Dissertation. De GHOR Brabant-Noord als informatieregisseur. Het verbeteren van informatiemanagement bij rampen. Pagina 1 van 185

Dissertation De GHOR Brabant-Noord als informatieregisseur Het verbeteren van informatiemanagement bij rampen Pagina 1 van 185

Titel: De GHOR Brabant-Noord als informatieregisseur Organisatie: GHOR Brabant-Noord Student: Ronny van Gerven Opdracht: Een onderzoek naar het verbeteren van informatiemanagement bij rampen Inleverdatum: 21 juli 2011 Internal BSN: Toine van den Heuvel Nummer set: YPMBA10 Bron afbeelding titelpagina: GHOR Brabant-Noord Pagina 2 van 185

I. VOORWOORD Twee jaar geleden ben ik aan de slag gegaan bij de GHOR Brabant Noord (GHOR BN). Al vrij snel werd duidelijk dat rampenbestrijding en crisisbeheersing met name gaat over proces- en informatiemanagement. De keuze om informatiemanagement het thema van mijn dissertation te laten zijn was dan ook snel gemaakt. Minder snel ging de vertaling van het containerbegrip informatie naar een concreet beeld van wat informatiemanagement exact inhoudt. Anderhalf jaar later ben ik blij met de afronding van het stuk en hoop ik van harte dat de dissertation aanknopingspunten biedt voor zowel de GHOR BN, als de GHOR ren in de andere regio s, voor de verbetering van informatiemanagement bij rampen vanuit geneeskundig- en gezondheidskundig perspectief. Wat daarbij gezegd moet worden is dat in alle 25 regio s in Nederland dagelijks keihard wordt gewerkt aan het realiseren van verantwoorde zorg onder rampen- en crisisomstandigheden, maar dat de haalbaarheid qua verwachtingen op dit vlak ook helder moeten zijn; niet alles is maakbaar, maar we kunnen er wel alles aan doen om zaken continu te verbeteren! Een tweede opmerking is dat de krachten in Nederland op dit vlak veel sterker gebundeld kunnen- en moeten worden. Opschaling van de politieregio s en meldkamers is gestart. Mogelijk dat opschaling van andere partijen ook gaat gebeuren, maar ook zonder deze formele opschaling kan op veel grotere schaal slim worden samengewerkt om meer slagkracht te organiseren. Een ramp of crisis houdt zich namelijk aan geen enkele grens. Graag wil ik in deze afsluitende periode van het onderzoek de gelegenheid nemen een aantal mensen te bedanken. Op de eerste plaats is dat Toine van den Heuvel. Als afstudeerbegeleider van BSN heb ik op een aantal momenten concepten voorgelegd en overlegd over mogelijke volgende stappen. Soms waren er naar aanleiding van het overleg flinke aanpassingen qua benadering nodig, wat voor mij extra inspanningen vergden, maar waardoor het uiteindelijk wel een beter stuk is geworden. Ten tweede wil ik de GHOR BN bedanken. In het bijzonder Jozef van der Maas, Bureauhoofd GHOR BN in de rol als opdrachtgever, voor de support en het geduld dat hij had in de perioden waarin ik zei: het schiet nu echt op, voor de vakantie is het afgerond! Op de derde plaats bedank ik uiteraard de geïnterviewden en deskundigen die mij zeer waardevolle input hebben geleverd om te komen tot een goed eindproduct. Alhoewel de krachten en belangen van organisaties verschillend zijn bleek de ambitie toch altijd dezelfde: het neerzetten van een efficiënteen effectieve organisatie voor rampenbestrijding en crisisbeheersing, met als doel: het leveren van verantwoorde slachtofferzorg. Op de laatste plaats, en daarmee impliciet op de eerste plaats, wil ik graag mijn familie bedanken. Mijn ouders en broer voor het creëren van een gezonde basis en stimulans en uiteraard mijn lieve vrouw Eline, voor haar begrip, geduld en ondersteuning. Tot slot, om in het achterhoofd mee te nemen bij het lezen van deze dissertation: Informatie hebben is macht, maar informatie delen is kracht! - Ronny van Gerven - Pagina 3 van 185

II. MANAGEMENTSAMENVATTING Deze dissertation is geschreven ter afsluiting van de Master of Business Administration (MBA)- opleiding welke ik volg bij Business School Nederland (BSN) te Buren. De dissertation is uitgevoerd bij de GHOR Brabant-Noord (GHOR BN) en wordt aan het Bureauhoofd van de GHOR BN als opdrachtgever aangeboden. In deze dissertation staat het begrip informatiemanagement centraal. De GHOR BN valt bestuurlijk onder de Veiligheidsregio Brabant-Noord en maakt organisatorisch onderdeel uit van de GGD Hart voor Brabant (GGDHvB). De organisatie van rampenbestrijding en crisisbeheersing is in Nederland belegd bij de 25 Veiligheidsregio s. De GHOR werkt hierin nauw samen met gemeenten, politie, brandweer en andere organisaties. De GHOR vertegenwoordigt de zogenaamde witte kolom, oftewel de zorgaanbieders in de regio. De GHOR is belast met de coördinatie, aansturing en regie van de geneeskundige hulpverlening in het kader van de rampenbestrijding en de crisisbeheersing en adviseert andere overheden en organisaties op dat gebied. De geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen is geen dagelijks staande organisatie zoals de politie of de brandweer, maar werkt volgens het principe van opgeschaalde reguliere zorg. Reguliere zorgaanbieders (zoals ambulancediensten, ziekenhuizen, chirurgen en GGZ-instellingen) moeten in geval van een ramp optimaal samenwerken. De GHOR is de regisseur van deze brede netwerkorganisatie. Aanleiding voor het thema informatiemanagement in deze dissertation is dat uit verschillende evaluaties- en onderzoeken met betrekking tot het bestrijden van rampen is gebleken dat er zich vaak knelpunten voordoen op het vlak van informatiemanagement. Informatiemanagement is echter een containerbegrip waardoor het moeilijk is te identificeren waar de knelpunten zitten en wat er dus concreet verbeterd zal moeten worden. Hieruit volgt de probleemstelling van deze dissertation: Op welke wijze kan de GHOR Brabant-Noord haar informatiemanagement verbeteren om zodoende een ramp adequater te kunnen bestrijden? Om de probleemstelling te beantwoorden is er een literatuuronderzoek (LO) en master s project (MP) uitgevoerd. Het LO is het theoretisch kader voor de uitvoering van het MP. In het LO staat de volgende onderzoeksvraag centraal: Wat is het theoretisch kader van informatiemanagement, vanuit het perspectief van de GHOR? Deze onderzoeksvraag is opgesplitst in twee deelvragen. De eerste deelvraag richt zich op het thema informatiemanagement in relatie tot rampenbestrijding en GHOR en de tweede deelvraag gaat in op het theoretisch kader van informatiemanagement zoals beschreven in de literatuur. De conclusie van de eerste deelvraag is dat rampenbestrijding een complex samenspel is tussen de verschillende betrokken organisaties en dat adequaat informatiemanagement hierbij een cruciale rol speelt. De GHOR in het bijzonder heeft een breed netwerk aan partners te organiseren en zal de regisseursrol in het netwerk actief op moeten pakken, dus ook op het gebied van informatiemanagement. De tweede deelvraag biedt het theoretisch kader van informatiemanagement waarbij enerzijds het organiseren en beheren van de informatievoorziening en anderzijds het noodzakelijke alignment Pagina 4 van 185

