GHOR ZUID-LIMBURG RAPPORTAGE 2018 Regisseur bij opgeschaalde acute en publieke gezondheidszorg 1
Voorwoord In de Wet veiligheidsregio is vastgelegd dat de Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR) belast is met de coördinatie, aansturing en regie van de geneeskundige hulpverlening en met de advisering van andere overheden en organisaties. 2018 is een belangrijk jaar geweest voor de GHOR Zuid-Limburg. Op basis van een nieuwe missie, visie en beleidsnotitie wordt bijgedragen aan de centrale positionering van de GHOR in het geneeskundige netwerk op regionaal, provinciaal, landelijk en euregionaal niveau. Hierbij geven onze partners in het geneeskundige netwerk op een goede wijze invulling aan hun eigen verantwoordelijkheden op het gebied van de voorbereiding op rampen en crises. Dit uit zich in mooie samenwerkingen met diverse partners op vele thema s. Deze rapportage is opgesteld om enerzijds een jaarlijkse maatschappelijke verantwoording te geven over 2018. Hierbij ligt de focus op bestuurlijk relevante thema s van belang voor de geneeskundige voorbereiding op een ramp of crisis. Deze thema s en ontwikkelingen spelen op het gebied van risicobeheersing, crisisbeheersing en netwerkmanagement. Waar van belang wordt ook een doorkijk gegeven naar doorontwikkelingen in 2019. Anderzijds, geeft deze rapportage invulling aan artikel 33 lid 3 van de Wet Veiligheidsregio s, waarin is vastgelegd dat instellingen, zorgaanbieders, Regionale Ambulancevoorzieningen en diensten die een taak hebben in de geneeskundige hulpverlening, het bestuur van de veiligheidsregio alle informatie over hun inzet en de voorbereiding daarop verstrekken. Dit wordt nader toegelicht in deze rapportage in het deel over netwerkmanagement. Veel leesplezier! Frank Klaassen Directeur Publieke Gezondheid Voorzitter directie GGD Zuid Limburg Deze rapportage 2018 is opgedeeld in drie delen: Risicobeheersing Crisisbeheersing Netwerkmanagement De rapportage is een verdieping van het jaarverslag GGD, dit jaarverslag GGD is beschikbaar via www.ggdzl.nl 2
De rol van de GHOR De wereld van veiligheid en gezondheid is dynamisch en continue in verandering. Hierbij is het van belang om de juiste partijen te betrekken, die in de aanpak van de diverse thema s een rol en toegevoegde waarde hebben. De GHOR is verantwoordelijk voor de coördinatie van de GHOR-taken binnen de processen acute en publieke gezondheidszorg. Deze worden uitgevoerd door partners binnen het netwerk, zoals ziekenhuizen, huisartsen, RAV en GGD, ook wel de witte of geneeskundige keten genoemd. De GHOR sluit aan bij de landelijke ontwikkelingen waarbij in de afgelopen tien jaar de GHOR een belangrijke organisatieontwik- Keling heeft doorgemaakt. Ontwikkelingen in het speelveld van de GHOR, zoals de decentralisatie en concentratie in de zorg, omgevingswet en nieuwe (dreigende) crises, vragen om een andere wijze van risico- en crisisbeheersing (zie onderstaande illustratie). Het nemen van initiatief en aanjagen van samenwerking betekent ook dat er niet op inhoud gestuurd wordt. De basis van opgeschaalde zorg ligt in de reguliere zorg. De inhoud en kwaliteit van zorg wordt in de functionele keten georganiseerd waarbij de GHOR mee kijkt vanuit haar verantwoordelijkheid. De GHOR biedt meerwaarde aan het netwerk door binnen het netwerk van openbare orde, veiligheid en gezondheidszorg de deling van kennis en expertise te organiseren en stimuleren. Op de achtergrond en binnen het netwerk van openbaar bestuur, veiligheid en gezondheidszorg is de GHOR op thema s initiatiefnemer en aanjager. GHOR Verleden: Operationeel Tactisch Oriënterend Heden: Regisserend Strategisch Adviserend 3
