Het Station: bouwen Bovenbouw Al drie keer een nieuw station Delft naar de wensen van de mensen Sinds de komst van de trein naar Delft in 1847 heeft de stad een station. Dat station heeft tot nu toe op twee verschillende plaatsen gestaan. Eerst aan de Houttuinen, later aan de Van Leeuwenhoeksingel. De treinreizigers vonden dat eerste station niet ideaal. Bij de bouw van het tweede station, in 1885, werd rekening gehouden met de wensen van de treinreizigers en met nieuwe ontwikkelingen. Na 128 jaar wordt het tweede station vervangen door een derde station. Dit keer krijgen we een station onder de grond. Alleen zo komen reizigers bij de trein die straks door de tunnel rijdt. Het nieuwe station moet voldoen aan heel veel nieuwe eisen. En natuurlijk ook nu weer: aan de wensen van reizigers. 53
vroeger OUDE DELFT OUDE DELFT BINNEN WATERSL WESTVEST PHOENIXSTRAAT SPOORSINGEL 1885 1847 Foto: Archief Delft collectie Beeld en Geluid 1 DENK DOE Waar stond het eerste station van Delft? Foto: Archief Delft collectie Beeld en Geluid Geschiedenis van het Station In 1847 waren de eerste spoorlijnen van Nederland die reed tussen Rotterdam en Den Haag klaar. De treinen konden gaan rijden. In Delft maakte de trein een tussenstop, dus op 3 juni 1847 kreeg onze stad een station. Dit eerste station stond op een andere plek dan nu. Zoek op WikiDelft, stationsgeschiedenis waar het eerste station stond en teken deze locatie op de kaart. A Geef op de kaart aan waar het huidige station staat. b Er waren verschillende redenen om na ongeveer 40 jaar het station te verhuizen. Welke drie redenen kun jij op WikiDelft vinden? 54
Het tweede station van Delft: al ruim 128 jaar oud Architect Christiaan Posthumus Meyes ontwierp het tweede station van Delft. Het was in 1885 af. Het gebouw is nu al ruim 128 jaar als station in gebruik, maar dat gaat binnenkort veranderen. Er wordt immers een nieuw station gebouwd in de Spoorzone. Het stationsgebouw Van Posthumus Meyes werd veel groter dan het eerste station van Delft. Zo ontwierp hij bijvoorbeeld een aantal woningen in het pand. De stationschef ging er wonen, maar ook de stationsrestaurateur (de baas van het restaurant) kreeg er een huis voor zichzelf en zijn gezin. vroeger Lof en kritiek In de krant schreven ze in 1885 lovend over het mooie nieuwe station. Er was ook kritiek. Mensen vonden het vervelend dat je voortaan alleen met een treinkaartje op het perron mocht komen. Dat betekende dat je geen afscheid op het perron kon nemen als je iemand naar de trein bracht. Zo kon je iemand niet uitzwaaien. Ook klaagden de mensen over de koude wind op het perron. Waar de mensen ook niet blij mee waren, was dat je het tweede perron alleen kon bereiken via een hoge trap. Dat is in 2013 nog steeds zo. DENK PRAAT 3 2 Planten voor de ramen Er wonen nog steeds mensen in het stationsgebouw. Soms zie je de was buiten hangen en ook staan er plantjes voor de ramen. Lijkt het jou leuk om daar te wonen? Bespreek met elkaar de voor- en nadelen van wonen in het station van Delft. DENK Wie kan er niet met de trap? A b c PRAAT Voor wie kan het lastig zijn om met een trap het perron te bereiken? Waarom? Welke oplossingen kun je hiervoor bedenken? Kun je voorbeelden bedenken van andere plekken waar ze dit probleem hebben opgelost? (Op jouw school? In het winkelcentrum? Op het vliegveld?) Hoe is het daar opgelost? 55
