Artistieke visie 16 mei 2011
VOORWOORD 2018Brabant wordt een cultureel festival waar elke Brabander van geniet en aan deelneemt. Wij streven daarom naar participatie van het bestaande culturele veld, de amateurkunsten, nieuwe initiatieven en de inbreng en deelname van artiesten van buiten Brabant. 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa zal internationale allure hebben en voor extra prikkels zorgen in de hele regio. Ons credo is niet voor niets: de kunst van het samen leven. De culturele rijkdom van Brabant is groot. Op allerlei terreinen is de kwaliteit hoog: in de muziek, dans en beeldende kunst, op het toneel en bij de amateurverenigingen. De voedingsbodem is goed, maar er is ook nog veel te doen om de titel in de wacht te slepen. Voor u ligt de artistieke visie die de kern vormt van het bidbook waarmee we ons kandidaat stellen als Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Wij wensen u veel inspiratie toe bij het lezen. BrabantStad, 16 mei 2011 Martijn Sanders, artistiek leider 2018Brabant culturelehoofdstad@2018brabant.eu Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 2 van 16
2018Brabant: de kunst van het samen leven Bij de totstandkoming van de artistieke visie en plannen voor 2018Brabant zijn veel vertegenwoordigers van de Brabantse culturele sector betrokken. Hieronder enkele uitspraken De 300.000 amateurkunstbeoefenaars zijn de belangrijkste gastheren van 2018Brabant. (Rien van der Vleuten, algemeen directeur Fontys Hogeschool voor de Kunsten, Tilburg) Kunst moet weer met de samenleving verbonden worden. De kunst van het samen leven heeft immers twee kanten, die van de kunst en die van de samenleving. (Aart Wijnen, architectenbureau De Twee Snoeken, s-hertogenbosch) Creativiteit en verbeeldingskracht zijn de grondstoffen voor een sterke samenleving. (Joost Heijthuijsen, directeur festival Incubate, Tilburg) BrabantStad als laboratorium voor het denken over de culturele identiteit van Europa. (Ulrike Erbslöh, adjunct-directeur Van Abbemuseum, Eindhoven) Brabant is rijk aan cultuur, maar nog te veel naar binnen gericht. Waar is de trots? (Theo Inniger directeur Theater t Speelhuis, Helmond) De kandidatuur voor 2018Brabant Culturele Hoofdstad is goed vanwege de mogelijkheid voor internationalisering. Hierdoor maken we onze wereld groter. De eerste stap die gezet moet worden is Brabant bij elkaar brengen. We moeten elkaar iets gunnen, steden moeten over hun eigen schaduw heen stappen. (Mieke Gerritzen, directeur Graphic Design Museum, Breda) We moeten gaan voor excellentie. Met breedte krijg je nooit excellentie, maar met excellentie krijg je wel breedte. (Eric Japenga, zakelijk leider Productiehuis Brabant, s- Hertogenbosch) Ik pleit voor meer lef. Het is nu nog allemaal te braaf. (Matthijs Rümke, artistiek leider Het Zuidelijk Toneel, Tilburg) Er moet ruimte blijven voor anarchie, zorg dat er kieren en gaten blijven voor frisse lucht. (Jack Timmermans, artistiek leider De Stilte, Breda) Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 3 van 16
Elk jaar wordt er in twee Europese landen een Culturele Hoofdstad gepresenteerd. In 2018 leveren Nederland en Malta een Culturele Hoofdstad. In beide steden zal dat jaar een uitgebreid internationaal cultureel programma plaatsvinden. Zes Nederlandse kandidaten dingen mee naar de titel Europese Culturele Hoofdstad, en BrabantStad is hier één van. Eind 2013 maakt een Europese vakjury de kandidaat met het beste plan bekend. Dit plan heet in Brussel een bidbook en moet in 2012 gereed zijn. Team 2018Brabant roept Brabantse amateur- en professionele cultuurbeoefenaars op om aan het plan bij te dragen met innovatieve ideeën. Achter in deze artistieke visie staat een aantal voorbeelden van mogelijke bidbookprojecten. 1. CULTURELE HOOFDSTAD In de stad die zich in 2018 een jaar lang Culturele Hoofdstad mag noemen, bruist het niet alleen in 2018. Er gaat tien jaar voorbereiding aan vooraf. De gedegen voorbereiding is nodig om te zorgen dat het culturele programma in 2018 het juiste niveau heeft om veel bezoekers uit heel Europa te trekken. Maar ook om te garanderen dat de bewoners van de Culturele Hoofdstad van het kroonjaar zoveel mogelijk cultureel, maatschappelijk en economisch profijt kunnen hebben. BrabantStad moet zich daarom behalve in culturele zin ook op het gebied van infrastructuur, logistiek, horeca, accommodaties, communicatie en organisatie gedegen voorbereiden op de ontvangst van miljoenen bezoekers voor het grote culturele feest. Net als Beijing of Vancouver bij de Olympische Spelen heeft 2018Brabant de trots, gastvrijheid en praktische hulp van alle Brabantse vrijwilligers nodig om het culturele feest tot een succes te kunnen maken. De basis daarvoor is in Brabant aanwezig, getuige de grote hoeveelheid