De positionering in het netwerk De GHOR Zuid-Limburg is gepositioneerd onder de GGD in de afdeling Acute Zorg en staat daarom dicht bij de GGD en RAV. De GHOR is een onmisbare schakel in de verbinding van het veiligheidsdomein met de witte keten en werkt dan ook nauw samen met de veiligheidsregio. De doelstelling van de GHOR is dat slachtoffers onder alle omstandigheden verantwoorde zorg kan worden aangeboden door een samenhangende zorgketen, in nauwe samenwerking met andere hulpdiensten. Reguliere zorg Dit vertaalt zich in de processen opgeschaalde acute en publieke gezondheidszorg, waar de GHOR verantwoordelijk voor is. De GHOR beweegt zich op het snijvlak van de drie domeinen: openbaar bestuur, gezondheidszorg (ministeriële keten van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en veiligheid (ministeriële keten van Justitie en Veiligheid ). Onderstaande figuur geeft dit weer. Opgeschaalde zorg Openbaar bestuur Burgemeester Gemeenten B&W Voorzitter Veiligheidsregio Ministerie J en V Ministerie VWS Publieke gezondheid GGD RIVM GGD-GHOR NL Publieke Veiligheid Veiligheidsregio IFV Publieke gezondheid Gezondheidszorg Openbaar bestuur GHOR Publieke veiligheid Veiligheid Gezondheidszorg NAZL AZN Ziekenhuizen RAV Huisartsen(posten) Meldkamer Ambulancezorg Verpleging-Verzorging-Thuiszorg Rode Kruis EMRIC GGZ Veiligheid Brandweer Politie Bevolkingszorg 4
INHOUD RISICOBEHEERSING CRISISBEHEERSING NETWERKMANAGEMENT 5
RISICOBEHEERSING Door het in kaart brengen van risico s krijgen bestuurders en beleidsmakers inzicht in de regio specifieke veiligheidsrisico s, alsmede in de wijze waarop deze zich ten opzichte van elkaar verhouden als het gaat om impact en waarschijnlijkheid. Wanneer dit inzichtelijk is wordt dit vertaald naar het beleid voor de voorbereiding op een ramp of crisis. Waar mogelijk wordt zelfredding en hulpverlening geoptimaliseerd. De GHOR heeft in 2018 op een aantal thema s gevraagd en ongevraagd geadviseerd. Afhankelijk van het thema is de rol regisserend of adviserend. Voorbeelden zijn: De extreme droogte in de zomerperiode. In het najaar van 2018 zijn in de Belgische Ardennen wilde zwijnen besmet geraakt met Afrikaanse varkenspest. Dit zorgde voor vragen bij gemeentes. Gevraagd en ongevraagde advisering aangaande de risico beheersende maatregelen omtrent de kerncentrale in Tihange - België. Actualisatie Risicoprofiel 2020-2023 Actualisatie Risicoprofiel in beeld Advisering extreme droogte en hittegolf Pré- en nooddistributie jodiumprofylaxe Evenementenadvisering 6
Actualisatie risicoprofiel 2020-2023 Nederland veilig houden en waar nodig veiliger maken is een van de leidende maatschappelijke opgaven waar de samenleving voor staat. Samenwerking tussen alle overheden en partners op het gebied van veiligheid is dan ook essentieel. De veiligheidsregio s Limburg-Noord en Zuid-Limburg hebben deze noodzaak tot samenwerking vertaald naar het eerste Provinciaal Risicoprofiel dat door twee veiligheidsregio s - samen met andere partners - is opgesteld. Een prachtig voorbeeld van samenwerking tussen de beide Limburgse regio s. Het regionaal risicoprofiel wordt eens per vier jaar vastgesteld en omvat een overzicht van de potentiële risico s binnen de veiligheidsregio en een analyse waarin de weging van de risico s en een inschatting van de gevolgen zijn opgenomen. Een belangrijk doel van het provinciaal risicoprofiel