vroeger Een angstige nacht Wim Jonker was van 1932 tot 1962 de stationrestaurateur, of gewoon: de baas van het restaurant. Na de heer Jonker kreeg de heer Van Eck de leiding. Het restaurant bestond uit twee delen. In het oude restaurant aan het perron konden de reizigers iets eten of drinken en in de kelder waren niet-reizigers welkom. Wim Jonker en zijn familie beleefden in 1954 een angstige nacht in het station. Je leest hiernaast wat er gebeurde: Het was voorjaar in Delft. Het gezin Jonker (vader, moeder en de kinderen, en het gezin van hun dochter) lag heerlijk te slapen. De zon had op 13 mei de hele dag geschenen, het was aangenaam warm. De ramen van de slaapkamers stonden open, zodat een zacht briesje door de slaapkamer waaide. Middenin de nacht werd Wim Jonker wakker. Hij rook iets. Het duurde even voordat hij door had dat het om een brandlucht ging. Het station stond in brand! Hij brulde het hele huis wakker: Brand!!! Brand!!! Zijn zwangere vrouw stommelde met haar dikke buik richting de kinderen en al snel rende de hele familie naar beneden. Maar op de trap werden ze verrast door vlammen. Het kantoor beneden in het station stond in vuur en vlam. Ze renden allemaal weer terug. Gelukkig wist iedereen zich in veiligheid te brengen: de brandweer redde de tien mensen (inclusief het anderhalf jaar oude kleinkind van Wim Jonker) uit de 13 meter hoge dakgoot met een ladderwagen. Pfff Eind goed, al goed. Wim Jonker had brandwonden aan zijn handen en voeten. Foto: Archief Delft collectie Beeld en Geluid 4 DOE Nu ben jij aan de beurt Verzin een spannend verhaal dat zich afspeelt in het station van Delft. Zoiets als de brand in 1954, maar jij kunt vast iets heel anders verzinnen. Zorg dat in je verhaal duidelijk is wie er allemaal bij het spannende avontuur betrokken zijn, en beschrijf eerst de situatie en wat eraan vooraf ging voordat je (ongeveer op tweederde van je verhaal) de ramp beschrijft. Rond je verhaal ook goed af, vertel wat er daarna gebeurde, en hoe het afliep. 56
vroeger Tegeltableaus in het station In de stationshal hingen sinds 1885 vier tegeltableaus. Hierop stonden voorstellingen met de titels overvloed, telegrafie, stoomkracht en de Delftse stedemaagd. De tableaus waren ontworpen door Adolf le Comte, die bij de Delftse porseleinfabriek De Porceleyne Fles werkte als ontwerper. De voorstellingen waren verwijzingen naar de moderne tijd van toen (de 19e eeuw). Leon Senf had de tableaus geschilderd. Toen in 1959 het station werd gerenoveerd werden de tegels gesloopt. Althans dat dacht men een sloper nam ze mee naar huis en hing ze op in zijn eigen huis. Later heeft Delftenaar Durk Rienstra ze gered en aangeboden aan het Tegelmuseum in Otterloo. Daar zijn ze nog steeds. Hoe heten ze? 5 DENK A Bekijk de vier afbeeldingen en schrijf de juiste titel bij de afbeeldingen. Overvloed Telegrafie Stoomkracht Delftse stedemaagd b Beschrijf kort waarom je denkt dat de titel bij de afbeelding hoort. DOE c Wat had jij gedaan met deze afbeeldingen: waarom had jij ze in 1959 gesloopt of gered? d Zoek op WikiDelft de tekst Delftsblauwe verhalen van Durk Rienstra; daarin beschrijft hij hoe hij de tableaus heeft gered. e Ontwerp zelf een Delftsblauwe tegel met als onderwerp de moderne tijd, maar dan in de 21e eeuw. 57
nu OUDE DELFT OUDE DELFT Geen station meer Dat prachtige oude gebouw dat 128 jaar dienst heeft gedaan als station, verliest binnenkort zijn functie. Gelukkig blijft het wel staan waar het nu staat. Het is nog onduidelijk wat er in dit gebouw zal komen. Als de treinen straks door de ondergrondse tunnel rijden, moet het station natuurlijk ook onder de grond zijn. Daarom wordt er vlak bij het oude station een nieuw, ondergronds station gebouwd. SPOORSINGEL PHOENIXSTRAAT Het nieuwe station en stadskantoor Kantoor en station bovenop elkaar BINNEN WATERSL WESTVEST Op straatniveau zie je bijna niets van het nieuwe station. Wat je wel ziet is het nieuwe, grote, glazen stadskantoor dat er bovenop gebouwd wordt. De stationshal komt in dit nieuwe stadskantoor, aan de kant van de binnenstad (Westvest). Vanuit deze stationshal kunnen reizigers op de ondergrondse perrons komen. En als je naar buiten kijkt vanuit de glazen stationshal zie je een stukje van de oude stad Delft. Het oude station Stadskantoor Stationshal Ondergrondse perrons Afbeeldingen: Mecanoo 58