amateurkunstenaars, het rijke verenigingsleven op buurt- en dorpsniveau en de sterke carnavalstraditie. Sterker: het thema van het kroonjaar de kunst van het samen leven - neemt deze solide sociale basis als uitgangspunt, en stelt daarmee de 2,5 miljoen bewoners van Brabant centraal. Deze kunst van het samen leven krijgt vorm langs drie inhoudelijke thema s, wij maken de stad wij verbinden mensen en wij ontdekken de toekomst die in hoofdstuk 4 worden gepresenteerd. Maar voordat Brabant met de échte voorbereiding kan beginnen, moet het eerst de jury overtuigen met een ambitieus plan. BrabantStad BrabantStad bestaat al tien jaar en is een netwerk van de vijf steden Breda, Eindhoven, Helmond, s-hertogenbosch en Tilburg en de provincie. Belangrijke kwaliteiten van BrabantStad zijn de menselijke maat, de rijke beschikbare natuurgebieden en de economische mogelijkheden in stad en ommeland. De provincie Brabant geldt momenteel als meest innovatieve regio en de sterkste economie van Nederland. Ook beschikt Brabant over een bloeiend cultureel leven en bijzonder cultureel erfgoed. Het doel is om BrabantStad de komende jaren op cultureel, maatschappelijk en economisch gebied verder te versterken. De voorbereiding op en het winnen van de titel Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 4 van 16
Europese Culturele Hoofdstad kunnen de ontwikkeling in Brabant op deze drie gebieden versnellen. Temeer omdat Team 2018Brabant alle Brabantse organisaties, verenigingen, inwoners, deskundigen en bestuurders actief bij de plannen wil betrekken. Nieuwe invulling van Culturele Hoofdstad Behalve BrabantStad zijn er nog vijf andere Nederlandse kandidaten voor de titel van Europese Culturele Hoofdstad. Eén stad wint, en mag zich in 2018 Culturele Hoofdstad noemen. BrabantStad bestaat uit vijf steden en de ommelanden, en heeft daarmee een sterke troef in handen. Met haar kandidatuur wil 2018Brabant anticiperen op de discussie over de toekomst van de Europese Culturele Hoofdsteden, die de komende jaren in Brussel zal worden gevoerd. Het wil aantonen dat een netwerk van steden, met een overkoepelend (cultuur-)beleid model kan staan voor de Europese Culturele Hoofdstad van de toekomst. Daarmee positioneert 2018Brabant zich als pilot voor het Europese cultuurbeleid dat vanaf 2020 de titel voor Culturele Hoofdstad op een andere wijze wil invullen. De grote uitdaging: het bidbook Na een periode van voorbereiding, visievorming en uitvoerig debat daarover met verschillende betrokkenen uit het culturele veld, breekt voor 2018Brabant in 2011 een nieuwe periode aan. Er is een werkorganisatie opgebouwd - Team 2018Brabant - die het komende jaar de leiding neemt over het ontwikkelen van het zogenoemde bidbook. Dat is een schets van het voorlopige programma waarmee BrabantStad de jury wil overtuigen van haar kwaliteiten als Europese Culturele Hoofdstad. Team 2018Brabant nodigt alle Brabanders die betrokken zijn bij cultuur uit om met innovatieve ideeën aan dit bidbook bij te dragen. Deze ideeën geven invulling aan de thema s. Het zijn de kunst- en cultuurprojecten die samen het programma vormen en waar Brabanders en bezoekers aan deelnemen. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 5 van 16
2. DE KUNST VAN HET SAMEN LEVEN Brabanders zijn sterk in burenhulp en lopen makkelijk bij elkaar binnen. De achterdeur staat altijd open in Brabant. Samen leven en samenwerken maakt er al generaties lang deel uit van de cultuur. Dit heeft geleid tot de vorming van diverse coöperaties en familiebedrijven en legde de basis voor een rijk verenigingsleven. Jaarlijks zijn 300.000 amateurkunstbeoefenaars actief in harmonieën, fanfares, carnaval, toneel en muziektheater. Het overkoepelende thema voor 2018Brabant: De kunst van het samen leven is daarmee gefundeerd op universele waarden die van oudsher in Brabant breed gedragen worden. Nieuwe betrokkenheid creëren Toch is de kunst van het samen leven niet meer vanzelfsprekend, niet in Brabant en niet in de rest van Europa. De noodzaak om die kunst te blijven beoefenen blijkt uit ontwikkelingen als nationalisme, individualisme en consumentisme. Ook Brabant kampt onder invloed daarvan met afbrokkelende sociale structuren. Hoewel de culturele participatie in Brabant de hoogste is binnen Nederland, loopt deze terug. De belangstelling voor vrijwilligerswerk, waar veel Brabantse (culturele) instellingen op drijven, wordt eveneens kleiner. De provincie die bekend staat als open, gemoedelijk en inventief, wil onderzoeken hoe het zijn gastvrije en betrokken sociale netwerken nieuw leven kan inblazen en hoe het nieuwe betrokkenheid kan creëren. Doelstelling is het blijvend versterken van de culturele en sociale infrastructuur, waarmee Brabant zijn aantrekkingskracht op (toekomstige) bewoners verder