DC 64 De grenzeloze generatie 1 Inleiding Frits Spangenberg en Martijn Lampert van het onderzoeksbureau Motivaction hebben een onderzoek gedaan naar de laatste generatie, geboren vanaf 1986. Zij komen tot de conclusie dat het een generatie is die intens en in vrijheid leeft. Zij constateren ook dat het een generatie is, die is opgegroeid met volwassenen, die niet opvoeden met gezag. De grenzeloze generatie: wie zijn dat? Hoe verhoudt deze generatie zich ten opzichte van de vorigen? Wat voor burgers brengt deze generatie voort. En wat betekent opvoeden zonder gezag voor deze laatste generatie? De inhoud van dit thema: 2 Wie is de grenzeloze generatie? 3 Zes generaties 4 Vier burgerschapsstijlen 5 De rol van de ouders en het toekomstperspectief 1 SAW DC 64 De grenzeloze generatie 1
2 Wie is de grenzeloze generatie? Met de grenzeloze generatie worden de jongeren bedoeld die geboren zijn vanaf 1986. Er circuleren een hoop andere namen voor deze generatie: de digitale generatie (actief met sms en op internet met profielensites en MSN), de achterbankgeneratie (ouders regelen alles voor hen), de mediageneratie (communiceert gemakkelijker digitaal dan van persoon tot persoon), Einstein-generatie (jongeren van nu zijn slimmer, sterker en socialer), of generatie Y (als opvolger van Generatie X: vertroeteld, zelfverzekerd en opgegroeid met grote technologische vooruitgang). Deze jongeren zijn weerbaar, zelfredzaam en kosmopolitisch. Ze hebben contact met vrienden over de hele wereld. Ze willen graag werken in het buitenland met een mooie bul op zak. Ze zijn mondig en onderhandelen graag met hun baas over hun salaris. Maar schijn bedriegt. Dit beeld geldt voor zo n 40% van alle jongeren. Bijna evenveel jongeren voelen zich buitengesloten in deze wereld, waar je zonder diploma bijna geen kansen hebt. Veel jongeren komen niet toe aan het ontwikkelen van hun talenten, doordat ze al jong allerlei problemen hebben: schulden, obesitas of anorexia, alcoholmisbruik, drugsgebruik, huiselijk geweld, schooluitval, criminaliteit. Er is een toenemend beroep op de jeugdzorg. Een leger hulpverleners en een veelheid aan regels krijgen de problemen maar niet onder controle. Volgens de onderzoekers van Motivacion verwaarloost onze samenleving de jeugd én haar eigen toekomst door een gebrekkige overdracht van basiswaarden. In de volgende paragraaf schetsen we een beeld van de generaties die aan de grenzeloze generatie vooraf zijn gegaan. 2 SAW Digitale Content
3 Zes generaties Sociologen onderscheidden tot nu toe vijf generaties. De generatie vanaf 1986 voegen we daar aan toe: Vooroorlogse generatie (geboren in de periode 1910-1930): Deze generatie is grotendeels gevormd door de crisis van de jaren dertig. Ze is plichtsgetrouw, bescheiden, sober, zuinig en berustend. Het gezag van kerk en staat staan hoog in aanzien en het geloof geeft velen steun. Bijna alle vrouwen moesten voor de kinderen zorgen en de man dienen. De man was op het werk gehoorzaam, deed zijn best en moest tevreden zijn met wat hij had. Stille generatie (geboren in de periode 1931-1940): Deze generatie bleef ook trouw aan het gezag, hield zich stil. In deze tijd van wederopbouw kon je door je werk hoger komen op de maatschappelijke ladder. Amerika was het voorbeeld: vrolijke gezinnen, kleurige kleding en een huis vol apparaten. De auto werd een statussymbool en de huishoudelijke apparatuur kwam in opmars. Deze generatie is zuinig. Protestgeneratie (geboren in de periode 1941-1955): Deze generatie kwam tot bloei in een tijd van sterke welvaartsstijging en kende geen armoede of massale werkloosheid. Nederland was sterk verzuild en de ideeën over het Amerikaanse kapitalisme tegenover het Sovjet-communisme boden een alternatief voor deze traditionele manier van leven. Zelfontplooiing, burgerlijke ongehoorzaamheid, geestverruimende middelen en de vrije seksuele moraal zorgden voor een nieuwe levensstijl. In 1968 barstte de bom en de sluimerende onvrede onder jongeren leidde in heel West-Europa tot protest. Er ontstond een vrijgevochten protestgroep en een meer behoudende meerderheid. In de jaren zestig kwam daarbij: geloof in solidariteit, emancipatie en duurzaamheid, het terug-naar-de-natuur en het bewust werken aan een betere samenleving. SAW DC 64 De grenzeloze generatie 3