Voor reizigers en Delftenaren 6 DENK PRAAT nu Het station onder de grond is voor de treinreizigers. Het stadskantoor daarboven is bedoeld voor alle ambtenaren die bij de gemeente Delft werken. Ook de burgemeester en wethouders krijgen in dit nieuwe stadskantoor hun kamers en vergaderzalen. En voor burgerzaken, zoals het aanvragen van een paspoort of het aangeven van de geboorte van een baby, kunnen de inwoners van Delft straks ook in dit gebouw terecht. Daarvoor komen er balies in de hal op de begane grond. Is dat wel goedkoper? In 2011 besloten burgemeester en wethouders van Delft dat ze moesten bezuinigen. Dat heeft (onder andere) te maken met de crisis. Ook het nieuwe stadskantoor moest minder duur worden. De architect heeft het ontwerp aangepast; in plaats van vijf krijgt het gebouw nu vier lagen. Het ontwerp voor het gebouw was al klaar. Het aanpassen van dat ontwerp kost óók geld. Waarom is een lager gebouw dan toch beter, denk je? Bedenk in groepjes het antwoord. 5 4 3 Eén laag eraf, dat gaat niet zomaar. De architect moet Prachtig gebogen plafond 2 ook kijken of de hoogte en de breedte anders moeten. Het kantoor en het station worden met elkaar verbonden in de grote hal op straatniveau. Onder een prachtig gebogen plafond lopen straks treinreizigers en Delftenaren die voor de publieksbalies komen. Afbeeldingen: Mecanoo 1 De vorm van het gebouw moet blijven kloppen (alles moet in de juiste verhouding zijn). 59
nu Stap voor stap bouwen Het bouwen van zo n groot gebouw middenin een stad is niet zo makkelijk. Het bouwterrein tussen de Westvest en het spoor is krap en je komt er niet zo gemakkelijk. Er zijn ook veel mensen tegelijk aan het werk. Er wordt gebouwd aan de tunnel, aan het station én aan het grootste deel van het stadskantoor. Station en stadskantoor moeten in 2015 klaar zijn, net als het nieuwe busstation dat op het Stationsplein komt. Je snapt waarschijnlijk wel dat er goed moet worden nagedacht over wie, wanneer, waar mag werken. Je moet elkaar als bouwers niet in de weg zitten. Dat lijkt goed te gaan, stapje voor stapje zie je het gebouw groeien. 2011: Vloer In 2011 is begonnen met de bouw van het ondergrondse deel van het station. De vloer van de stationshal is gebouwd. Tekeningen bouwfases: Jam Visueel Denken 2011 60
Foto: Delft Bouwt 7 DENK PRAAT Ondergronds kijken nu Deze foto is gemaakt in januari 2013. Als je goed kijkt, herken je de perrons en de plek waar de sporen komen. Het is nog niet af. Er komt nog een wand tussen de twee tunnelbuizen. Bedenk in groepjes antwoorden op deze vragen: A Waarom zijn niet alle kolommen even dik? b Hoeveel treinsporen komen hier? 2012: Tunnel Een deel van de tunnel en het eerste deel van de kelder van het stadskantoor zijn gebouwd. 2012 61
nu 8 DOE Stadskantoor van staal Omdat de ondergrondse tunnelwanden het stadskantoor dragen, moet het gebouw een lichte constructie krijgen. Anders heb je veel dikkere tunnelwanden nodig. Het gebouw krijgt een staalskelet, ook omdat je met staal grote overspanningen kunt maken. De overspanning bij het stadskantoor wordt wel 40 meter. Bouw een skelet De onderdelen van een staalconstructie zijn net botjes. Vandaar de naam staalgeraamte of staalskelet. Het bestaat uit kolommen en liggers die aan elkaar zitten. Voor de stevigheid zijn er ook schuine delen. Met satéprikkers en elastiekjes kun je een staalskelet namaken. Bouw een geraamte van een hut. Vergeet de diagonalen niet voor de stevigheid. Maak het skelet van je hut dicht door het te beplakken met iets moois van zelf versierd papier of plastic. 2013: Stationshal De aannemer begint met de bouw van het stadskantoor en de stationshal. Er komt een stalen constructie voor het hele gebouw. Als de betonnen vloeren zijn gestort, worden de glazen gevels geplaatst. Ook wordt er verder aan de tunnel gewerkt. 2013 62