versterkt. Wereldburger en Brabander Samen leven, samenwerken, tolerantie en gastvrijheid zijn waarden die momenteel in Brabant en in de rest van Europa onder druk staan, en die vragen opwerpen. Met deze vragen als leidraad, wordt het thema de kunst van het samen leven interessant, niet alleen voor Brabanders, maar voor alle Europeanen. Het thema en de vragen geven richting aan een doorlopend onderzoek naar mogelijk herstel van bestaande en het ontwikkelen van nieuwe manieren van samen leven. Door globalisering, toegenomen mobiliteit en open grenzen wordt onze blik op de wereld verruimd. We worden uitgenodigd om wereldburger of Europeaan te zijn en tegelijkertijd klinkt er een roep om bescherming en instandhouding van de eigen cultuur. Hoe kunnen we tegelijkertijd Europeaan zijn én vol trots de Brabantse cultuur in stand houden en uitdragen? Hoe kan cultuur Europa weer binden? Ontzuiling en individualisering hebben bestaande sociale verbanden drastisch veranderd. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 6 van 16
Kunnen we bestaande sociale netwerken herstellen of moeten we op zoek naar nieuwe, betekenisvolle sociale structuren? Hoe kan een cultureel programma daaraan bijdragen? Wereldwijd zetten bedrijven, onderzoekers en toptalent steeds duidelijker in op enkele centres of excellence. Dat geldt voor technologie, automotive, sociale innovatie, maakindustrie, logistiek en voedselindustrie. Hoe kan BrabantStad via samenwerking op Europese schaal tot die centres of excellence blijven behoren? Gastvrijheid en gastheerschap Het zoeken naar antwoorden op serieuze vragen en het vieren van een groot cultureel feest smelten samen in het programma van 2018Brabant. Samen goed georganiseerd en uitbundig feest vieren kunnen Brabanders als de besten. Dat biedt een sterke uitgangspositie voor 2018. Gasten zijn daarbij van harte welkom, want ook tolerantie, gastvrijheid en goed gastheerschap zijn bekende Brabantse deugden. Van Hugenoten tot gastarbeiders in de jaren zestig en de nieuwe Nederlanders uit Oost-Europa en Noord-Afrika in recente jaren: de open Brabantse samenleving heeft veel nieuwkomers opgenomen. 3. CULTUUR IN BRABANT Brabant heeft in verhouding met andere provincies de meeste amateur- en professionele kunstenaars. De Brabantse amateurkunst is niet alleen rijk aan participatie, het beschikt ook over een sterke en actieve organisatie, een hoog uitvoeringsniveau en heeft een grote betekenis op buurt- of dorpsniveau. Samen werken aan kunstbeoefening bindt mensen. De amateur is de professional van de kunst van het samen leven, aldus één van de geconsulteerde vertegenwoordigers uit het culturele veld. De gevarieerde programmering van de professionele podia, musea, concertzalen en filmtheaters in combinatie met het rijke erfgoed, festivals, locatieprojecten en de amateurkunst maakt dat er in cultureel opzicht veel te ontdekken en te beleven valt. BrabantStad beschikt daarmee over een stevige basis om een internationaal cultureel programma op te bouwen dat een breed Europees publiek aanspreekt. Cultuur uit Brabant Ook in de rest van de wereld is Brabantse kunst uit verleden en heden zichtbaar. Van De tuin der Lusten van Jheronimus Bosch in Madrid en De Sterrennacht van Van Gogh in New York tot aan werk van Atelier Van Lieshout in Turijn en Happy Street van John Körmeling op de Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 7 van 16
World Expo 2010 in Shanghai. Veel culturele spraakmakers kennen Brabant als bakermat of broedplaats, onder wie Viktor & Rolf, dj Tiësto, Jan de Bont, Paul van Kemenade, Marcel Wanders, Marlies Dekkers, Winy Maas, Maarten Baas, Gummbah, Erik Kessels, Piet Hein Eek, Lidewij Edelkoort, Guido Geelen en Studio Job. Eigen stijl Hoe verschillend de kunstenaars die uit Brabant afkomstig zijn zich ook uiten, hun werk toont een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Zij hebben een afkeer van hooghartigheid, hebzucht en hoogmoed en een voorkeur voor surrealisme, kantelende logica en relativerende humor. Van Jheronimus Bosch tot Piet Hein Eek en Marc Mulders: zij wijzen op de noodzaak om respectvol met elkaar en de natuur om te gaan. Kunstenaars afkomstig uit Brabant combineren grondstoffen en materialen, maar ook technieken, beelden en symbolen, betekenissen, vormen, oude en nieuwe kunst. Deze kunst is vaak letterlijk inventief: er wordt iets uitgevonden. Dat willen we doorzetten in het programma van 2018Brabant. Belangrijke kruisbestuivingen doen zich voor op het gebied van kunst, onderwijs, industrie en nijverheid in een gezamenlijke zoektocht naar nieuwe functie-, vorm en materiaalcombinaties. Voorbeelden zijn Viktor & Rolf en het Helmondse textielbedrijf Vlisco dat op de cover van Times belandde, maar ook Philips, DAF en studenten Industrial Design van de TU/e en