Jeugdzorg 'Ik zoek steun bij de opvoeding van mijn kinderen'. Opvoeden valt niet altijd mee. Een peuter die bang of dwars is. Uw kind komt niet goed mee op school. U hebt geen idee wat uw norse pubers uitvoeren op straat, en luisteren willen ze al helemaal niet meer... Soms voelt u zich machteloos. Dan kunt u wel wat hulp bij de opvoeding gebruiken. Ieder kind heeft het recht om uit te groeien tot een gezonde en evenwichtige volwassene. Dat gaat niet altijd vanzelf. Soms is er hulp nodig voor het kind of de jongere, soms ook voor het hele gezin. Al die soorten hulp bij elkaar noemen we 'jeugdzorg'. Bureau Jeugdzorg Kinderen en jongeren met problemen hebben recht op jeugdzorg. Op 1 januari 2005 is de nieuwe Wet op de jeugdzorg in werking getreden. Daarin is vastgelegd dat Bureau Jeugdzorg de toegangspoort is voor de gehele jeugdzorg. De medewerkers van Bureau Jeugdzorg beoordelen elk verzoek om hulp. Ze stellen vast welke zorg nodig is. Ze begeleiden kinderen, jongeren en ouders of verwijzen hen door naar andere hulpverleners. Er wordt gestreeft naar een zo verantwoord mogelijke ontwikkeling en opvoedingssituatie. Dit wordt zo veel mogelijk samen met het kind of jongere en de ouders geprobeerd te bereiken. De wettelijke taken van Bureau Jeugdzorg zijn: Indicatiestelling Uitvoering van de taken van het advies- en meldpunt kindermishandeling Uitvoering van jeugdbeschermingsmaatregelen (voogdij, gezinsvoogdij) Jeugdreclassering Bureau Jeugdzorg helpt kinderen en jongeren tot 18 jaar bij het opgroeien, en ouders bij het opvoeden. Een kind of jongere kan in de problemen komen. En ouders weten zich soms geen raad met hun kinderen. Dan kun je terecht bij de medewerkers van Bureau Jeugdzorg. Er wordt aandacht, steun en bescherming gegeven aan kinderen, jongeren én hun ouders. Dat wordt zonder kosten en vertrouwelijk uitgevoerd. Vaak is informatie of een advies al genoeg. Met een paar gesprekken kun je misschien al weer verder. Bureau Jeugdzorg verwijst door naar andere zorgverleners. Als het probleem ingewikkeld is, heb je misschien meer hulp nodig. Er wordt besproken wat voor steun er nodig is. In overleg met de deelnemer wordt er een 'indicatiebesluit' geschreven. Dit is een soort verwijsbrief die recht geeft op speciale zorg. Bureau Jeugdzorg beschermt en houdt toezicht. Soms gaat het thuis echt mis. Dan beslist de rechter dat een kind bescherming nodig heeft. De gezinsvoogden begeleiden het gezin dan bij de opvoeding. Dit is verplicht. Verder wordt er ook toezicht gehouden. Er wordt geanalyseerd of het goed gaat met het kind of de jongere, en of de situatie in het gezin verbetert. Als een minderjarige in aanraking komt met de politie, krijgt hij of zij te maken met de jeugdreclassering. Ook de jeugdreclassering valt onder Bureau Jeugdzorg. Kinderen en jongeren die met de politie en justitie in aanraking zijn gekomen worden verder begeleid. De jongeren worden ondersteund bij de rechtbank en gestimuleerd om uit de problemen te blijven. 1
Kindermishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik: iedereen kan het vroeg of laat tegenkomen. Bij de buren. In de familie. Op het spreekuur. In de klas. Of thuis. Word een persoon zelf mishandeld, verwaarloosd of misbruikt? Dan kan er contact opgenomen worden met Bureau Jeugdzorg. Wet op de jeugdzorg Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het Ministerie van Justitie zijn samen verantwoordelijk voor de jeugdzorg. VWS richt zich op de vrijwillige hulpverlening, de hulpverlening aan licht verstandelijk gehandicapten en jongeren met psychische problemen. Justitie houdt zich bezig met kinderen en jongeren die extra bescherming nodig hebben (voogdij/gezinsvoogdij) of in contact zijn gekomen met het jeugdstrafrecht. Op 1 januari 2005 is de nieuwe Wet op de jeugdzorg ingegaan. In deze wet staan de cliënt en zijn hulpvraag centraal. Cliënten