tussen business en ICT noodzakelijk is. Deze constatering, in combinatie met het antwoord op de eerste deelvraag leiden tot een conceptueel-netwerkinformatiemodel waarbij verschillende aspecten met bijbehorende aandachtspunten betreffende de informatievoorziening zijn vastgesteld. Daarnaast is ook een relatie gelegd tussen het noodzakelijke alignment binnen de GHOR en tussen de GHOR en haar netwerkpartners. Het theoretisch kader uit het LO biedt, naast de bovenstaande constatering als kapstok voor het verdere MP, aanbevelingen voor veldonderzoek, -oplossingsalternatieven, -criteria voor keuze en het implementatieplan. Het MP gaat vervolgens met behulp van drie deelvragen in op de beantwoording van de probleemstelling. In de eerste deelvraag wordt vanuit een onderzoeksrapport (het ACIR-rapport) ingegaan op de kern van het probleem voor de GHOR BN als het gaat om informatiemanagement. Het ACIR-rapport biedt een groot aantal conclusies en aanbevelingen voor het verbeteren van het informatiemanagement bij rampenbestrijding in zijn totaliteit. De conclusies en aanbevelingen uit het rapport met betrekking tot de GHOR hebben we verheven tot de gewenste situatie (SOLL). Vervolgens is bekeken wat de stand van zaken bij de GHOR BN is in relatie tot de gewenste situatie. Hieruit volgt de IST situatie. Het verschil tussen IST en SOLL, de zogenaamde GAP, blijkt te zijn dat er de afgelopen jaren een aantal conclusies en aanbevelingen uit het ACIR-rapport zijn opgevolgd en een aantal ook niet. Voor de GHOR BN is de grootste GAP dat er nog geen structurele regionale invulling is gegeven aan informatiemanagement. Dit is op hoofdlijnen de kern van het probleem. Om regionale invulling te geven aan informatiemanagement is als tweede deelvraag van het MP onderzocht op welke aspecten van het conceptueel-netwerkinformatiemodel van het LO de belangrijkste knelpunten betrekking hebben. Aan de hand van twee praktijkevaluaties; de Poldercrash 25 februari 2009 en Koninginnedag Apeldoorn 2009, zijn de belangrijkste knelpunten benoemd en gecategoriseerd naar de aspecten. De rode draad van de knelpunten op deze aspecten leidt vervolgens tot de conclusie dat de grootste knelpunten bij de GHOR betrekking hebben op de aspecten mensen en organisatie binnen het conceptueel-netwerkinformatiemodel. In deelvraag drie van het MP zijn we vervolgens, door een aantal interviews met belangrijke partners uit het krachtenveld van de GHOR BN te houden, gekomen tot aanbevelingen en conclusies als het gaat om het verbeteren van het informatiemanagement op de aspecten organisatie en mensen. De conclusie met betrekking tot het verbeteren op de aspecten mensen en organisatie luidt: Neem als GHOR BN de actieve rol als regisseur- en adviseur op het gebied van informatiemanagement bij rampenbestrijding. Partners in het brede netwerk van de GHOR BN met een rol in de rampenbestrijding hebben allen verschillende belangen, doelstellingen en culturen. Als regisseur en adviseur moet je dit krachtenveld kennen. Begeef je daarvoor door middel van actief relatiebeheer in de haarvaten van de partner om de meest effectieve strategie te bepalen om tot de benodigde informatie te komen. Maak de positie van de GHOR BN en partners qua taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden hiervoor eerst duidelijk met elkaar en draag dit uit als GHOR BN. Om als GHOR BN de actieve rol van regisseur en adviseur op het gebied van informatiemanagement bij rampenbestrijding goed uit te kunnen voeren, zal er deskundigheid met bijbehorende competenties moeten zijn op alle drie de vlakken: relatiebeheer, de inhoudelijke werkterreinen én informatiemanagement bij rampenbestrijding. Pagina 5 van 185

