint sin oan in bakje kofje mei in bêst stik koeke mei boerebûter. Dus net sa n lyts koekje, mar echt in tsjok stik koeke mei in beste laach bûter. Yn Fryslân hast in protte soarten koeke: brúne en wite reepkoeke, keallepoat, ontbijt koeke, sûkerlatte, krûdkoeke, wite koeke, brúne koeke, ensfh. Wy sille no sels bûter meitsje en ris priuwe hoe lekker en goed dat stik koeke is! Op wurkblêd 4a is it bûter meitsjen beskreaun. It is leuk om, as de bûter klear is, de bern in toanielstikje spylje te litten: Der is in boer, in boerinne en in feint. Se komme hiel betiid fan t bêd. De boerinne jout de jonge kealtsjes te drinken. De boer en de feint binne oan it melken. Nei it melken binne se roppich! De boerinne makket kofje en foar elk in stik koeke mei boerebûter. Lekker ite (en drinke)! Uitvoering Nederlands: Boter maken is heel erg gemakkelijk en kunnen de kleuters zelf. Door het juiste mengsel te schudden ontstaat boter. Een ervaring die de kleuters niet snel zullen vergeten! LET OP: je moet dit een dag van tevoren voorbereiden, omdat het mengsel 24 uur moet staan bij kamertemperatuur. Vertel: De boer staat s ochtends heel vroeg op om te melken, soms wel om half 6 s ochtends. Om 8 uur hebben de boer en zijn hulp best zin in een bakje koffie met een groot en stevig stuk koek. Kalfjespad / Kealtsjepaad 9

11 Dus niet zo n klein koekje bij de koffie, maar een bêst stik koeke mei boerebûter. In Friesland heb je veel soorten koek: reepkoek, keallepoat, ontbijtkoek, kruidkoek, sûkerlatte, bruine koek, etc. Wij gaan nu zelf boter maken en eens proeven hoe lekker en voezaam dat stik koeke is. Op werkblad 4b is het boter maken als recept beschreven. Het is leuk om als de boter klaar is de kinderen een toneelstukje te laten spelen: Er is een boer, een boerin, een knecht. Eerst gaan ze opstaan (heel vroeg). De boerin gaat de kalfjes drinken geven. De boer en de knecht gaan de koeien melken. Na het melken hebben ze heel erg trek en nemen een bakje kofje mei in stik koeke mei boerebûter. En als je wilt weten hoe je kaas van melk moet maken bekijk dan de clip op beeldbank: Kalfjespad / Kealtsjepaad 10

12

13

14

15 Nedich: sûpe, slachreamme (pasturisearre), sâlt, ontbijt koeke, maatbeker, drinkbekers mei draaideksel, skaal, seef, sjúleppel (sleef); Foar 8 bern hast nedich: 250 ml. slachreamme en 20 ml. sûpe. Foar 2 bern hast nedich: 1 drinkbeker mei draaideksel. TINK DEROM: Dit moatst in dei yn it foar tariede. Tariede: Rekkenje út hoefolle slachrjemme en sûpe ast nedich hast Keapje slachrjemme, sûpe en ontbijt koeke Freegje de bern in drinkbeker mei skroefdop mei te nimmen Doch de slachrjemme yn in skjinne skaal Mjit de sûpe ôf yn de maatbeker Ming de sûpe mei de slachrjemme en lit it mingsel 24 oeren stean by keamertemperatuer Oare deis: De oare deis joust elk twatal 1 beker mei dêryn 2 sjúleppels fan it suvelmingsel. De bern skodzje de bûter yn twatallen. De bern meie no om beurten skodzje, krekt salang oan t der him gruttere klútsjes foarme ha (earst foarmje harren lytse bûter klútsjes). It duorret sa n 10 minútsjes. Wannear t de gruttere klútsjes harren foarmje, mei it mingsel troch de seef. De klútsjes bûter bliuwe yn e seef lizzen Helje de klútsjes út de seef en ming in snufke sâlt troch de bûter De bûter is klear! We smarre de bûter op in stik ontbijt koeke De bûter dy t oer is nimme de bern mei nei hûs yn harren drinkbeker De sûpe dy t no oerbleaun is, is noch lekkerder wurden. Ming dizze sûpe mei wat ranja, dan hast in hearlik karnedrankje. Lekker ite/drinke!

16 Wat heb je nodig om zelf boter te maken? Karnemelk Slagroom (gepasteuriseerd) Zout Ontbijtkoek Maatbeker Drinkbekers met draaideksel Schaal Een zeef Juslepel Per 8 kinderen heb je nodig: 250 ml slagroom en 20 ml karnemelk Per 2 kinderen heb je nodig: 1 drinkbeker met draaideksel LET OP: je moet dit een dag van tevoren voorbereiden!!! Voorbereiding: Reken uit hoeveel slagroom en karnemelk je nodig hebt Koop slagroom, karnemelk en ontbijtkoek Vraag de kinderen een afsluitbare drinkbeker mee te nemen Doe de slagroom in een schone schaal Meet de hoeveelheid karnemelk af in de maatbeker Meng dit door de slagroom en laat het 24 uur staan bij kamertemperatuur Volgende dag: De volgende dag geef je ieder tweetal 1 beker met daarin 2 juslepels van het mengsel. De kinderen gaan boter schudden in tweetallen. De kinderen gaan nu om de beurt schudden. Net zo lang tot er één klont boter is gevormd (eerst vormen zich kleine boterbolletjes) Het duurt ongeveer 10 minuutjes. Wanneer er zich grotere bolletjes hebben gevormd, giet het mengsel dan door een zeef. De bolletjes boter blijven achter in de zeef Meng er evt. en snufje zout door De boter is klaar en die gaan we smeren op een stuk ontbijtkoek De boter die over is kunnen de kinderen mee naar huis nemen in hun drinkbeker Ook de karnemelk die over is gebleven is nu nog lekkerder. Meng deze met wat limonade, dan heb je een heerlijke karnedrank. Eet / drink smakelijk!