Verloren generatie (geboren in de periode 1956-1970): Deze generatie kreeg te maken met massale jeugdwerkeloosheid en maakte vanwege het gevaar van aids het einde van de seksuele vrijheid mee. Er werd geëxperimenteerd met verschillende samenlevingsvormen (niet meer direct vanuit het ouderlijk huis trouwen). Met de komst van MTV kwam er een jeugdcultuur. De kwaliteit van het bestaan werd belangrijker. Daarom ging men parttime werken, tweeverdienen of anderhalfverdienen. De levensstandaard steeg. Over het algemeen is deze generatie praktisch ingesteld, zelfredzaam, relativerend en wordt ze gekenmerkt door een nononsense-mentaliteit. Pragmatische generatie (geboren in de periode 1971-1985): Dit zijn veelal de kinderen van de protestgeneratie. Zij kregen gelijke kansen, ruime mogelijkheden, vrijheid en keuzes, en veel stimulans van hun ouders. Belangrijk zijn: je eigen ding doen en vooral jezelf zijn. Zelfontplooiing staat centraal: werk is belangrijk, maar levensgeluk nog belangrijker. Ouders staan minder boven hun kinderen, maar meer ernaast. Op latere leeftijd stelt deze generatie fundamentele keuzes uit, zoals moederschap en beroepskeuze. Grenzeloze generatie (geboren vanaf 1986). 4 SAW Digitale Content
4 Burgerschapsstijlen Binnen de bevolking kom je groepen mensen tegen die een bepaald waardepatroon hebben en die een bepaalde houding hebben naar de politiek en de overheid. Op basis hiervan is de maatschappij ook onder te verdelen in stijlen. Die stijlen hangen voor een deel samen met de hierboven genoemde generaties. We noemen ze burgerschapsstijlen. Burgerschapsstijlen: verantwoordelijken plichtsgetrouwen pragmatici buitenstaanders 2 Beschrijving van de vier burgerschapsstijlen 1 Verantwoordelijken Actieve burgers die zelf keuzes maken, gebaseerd op het vertrouwen in hun eigen intellect. Bij hen groeit het verantwoordelijkheidsbesef over milieu en armoede in de Derde Wereld. Deze actieve burgers zijn goed opgeleid, lezen dagbladen, zijn lid van een omroepvereniging en voelen zich politiek betrokken. In de jaren zestig bevrijdde deze groep zich van belemmeringen door traditionele maatschappelijke opvattingen over seks en drugs. Veel vertegenwoordigers van deze groep komen uit de protestgeneratie (geboren in de periode 1941-1955). 2 Plichtsgetrouwen Volgzame burgers die zich laten leiden door het plichtsgevoel dat ze hebben meegekregen tijdens hun opvoeding. Dit plichtsgevoel bepaalt hoe zij vinden dat zijzelf en anderen zich behoren te gedragen. Deze groep volgzame burgers is van wat oudere leeftijd, woont veelal op het platteland, stemde vroeger als vanzelfsprekend CDA, en is van nature gezagsgetrouw. Ze heeft moeite de modernisering bij te houden. Bij de stille generatie (geboren in de periode 1931-1940) is de groep plichtsgetrouwen sterk vertegenwoordigd. SAW DC 64 De grenzeloze generatie 5
3 Pragmatici Pragmatische burgers zijn merendeels gedreven en hedonistisch: levensgenieters en sensatiezoekers. Deze groep werkt om geld aan hun levensstijl uit te geven. Ze heeft minder interesse in politiek of zaken die zich buiten hun eigen wereld afspelen. Deze pragmatische burgers wonen - net als de verantwoordelijken - in betere buurten en zijn goed opgeleid, maar hun politieke belangstelling gaat niet verder dan de eigen voordeur. 