Om uitvoering te geven aan bovenstaande conclusie zijn de volgende oplossingsalternatieven geformuleerd waarmee de probleemstelling zal worden beantwoord. 1. Informatiemanager aannemen die het informatiemanagement in het netwerk gaat organiseren en beheren. 2. Huidige medewerkers bijscholen om informatiemanagement binnen het netwerk te organiseren en beheren. 3. Informatiemanager aannemen en nauw laten samenwerken met relatiebeheerders en inhoudelijke werkterreineigenaren om samen het informatiemanagement in het netwerk te organiseren en beheren. 4. Tijdelijke inhuur van externe deskundigheid op het gebied van informatiemanagement. Deze oplossingsalternatieven zijn vervolgens getoetst aan een aantal criteria voor keuze welke voortkomen uit LO en MP. Het zijn de volgende criteria welke gebruikt zullen worden ter toetsing van de alternatieven: Nr. Criterium 1 Voldoende financiën of bestuurlijk draagvlak 2 Borgen van samenhang en alignment 3 Bijdragen aan landelijke input 4 Continuïteit binnen GHOR BN gewaarborgd Vanuit de toetsing van de oplossingsalternatieven aan de criteria voor keuze is oplossing drie naar voren gekomen als de oplossing met de hoogste score op de criteria voor keuze. Oplossing drie geeft daarmee antwoord op de probleemstelling van de dissertation en luidt als volgt: Om als GHOR BN het informatiemanagement te verbeteren en zodoende een ramp adequater te kunnen bestrijden zal de GHOR BN een Informatiemanager in dienst moeten nemen en nauw laten samenwerken met relatiebeheerders en inhoudelijke werkterreineigenaren om vervolgens gezamenlijk het informatiemanagement in het netwerk te organiseren en te beheren. Dit betekent dat er een Informatiemanager bij de GHOR BN wordt aangenomen die deskundig is op het vlak van informatiemanagement. Deze persoon werkt als adviseur nauw samen met de relatiebeheerders en inhoudelijke werkterreineigenaren in de front- en backoffice van de GHOR BN. Samen met de relatiebeheerders gaat de Informatiemanager mee naar de partners in het netwerk. Niet alleen om de relatiebeheerders te ondersteunen op het gebied van informatiemanagement, maar ook om feeling te krijgen met de cultuur, werkwijze en belangen van de verschillende partners. Als regisseur zal de Informatiemanager de rode draad uit deze bezoeken vervolgens kunnen vertalen naar een sluitend informatiebeleid waarin de samenhang en alignment geborgd is. Deze persoon zal voor een deel in het werkplan worden vrijgemaakt voor bovenregionale samenwerkingsverbanden op het gebied van informatiemanagement Pagina 6 van 185

Om de oplossing daadwerkelijk te implementeren is er, gevoed vanuit aanbevelingen voor implementatie uit het LO en MP, een implementatieschema opgesteld dat er als volgt uit ziet. IMPLEMENTATIESCHEMA wat wie wanneer 0. Implementatieplan voorleggen aan opdrachtgever voor een GO A. Borging in Regionaal Beleidsplan Veiligheidsregio en Meerjarenbeleidsplan GHOR BN Beleidsadviseur GHOR BN en augustus 2011 Bureauhoofd GHOR BN Beleidsadviseur GHOR BN september november 2011 (parallel aan onderstaande stappen) B. Positionering in organigram Bureauhoofd GHOR BN en Manager HSC C. Zaken opnemen in functiebeschrijving Bureauhoofd GHOR BN en Personeelsadviseur GHOR BN augustus 2011 september 2011 D. Opstellen functiebeschrijving, werving, selectie, aanname E. Aantal zaken opnemen als hoofdprioriteit in werkplan Informatiemanager F. Creëren van bewustwording en draagvlak onder medewerkers GHOR BN G. Evaluatiemoment met betrekking tot verantwoording kosten en opbrengsten Personeelsadviseur GHOR BN, manager HSC, Bureauhoofd GHOR BN en selectiecommissie Beleidsadviseur GHOR BN en Bureauhoofd GHOR BN Bureauhoofd GHOR BN, Beleidsadviseur GHOR BN, Communicatieadviseur GHOR BN en medewerkers GHOR BN Bureauhoofd GHOR BN, Beleidsadviseur GHOR BN en Manager HSC met Informatiemanager september december 2011 oktober 2011 september 2011 juni 2012 Vervolgens zijn de risico s met betrekking tot de afzonderlijke implementatiestappen in kaart gebracht en zijn er acties benoemd om deze risico s te beperken. Pagina 7 van 185

III. INHOUDSOPGAVE H.1 ORGANISATIE EN PLAN VAN AANPAK 11 1.1 INLEIDING 11 1.2 ORGANISATIE 12 1.2.1 Veiligheidsregio s 12 1.2.2 Veiligheidsberaad 12 1.2.3 GHOR 13 1.2.3.1 GHOR Landelijk 1.2.3.2 GHOR Regionaal 1.2.4 Veiligheidsregio Brabant-Noord 14 15 16 1.2.5 GHOR Brabant-Noord 17 1.3 PLAN VAN AANPAK 21 1.3.1 Aanleiding 21 1.3.2 Probleemstelling 21 1.3.3 Afbakening van het onderwerp 21 1.3.4. Onderzoeksopzet 22 1.3.4.1 Aanpak 22 1.3.4.2 Projectorganisatie 25 1.3.4.3 Fasering 25 H.2 LITERATUURONDERZOEK 28 2.1 PLAN VAN AANPAK 28 2.1.1 Onderzoeksvraag LO 28 2.1.2 Doelstellingen LO 28 2.1.3 Gewenst resultaat LO 29 2.1.4 Onderzoeksopzet LO 29 2.2 RAMPENBESTRIJDING, GHOR EN INFORMATIEMANAGEMENT 31 2.2.1 Rampenbestrijding en crisisbeheersing 31 2.2.2 Organisatie van de rampenbestrijding 32 2.2.3 Rampbestrijdingsproces Spoedeisende Medische Hulpverlening GHOR 34 2.2.4 Rol van informatiemanagement 34 2.2.5 Deelconclusie 1 LO: Rampenbestrijding GHOR en Informatiemanagement 35 2.3 THEORETISCH KADER INFORMATIEMANAGEMENT 36 2.3.1 Wat is informatie 36 2.3.2 Informatie in de organisatie 38 2.3.2.1 Waardecreatie en processen 38 2.3.2.2 Proces informatieverzorging als ondersteunend proces 40 2.3.3 Aspecten en aandachtspunten van de informatievoorziening 43 2.3.3.1 Gegevens wordt informatie en plaatsen we centraal in het model 45 2.3.3.2 Mensen 47 2.3.3.3 Architectuur van de informatiesystemen valt onder middelen 48 2.3.3.4 Middelen 48 2.3.3.5 Organisatie 48 2.3.3.6 Informatieverzorgingproces toevoegen als aspect 49 Pagina 8 van 185