de Design Academy Eindhoven. Daarnaast richt de gezamenlijke zoektocht zich op sociale vernieuwing: het anders organiseren van activiteiten, markten, voorzieningen, beleid, ruimtelijke ordening. Een aansprekend voorbeeld daarvan is het project European Textile Trainees (ETT), waarvoor in het TextielLab van Audax Textielmuseum Tilburg studenten van textiel opleidingen uit zes verschillende Europese landen en verschillende Nederlandse bedrijven met elkaar samenwerken aan innovatieve productontwikkeling. Deze bijzondere combinaties in samenwerking zullen ook voor de programmering in 2018Brabant een uitgangspunt zijn. Kortom: de stijl van uit Brabant afkomstige kunstenaars is authentiek en herkenbaar, hun betrokkenheid bij de samenleving is vaak groot en de synergie tussen kunst, onderwijs en bedrijfsleven groeit. Vernieuwing ontstaat in ongebruikelijke, maar productieve netwerken. Nieuwe kansen voor de kunst De verknopingsdrift van Brabanders markeert volgens internationaal trend researcher Lidewij Edelkoort een ontwikkeling die zich het komende decennium wereldwijd zal aftekenen. Ze noemt dit osmose, ofwel de wederzijdse doordringing van tegenstellingen. Werelden die op het eerste gezicht tegengesteld lijken, ontmoeten elkaar: de wijk omhelst de wereld, de stad en het ommeland lopen in elkaar over, lichaam en ziel smelten samen, goed en stout flirten met elkaar en de hersenen slaan een brug naar het hart. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 8 van 16
In bovengenoemde osmose liggen tevens kansen voor vernieuwing van de kunsten. Ook de cultuursector kampt momenteel met een aantal prangende vragen. Hoe kan de artistieke, sociale en economische waarde van kunst en cultuur beter zichtbaar worden voor een groot publiek? Hoe kan het maatschappelijk draagvlak voor kunst worden vergroot? Hoe kunnen de eigen inkomsten voor de culturele sector groeien, en wat zijn nieuwe en duurzame verdienmodellen voor deze sector? Alle ingrediënten om tot innovatieve antwoorden op deze vragen te komen zijn in Brabant aanwezig: een sterke cultuursector met een groot aandeel amateurs, sterk ontwikkeld ondernemerschap, technologische- en maakindustrie en een geschiedenis van uitvinderstalent. Het leggen van nieuwe verbindingen naar voor de cultuursector onalledaagse partners, biedt dan ook kansen voor de kunst. Trots en zelfvertrouwen De komende jaren ontwikkelt 2018Brabant innovatieve en spraakmakende programma s, die passen binnen het motto De kunst van het samen leven. Wederkerigheid geven en terugkrijgen is daarbij essentieel. Om te kunnen delen en ontvangen zijn de noodzakelijke eigenschappen gastvrijheid en nieuwsgierigheid in Brabant in voldoende mate aanwezig. Trots op de eigen cultuur en zelfvertrouwen mogen de komende jaren nog sterker worden aangewakkerd en nadrukkelijk een rol spelen in culturele programma s. 4. DRIE THEMA S De wereld verandert razendsnel en in Brabant is de ruimte en mentaliteit om de vragen die deze verandering oproept te beantwoorden. 2018Brabant richt zich in als cultureel Europees laboratorium, door het samen leven op verschillende niveaus in de praktijk te brengen. Op wijken buurtniveau, op het niveau van BrabantStad, in de samenwerking met de buren in de Vlaamse Ruit, het Rurgebied en Randstad, met de rest van Europa en de wereld. Dat gebeurt via drie inhoudelijke thema s: wij maken de stad, wij verbinden mensen en wij ontdekken de toekomst. Rode draad door de thema s is met de kunst van het samen leven ook het vormen van nieuwe netwerken van culturele, maatschappelijke en wetenschappelijke partners, verenigingen, onderwijs, bestuur en business. Tussen de spelers uit de netwerken wordt gedeeld en geruild. Op basis daarvan worden tegenstellingen zichtbaar, waaruit vernieuwing kan ontstaan: nieuwe inzichten, culturele uitingen, processen, producten en sociale innovaties. Deze vormen de opbrengst van 2018Brabant. Het resultaat wordt dus overal in de samenleving zichtbaar. Het vormt de nalatenschap van 2018Brabant voor volgende generaties, en wordt actief gepresenteerd aan de rest van Europa. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 9 van 16