4 Buitenstaanders Overvraagden. In het beroepsleven spelen ze veelal een bijrol. Deze groep richt zich sterk op directe behoeftebevrediging. Ze heeft minder positieve vooruitzichten, vaak sociale wrok, omdat ze het gevoel heeft niet mee te komen met de rest van de samenleving. Deze groep overvraagde burgers zijn de lager opgeleiden in de grote steden, de suburbs en de vinexwijken. Aan de eisen die de maatschappij aan hen stelt (van diploma s tot het invullen van bijvoorbeeld belastingpapieren) kunnen ze niet voldoen. Ze zitten klem tussen een kosmopolitische elite die op deze groep neerkijkt en de migranten die naar hun idee teveel aandacht krijgen. Bij de grenzeloze generatie (geboren vanaf 1986) zijn de groepen die zich sterk op hun eigen leven richten - de pragmatici en de buitenstaanders - het sterkst vertegenwoordigd. 6 SAW Digitale Content
Hier zie je in schema de burgerschapsstijlen, de kenmerken en de aangrijpingspunten om met deze groepen om te gaan en in gesprek te komen. Ook zie je hoeveel procent van de bevolking tot een bepaalde stijl hoort. Burgerschapsstijl Kenmerken Aangrijpingspunten in communicatie en samenspel Verantwoordelijken 28% Pragmatici 22% Plichtsgetrouwen 20% Buitenstaanders 30% Grote maatschappelijke en politieke betrokkenheid Nemen deel aan politieke processen Willen meepraten en meedenken Halen informatie uit opinie- en dagbladen, publieke zenders en internet Hoog opgeleid, hoog inkomen, alle leeftijdsgroepen Assertief, betrekkelijk positief over lokale democratie Op onderdelen geïnformeerd (vooral op basis van eigen belang), weinig politiek betrokken Gericht op snelle, vraaggerichte informatie; commerciële TV en internet Hoog opleidingsniveau, gespreid inkomen, veel jongeren Maatschappelijk betrokken bij de directe leefomgeving en lokale overheid Gezagsgetrouw en gedreven door plichtsbesef Zien in politiek en bestuur gauw door bomen het bos niet meer Afwachtende communicatiestijl, vooral lokale media en televisie Laag tot middelbaar opleidingsniveau, modaal inkomen, veel ouderen Weinig maatschappelijk betrokken, voelen zich buitengesloten Negatieve houding ten opzichte van de politiek, weinig vertrouwen in de overheid Passieve communicatiestijl, met name tv en internet; gericht op vermaak Laag tot middelbaar opleidingsniveau, hoge en lage inkomens Nodig hen uit daadwerkelijk te participeren in de lokale politiek Ze verwachten openheid - benaderen met open, uitnodigende communicatie Geef informatie en toelichting op vraagstukken en gemaakte keuzes Laat zien wat de lokale politiek doet Gebruik kernachtige en overtuigende informatie Spreek hen aan op hun directe belang en de kennis die zij in huis hebben Leg uit wat u doet, maak zaken begrijpelijk Wees toegankelijk, zodat mensen makkelijk hun wensen of problemen kenbaar maken Breng de politiek dichterbij door onder meer persoonlijk contact Vertaal de politiek naar wat mensen bezighoudt Win vertrouwen door een concrete aanpak te laten zien van zaken dicht bij huis Benadruk de noodzaak van politieke keuzes Gebruik directe en confronterende communicatie SAW DC 64 De grenzeloze generatie 7
5 De rol van de ouders en het toekomstperspectief De ouders van de grenzeloze generatie komen uit de verloren generatie. Het zijn ouders die het beste met hun kinderen voor hebben. Ze zijn bezorgd en leren kinderen voor zichzelf op te komen. Zij zijn niet streng voor hun kinderen. Verder hebben ze te weinig tijd. Ouders vinden het erg belangrijk dat kinderen zichzelf leren beheersen. Dat wordt kinderen echter slecht geleerd, er is weinig aandacht voor. Jongeren van de grenzeloze generatie vinden zelf dat ouders niet te streng zijn voor hun kinderen en zijn sterk van mening dat ouders hun kinderen niet strenger opvoeden dan dat zij zelf zijn opgevoed. Ook geven zij aan dat ouders het beste voorhebben met hun kinderen, het soms moeilijk hebben met de opvoeding en het te druk hebben. Wat voor consequenties dit heeft voor jongeren zie je onder andere op de arbeidsmarkt. Een op de vier heeft geen startkwalificatie op de arbeidsmarkt. Jongeren die alleen een vmbo-diploma hebben, hebben eigenlijk ook geen kans op een baan. De lagere functies verdwijnen en complexere functies blijven over. Jongeren die een onzeker bestaan tegemoet zien, zullen sneller afglijden. In de zorg zijn nog wel banen te vinden, maar de generatie van nu lijkt niet zo geschikt voor dienende beroepen als onderwijs en zorg. Ze wil graag zelf in het middelpunt staan. 