2.3.3.7 Informatie-uitwisseling 50 2.3.3.8 Totaaloverzicht aspecten en aandachtspunten 53 informatievoorziening 2.3.4 Informatiemanagement 56 2.3.4.1 Alignment in het Negenvlaksmodel 56 2.3.4.2 Organiseren 58 2.3.4.3 Beheren 59 2.3.5 Deelconclusie 2 LO: Theoretisch kader informatiemanagement 59 2.4 CONCLUSIES LO 61 2.4.1 Antwoord op de onderzoeksvraag LO 61 2.4.2 Conclusies voor het MP 64 H.3 MASTER S PROJECT 68 3.1 PLAN VAN AANPAK 68 3.1.1 Probleemstelling MP 68 3.1.2 Onderzoeksopzet MP 68 3.2 ONDERZOEKSRAPPORT 70 3.2.1 Gewenste situatie 70 3.2.1.1 Onderzoeksrapport ACIR 70 3.2.1.2 Conclusie gewenste situatie 72 3.2.2 Huidige situatie 73 3.2.2.1 Bestuurscommissie Informatiemanagement van het 73 Veiligheidsberaad 3.2.2.2 GHOR Nederland: De GHOR keten geïnformeerd 74 3.2.2.3 Multidisciplinaire informatievoorziening in de Veiligheidsregio BN 74 3.2.2.4 Informatiemanagement bij de GHOR Brabant-Noord 75 3.2.2.5 Conclusie huidige situatie 75 3.2.3 Deelconclusie 1 MP: Kern van het probleem 76 3.3 EVALUATIES VAN RAMPEN 78 3.3.1 Praktijkevaluatie 79 3.3.1.1 Poldercrash 25 februari 2009 79 3.3.1.2 Koninginnedag 2009 Apeldoorn 82 3.3.1.3 Resultaten praktijkevaluatie 84 3.3.1.4 Analyse van de resultaten vanuit praktijkevaluaties 85 3.3.2 Deelconclusie 2 MP: Belangrijkste aspecten 88 3.4 INTERVIEWS MET KRACHTENVELD 91 3.4.1 Inleiding 91 3.4.2 Het krachtenveld 91 3.4.3 Resultaten interviews 93 3.4.4 Deelconclusie 3 MP: Invulling aspecten organisatie en mensen 100 3.5 OPLOSSINGSALTERNATIEVEN 101 3.6 CRITERIA VOOR KEUZE 105 3.7 TE IMPLEMENTEREN OPLOSSING 107 Pagina 9 van 185

H.4 IMPLEMENTATIEPLAN 113 4.1 IMPLEMENTATIESTAPPEN 113 4.2 RISICO S BIJ IMPLEMENTATIE 123 H.5 REFLECTIE 125 5.1 REFLECTIE OP LO 125 5.2 REFLECTIE OP MP 127 5.3 REFLECTIE OP LEERDOELEN 128 IV. AFKORTINGENLIJST 130 V. LITERATUURLIJST 132 VI. LIJST MET FIGUREN 135 VII. LIJST MET TABELLEN 137 VIII. BIJLAGEN 138 Bijlage 1: Definitie ramp en crisis 138 Bijlage 2: Rampbestrijdingsprocessen 139 Bijlage 3: Spoedeisende Medische Hulpverlening 141 Bijlage 4: Besluit Veiligheidsregio s 143 Bijlage 5: Informatieverzorgingproces 145 Bijlage 6: Oorzaken ACIR 147 Bijlage 7: Pijlers ACIR 148 Bijlage 8. Resultaten vergelijking IST en SOLL 150 Bijlage 9: Bestuurlijke netwerkkaart infectieziektebestrijding 154 Bijlage 10: Vragenlijst interviews 155 Bijlage 11: Uitgewerkte interviews 158 Pagina 10 van 185

H.1 ORGANISATIE EN PLAN VAN AANPAK 1.1 INLEIDING Deze voor u liggende dissertation is ter afsluiting van de Master of Business Administration (MBA)- opleiding welke ik in 2007 gestart ben bij Business School Nederland (BSN) te Buren. Ik ben Ronny van Gerven en sinds september 2009 als Beleidsadviseur werkzaam bij de GHOR Brabant-Noord (GHOR BN). De GHOR BN is één van de partijen die, naast Gemeenten, Brandweer en Gemeenschappelijk Meldcentrum (GMC), deel uitmaakt van de gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Brabant- Noord en verantwoordelijk is voor de geneeskundige hulpverlening bij rampen en crises. Bestuurlijk valt de GHOR BN onder de Veiligheidsregio en organisatorisch maakt de GHOR BN onderdeel uit van de GGD Hart voor Brabant (GGDHvB). De dissertation richt zich op rampenbestrijding, GHOR en informatiemanagement. Het document is opgebouwd uit een beschrijving van de organisatie, plan van aanpak, literatuuronderzoek, master s project, implementatieplan en reflectie. Voordat we in paragraaf 1.2 overgaan tot een beschrijving van de organisatie volgt hieronder eerst ter illustratie een mogelijk startpunt van waaruit de informatiestroom bij een ramp op gang komt Alarmcentrale Brandweer (AC): Met de brandweer. Melder: Goedemiddag, goedemorgen. U spreekt met ( ), d r is een vliegtuig neergestort! Langs de A9. AC: Een vliegtuig neergestort langs de A9? Melder: Echt, dit is geen geintje, u kunt m n nummer krijgen, alles. AC: Ja, wat is er gebeurd? Melder: Een vliegtuig, een toestel, wat gaat landen da s in de wei net neergestort. AC: Oké, we gaan actie ondernemen. (.) AC: Met de brandweer. Melder: Ja, hallo. D r is een vliegtuig net gecrasht. AC: Waar? Melder: Langs de A2, nee A12. Hij wou net gaan landen, Turkish Airlines. Kijken! AC: Dank je wel, we gaan actie ondernemen Bron: Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (IOOV), 2009, p.14 Pagina 11 van 185