Wij maken de stad Dit thema verwijst naar het proces in elk van de vijf steden en bovenal naar BrabantStad als het bouwen aan een onvoltooide stad. De stad is immers nooit af - en BrabantStad al helemaal niet - daarin schuilt een deel van de schoonheid ervan. Onvoltooidheid verwijst naar de drang tot ontwikkeling, voortgang, nieuwe ideeën. Dat geldt stedenbouwkundig en infrastructureel, maar ook sociaal en cultureel. De onvoltooidheid van de stad komt in fysieke zin het best tot uitdrukking in de zogenoemde spoorzones, half braakliggende gebieden in de centra van de vijf steden die de komende jaren worden (door-)ontwikkeld. In de spoorzones is veel open ruimte en staat industrieel erfgoed. Zij lenen zich daarom goed als bouwplaatsen van vernieuwing. Hier kan nieuwe energie ontstaan en kunnen mensen elkaars potentie aanboren. Kunstenaars kunnen er leren van het bedrijfsleven en andersom, het bedrijfsleven kan integreren met het sociale netwerk, industrieel erfgoed kan worden ontwikkeld tot voorzieningen met een eigentijdse functie. Er kan gezocht worden naar nieuwe manieren om met de openbare ruimte om te gaan en er kan geëxperimenteerd worden met andere besluitvormingsprocedures. Dat is dus maken in de meest brede zin van het woord. Wij maken de stad: samen geven we door kunst- en cultuurprojecten nieuwe invulling aan gebieden die op de schop gaan of (nog) volop in ontwikkeling zijn. Wat kunnen we leren van de Azië-connectie van Brainport, van de filosofische dieptes van de natuurkunde-afdeling van de TU/e, van de kennis over het oriëntalisme van het Brabants Museum? Wat is de potentie van de wereldoriëntatie van November Music voor de rest van Brabant en de wereld? Het terrein van de spoorzones biedt tijdens 2018Brabant ruimte aan braakliggende thema s die de komende jaren het maatschappelijke debat sterk gaan bepalen. Creativiteit en nieuwe samenwerkingsvormen kunnen tot nieuwe visies leiden op het gebied van de groeiende vergrijzing, de spanning rond immigratie, de toenemende tegenstelling tussen rijk en arm in de wereld, het consumentisme, milieu en duurzaamheid, de overkill aan informatie en groeiende eenzaamheid. We benaderen al deze onderwerpen nu nog vanuit oude mechanismen, die hun waarde langzamerhand lijken te verliezen. Kan de dynamiek van de spoorzones nieuwe vormen en antwoorden helpen genereren? De functie van de spoorzones is om mensen werkelijk de ruimte te geven fysiek, mentaal en cultureel zodat energie en innovatie kan ontstaan. De spoorzones staan open voor kleinschalige én internationale initiatieven, en alles wat daar tussen ligt. De braakliggende stationsgebieden worden met elkaar verbonden door het spoor. Zij fungeren gedurende 2018Brabant als heuse samenlevingscultuurparken, waarin de deelnemers zelf de wetten schrijven. De trein in Brabant heet voortaan metro en BrabantStad lijkt op een echte stad. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 10 van 16
Wij verbinden mensen Om de kunst van het samen leven tot uitdrukking te brengen in tijden dat onze planeet een global village is geworden, kiest 2018Brabant voor een enigszins afwijkende invalshoek, namelijk van de local world. Of beter: die van de vele wijken en buurten die er in BrabantStad en daarbuiten zijn. Met als doel uitwisseling tot stand te brengen door te (leren) delen, op kleine en grote schaal. Dit thema is aldus gericht op het verbinden van mensen, door kunst- en cultuurprojecten tussen straten, wijken, dorpen, ommeland, steden, regio s en landen, tussen disciplines en sectoren. Met wij verbinden mensen wordt de rijkdom uit de wijken, buurten en dorpen van Brabant verkend en van daaruit een verbinding naar Europa en de rest van de wereld gemaakt. Persoonlijke verhalen vormen de basis voor verbindingen die van belang zijn voor de toekomst van Brabant. Delen en ruilen staan centraal. Brabanders delen waar ze trots op zijn met de rest van de wereld en laten ook zien met welke vragen zij worstelen. De buren uit alle Europese windstreken doen hetzelfde. Uit de uitwisseling ontstaan inzicht en vernieuwing. Bij dit thema gaat het om projecten waarmee een dialoog tussen culturen tot stand wordt gebracht. Om het beseffen en benutten van de grote potentie van gelijkenissen en verschillen in alle lagen van de samenleving. Vele kleine gemeenschappen zullen zichtbaar en invoelbaar worden. In BrabantStad leven veel verschillende nationaliteiten naast en met elkaar. Nederlanders en migranten uit Marokko, Turkije, Suriname, Duitsland, Groot-Brittannië, Indonesië, de Antillen, België, Polen en vele andere landen delen hun lokale werelden in Brabant. Migratie is voor een met vergrijzing bedreigd Europa dat in een wereldeconomie moet overleven geen keuze maar een noodzaak. BrabantStad kan, midden in de samenleving staand, de komende jaren een levendig laboratorium zijn voor het zoeken naar nieuwe betekenis voor het thema identiteit. Willen wij een duurzame Europese verbinding opbouwen met de nieuwe economieën van bijvoorbeeld China en India, dan hebben wij culturele uitwisseling nodig, niet alleen economische ruil. Wat wordt mogelijk als wij onze verhalen aan elkaar vertellen, onze werelden zichtbaar maken, de grenzen openen en oversteken naar onze buren? Wat kunnen wij leren van andere wijken in Europa? Zijn er verbindingen te leggen tussen de krachtwijken Tilburg Stokhasselt of Eindhoven Woensel West met Antwerpen-Noord of wijken in Milaan of Barcelona, en wat hebben zij met elkaar gemeen? Wat verleidt een bewoner van Brabant om een museum, een muziekgebouw of schouwburg te bezoeken en wat neemt hij daarvan mee naar zijn lokale wereld? 2018Brabant kan het begin vormen van een verhalenboom die als vruchtbare en wijdvertakte wortels de cultuur van Brabant verbindt met de culturen van Europa en de rest van de wereld. Via projecten die behalve plezier ook specifieke inzichten opleveren voor de toekomst van de regio en van de rest van Europa. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 11 van 16