is een basis te bieden voor beleidskeuzes. Waar zetten de beide veiligheidsregio s hun capaciteit op in? Welke inspanningen zijn gewenst op het vlak van risicobeheersing en crisisbeheersing? In de actualisatie van het risicoprofiel is de druk op de acute zorg meegenomen als belangrijke ontwikkeling op het gebied van gezondheidszorg. De gevolgen van deze ontwikkeling worden nader toegelicht onder netwerkmanagement. Incident types direct gerelateerd aan gezondheid: Besmettingsgevaar vanuit het buitenland Dierziekte overdraagbaar op mens Ziektegolf besmettelijke ziekte Het risicoprofiel dient verder vertaald te worden naar de witte keten, om het bestuur in staat te stellen om keuzes te maken voor prioritering. Het risicoprofiel vormt daarmee een eerste stap in de beleidscyclus. Nadat het risicoprofiel ter inzage is gelegd wordt dit in 2019 vastgesteld. 7
Actualisatie risicoprofiel in beeld In het risicoprofiel worden incidenttypes geïnventariseerd. Voor ieder incidenttype is bepaald wat de impact is (van minder dan beperkt tot catastrofaal). Daarnaast wordt beoordeeld hoe groot de kans is dat een scenario zich in de komende beleidsperiode van vier jaar voordoet (van zeer onwaarschijnlijk tot zeer waarschijnlijk). In het risicoprofiel zijn diverse incidenttypes uitwerkt die van invloed kunnen zijn op beleidskeuzes binnen de geneeskundige keten, zoals overstroming, hittegolf en ongevallen. In deze rapportage worden niet al deze incidenttypes weergegeven, maar ligt de focus op een visuele weergave van de incidenttypes die vallen onder het thema gezondheid. zeer onwaarschijnlijk Waarschijnlijkheid onwaarschijnlijk mogelijk waarschijnlijk zeer waarschijnlijk catastrofaal Dierziekte overdraagbaar op mens zeer ernstig Impact ernstig aanzienlijk Ziektegolf besmettelijke ziekte Besmettingsgevaar vanuit buitenland beperkt minder dan beperkt 8
Evenementenadvisering In Limburg vinden jaarlijks veel evenementen plaats. Om te zorgen dat een evenement gezond en veilig verloopt, volgt er een vergunningstraject volgens de afspraken die zijn vastgelegd in het Regionaal Integraal beleid Veiligheid en Gezondheid bij evenementen. Het doel van dit regionaal beleid is om samen met gemeenten en hulpdiensten de risico s bij evenementen te voorkomen en te beperken. Tevens vindt er een gezamenlijke voorbereiding op het bestrijden van een calamiteit plaats. De adviseurs van de GHOR adviseren de gemeenten op basis van landelijke richtlijnen voor een optimale veiligheid en gezondheid bij evenementen. Voor de A-evenementen zijn standaardvoorschriften opgesteld, voor advisering van alle B- en C-evenementen in de regio worden maatwerkadviezen gemaakt. Meelezen in het verplicht op te stellen veiligheidsplan, deelname aan een terreininspectie en informeren van operationele functionarissen behoren ook tot de adviseurstaken van de GHOR. C-evenementen Cultura Nova - Heerlen Pinkpop - Landgraaf Heiligdomsvaart - Maastricht Ironmen - Maastricht Oktoberfeesten - Sittard WK Veldrijden - Valkenburg Periodiek sluit de GHOR aan bij overleggen van acht gemeenten en wordt afgestemd met vertegenwoordigers van de veiligheidsregio, politie en brandweer in een regionaal en provinciaal overleg. Bij overige gemeenten wordt op verzoek advies gegeven. A B-evenementen Risico Lage impact Standaard advies Carnaval, koningsdag en kerstmarkten in diverse gemeenten Kennedymars Limburgs mooiste Park city live in Heerlen B C Risico Hoge impact Maatwerk advies 9