1.2 ORGANISATIE Tot voor kort stond GHOR voor Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen. Sinds 1 oktober 2010, met de inwerkingtreding van de nieuwe Wet veiligheidsregio s (Wvr), is de GHOR een eigenstandige naam en geen afkorting meer (net als bijvoorbeeld HEMA ). Dit kan eventueel wel worden toegelicht met: Geneeskundige hulpverleningsorganisatie in de regio. Voordat we overgaan tot het plan van aanpak schetsen we in dit hoofdstuk eerst de organisatie van de GHOR en de omgeving waarin de GHOR zich beweegt. 1.2.1 Veiligheidsregio s De organisatie van rampenbestrijding en crisisbeheersing is in Nederland belegd bij de Veiligheidsregio s. Rampenbestrijding is primair een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Het college van burgemeester en wethouders is verantwoordelijk voor het veiligheidsbeleid. Bij rampen en zware ongevallen heeft de burgemeester het opperbevel. Dit houdt onder andere in dat de burgemeester de bevoegdheid heeft om bij een ramp alle bevelen te geven die hij nodig acht. In verschillende onderzoeken is geconcludeerd dat gemeenten veelal te klein zijn om bij alle type rampen adequaat zelfstandig te kunnen optreden. Om de bestuurlijke en operationele slagkracht te vergroten, is er daarom voor gekozen om de rampenbestrijding op regionaal niveau te organiseren in 25 veiligheidsregio s. Met de Wet veiligheidsregio s 1 worden de drie primaire hulpverleningsdiensten (Brandweer, Politie en GHOR) op hetzelfde schaalniveau gebracht. Het algemeen bestuur van de veiligheidsregio bestaat uit de burgemeesters van de gemeenten binnen de regio. Een veiligheidsregio is een vorm van verlengd lokaal bestuur. Elke veiligheidsregio heeft een gemeenschappelijke regeling als juridische grondslag. De wet verplicht gemeenten deze gemeenschappelijke regeling aan te gaan. Via de gemeenschappelijke regeling is elke gemeente deelnemer en daardoor medeverantwoordelijk voor de bestuurlijke en organisatorische aansturing van de veiligheidsregio. Elke veiligheidsregio in Nederland moet voor de rampenbestrijding en crisisbeheersing beschikken over een goed geoefende professionele organisatie. Een organisatie die in staat is grootschalige incidenten aan te pakken. Door het bundelen van krachten op regionale schaal kunnen de hulpverleningsdiensten zich beter voorbereiden op dreigingen zoals grote branden, grootschalige evenementen, terrorisme, pandemie of nucleaire ongevallen. Ook kan er beter en meer multidisciplinair geoefend en samengewerkt worden omdat het verantwoordelijke bestuur een samenhangend beleid voor alle hulpverleningsdiensten vaststelt. De Wet veiligheidsregio s regelt de bestuurlijke inbedding en de organisatie van de hulpverleningsdiensten. (IOOV, 2010, p.42). 1.2.2 Veiligheidsberaad De voorzitters van de 25 veiligheidsregio s vormen samen het Veiligheidsberaad. Het Veiligheidsberaad bestaat uit de 25 voorzitters van de veiligheidsregio en fungeert als landelijk platform voor de veiligheidsregio s. Naast overlegorgaan voor de veiligheidregio s is het Veiligheidsberaad tevens aanspreekpunt voor de minister van BZK 2 bij het maken van afspraken op het gebied van rampenbestrijding en crisisbeheersing. Om de ontwikkeling van de veiligheidsregio s te 1 Doel van de Veiligheidsregio is vastgelegd in de Wet veiligheidsregio s die op 1 oktober 2010 van kracht is: De wet veiligheidsregio s beoogt een efficiënte en kwalitatief hoogwaardige organisatie van de brandweerzorg, geneeskundige hulpverlening en crisisbeheersing onder één regionale bestuurlijke regie (ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK), 2010, p.8). 2 Tegenwoordig is het ministerie van BZK overgegaan in het ministerie Veiligheid en Justitie (V&J). Pagina 12 van 185

faciliteren ondersteunt het Veiligheidsberaad programma s en projecten op het gebied van fysieke veiligheid. Het beraad stemt zijn koers af met het bestuur van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Korpsbeheerdersberaad van de Politie. (ministerie van BZK, 2010, p.42). Figuur 1.1 Overzicht Veiligheidsregio s september 2009. Bron: www.zorgatlas.nl 1.2.3 GHOR De GHOR is één van de organisaties die deel uitmaakt van de Veiligheidsregio. Het bestuur van de veiligheidsregio heeft als taak het instellen en in stand houden van de geneeskundige hulpverleningsorganisatie in de regio (GHOR). Deze organisatie is belast met de coördinatie, aansturing en regie van de geneeskundige hulpverlening in het kader van de rampenbestrijding en de crisisbeheersing, en met de advisering van andere overheden en organisaties op dat gebied. (ministerie van BZK, 2010, p.38). De geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen is geen dagelijks staande organisatie zoals de politie of de brandweer, maar werkt volgens het principe van opgeschaalde reguliere zorg. Reguliere zorgaanbieders (zoals ambulancediensten, ziekenhuizen, chirurgen en GGZ-instellingen) moeten in geval van een ramp samenwerken. De coördinatie en aansturing van- en de regie over deze samenwerking geschieden door een regionaal GHOR-bureau. Dit bureau staat onder leiding van de Regionaal Geneeskundig Functionaris (RGF 3 ). Wanneer zich een incident voordoet, geeft de RGF leiding aan de opgeschaalde GHOR-organisatie. (IOOV, 2010, p.42). In paragraaf 1.2.5 gaan we uitgebreider in op de taken van de GHOR wanneer we de organisatie GHOR Brabant-Noord beschrijven. 3 De term RGF is in de nieuwe Wet Veiligheidsregio s gewijzigd in Directeur GHOR. Pagina 13 van 185