Wij ontdekken de toekomst Dit thema gaat uit van de gedachte dat wie kan delen ook kan vermenigvuldigen. Doelstelling is om Brabant toekomstklaar te maken, voortbouwend op de geschiedenis, aangesloten bij nieuwe generaties en uitblinkend in vernieuwing. Zodat 2018Brabant een duurzame bijdrage levert aan de huidige generatie kinderen, die na 2018 als jongvolwassenen de toon zal zetten. Via de uitwisseling tussen generaties wil 2018Brabant de rijke en sociale geschiedenis en cultuur van Brabant doortrekken en een nieuwe impuls geven. Het wil zichtbaar maken welke hechte sociale structuren lang geleden in Brabantse grond zijn ontstaan en wat hun waarde in het heden is. Het wil tonen welk erfgoed en welke verhalen daarbij horen, zonder te blijven hangen in geschiedenis en folklore. Welke aspecten uit de Brabantse cultuur zijn het waard om overgedragen te worden aan nieuwe generaties, en hoe kan dat het beste gebeuren? Welke aspecten uit het rijke Brabantse verleden hebben blijvende waarde en zouden gevitaliseerd moeten worden? De lijn uit het verleden loopt via het heden naar de huidige generatie jongeren. De kracht van deze generatie is dat netwerken, samenwerken en delen voor hen heel gewoon is, dat ze snel zijn in het adapteren van technologische vernieuwing en niet alleen (cultuur-)consument maar ook producent en distributeur zijn geworden. De achilleshiel van jongeren is dat ze instant bevrediging verlangen, verwachten dat alles gratis toegankelijk is en dat hun gedrag gestuurd wordt door de sociale netwerken. Het onafhankelijke denken en scheppen komt daarmee bij de huidige generatie jongeren in het geding. Hoe kan de kracht van jongeren de Brabantse geschiedenis, sociale verbanden, ondernemerschap en erfgoed versterken en hoe kan de zwakte van deze generatie worden omgebogen in een kans? Welke rol kan kunst vervullen bij het stimuleren van onafhankelijke denkers en vernieuwers binnen de huidige generatie jongeren? Omgekeerd kan de vraag worden gesteld hoe jongeren kunnen bijdragen om de kunsten te vernieuwen, door de kunsten te helpen nieuwe of onalledaagse platforms, podia en media te benutten, door samen met professionals nieuwe inhoud te ontwikkelen, door via social media eerst een publiek en daarna pas een voorstelling te creëren, door de openbare ruimte als speelveld te zien voor een grote culturele game. Zodat kunst en samenleving weer met elkaar worden verbonden, via de kracht van op elkaar aangesloten generaties. Kunst niet als autonoom instituut, maar als deel van vitale netwerken. Het doel van dit thema is om een nieuwe (sociale) infrastructuur te ontwikkelen, waarop Brabant de komende decennia verder kan bouwen. Hoe die er uit moet zien is momenteel nog niet te overzien. Wat de generatie jongeren in 2018 bezig houdt en nodig heeft, moet in 2018 blijken. En net als bij de andere thema s zullen alle opbrengsten van wij verbinden de toekomst worden overgedragen aan de rest van Europa. Want hoewel details van de ontwikkeling van de verschillende Europese gebiedsdelen van elkaar verschillen, zijn er ook veel overeenkomsten. Deze zijn bijvoorbeeld zichtbaar op het gebied van afbrokkelende Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 12 van 16
sociale samenhang, de roep om versterking van de binding tussen kunst en samenleving en de ontwikkeling van jongeren, die zich overal in Europa langs dezelfde sociale netwerken beweegt. Met kunst- en cultuurprojecten zoeken en bieden we samen duurzame antwoorden op vragen van komende generaties Europeanen over de kunst van het samen leven. Duurzaam nalatenschap De drie thema s kunnen elkaar voortdurend raken en kruisen, omdat zij één gezamenlijk doel dienen: het doorzetten van de historische lijn om de kracht van de regio te verbinden en te delen met de rest van de wereld. BrabantStad geeft via een rijk cultureel programma, dat verknoopt is met andere terreinen, een nieuwe invulling aan de stedelijke assimilatie voor volgende generaties. Het effect van Culturele Hoofdstad stijgt dan ook ver uit boven het culturele: de nalatenschap voor toekomstige generaties is na 2018 op alle terreinen zichtbaar. Met het programma voor de Culturele Hoofdstad laadt Brabant zich op voor de toekomst. 