Alle evenementen worden gecategoriseerd op basis van een risicoscan. Evenementenadvisering op maat richt zich op alle aandachtsen risicovolle evenementen (B en C evenementen). Uit de figuur blijkt dat over een periode van 4 jaar het aantal maatadviezen voor evenementen sterk is toegenomen; de verwachting is dat deze ontwikkeling zich doorzet. Maatwerk adviezen voor B- en C-evenementen in Zuid-Limburg 160 Naast de reguliere advieswerkzaamheden gaan in 2019 een aantal landelijke beleidsontwikkelingen aandacht vragen (zie kader), op zowel GHOR-gebied als evenementenveiligheid in het algemeen. Op provinciaal niveau wordt in 2019 de samenwerking tussen de veiligheidsregio Limburg-Noord en Zuid-Limburg verder versterkt. Ontwikkelingen 2019 Implementeren Veldnorm Evenementenzorg door de GHOR Actualisatie Landelijke Handreiking Publieke gezondheid en veiligheid bij evenementen (GGD/GHOR Nederland) Advisering aan de veiligheidsregio voor de vertaling van het Nederlands Handboek Evenementen Veiligheid naar een provinciaal beleid voor beide veiligheidsregio s Versterken samenwerking veiligheidsregio Limburg-Noord met veiligheidsregio Zuid-Limburg. 140 120 100 80 60 40 20 0 70 88 95 143 2015 2016 2017 2018 10
Advisering extreme droogte en hittegolf Extreme droogte en hittegolf waren kenmerkend voor 2018 en zijn als incidenttypes opgenomen in het Provinciaal Risicoprofiel. Het bijzonder warme en zonnige weer ging gepaard met grote droogte. Aan het eind van het groeiseizoen bedroeg het neerslagtekort op veel plaatsen meer dan 300 mm, waarbij een normaal neerslagtekort neer komt op ongeveer 100 mm te weinig regen. De meeste weerwaarschuwingen in Nederland, bijvoorbeeld code geel of oranje voor storm en onweer, waren voor Limburg. Op provinciaal niveau kwam het scenarioteam droogte een aantal keer bij elkaar om samen met de veiligheidspartners de situatie te monitoren en afspraken te maken over de te nemen maatregelen en communicatie. De GHOR heeft daarbij zorggedragen voor de coördinatie met Medische Milieukunde en communicatie van de GGD. Om de bewustwording te vergroten werd in oktober door veiligheidsregio s Zuid- en Noord-Limburg een netwerkbijeenkomst met het thema klimaat georganiseerd. Hier sloten vertegenwoordigers van de diverse kolommen aan, waaronder brandweer, politie, GHOR, veiligheidsregio, waterschap, en Rijkswaterstaat. In 2019 worden vergunningverleners en evenementenorganisaties door de GHOR geïnformeerd over de te nemen maatregelen bij een hittegolf, zodat beleid ontwikkeld kan worden voor evenementen. Door de tropische temperaturen activeerde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) met het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) meerdere keren het hitteplan. Te veel hitte is, met name voor kwetsbare groepen zoals ouderen en jonge kinderen, gevaarlijk voor de gezondheid. Door de hitte staken ook blauwalgen de kop op, wat bij zwemmen gevaar voor de gezondheid kan opleveren. GGD Zuid-Limburg adviseert de bevolking op het gebied van gezondheid en wees op het hitteplan en gaf tips over hoe ze de hitte de baas konden blijven. Daarnaast werd geadviseerd niet te zwemmen in water met blauwalg. 11