1.2.3.1 GHOR Landelijk Op landelijk niveau zijn verschillende organisaties bestuurlijk- en organisatorisch betrokken bij de GHOR. Op landelijk niveau wordt de verantwoordelijkheid voor de GHOR gedeeld door twee ministeries: Veiligheid en Justitie en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De GHOR-regio's zijn verenigd in GHOR Nederland. De regionale bestuurders zijn vertegenwoordigd in het Veiligheidsberaad. Ministerie van Veiligheid en Justitie Het ministerie van Veiligheid en Justitie (V&J) is verantwoordelijk voor de organisatie en de financiering van de rampenbestrijding in het algemeen. Vanuit dat kader is V&J verantwoordelijk voor de organisatie en de financiering van de GHOR. In opdracht van dit ministerie controleert de Inspectie voor de Openbare Orde en Veiligheid (IOOV) of de wetten en besluiten goed worden uitgevoerd. Ministerie van VWS Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is verantwoordelijk voor het vakinhoudelijke gedeelte van de GHOR: de zorgverlening. Hieronder vallen o.a. de ambulancezorg, ziekenhuiszorg, psychosociale zorg, volksgezondheid etc. In opdracht van dit ministerie controleert de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) of de wetten en besluiten goed worden uitgevoerd. (www.ghor.nl, 2011). Veiligheidsberaad Het Veiligheidsberaad is 10 februari 2007 opgericht. De voorzitters van Nederlandse veiligheidsregio s, verenigd in het Veiligheidsberaad, hebben hun gezamenlijke koers bepaald over de ontwikkeling van de veiligheidsregio s. Het Veiligheidsberaad wil de ontwikkeling van veiligheidsregio s krachtig ter hand nemen. De voorzitters van veiligheidsregio s spannen zich in om, samen met de partners in de regio, te komen tot een slagvaardige organisatie van rampenbestrijding en crisisbeheersing. Veiligheidsregio s moeten zich ontwikkelen tot decentraal bestuurde, democratisch gelegitimeerde samenwerkingsverbanden. Het Figuur 1.2 structuur Veiligheidsberaad. Bron: www.veiligheidsberaad.nl, 2011) basismodel voor de veiligheidsregio s is dat van verlengd lokaal bestuur. Het Veiligheidsberaad fungeert als leidend bestuur in de ontwikkeling van veiligheidsregio s. Het Veiligheidsberaad is het aanspreekpunt voor het Rijk om afspraken met het veld te maken op het gebied van rampenbestrijding en crisisbeheersing. Bestuurscommissie GHOR Met het instellen van het Veiligheidsberaad is besloten een aantal bestuurscommissies in te richten. Een van de bestuurscommissies is de bestuurscommissie GHOR. Het Bureau Veiligheidsberaad voert samen met GHOR Nederland het secretariaat van deze bestuurscommissie. De bestuurscommissie geeft gevraagd en ongevraagd advies aan het veiligheidsberaad. Pagina 14 van 185

De bestuurscommissie staat onder leiding van één van de leden van het dagelijks bestuur van het Veiligheidsberaad. De bestuurscommissie bestaat uit een aantal leden van het beraad GHORburgemeesters. Het beraad komt een paar maal per jaar bij elkaar en vervult de rol van klankbord voor de bestuurscommissie. (www.veiligheidsberaad.nl, 2011). GHOR Nederland De directeuren GHOR van de diverse GHOR-regio's zijn landelijk verenigd in GHOR Nederland (zij komen samen in de Algemene Ledenvergadering (ALV)). Binnen dit verband stemmen zij de uitvoering van het GHOR-beleid onderling af om landelijke eenduidigheid te bevorderen en om onderlinge bijstand te kunnen bieden. Ook behartigt GHOR Nederland de belangen van de GHOR en alle partijen die bij de GHOR betrokken zijn op landelijk niveau, bijvoorbeeld in het overleg met de Ministeries. Programmaraden en Netwerken In verschillende programmaraden werken directeuren GHOR en medewerkers van de GHOR-bureaus samen aan verschillende thema's. Dit zijn de programmaraden Crisisbeheersing, Informatievoorziening, Kennis en Opleiden, Trainen, Oefenen (Kennis en OTO), Repressie & Nazorg en Verenigingszaken. In een aantal van deze programmaraden nemen ook vertegenwoordigers van geneeskundige partners deel, zoals vertegenwoordigers van de ambulancediensten, ziekenhuizen, Traumacentra en Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdiensten (GGD). Op deze manier worden op landelijk niveau modellen en afspraken gemaakt die regionaal verder ingevuld kunnen worden. Het streven is om zoveel mogelijk te komen tot een 'unité de doctrine'. (www.ghor.nl, 2011). 1.2.3.2 GHOR Regionaal Regionaal is Nederland verdeeld in 25 Veiligheidsregio s waar de GHOR dus onderdeel van uit maakt. De organisatie van de GHOR in de regio s is als volgt: De directeur GHOR In de GHOR-regio is de directeur GHOR verantwoordelijk voor de aansturing, regie en coördinatie van de grootschalige geneeskundige hulpverlening. In de voorbereiding op een ramp (de preparatieve fase) brengt de directeur GHOR alle betrokken partijen bij elkaar om ervoor te zorgen dat de voorzieningen geschikt en voorbereid zijn op de GHORtaken. Tijdens een ramp coördineert de directeur GHOR de geneeskundige hulpverlening. De directeur GHOR is aanspreekpunt voor alle geneeskundige partijen naar het openbaar bestuur. Samen met de betrokken partijen formuleert hij het beleid voor een samenhangende GHOR. Het GHOR-bureau De directeur GHOR wordt ondersteund door een regionaal GHOR-bureau. De medewerkers van dit bureau zorgen bijvoorbeeld voor goede contacten met de verschillende hulpverleningsdiensten in de regio, voor het opleiden en oefenen van GHOR-functionarissen, voor actuele procesplannen, protocollen etc. De GHOR-burgemeester De voorzitter van het regionale GHOR-bestuur, de GHOR-burgemeester, is de burgemeester van één van de gemeenten uit de regio. De GHOR-burgemeester fungeert in zijn/haar regio als bestuurlijk aanspreekpunt voor de GHOR. (www.ghor.nl, 2011). Pagina 15 van 185