Stadskantoor: eerst 80% bouwen en later de rest (20%) Het nieuwe stadskantoor is een groot gebouw. Daarom begint de aannemer in april 2013 met bouwen van het kantoor en de nieuwe stationshal boven op de tunnel. Op de plek waar de treinen nu bovengronds stoppen, moet straks een deel van het gebouw komen. Dat deel kan pas gebouwd worden als de trein onder de grond rijdt, dus na 2015. De aannemer bouwt eerst het grootste deel op de plek waar het al kan. In 2015 hoeft er alleen nog een klein deel aan te worden gebouwd en dan is het nieuwe stadskantoor klaar. 9 DOE Wie zorgen ervoor dat de trein rijdt? nu Speel deze leuke leerzame game! Ga naar de website www.comfortcrisis.nl en vind daar het deel Operatie Tunnelvisie. Ontdek hoeveel techniek er nodig is om een trein door een tunnel te laten rijden. Welke beroepen zijn er in de game nodig om de trein op gang te krijgen? 2014: Stadskantoor De buitenkant van het gebouw is klaar. Binnen wordt verder gewerkt aan het afbouwen van het kantoor en aan het inrichten van de stationshal. 2014 63
nu 10 DENK Hergebruiken? Beton JA NEE Wat kun je ermee? Niets zomaar weggooien Als het oude viaduct wordt afgebroken, blijft er veel materiaal over. Sommige dingen kunnen goed worden hergebruikt, andere zijn wat moeilijker. Hieronder staan materialen die overblijven, geef aan of je ze kunt hergebruiken en waarvoor. Baksteen JA NEE Bielzen JA NEE Bouten JA NEE Moeren JA NEE Hekken JA NEE Lampen JA NEE 2015 2015: Treinen rijden De treinen rijden door de tunnel, ondergronds. De stationshal is in gebruik. Het eerste deel van het stadskantoor is ingericht en wordt gebruikt. Het oude spoor en het viaduct worden afgebroken. Nu kan de bouw van de rest van het stadskantoor beginnen. Daar hoort de publiekshal bij. 64
2016 Gezellige stationshal Kom je wel eens op een station? Dan weet je dat je daar je treinkaartje kunt kopen, maar ook een broodje of iets te drinken voor of na je reis. Op sommige stations kun je ook boeken en tijdschriften kopen voor onderweg. Dat kan straks in de nieuwe stationshal van Delft ook. Welke winkeltjes er precies komen, is nu nog niet bekend. Wat we nu al wel weten is dat er elk jaar 30.000 mensen op de trein stappen in Delft. Veel, hè? DENK DOE 11 nu Richt de stationshal in Bedenk wat er allemaal in de stationshal moet komen aan roltrappen, kaartjesautomaten, informatiebalie, AH to GO, Hema to Go, paraplu & pantywinkel (je zult ze maar nodig hebben), snackbar, boekenwinkel, bankjes om op te wachten. maar ook licht, uitzicht en gangpaden. Maak een schets ( artist impression, net zoiets als die op pagina 59) van de hal, met alles wat jij er in wilt hebben. 2016: Publiekshal Het laatste deel van het stadskantoor wordt ingericht. Het hele stadskantoor is nu klaar, ook de publiekshal. 65
toekomst Delftse architect wint prijsvraag stadskantoor Voor het ontwerp van het stadskantoor werd in 2006 een prijsvraag uitgeschreven. Vier architectenbureaus dienden hun ontwerp in. Het Delftse bureau Mecanoo van Francine Houben won! 12 DENK DOE Wat zegt de burgemeester? Wat een moeilijke woorden gebruikt de burgemeester! Begrijp jij wat hij zegt? Probeer zijn toespraak in je eigen woorden na te vertellen. Succes! Dit zei burgemeester Verkerk bij de bekendmaking van de winnaar: De waarmee u aan de slag bent gegaan luidde: ontwerp een bijzonder gebouw dat de stationshal en het gemeentelijk stadskantoor herbergt. Eén gebouw met twee gezichten : een herkenbaar en functioneel station én een representatief en doelmatig onderkomen voor de gemeentelijke organisatie. Een van de uitdagingen waarvoor u gesteld werd, was om het nieuwe pand te laten aansluiten op de kleinschaligere bestaande bebouwing in de omgeving en op het ondergrondse deel van het NS-station, dat wordt ontworpen door Benthem Crouwel Architecten. Tegelijkertijd geldt het gebouw als een smaakmaker voor de nieuwe ontwikkeling in de Spoorzone. Het moet een eigen karakter krijgen dat daar bij past. 66