Pré- en nooddistributie Jodiumprofylaxe Om incidenten te voorkomen, nemen kerncentrales een groot aantal veiligheidsmaatregelen. De kans op een ongeval in een kerncentrale met gevolgen voor de omgeving is uitermate klein, maar niet uit te sluiten. Het blijft dan ook van belang om voorbereidende maatregelen te nemen. Op 8 maart 2016 heeft de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (hierna VWS) aan de Tweede Kamer gemeld dat een aantal doelgroepen moeten worden voorzien van jodiumtabletten vooraf, predistributie genoemd. De doelgroep voor deze maatregel zijn jongeren tot 18 jaar en zwangere vrouwen, die wonen binnen een straal van 100 km rondom een kerncentrale. Naast predistributie wordt voor een concrete dreiging van een kernongeval ook nooddistributie georganiseerd. De doelgroepen voor deze nooddistributie is binnen dezelfde straal de jongeren tot 18 jaar en zwangere vrouwen die niet over de tabletten kunnen beschikken, zoals bijvoorbeeld toeristen of nieuwkomers. Door GGD GHOR Nederland is met de Raad van Directeuren Veiligheidsregios (RDVR) afgesproken dat de implementatie van de maatregel jodiumprofylaxe vooral een activiteit van de witte kolom betreft, en daarom de Directeur Publieke Gezondheid (DPG) ambtelijk verantwoordelijke is voor de coördinatie en afstemming van dit dossier binnen een veiligheidsregio. De predistributie heeft in 2017 plaatsgevonden onder verantwoordelijkheid van VWS. In 2018 zijn Veiligheidsregio Limburg-Noord en Veiligheidsregio Zuid-Limburg gezamenlijk gestart met de voorbereidingen aangaande het proces nooddistributie. Zoals in het grootste deel van Nederland zullen ook in Limburg brandweerkazernes als onderdeel van de Veiligheidsregio vanwege hun goede spreiding gebruikt worden als uitgiftelocaties voor de nooddistributie. De verwachting is dat het nooddistributieplan voor beide regio s in het eerste kwartaal van 2019 klaar is. De maatregelen predistributie en nooddistributie zijn landelijk en regionaal met België en Duitsland afgestemd. Maatregel jodiumtabletten Inname van jodiumtabletten is een van de te nemen maatregelen bij een kernongeval. Jodiumtabletten bieden voor de genoemde doelgroep bescherming tegen de schadelijke gevolgen van radioactief jodium dat kan vrijkomen bij een kernongeval. 12
CRISISBEHEERSING De GHOR verzamelt, analyseert en interpreteert relevante gegevens over veiligheid en publieke gezondheid om ontwikkelingen in het zorglandschap te ontdekken. Raakvlakken met crisisbeheersing worden gesignaleerd en op zowel operationeel, tactisch als strategisch niveau wordt de dialoog aangegaan. Het is belangrijk om samen met partners risicogericht voorbereid te zijn op dreigingen. Daarbij draagt de GHOR zorg voor de operationele voorbereiding, planvorming en vakbekwaamheid van de GHOR-functionarissen die ingezet worden bij een ramp of crisis. GRIP inzetten Zuid-Limburg Ontwikkeling multidisciplinaire planvorming Operationele voorbereiding Beter een goede buur, dan een verre vriend 13
GRIP inzetten Zuid-Limburg 2018 was een jaar met relatief weinig multidisciplinaire inzetten waarbij 22 keer naar GRIP (Gecoördineerde Regionale Incident- bestrijdings Procedure) 1 werd opgeschaald en 1 keer naar GRIP 2. Gemiddeld genomen vonden er ongeveer twee GRIP situaties (GRIP 1 en 2) per maand plaats. Hierbij waren in totaal 43 slacht- offers te betreuren. In de meeste gevallen ging het om incidenten waarbij brand ontstaan is of ongevallen. Multidisciplinaire inzetten Veiligheidsregio Zuid-Limburg (2014-2018) 35 30 25 20 15 10 5 0 2014 2015 2016 2017 2018 GRIP 1 GRIP 2 GRIP 3 GRIP 4 Op maandag 18 juni 2018, omstreeks 04.00, vond een ongeval plaatsop de Menshegger weg te Landgraaf, waarbij een bestelauto inreed op een groep mensen. Dit tragische incident heeft grote gevolgen voor de slachtoffers en nabestaanden. In de eerst fase was de toedracht onbekend, waardoor het ongeval een grote impact had op de hulpverlening. Er