Per Veiligheidsregio zijn er verschillende juridische constructies van de samenwerkende partijen. De organisatie van de Veiligheidsregio Brabant-Noord komt in de volgende paragraaf aan bod. 1.2.4 Veiligheidsregio Brabant-Noord In 2006 is de door de 20 gemeenten en de Politie Brabant-Noord gesloten Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Brabant-Noord in werking getreden. In dit op de Wet Veiligheidsregio's gebaseerde openbaar lichaam werken de 20 deelnemende gemeenten, Politie Brabant-Noord, Brandweer Brabant-Noord (geregionaliseerd per 1-1-2011), GHOR Brabant-Noord, het Openbaar Ministerie, het Waterschap Aa en Maas en het ministerie van Defensie samen op het gebied van de brandweerzorg, rampenbestrijding, crisisbeheersing en het Gemeenschappelijk Meldcentrum (GMC). Het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio Brabant-Noord bestaat uit de burgemeesters van de 20 deelnemende gemeenten. Het Dagelijks Bestuur wordt gevormd door de burgemeesters van 's-hertogenbosch, Haaren (voorzitter GGD Hart voor Brabant), Heusden, Oss, Uden, Mill & Sint Hubert en Boxtel. Ook de hoofdofficier van Justitie, de dijkgraaf van het Waterschap Aa en Maas en de Regionaal Militair Commandant Zuid nemen aan de vergaderingen van het Algemeen en Dagelijks Bestuur deel. De leden van de Veiligheidsdirectie nemen als adviseur aan de deze vergaderingen deel. De Korpsbeheerder van de Politie Brabant-Noord (burgemeester 's-hertogenbosch) is voorzitter van de veiligheidsregio. De vergaderingen van het Algemeen Bestuur worden gecombineerd gehouden met die van het Regionaal College en die van het Dagelijks Bestuur met die van de Agendacommissie van de Politie Brabant-Noord. Figuur 1.3 Veiligheidsregio Brabant-Noord. Bron: http://www.aedalert.nl, 2011 De Veiligheidsdirectie stemt de dagelijkse leiding over de taakuitvoering van de veiligheidsregio af en treedt op als adviseur van het Dagelijks Bestuur en de voorzitter. In de Veiligheidsdirectie zitten de hoogst leidinggevenden van de deelnemende partijen, te weten de Commandant Brandweer (voorzitter), Korpschef politie, Directeur GHOR (tevens directeur GGD Hart voor Brabant), Coördinerend Gemeentesecretaris, Gemeentesecretaris gemeentelijke oriëntatie, directeur Waterbeheer Waterschap Aa en Maas en de Regionaal Militair Commandant-Zuid. De operationele diensten (Brandweer, Politie, GHOR, ministerie van Defensie), het Waterschap Aa en Maas en de gemeenten werken samen in het Veiligheidsbureau. Het Veiligheidsbureau is een programmabureau dat wordt geleid door de Programmamanager Veiligheidsbureau. Op basis van een Jaarplan Veiligheidsbureau, dat wordt vastgesteld door de Veiligheidsdirectie, leveren de operationele diensten de personele capaciteit om uitvoering te geven aan de activiteiten uit het Jaarplan. De teammanagers van de operationele diensten vormen gezamenlijk het Managementteam Veiligheidsbureau. De ambtelijke Regiegroep vormt de schakel in de lijn tussen Managementteam Veiligheidsbureau, de afzonderlijke diensten en de Veiligheidsdirectie. Afhankelijk van het onderwerp Pagina 16 van 185

schuiven ook andere organisaties aan bij het Veiligheidsbureau, zoals het Openbaar Ministerie. (Boot, 2011). 1.2.5 GHOR Brabant-Noord De GHOR BN is een afdeling van de GGD Hart voor Brabant (GGDHvB). Zodoende is de directeur van de GGDHvB ook directeur van de GHOR BN en lid van de Veiligheidsdirectie. Naast de GHOR BN bestaat de GGDHvB uit de afdelingen Jeugdgezondheidszorg (JGZ), Algemene Gezondheidszorg (AGZ) en Gezondheidsbevordering (GB). Een aantal ondersteunende diensten worden afgenomen van het Shared Service Center van de GGDHvB: Hét Service Center (HSC). Figuur 1.4 Organogram GGD Hart voor Brabant.. Bron: intranet GGDHvB, 2011) De GHORBN is een echte netwerkorganisatie die de linking-pin is tussen veiligheidpartners, zorgaanbieders en bestuur. Het volgende plaatje schetst deze positie van de GHOR. Figuur 1.5 Positie GHOR. Bron: Veiligheidsberaad 2008, p. 18 Pagina 17 van 185