Het stadskantoor moet aan eisen voldoen Altijd als er plannen gemaakt worden voor een nieuw gebouw, wordt er een Programma van Eisen opgesteld. Dat is ook gebeurd voor Afbeelding: Mecanoo Wettelijke regels Deze wetten en regels waar een gebouw aan moet voldoen staan in een bouwbesluit. Hierin staat bijvoorbeeld dat het gebouw veilig moet zijn als er brand uitbreekt. Functionele eisen Welke functies heeft het gebouw? Er komt een stationshal voor alle reizigers en een hal met publieksbalies, maar ook werkplekken voor ambtenaren, de burgermeester en de wethouders. toekomst het Stadskantoor. In 2006 waren de eisen waaraan het gebouw moest voldoen, al bekend. Als het straks af is, in 2016, moet het gebouw aan al die eisen voldoen. De bouwfysische eisen De bouwfysische eisen zijn alle eisen over licht, warmte, lucht, vocht en geluid. Er moet in een Architectonische eisen Hierin staat bijvoorbeeld dat de sfeer en uitstraling van het stadskantoor moet passen bij de oude, gebouw bijvoorbeeld voldoende daglicht naar binnenvallen en er moet frisse lucht binnen kunnen komen. levendige binnenstad van Delft én bij de rustige woonwijk aan de andere kant. Een grote uitdaging voor de architect is de eis om twee gezichten aan één gebouw te geven: de stationshal moet duidelijk anders zijn van de rest van het gebouw, maar het moet toch één gebouw worden. Bouwkundige eisen Hierin staan de eisen over de bouwkundige onderdelen van het gebouw: de fundering (gedeelte dat onder de grond zorgt dat het gebouw blijft staan), de buitenwanden, de binnenwanden, het dak en de vloeren. Eisen van de gemeente De gemeente bepaalt bijvoorbeeld hoeveel het gebouw mag kosten en dat het gebouw klaar moet zijn binnen een bepaalde tijd. Verder is een belangrijke eis van de gemeente dat bij alles rekening wordt gehouden met het milieu. 67
toekomst Foto: Mecanoo 13 DOE Architect Francine Houben: Delft is een fijne, kleine stad. Daar hoort op de plek van het nieuwe stadskantoor een elegant en compact gebouw bij. Eerst kozen we met ons team voor een gebouw met wanden van mat en helder glas. Daarna zijn we de vorm als een diamant gaan slijpen, steeds weer een hoekje eraf, dan weer een stukje erbij. Net zolang tot we vonden dat het gebouw goed bij de omgeving zou passen. Waarbij we natuurlijk rekening hielden met alle eisen waaraan het gebouw moest voldoen. Weetje Het stadskantoor wordt duurzaam! In 2009 kreeg het ontwerp van het Stadskantoor de Good Green Design Award. In het gebouw hebben we smalle wandelsteegjes aangebracht. Die lijken op de smalle steegjes in de Delftse binnenstad. Denk maar aan de Barbarasteeg. Het zelfde soort licht dat daar valt tussen de hoge muren, zul je straks in het stadskantoor zien. Mensen en vocht Nodig: een stukje glas, een raam of een bril Bij bouwfysische eisen moet een architect moet nadenken over het vocht in een gebouw. Er komt vocht in een gebouw zodra er mensen binnenkomen. Het menselijk lichaam geeft namelijk vocht af, als je zweet maar ook als je uitademt. Blaas maar eens hard uit tegen een stuk glas. Wat gebeurt er? Geluid isoleren 14 DOE Nodig: een wekker, een doos, 6 eierdozen en plakband of lijm. Bij bouwfysische eisen gaat het ook om geluid dat van binnen naar buiten gaat en andersom. Voer de handelingen na elkaar uit: wanneer is het geluid van de wekker het hardst? En wanneer het zachtst? a Laat een wekker aflopen in de klas. b Zet de wekker in de doos, doe de doos dicht en zorg dat de wekker daarbinnen afloopt. c Isoleer de doos met eierdozen. Plaats de wekker midden tussen de eierdozen en doe de doos dicht. Zorg dat nu de wekker afloopt. 68