5. MEERJARIG PROGRAMMA Om zoveel mogelijk resultaat te behalen uit 2018Brabant wordt een meerjarig programma met internationale allure ontwikkeld, dat in 2018 zijn hoogtepunt beleeft. Met andere Brabantse partners organiseert 2018Brabant drie spraakmakende programma s in vijf jaar. De evenementen hebben een sterke binding met Brabant en een internationale uitstraling. Het centrale motto voor het meerjarige programma is de ontwikkeling van de kunst van het samen leven, via visioen (2016) naar oefening (2018) en vervolgens naar opbrengsten (2020). Elk van de drie evenementen kent een breed programma, waarin cultuurprojecten met zowel professionals als amateurs, met een multidisciplinair karakter en van buurtniveau tot internationaal uitwisselingsproject een plek krijgen. Wanneer BrabantStad wordt gekozen tot Culturele Hoofdstad kan het volume van de projecten in 2018 worden vergroot. Het winnen van de titel maakt het immers mogelijk om extra middelen te verwerven, onder meer van de rijksoverheid, van sponsors en uit Europese fondsen. Gedurende elk van de drie evenementen zal de programmering zich uitstrekken over alle vijf de steden en de ommelanden. De programmering kan aansluiten bij de eigen kracht en focus van de vijf steden. Zo kan Breda zich bijvoorbeeld richten op beeldcultuur en nieuwe media, Eindhoven op innovatieve technologie en design in Strijp S, Helmond op het thema jeugd en industrieel erfgoed, dat door het gehele programma vervlochten kan worden, s-hertogenbosch op Bosch en zijn inspiratie en Tilburg op social innovation. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 13 van 16
Het visioen over de kunst van het samen leven in 2016 Om in 2018 een hoogtepunt te kunnen presenteren, starten we in 2016 met een proloog. Daarmee blikken we vooruit en start het onderzoek naar de kunst van het samen leven. Aan de hand van de drie eerder genoemde thema s wordt in heel BrabantStad aan projecten gewerkt die een vervolg krijgen in 2018. Een toonaangevend onderdeel van het programma in 2016 is de herdenking van het vijfhonderdste sterfjaar van de Brabantse schilder Jheronimus Bosch. Jheronimus Bosch verbeeldt het visioen op de kunst van het samen leven vanuit zijn aandacht voor deugd en zonde en voor creativiteit en vernieuwing. Op verschillende locaties in BrabantStad vinden projecten plaats rondom Jheronimus Bosch, waaronder een overzichtstentoonstelling in het Noord-Brabants museum. De rijksoverheid verleent het jaar 2016 het predikaat nationaal evenement waarvan de positieve uitstraling, de bezoekers uit Nederland en Europa en de opbrengsten aan heel Brabant ten goede komen. De Europese Culturele Hoofdstad in 2018 In 2018 wordt de kunst van het samen leven geoefend en getoond langs de thema s wij maken de stad, wij verbinden mensen en wij ontdekken de toekomst. Het programma is mede gebaseerd op projectvoorstellen van Brabanders en breed verspreid over BrabantStad en omgeving. Te denken valt hierbij aan onder meer een Van Goghtentoonstelling in het Noord-Brabants Museum, Van Gogh-routes in het ommeland, een nieuw openluchttheater bij de Efteling met speciale programmering voor Brabanders en Europese bezoekers, projecten in de spoorzones, een grensverleggend beeldfestival in Breda en een internationaal jeugdfestival in Helmond. Een ander voorbeeld van een project dat in 2018 kan plaatsvinden is een internationaal buurtkorenfestival waar we alle voorgaande Europa Culturele Hoofdsteden voor uitnodigen en de voorbeelden achterin deze artistieke visie. De opbrengsten van de kunst van het samen leven in 2020 Om de opbrengsten van de kunst van het samen leven vast te houden en door te geven, besluiten we het vijfjarig programma in 2020 met een epiloog. In 2020 vormt een internationale conferentie over de kunst van het samen leven ( social innovation ) de afsluiting van het programma. Daarbij werken we bijvoorbeeld samen met de Culturele Hoofdsteden van 2020 uit Roemenië, Servië en Ierland en nodigen we scholieren van alle voorafgaande Europese Culturele Hoofdsteden uit. Voor een blik op de toekomst wordt mogelijk een tentoonstelling over de meest moderne Europese kunst in Eindhoven georganiseerd, vinden projecten plaats in de spoorzones van BrabantStad over de nieuwe stedelijkheid en worden buurtprojecten georganiseerd voor alle Brabanders die in de navolgende jaren kunnen worden doorgezet. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 14 van 16