zijn kinderen, jongeren en hun ouders of opvoeders die opgroei- en opvoedingsproblemen hebben. De nieuwe Wet op de jeugdzorg heeft als doel om de jeugdzorg samenhangend en vraaggericht te maken. Kinderen, jongeren en ouders hebben recht op jeugdzorg. De zorg moet zo dicht mogelijk bij het kind of de jongere gebeuren, zo kort mogelijk duren en zo licht mogelijk zijn. Elke provincie krijgt geld van het Rijk. De provincie financiert met dat geld Bureau Jeugdzorg en daarmee de toegang tot de jeugdhulpverlening, geestelijke gezondheidszorg voor jeugd (jeugdggz), jeugdbescherming en jeugdreclassering. De provincie koopt zorg voor kinderen, jongeren en ouders in bij de jeugdzorginstellingen. De provincie maakt met gemeenten resultaatgerichte afspraken over de verantwoordelijkheden voor jongeren met problemen Signaleren zorgwekkende opvoedingssituaties Een belangrijke uitgangspunt is het verbeteren van de signalering van zorgwekkende opvoedingssituaties. Het proces van signaleren komt neer op 'breed beginnen, op maat verder'. Dat proces bestaat uit drie stappen. Stap 1: Vroegsignalering is gericht op alle kinderen en ouders (universeel). Als hieruit aanwijzingen naar voren komen voor nadere onderkenning of signalering van problemen, volgt Stap 2: Signalering bij geselecteerde groepen of individuen om (psychosociale) problemen bij kinderen en pedagogische of psychische problemen bij ouders in beeld te brengen. Als hieruit de behoefte naar voren komt voor nader onderzoek kan stap 3 volgen. Stap 3: Nadere (basis)diagnostiek van de in stap 1 en 2 gesignaleerde (psychosociale) problemen bij kinderen of ouders. Dit onderzoek wordt meestal uitgevoerd door hulpverleners in de jeugdzorg of ggz. 2
Bij het signaleren van zorgwekkende opvoedingssituaties moet centraal staan: Het signaleren moet een combinatie zijn van het peilen van de behoeften aan ondersteuning en de sterke kanten van de ouders, en het in kaart brengen van factoren die aanleiding geven tot zorgen. Signaleren is niet alleen een kwestie van meten en systematisch in kaart brengen, de hulpverlener moet ook zijn zorgen, observaties en bevindingen kunnen delen met de ouders. Kortom: signaleren = meten + delen. Verder geldt dat als: de ouder signalen geeft of zorgen laat blijken, het kind signalen geeft, de arts of verpleegkundige een vermoeden, zorgen of 'niet-pluis-gevoel' heeft, er (meer) risicofactoren bestaan zonder dat daar evenredige beschermende factoren tegenover staan, dan mag de situatie als zorgwekkend of riskant worden beschouwd en zijn vervolgstappen noodzakelijk. Module Ontwikkeling van je Kind Ontwikkeling van je Kind is een module voor ouders van kinderen met het risico op een ontwikkelingsachterstand. De module richt zich op ouders die weinig kans gekregen hebben een opleiding te volgen. De module bestaat uit bijeenkomsten, waarin onder andere gastsprekers vanuit sociaal werk, maatschappelijk werk, regionale GGZ en jeugdzorg aanwezig zijn. Het doel is het bevorderen van de interactie tussen ouder en kind teneinde met name een achterblijvende taalontwikkeling te bestrijden dan wel te vermijden. Hiertoe worden opvoedkundige vaardigheden van ouders verbeterd, waaronder de vaardigheid de eigen (sensitieve) responsiviteit te vergroten. Doelgroep Ouders van kinderen van 4 jaar tot 18 jaar. Alle ouders die hun opvoedkundige vaardigheden willen vergroten kunnen deelnemen aan de bijeenkomsten. De module richt zich met name op ouders die: moeite hebben om contact te krijgen met hun kind het moeilijk vinden om een stimulerende omgeving voor hun kind te creëren weinig sociale steun ervaren weinig opvoedkundige ervaring hebben tienermoeder zijn, of alleenstaand moeder weinig taalvaardigheden hebben te maken hebben met financiële problemen of andere stressoren 3