is dan ook besloten om het ongeval te evalueren zodat geleerd kan worden van deze situatie en processen verbeterd kunnen worden. Deze evaluatie is met name gericht op de hoofdprocessen van de crisisorga-nisatie: melding en alarmering, op- en afschaling, leiding en coör dinatie, informatiemanagement en evaluatie en nazorg. Binnen korte tijd heeft het ambulancepersoneel drie zwaarge wonde slachtoffers behandeld en naar ziekenhuizen vervoerd. Daarbij kregen ze hulp van omstanders, brandweer, politie, medewerkers van de SEH-post Pinkpopterrein en een arts van een van de ingezette traumaheli s. Helaas is een vierde slachtoffer ter plaatse overleden. Bij het incident is opgeschaald, zowel binnen de afdeling Acute Zorg, als ook binnen de ziekenhuizen, Huisartsenposten (HAP) en Psychosociale Hulpverlening (PSH). Er was meer dan voldoende ambulancepersoneel ter plaatse en de slachtoffers hebben de beste mogelijke zorg gekregen. Uit de evaluatie kwamen diverse verbeterpunten, waaronder: Vraag en aanbod op elkaar afstemmen Vasthouden aan procedures, improviseer alleen als de situatie daarom vraagt Concreet zijn in communicatie Geen aannames doen De evaluatie is begin 2019 afgerond, waarna de verbeterpunten met diverse betrokken zijn gedeeld en verbeteringen doorgevoerd zullen worden. 14
Ontwikkeling multidisciplinaire planvorming Als onderdeel van de multidisciplinaire planvorming worden multidisciplinaire informatiekaarten opgesteld (MIK). De MIK is een operationeel multidisciplinair planvormingsinstrument dat cruciale informatie met operationele meerwaarde samenbrengt op één A3. De GHOR stemt de planvorming af met de witte ketenpartners, zoals de ziekenhuizen en GGD en vertegenwoordigt deze bij de ontwikkeling van planvorming door de Veiligheidsregio. Zuid-Limburg heeft in 2018 het rampbestrijdingsplan van Chemelot en Maastricht Aachen Airport geactualiseerd. In de rampbestrijdingsplannen zijn coördinerende afspraken over de bestrijding van een incident bij een BRZO-bedrijf (een bedrijf dat met veel gevaarlijke stoffen werkt) of vliegveld vastgelegd. Het rampbestrijdingsplan van AWACS wordt in 2019 geactualiseerd. In 2018 zijn MIKs opgesteld voor de volgende incidenten, rampen of crisis: Extreem geweld en terrorisme Doorontwikkeling stralingsincidenten Interregionale samenwerking Extreem weer Tunnels Asbestincidenten Uitval elektriciteit Afstemming witte keten De GHOR organiseert rechtstreekse verbindingen met ketenpartners. Deze afspraken zijn waar mogelijk generiek en afgestemd op de vraag van de crisisorganisatie van de (keten) partners tijdens een ramp of crisis. Doordat ketenpartners zoals ziekenhuizen, RAV en de huisartsenpost binnen het effectgebied van Chemelot liggen, kan een groot chemisch incident gevolgen hebben voor de continuïteit van de processen binnen de witte keten. Eind 2018 is met diverse partners een Prospectieve Risico Inventarisatie opgestart om in kaart te brengen wat de mogelijke risico s en beheersmaatregelen zijn. Hierover worden in 2019 gezamenlijk afspraken gemaakt. 15
