Euthanasie en hulp bij zelfdoding Richtlijn bespreking voor verpleegkundigen. Irene Bas, verpleegkundige Astrid Hofstra, verpleegkundige Marian Zuure, specialist ouderengeneeskunde en SCEN arts. www.netwerkpalliatievezorg.nl/rotterdam 1
Opbouw bijeenkomst Stellingen Casuïstiek bespreking Korte bespreking richtlijn Nog een keer stellingen Afronding en afsluiting 2
Stellingen; rood en groen Zou jij bij euthanasie of hulp bij zelfdoding 1. Een vraag van een patiënt negeren daar de vraag niet bij jou hoort? 2. Een patiënt adviseren euthanasie te vragen bij de (huis)arts 3. Zelf contact opnemen met huisarts wanneer een patiënt bij jou aangeeft dat hij euthanasie wil. 4. De acties van de arts controleren? 5. Aanwezig zijn bij de uitvoering? 3
1. Het infuus inbrengen/de infuusnaald plaatsen? 2. De middelen bij de apotheek ophalen? 3. De spuit(en) of drank met middelen klaarmaken? 4. Samen met de arts de middelen toedienen? 5. Zelf de middelen voor euthanasie toedienen of het kraantje opendraaien? 6. De drank voor hulp bij zelfdoding aangeven? 7. Direct de laatste zorg (afleggen) verlenen? 4
Ontwikkelingen en aanleiding Levenseindekliniek (www.nvve.nl) Initiatief Uit Vrije Wil (www.uitvrijewil.nu) Meldactie Wilsverklaringen (www.npcf.nl) Discussie over levensverlengende behandelingen ( College voor Zorgverzekeringen) KOPPEL-onderzoek (ZonMw)5 5
Medische beslissingen rond het levenseinde Staken van een behandeling Afzien van/niet inzetten van een behandeling (Niet-)reanimatie Pijn- en symptoombestrijding Palliatieve sedatie Euthanasie Hulp bij zelfdoding Levensbeëindiging zonder verzoek 6
Normaal medisch handelen Staken van een behandeling Afzien van/niet inzetten van een behandeling (Niet-)reanimatie Pijn- en symptoombestrijding Palliatieve sedatie Buitengewoon medisch handelen Euthanasie Hulp bij zelfdoding 7
Euthanasie en hulp zelfdoding Het door een arts beëindigen van het leven dan wel hulp geven bij het beëindigen van het leven van een patiënt, op diens uitdrukkelijk verzoek. 8
Dus niet: 1. Het op verzoek van de patiënt achterwege laten van een reëel behandelingsalternatief 2. Het verlenen van hulp ter verlichting van het lijden en het sterven, waarbij verkorting van het leven niet het doel is maar wel het gevolg ervan kan zijn 3. Het niet aanvangen of het staken van een in medisch opzicht zinloze handeling 9
Besluitvorming en procedure Wettelijk kader: 1. Euthanasie wet (2002) 2. Wet BIG (beroepen individuele gezondheidszorg) : titelbescherming, bevoegdheden, rechten en plichten 10
Burgerlijk Wetboek Boek 7 (Bijzondere overeenkomsten): Art. 446: Overeenkomst inzake geneeskundige behandeling (WGBO), lid 3: inclusief verplegen en verzorgen patiënt Art. 448: Hulpverlener licht de patiënt in: recht op informatie Art. 450: Toestemming patiënt vereist Art. 453: De zorg van een goed hulpverlener in acht nemen en handelt overeenkomstig met de op hem rustende verantwoordelijkheid, voortvloeiende uit de voor de hulpverlener geldende professionele standaard. Art. 454: Dossierplicht Art. 465: Vertegenwoordiging (bij minderjarigen ed) 11
Wettelijk kader 2 Art. 450: Toestemming patiënt vereist, lid 3: als patiënt niet meer in staat kan worden geacht tot een redelijke waardering van zijn belangen en de patiënt verklaarde eerder schriftelijk zijn opvattingen en inhoudende een weigering om toestemming te geven, moet de hulpverlener volgen. Positieve wilsverklaring: hulpverlener doe iets! Negatieve wilsverklaringen: hulpverlener doe iets niet! 12