De kinderen van deze ouders hebben een vergroot risico op het ontwikkelen van communicatieve- of leerproblemen. Aanpak Tijdens de module wordt in elke bijeenkomst de doelen voor die bijeenkomst geformuleerd en krijgen ouders informatie, terwijl de kinderen in een aparte ruimte worden opgevangen. Vervolgens passen ze het geleerde ter plekke toe op de interactie met hun kind (oefening) met coaching van de begeleider (feedback). Van ieder ouder/kind paar wordt een korte evaluatie gemaakt, die de volgende keer in de groep worden besproken. 4
Toelichting naam van de module De module verwijst naar het belang van ouders voor de ontwikkeling van hun kind. Met name ouders die zelf weinig opleiding gehad hebben, realiseren zich vaak niet hoe belangrijk zij zijn voor de ontwikkeling van hun kind. Doel Het hoofddoel is dat ouders opvoedkundige vaardigheden beheersen die de ouder-kind interactie bevorderen. Ouders zijn in staat hun (sensitieve) responsiviteit te vergroten omdat zij het Volgen-Aanpassen- Toevoegen model beheersen. Hierdoor kunnen ouders de sociale, cognitieve en taalontwikkeling van hun kind stimuleren. De module beoogt ouders inzicht te geven in die interactiestijlen die kinderen helpen om hun omgeving te gaan ontdekken, om te communiceren en de wereld te gaan begrijpen. De module leert ouders in dagelijkse activiteiten en routines interacties toe te passen die de ontwikkeling van kinderen stimuleren. Subdoelen: ouders realiseren zich dat zij de mogelijkheid hebben om de ontwikkeling van hun kind te stimuleren, met name de mogelijkheid om de sociale ontwikkeling en de taalontwikkeling te stimuleren ouders beheersen strategieën voor de communicatie en omgang met hun kind, die zij in het dagelijks leven kunnen gebruiken om de ontwikkeling van hun kind te stimuleren het zelfvertrouwen van ouders is vergroot ouders zijn ervan overtuigd dat zij een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van hun kind ouders zijn zich (indien van toepassing) bewust van de ontwikkelingsproblemen van hun kind en zijn in staat hiervoor passende ondersteuning te vinden 5
Methodiek De bijeenkomsten volgen wekelijks dezelfde opbouw: - welkom - evalutie vorige week bekijken - nieuw onderwerp bespreken, - oefenen met nieuwe informatie - klaarmaken voor gastspreker - gastspreker aan het woord - aandachtspunten voor thuis doornemen Ouders en kinderen komen gezamenlijk naar de bijeenkomst, kinderen worden in een aparte ruimte opgevangen. Na 90 minuten gaan de ouders met de kinderen spelen, waarbij ze oefenen met de informatie die ze net gekregen hebben. Daarvan worden door de begeleiders evaluaties gemaakt. Deze evaluaties worden de volgende bijeenkomst met de groep doorgenomen. Per bijeenkomst worden de (specifieke sub-)doelen voor ouders benoemd. Na het groepsgedeelte gaan ouders wat zij geleerd hebben toepassen in spel met hun kind. De begeleider geeft de ouder korte instructies (b.v.: "denk aan oogcontact met je kind"). Ouders krijgen een overzicht van de behandelde stof op papier, en vullen daarop in waar zij de komende week extra aandacht aan gaan besteden. Inhoud De inhoud van de module is gebaseerd op algemene communicatieprincipes. Deze principes worden aan de ouders aangeboden. Hierdoor kan iedere ouder de principes gebruiken en toepassen. Inhoudelijk bestaat de kern van de bijeenkomsten uit Volgen, Aanpassen, Toevoegen: 1 Volg je kind 2 Aanpassen aan je kind 3 Toevoegen van taal en ervaring Ouders kunnen de initiatieven van hun kind volgen door te kijken, te wachten en luisteren. Hierdoor gaan zij de manieren waarop het kind communiceert herkennen. Als zij deze manieren kennen, gaan de ouders leren hun eigen manier van communiceren aan te passen aan de communicatie van het kind. Ouder en kind vinden nu aansluiting bij elkaar. Stap voor stap gaan de ouders nieuwe ervaringen en woorden toevoegen. 6