63% van de grenzeloze generatie geeft zichzelf de titel bijzonder en kiest voor pr, marketing en verkoop. Verder moet werk vooral leuk zijn en ruimte bieden om ervaringen en contacten op te doen. Plichtsbesef en verantwoordelijkheid als burgerschapsstijl kom je bij deze generatie niet vaak meer tegen. Als je wilt dat jongeren in de zorg en in het onderwijs gaan, moet je die sector typeren als leuk. 8 SAW Digitale Content
Hoe gaan jongeren om met school en schoolactiviteiten? De verantwoordelijke jongeren gaan op in school en allerlei extra activiteiten. Ze zitten in de schoolkrantredactie en de leerlingenraad en komen met allerlei ideeën om de school leuker en beter te maken. De plichtgetrouwe jongeren volgen de lessen en sluiten zich incidenteel aan bij een activiteit, omdat ze vinden dat dat zo hoort. De pragmatische jongeren doen het minimum op school. Want dat diploma willen ze wel halen, voor de toekomst. En al die extra activiteiten? Leveren die studiepunten op, dan doen ze er aan mee. Of als ze de activiteit leuk vinden en een groep vrienden doet er ook aan mee. De buitenstaanders komen vaak niet of weinig op school. Ze verlaten de school voortijdig en hoppen van het ene tijdelijke baantje naar het andere. Of ze werken niet. School? Doe mij nog een jointje. De grenzeloze generatie is narcistisch en hedonistisch. Een narcist is iemand die een zeer sterk gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen uitstraalt. Vreemd genoeg is het tegendeel vaak het geval. Narcisten hebben, meestal onderbewust, juist weinig gevoel van zelfwaarde en compenseren dit door zich als beter of belangrijker dan anderen te beschouwen. Egoïsme, dominantie, ambitie en gebrek aan inlevingsvermogen zijn eigenschappen die bij een narcist passen. Een hedonist is iemand die vooral wil genieten. Ouders vinden deze typeringen vaak niet prettig klinken, maar ze zijn er voor een deel zelf verantwoordelijk voor. Opvoeders, onderwijs en werkgevers mogen worden aangesproken op de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Een goede opvoeding door ouders begint met regels en zekerheden. Een goede opvoeding leert een kind dat rijkdom niet iets vanzelfsprekends is. En opvoeding tot zelfredzaamheid maakt een kind niet altijd solidair. SAW DC 64 De grenzeloze generatie 9
We blikken even terug naar paragraaf 2: veel jongeren voelen zich buitengesloten in deze wereld. Veel jongeren komen niet toe aan het ontwikkelen van hun talenten, doordat ze al jong allerlei problemen hebben: schulden, obesitas of anorexia, alcoholmisbruik, drugsgebruik, huiselijk geweld, schooluitval, criminaliteit. Er is een toenemend beroep op de jeugdzorg. Een leger hulpverleners en een veelheid aan regels krijgen de problemen maar niet onder controle. En de oorzaak hiervoor ligt bij een gebrekkige overdracht van basiswaarden, zoals zelfbeheersing, het nemen van verantwoordelijkheid, solidair zijn, milieubewust zijn, betrokken zijn, gericht zijn op de leefomgeving. De nieuwe opvoeder onderhandelt met zijn kinderen. Hij heeft moeite met grenzen stellen. En hij handelt vanuit een schuldgevoel omdat hij vaak te weinig tijd heeft. Een advies aan opvoeders is: pak je rol als volwassene: Herneem autoriteit als opvoeder en stel grenzen; Investeer in de menselijke maat en in contact; Sta voor je overtuiging, bied identiteit en inspiratie; Breng regels terug tot kern, pak bureaucratie aan; Heb vertrouwen in de jeugd. Zij vragen om richting! 10 SAW Digitale Content