Art 465: Vertegenwoordiging Wettelijk vertegenwoordiger: curator, mentor. Persoonlijk gemachtigde d.m.v. een schriftelijke verklaring. Geen gemachtigde? Echtgenoot, partner, levensgezel, ouders, kind, broer of zus. Goede vertegenwoordiging: hoogst persoonlijk beslissingen nemen kan niet, wel interpreteren schriftelijke verklaring. 13
Besluitvorming De arts informeert zich over mogelijkheden tot verdere verlichting van lijden De arts heeft uitvoerige gesprekken met patiënt en naasten De arts besluit of hij/zij bereid kan zijn tot uitvoering van euthanasie bij deze patiënt 14
Procedure Check vooraf: SCEN SCEN = Steun en Consultatie Euthanasie Nederland 15
SCEN arts: zorgvuldigheidseisen Verzoek moet weloverwogen en vrijwillig zijn Lijden patiënt moet uitzichtloos en ondraaglijk zijn De arts heeft de patiënt voorgelicht over zijn situatie en vooruitzichten Arts en patiënt zijn tot de overtuiging gekomen dat er geen redelijke andere oplossing is De arts heeft tenminste één andere, onafhankelijke arts geraadpleegd De arts heeft de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding zorgvuldig uitgevoerd 16
Procedure Conclusie van het SCEN rapport is bekend Afspraak over de datum/tijd Patiënt mag altijd van gedachten veranderen! 17
Uitvoering Overleg met de apotheker: gewetensbezwaar? Schrijven van recept Afspraak over overhandigen van medicatie en teruggave van reserve medicatie 18
Uitvoering Methode: euthanasie of hulp bij zelfdoding Bevestiging van het verzoek door de patiënt Intraveneuze toegang: infuus? wie prikt? Gewetensbezwaar? Medicatie: lidocaine coma spierverslapper Vaststellen van het overlijden door de arts Condoleren van naasten 19
Uitvoering (2) Arts belt de gemeentearts Gemeentearts ziet de overledene met het infuus / medicatie / ontvangt alle documenten van de arts Gemeentearts overlegt met Off. van Justitie Het lichaam wordt vrijgegeven Laatste zorg wordt verleend
Procedure Controle achteraf door de toetsingscommissie euthanasie Bij twijfel aan zorgvuldigheid worden vragen gesteld Bij aanhoudende twijfel aan zorgvuldigheid wordt de casus beoordeeld door justitie
Rol van de verpleegkundige Euthanasie is voorbehouden aan de arts. Verpleegkundige heeft rol bij: Signalering van de hulpvraag Besluitvorming Uitvoering Geven laatste zorg Nazorg familie 22
Ontwikkelingen Helpdesk door verpleegkundigen: Bereikbaar 9.00 en 16.00 uur via telefoonnummer 020-592 33 48. Voor vragen over je rol als verpleegkundige bij euthanasie, soms advies over communicatie met arts. Via de SCEN v&v-helpdesk worden geen adviezen gegeven over palliatieve zorg. 23
Stellingen; rood en groen Zou jij bij euthanasie of hulp bij zelfdoding 1. Een vraag van een patiënt negeren daar de vraag niet bij jou hoort? 2. Een patiënt adviseren euthanasie te vragen bij de (huis)arts 3. Zelf contact opnemen met huisarts wanneer een patiënt bij jou aangeeft dat hij euthanasie wil. 4. De acties van de arts controleren? 5. Aanwezig zijn bij de uitvoering? 24
1. Het infuus inbrengen/de infuusnaald plaatsen? 2. De middelen bij de apotheek ophalen? 3. De spuit(en) of drank met middelen klaarmaken? 4. Samen met de arts de middelen toedienen? 5. Zelf de middelen voor euthanasie toedienen of het kraantje opendraaien? 6. De drank voor hulp bij zelfdoding aangeven? 7. Direct de laatste zorg (afleggen) verlenen? 25
Conclusie Euthanasie is onderdeel van goede palliatieve zorg. Opdracht voor alle zorgverleners: bespreek tijdig met de patiënt (en familie) de wensen en gedachten van hen over het levenseinde Vragen over levenseinde, dus ook euthanasie, horen ook thuis bij het Consultatief Palliatief Team 26
Afsluiting Dank voor jullie aandacht! Vergeet de jaarbijeenkomst niet!!!! 7 juni, 16-18 uur Huize Nijeveld 27