De onderwerpen van de bijeenkomsten zijn: Jij bent belangrijk Volg je kind Aanpassen om momenten te delen Toevoegen van nieuwe ervaringen en woorden Samen spelen is samen leren Haal het beste uit muziek Samen met een boek Knutselen en plezier maken Contact maken met je kind: soms niet makkelijk, maar altijd de moeite waard. Didactische opzet van de module De module is gebaseerd op de principes van 'actief leren': informatie bieden die voortbouwt op wat ouders al weten; ouders uitleggen wat ze kunnen doen en welk effect dit op hun kind heeft; veel gelegenheid geven om te oefenen; duidelijke feedback geven op hoe de ouders het geleerde toepassen. In de bijeenkomsten zijn deze vier elementen van actief leren ingebouwd: Eerdere evaluaties worden besproken en ouders ontvangen feedback, een groepsactiviteit die ouders aanmoedigt om voort te bouwen op hun eigen ervaringen en op wat ze al weten, de mogelijkheid om te oefenen met hun kind, met coaching en het maken van gezamenlijke opdrachten. Bij het samenstellen van de module is veel aandacht besteed aan de verschillende leerstijlen van ouders. Belangrijke onderwerpen worden op verschillende manieren aangeboden, omdat de ene ouder het oppikt tijdens een rollenspel en de ander bij het kijken en bespreken van een evaluatie. Daarnaast is er ruime aandacht voor de onderlinge uitwisseling van ervaringen van ouders, zodat ouders ook veel van elkaar kunnen leren. 7
Ouders kunnen aangeven wat zij de komende week met hun kind gaan oefenen. Om de module laagdrempelig te maken, worden er geen thuisopdrachten gegeven,. De module is gebaseerd op een model voor gedragsverandering, waarin ouders vier stadia doorlopen: voor-bewustzijns fase: ouders hebben nog geen inzicht in hun communicatieve interacties bewustzijn: ouders verwerven inzicht in hun manier van communiceren analyse: ouders analyseren hun communicatieve interacties, en beoordelen wat zij willen handhaven en wat zij willen veranderen actie: ouders gaan hun communicatieve interacties veranderen, aanvankelijk met steun van de groep en de cursusleider, later zelfstandig. Onderbouwing: probleem- of risico-analyse De module is opgezet om ouders te helpen de ontwikkeling van hun kind te stimuleren. Het risico of probleem waar het in de bijeenkomsten om gaat, betreft een achterblijvende taalontwikkeling. Hoe lager de ouders opgeleid zijn, des te minder woorden gebruiken zij tegen hun kinderen. Deze kinderen komen later slechter mee in het onderwijs, hebben meer psychosociale problemen en scoren laag op IQ-tests. Ouders worden gestimuleerd om meer interacties met hun kinderen aan te gaan en daarin meer taal te gebruiken. De belangrijkste oorzaken van de achterblijvende taalontwikkeling zijn de geringe hoeveelheid woorden (taal), die ouders tegen hun kind gebruiken en de weinig responsieve houding van ouders. Dit komt vooral voor bij kinderen van laagopgeleide ouders. Het wonen in een achterstandswijk, wat veel laagopgeleide ouders niet zomaar kunnen vermijden, vormt een extra bedreiging voor het risico op een achterblijvende taalontwikkeling. De invloed van de hierboven genoemde risicofactoren kan beperkt worden als ouders overwegend positieve levenservaringen hebben, voldoende opvoedkundige kwaliteiten hebben en sensitief responsief op hun kinderen reageren. 8
Onderbouwing: verantwoording doelen en aanpak De module is gebaseerd op een visie op de ontwikkeling van kinderen waarin de eerste levensjaren een belangrijke rol spelen, evenals de ouder-kind relatie. De eerste levensjaren vormen een kritieke periode voor de verdere ontwikkeling van jonge kinderen. Daarom moeten ouders in deze periode in staat gesteld worden de opvoedingsomgeving van hun kind te optimaliseren. Dat is de reden dat de module zich tevens richt op ouders van jonge kinderen. De ouder-kind relatie is de belangrijkste context waarbinnen de emotionele, sociale, cognitieve en taalontwikkeling van