Operationele voorbereiding Noodhulpteam Rode Kruis Het Noodhulpteam bestaande uit vrijwilligers van het Rode Kruis heeft een convenant met de GHOR om de hulpdiensten bij Grootschalig Geneeskundige Bijstand te ondersteunen met de opvang van lichtgewonde slachtoffers. In 2018 is gebleken dat onvoldoende teamleden opkomen bij opkomstoefeningen om het team in te kunnen zetten. Het Rode Kruis is aan de slag gegaan met een verbeterplan. De verbetermaatregelen, in de vorm van een pilot, worden in 2019 op provinciaal niveau geïmplementeerd, beoefend en geëvalueerd. Oefening Bioware In het bestuurlijk Regionaal Overleg Acute Zorgketen van 21 november 2017 is het besluit genomen om de ketenoefening Bioware in 2019 te organiseren. OTO-Limburg, als onderdeel van Het Netwerk Acute Zorg Limburg (NAZL), fungeert als opdrachtgever. De oefening is een methode om niet alleen de voorbereidde crisisorganisatie binnen één organisatie te testen, maar juist ook de interactie met én de samenwerking tussen (crisis)organisaties in de zorgketen. De voorbereiding op deze ketenoefening is gestart in 2018. Beide GHOR bureaus zoeken hierin de afstemming en hebben in november 2018 een gezamenlijke oefendag georganiseerd voor de piketfunctionarissen van de GHOR en GGD. Bioware is de kans om de interactie én samenwerking met tussen (crisis)organisaties in de zorgketen te testen 16
Beter een goede buur, dan een verre vriend Bij medische noodgevallen is spoedeisende hulpverlening noodzakelijk om te voorkomen dat een slachtoffer overlijdt dan wel blijvend letsel oploopt. Bij een grootschalige inzet is deze hulpverlening dikwijls sneller uit het buitenland, België en Duitsland, te verkrijgen dan uit het eigen land. Om invulling te geven aan deze samenwerking is in 2005 het euregionaal samenwerkingsverband EMRIC (Euregio Maas-Rijn Incidentbestrijding en Crisisbeheersing) opgericht, waar de GHOR onderdeel van uitmaakt. De focusgroep EUMED (snelle grensoverschrijdende hulpverlening) heeft de afspraken rond medische bijstand bij grootschalige incidenten vastgelegd in het zogeheten EUMED-plan. Daarnaast maakt de GHOR onderdeel uit van werkgroepen over specifieke onderwerpen, zoals de werkgroep stralingsincidenten. Leerpunten voor oefeningen in 2019 Euregionale oefening In oktober heeft de GHOR een Euregionale oefening voor Grootschalige Geneeskundige Bijstand georganiseerd met functionarissen vanuit de Acute Zorg Zuid-Limburg en een van de EMRIC partners, StädteRegion Aachen. Het doel van de oefening was om de processen van melding en alarmering, opschalen, leiding en coördinatie en informatiemanagement te toetsen in de context van een groot geneeskundig incident in Nederland met bijstand uit Duitsland. Wielen op de weg In het najaar 2018 werd door het samenwerkingsverband van EMRIC een Wielen op de weg oefening georganiseerd. De GHOR maakt hier onderdeel van uit en heeft dan ook bijgedragen aan de voorbereidingen van de oefening en observatie tijdens de oefening.. De Euregionale samenwerking is in 2018 op diverse wijze geoefend. De leerpunten De leerpunten uit de evaluatie van deze oefeningen worden afgestemd met diverse partners wat leidt tot de actualisatie van planvorming en onderlinge EUMED-afspraken en aandacht voor training van GHOR functionarissen in 2019. 17
NETWERKMANAGEMENT De GHOR focust op mogelijkheden om nuttige nieuwe verbindingen of productieve relaties te leggen als basis voor: Innovaties Strategische dialoog over veiligheid en gezondheid Verbetering of versterking van de samenwerking met witte ketenpartners en crisispartners. Adequaat relatiebeheer en netwerkmanagement zijn hiervoor belangrijke randvoorwaarden. Dat vergt kennis van het veld, de actoren in dat veld en inhoudelijke kennis over crisisbeheersing in relatie tot (publieke) gezondheid en participatie in landelijke, regionale en EU regionale samenwerkingen. Netwerken werkt! Netwerk in Beeld Ontwikkelingen in het netwerk Druk op de acute zorg Griepseizoen Informatiemanagement en netcentrisch werken 18