In 2011 heeft de GHOR BN, als gevolg van personele wisselingen en veranderende wetgeving (Wvr en Wet publieke gezondheid (Wpg)), een nieuw concept-meerjarenbeleidsplan 4 ontwikkeld dat als basis zal dienen voor het nog op te stellen Regionaal Beleidsplan Veiligheidsregio Brabant-Noord, waar de GHOR BN een van de onderdelen is. In het concept-meerjarenbeleidsplan is weergegeven wat de missie, visie, kernwaarden en doelstellingen van de GHOR BN zijn. De doorontwikkeling van de GHOR betekent dat er als linking pin meer en meer wordt geïnvesteerd in het op- en uitbouwen van het netwerk van partners die zich begeven op het snijvlak van het openbaar bestuur, veiligheid en gezondheid. Om uitvoering te geven aan deze rol van netwerkorganisatie is de organisatie in 2011 dusdanig ingericht dat de GHOR Brabant-Noord gereed is om samen met de partners een nog betere invulling te geven aan haar wettelijke taken. De uitvoering van de geneeskundige hulpverlening komt steeds meer bij de zorgaanbieders te liggen, waarbij de GHOR de rol van regisseur oppakt. Dit houdt in dat er een verschuiving plaats zal vinden van materieel naar personeel en informatiemanagement om de netwerkorganisatie verder op te bouwen. Missie De GHOR Brabant Noord is de regisseur- en adviseur van de geneeskundige hulpverlening bij een ramp of crisis, met als doel het voorkomen van incidenten en indien nodig het organiseren van verantwoorde zorg Anders gezegd: Onder het motto Veiligheid met zorg geregeld, zorgt de GHOR ervoor dat iedereen binnen de geneeskundige sector erop voorbereid is om slachtoffers goed te helpen als zich een calamiteit voordoet. Visie GHOR Brabant Noord wil bij rampenbestrijding en crisisbeheersing een gezaghebbend regisseur en adviseur zijn in het centrum van de netwerkorganisatie van zorgaanbieders en veiligheidpartners in Brabant Noord-Oost. Medewerkers handelen vanuit drie kernwaarden: - Verbindend: samen met onze partners bereiken we meer! - Vraaggericht: wij leveren maatwerk aan onze keten- en netwerkpartners! - Vakkundig: wij werken resultaatgericht, verstaan ons vak en houden kennis en vaardigheden op peil! Succesbepalende factoren a. GHOR BN heeft een gezaghebbende positie als regisseur / adviseur van de geneeskundige hulpverlening in Brabant-Noord en wordt steeds meer ingeschakeld door gemeenten en netwerkpartners bij publieke gezondheidsrisico s (klantenperspectief). b. De GHOR-medewerkers zijn beter uitgerust voor hun toonaangevende en proactieve rol in het leveren van maatwerk op de vier werkterreinen (medewerkerperspectief). c. In het centrum van de netwerkorganisatie (van zorgaanbieders en veiligheidspartners) heeft GHOR BN de eigen operationele organisatie op orde met oog voor continue verbetering, voor het imago en de bijbehorende interne en externe communicatie (perspectief bedrijfsvoering). 4 Het Meerjarenbeleidsplan GHOR BN is een concept aangezien het nog niet is geaccordeerd. Het is begin 2011 ontwikkeld en dient als inhoudelijke input voor het nog op te stellen Regionaal Beleidsplan. Genoemde missie, visie en kernwaarden hebben hierin ook nog de status van concept. Pagina 18 van 185

d. Burgers vertrouwen dat GHOR BN betrouwbaar en gezaghebbend is bij rampenbestrijding en crisisbeheersing (perspectief maatschappij). Partners De GHOR BN kent vele partners met wie zij gezamenlijk werkt aan de continuïteit van geneeskundige hulpverlening. Zij maakt daarbij onderscheid in zorgaanbieders, veiligheidspartners en collegapartners. De belangrijkste partners binnen die categorieën zijn: Figuur 1.6 Overzicht netwerkpartners GHOR BN. Bron: GHOR BN, 2011 Werkterreinen De GHOR BN ordent haar werkzaamheden rond de volgende werkterreinen 5 : Spoedeisende Medische Hulpverlening (SMH), Publieke Gezondheid (PG), Psychosociale Hulpverlening (PSH) en Continuïteit bij- en tussen zorgaanbieders (ZC). Figuur 1.7 Werkterreinen GHOR BN. Bron: GHOR BN, 2011 Op elk terrein kan de GHOR BN input leveren, afspraken maken of een zorgaanbieder van advies dienen met betrekking tot procedures, informatiemanagement en samenwerking, bereikbaarheid en beschikbaarheid van personeel en het beheer van materiaal. Kern van de werkwijze is dat werkterreineigenaren tevens relatiebeheerders zijn van een aantal netwerkpartners. De 5 Met het in werking treden van de Wvr worden de eerder gehanteerde processen (SMH, PSH, PG) niet meer in wet- en regelgeving genoemd. Omdat in de Memorie van Toelichting (MvT) van de Wvr geen expliciete beleidswijziging is aangekondigd ten aanzien van de reikwijdte van de geneeskundige hulpverlening, hanteert GHOR Brabant Noord (conform de geldende brancherichtlijnen) deze benamingen (nog) wel om haar activiteiten te ordenen. Pagina 19 van 185

relatiebeheerders zijn het eerste aanspreekpunt voor de partner, onderhouden actief de contacten, verzamelen de vragen van de partner en zorgen ervoor dat de vraag door de juiste persoon wordt opgepakt binnen de GHOR BN. Op hoofdlijnen worden de volgende activiteiten uitgevoerd: Figuur 1.8 Activiteiten GHOR BN. Bron: GHOR BN, 2011 Naast de inhoudelijk expertise op de werkterreinen heeft de GHOR BN ook belangrijke deskundigheid in huis op het terrein van opleiding, training en oefening. Op grond van haar opleidingskundige kennis kan de GHOR BN per werkterrein en afgestemd op de behoefte, zorgaanbieders advies geven over opleidingen, trainingen en oefeningen. De werkterreineigenaren/relatiebeheerders en de OTO-medewerkers worden ondersteund door een aantal ondersteunende diensten zoals beleid, communicatie, secretariaat en logistiek. In totaal werken er 12 medewerkers bij de GHOR BN (dat is exclusief de sleutelfunctionarissen die een operationele rol hebben in de rampenbestrijding). Organisatorisch ziet de GHOR BN er als volgt uit Figuur 1.9 Organigram GHOR BN. Bron: GHOR BN, 2011 Tot zover de schets van de organisatie waarbij we van landelijk niveau naar regionaal niveau zijn gegaan en van multidisciplinaire organisatie (Veiligheidsregio) naar mono-disciplinaire organisatie (de GHOR BN). In het volgende hoofdstuk gaan we in op het plan van aanpak. Pagina 20 van 185