jonge kinderen zich afspeelt. De interactie tussen ouder en kind speelt een sleutelrol in de ontwikkeling van het kind. Ouders moeten een veilige, responsieve en stimulerende omgeving voor hun kind creeren. Deze omgeving legt het fundament voor het kind om zich optimaal te ontwikkelen. De module stelt ouders in staat om dit fundament voor hun kind te leggen, door ouders de Volgen-Aanpassen-Toevoegen methode te leren. Ouders vergroten hierdoor hun sensitieve responsiviteit. Visie achter accent op taalontwikkeling De module richt zich op gezinnen waarin kinderen het risico op een ontwikkelingsachterstand lopen. De ouders hebben weinig gelegenheid tot scholing gehad, en vaak woont het gezin in een achterstandswijk. Uit onderzoek blijkt dat tegen deze kinderen vaak minder taal gebruikt wordt dan in gezinnen waarin ouders meer opleiding hebben kunnen volgen. Taal is de belangrijkste voorspeller van de ontwikkeling van kinderen. Taal is nodig om te leren denken, om verbanden te kunnen leggen, om te kunnen onthouden, om een geweten te kunnen ontwikkelen en om eigen gedrag te kunnen sturen. Een kind dat achterblijft in taalontwikkeling, blijft ook achter in de hiervoor genoemde vaardigheden, en loopt zodoende ook een sociale en cognitieve achterstand op. Dit is de reden dat de module veel aandacht besteed wordt aan de taalontwikkeling van jonge kinderen. Visie achter accent op het leven van alledag De moduele wil ouders de Volgen-Aanpassen-Toevoegen methode leren om met hun kind om te gaan. Deze methode zorgt ervoor dat kinderen kun omgeving gaan exploreren, dat kinderen gaan communiceren en de wereld gaan begrijpen. De mogelijkheden voor het kind om te interacteren, communiceren en te leren worden daardoor verruimd. De module is gebaseerd op de gedachte dat alle kinderen taal leren gebruiken in hun dagelijkse leefomgeving, en dat ook kinderen met het risico op een taalontwikkelingsachterstand in hun dagelijks leven leren praten. Logopedische behandeling voor jonge kinderen wordt als onnatuurlijk en niet werkzaam beschouwd voor kinderen in deze leeftijd. 9
Visie op opvoedingscontext ouders De ouders ervaren dikwijks diverse stressoren in hun leven. Deze stessoren interveniëren in de manier waarop zij met hun kind communiceren. Er is gekozen voor een mogelijkheid om ouders de gelegenheid te geven om hun ervaringen te delen, waarvan verondersteld wordt dat dit een versterkend effect heeft. Ook wordt op deze wijze het sociaal netwerk van gezinnen vergroot. Het ervaren van sociale steun is een belangrijke beschermende factor in de opvoeding. Visie op effectiviteit De bijeenkomsten zijn een effectief middel om de responsiviteit van ouders te vergroten en is ook het Volgen-Aanpassen-Toevoegen een effectief model. De aanpak gaat ervan uit dat het maken van evaluaties van de ouder-kindinteractie en hierop reflecteren een effectieve manier is om ouders bewust te maken van hun manier van communiceren met hun kind. Bewustwording is de eerste stap op weg naar gedragsverandering. Gezamenlijk analyseren ouders de evaluaties. Na deze analyse-fase kunnen ouders daadwerkelijk hun gedrag gaan veranderen. Samenvatting deze oudercursus vergroot het sociale netwerk van ouders, en de sociale steun die zij ervaren, Ouders worden bewust gemaakt van hun manier van communiceren met hun kind, en maken verandering daarin mogelijk, de moduele is gebaseerd op ideeën over hoe volwassenen leren, en de leerstijlen van volwassenen, communicatieprincipes worden uitgelegd, de module richt zich op het dagelijks leven van kind en ouders, en ouders kunnen het geleerde direct toepassen, ouders krijgen de kans van elkaar te leren. Resultaten: ouders volgen hun kind meer ouders passen zich meer aan aan hun kind ouders worden sensitiever voor de signalen van hun kind ouders bieden meer taalstimulering (meer voorlezen, zingen) 10
11