Met dit meerjarig programma, waaraan de titel Europese Culturele Hoofdstad 2018 een bekroning geeft, kan BrabantStad zich verder ontwikkelen tot kleurrijke mozaïekmetropool met een menselijke maat. 6. Oproep voor ideeën Team 2018Brabant doet medio 2011 een oproep voor ideeën aan alle Brabantse culturele instellingen, verenigingen, kunstenaars en kunstliefhebbers voor bidbookprojecten. De uitnodiging behelst het bedenken van culturele projecten of programma s met als uitgangspunt de kunst van het samen leven die passen binnen één van de drie thema s. De mogelijkheden zijn legio, er ligt immers nog niets vast. Door gehoor te geven aan de oproep kan iedere inwoner van Brabant de programmering van het kroonjaar 2018 mede vormgeven. Bij de ontwikkeling van ideeën tot projecten bijvoorbeeld voor het verder verrijken of uitwerken van voorstellen zal Team 2018Brabant de uitvoering verzorgen. De open benadering van de Oproep voor ideeën waarborgt transparantie, onpartijdigheid, hoge kwaliteit en draagvlak. Het gaat in deze fase overigens nog niet om toekenningen van projectsubsidies. In de bidbookfase worden uitsluitend ideeën verzameld. Pas bij het toewijzen van de titel Culturele Hoofdstad is daadwerkelijk budget beschikbaar voor projecten. Voor alle projecten geldt daarom dat ze uitsluitend kunnen worden gerealiseerd als 2018Brabant tot culturele hoofdstad wordt verkozen. Op de website van 2018Brabant www.2018brabant.eu staat uitvoerige informatie over de Oproep voor ideeën. Team 2018Brabant heeft ter inspiratie een aantal voorbeeldprojecten beschreven. Ze zijn bedoeld om een idee te geven van mogelijke bidbook-projecten, en kunnen worden ingeruild voor betere voorstellen. Oproep voor ideeën, voorbeeld 1: Carnaval2018 We vieren in 2018 twee maal carnaval. Een keer het echt traditionele, waarbij we de wereld uitnodigen om te komen meedoen. Maar we houden ook het wereldcarnaval van BrabantStad waarvan de tocht in ieder geval langs vijf steden trekt, de karren vanuit de hele wereld komen met feestelijke invloeden vanuit bijvoorbeeld China, Brazilië, Zuid-Afrika. Carnavalsverenigingen hebben gedurende 2018 kunnen samenwerken met collega's in Rio, Beijing en Venetië. De tocht en het aansluitende feest zal de afsluiting vormen van 2018Brabant. Een feest waarin de hele wereld gekostumeerd en gemaskerd meedanst. Brabant kan feestvieren. De stoet eindigt in de Efteling, het paradijs van de verbeelding. Oproep voor ideeën, voorbeeld 2: Made in Brabant: 500 Jaar Brabanders Wereldwijd Brabanders staan op een markante manier in de wereld. Made in Brabant laat die eigenwijze mentaliteit zien, van Vincent van Gogh en van Viktor en Rolf. Made in Brabant toont de wereld waar die wereldberoemde Brabanders vandaan komen, van waaruit ze ooit zijn vertrokken. Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 15 van 16
De metafoor: hier in Brabant rijpt het talent, dit is de voedingsbodem. In 2016 zal een boek gepresenteerd worden met 52 portretten van deze wereldkunstenaars van Brabantse bodem. Tegelijkertijd verbeelden jonge kunstenaars met eigentijdse media het werk, de invloed en impact van deze kunstenaars. In 2018 worden internationale manifestaties gehouden, telkens aan de hand van het werk van één Brabantse kunstenaar. Deze vinden plaats in steden waar de kunstenaar succes heeft gehad of een bijzondere fase in zijn leven heeft gekend. Madrid voor Bosch, Arles voor Van Gogh, Milaan voor Viktor & Rolf, Shanghai voor Kormeling, Athene voor Tiësto. Oproep voor ideeën, voorbeeld 3: Muziektheaterspektakel in vijf bedrijven. Op de stationslocaties in de vijf steden worden de oerscheppingsverhalen opgevoerd. Verhalen uit het oude testament, oerverhalen van Noord Amerikaanse indianen, verhalen uit de Afrikaanse natuurreligies, en uit de boedhistische, Oud-Griekse en hindoestaanse tradities. Deze verhalen worden in vijf bedrijven opgevoerd, zodat je in de trein de pauze kunt genieten. De regie is in handen van vijf wereldregisseurs van naam. De muziek van wereldbands en topcomponisten. Uitgangspunt is dat het kennen van elkaars oerverhalen samenwerken kan vergemakkelijken. Oproep voor ideeën, voorbeeld 4: Ga maar na! Comic strip project in de vijf Brabantse steden op affiches, mupi's, advertenties in kranten, en online in samenwerking met locale en nationale media. Ga maar na! (picture this!) nodigt uit om op speelse en humoristische manier naar onze buren in de wereld te kijken. Vraagt de kunst van het samenleven vooral naar openheid voor het andere en het anders zijn, het is voor de burger vaak al moeilijk genoeg om zijn eigen buurt niet hermetisch af te sluiten en veilig te willen stellen tegenover andersdenkenden. In Ga maar na! worden dringende vragen over samenleving, integratie, racisme, toekomst en culturele verschillen op een toegankelijke en humoristische manier aan een breed publiek gepresenteerd. Colofon 16 mei 2011 Programmabureau 2018Brabant Culturele Hoofdstad Sint Jorisstraat 131 5211 HA s-hertogenbosch 073-6100375 www.2018brabant.eu culturelehoofdstad@2018brabant.eu Artistieke visie 2018Brabant Culturele Hoofdstad van Europa kandidaat Pagina 16 van 16