Netwerken werkt! Door in het netwerk van partners te zoeken naar gezamenlijke thema s en partners bij elkaar te brengen worden verbindingen georganiseerd en behoeften opgehaald. Een belangrijk aspect van het GHOR-beleid is het netwerk. Afspraken worden veelal gemaakt op regionaal niveau en worden vastgelegd in convenanten en plannen. De partners weten de GHOR én elkaar inmiddels te vinden en het netwerk is qua omvang relatief overzichtelijk. Het netwerk is echter wel complex doordat veel partnerorganisaties, ieder vanuit een eigen verantwoordelijkheid, met elkaar samenwerken. Elke partnerorganisatie heeft dan ook haar eigen visie en beleid. De GHOR gaat daarin op zoek naar raakvlakken en in de uitvoering sluit zij zoveel als mogelijk aan bij het beleid van de partners. De agenda van de GHOR wordt bepaald door de ontwikkelingen in het netwerk; de GHOR speelt hier proactief op in. Partners in de witte keten ervaren een gezamenlijk doel in de voorbereiding op rampen en crises, waarbij de continuïteit van zorg voor patiënten voorop staat. De basis van samenwerking in het netwerk is vertrouwen. Partners geven aan vertrouwen te hebben in de GHOR als vertegenwoordiger in de veiligheidsregio voor én tijdens rampen en crises. Integrale benadering voor de witte keten Risicobeheersing De wereld om ons heen en daarmee het zorglandschap verandert in snel tempo. De veiligheidsregio baseert haar beleid op risico s. Het is voor zowel de veiligheidsregio als voor witte ketenpartners van belang dat zij meegenomen worden in de risicoafweging. Zeker nu de zorg, die gezien mag worden als vitale infrastructuur, regulier al onder druk staat. Alleen dan vertegenwoordigt de GHOR haar ketenpartners aan de voorkant van de beleidscyclus integraal in de veiligheidsregio. De GHOR blijft ook continu in gesprek met partners over beleidsbepalingen. De GHOR zal meer dan ooit, bij het bepalen van risico s en beleid, de ketenpartners vertegenwoordigen. Als ketenpartners over risico s meedenken kan de doorstap naar voorbereiding makkelijker gemaakt worden. Partnerorganisaties werken vanuit eigen kennis, netwerk en expertise mee aan gezamenlijke thema s. Crisisbeheersing Tijdens rampen en crises vertegenwoordigt de GHOR de geneeskundige keten. De afgelopen jaren heeft deze organisatie haar nut meerdere malen bewezen. De komende periode zal de operationele GHOR-organisatie verder doorontwikkelen conform landelijke standaarden. 19
Netwerk in beeld Gemeenten Voorzitter Veiligheidsregio Burgemeester B&W Reguliere zorg Ministerie van VWS Publieke gezondheid Openbaar Bestuur Ministerie van J en V Publieke veiligheid Opgeschaalde zorg GGZ GGD-GHOR NL GGD RIVM GHOR Veiligheidsregio IFV EMRIC Brandweer AZN Ziekenhuizen Gezondheidszorg Veiligheid Rode Kruis Verpleging Verzorging Thuiszorg 112 Politie RAV Huisartsenposten NAZL Meldkamer Ambulance zorg Bevolkingszorg 20
Ontwikkelingen in het netwerk In 2018 heeft de GHOR Zuid-Limburg deelgenomen aan het landelijke project Kernregistratie Zorgcontinuïteit (KRZ, zie kader voor toelichting). De verpleging, verzorging en thuiszorgsector bestaat uit een groot aantal kleinere en grotere zorginstellingen. Als gevolg van de nieuwe gegevens uit de kernregistratie bleek, dat met een aantal zorginstellingen nog geen contact is. In samenwerking met OTO Limburg is een aantal bezoeken gepland met crisis coördinatoren van instellingen om een beeld te krijgen op welke wijze de organisatie is voorbereid op een ramp of crisis en de rol en om verantwoordelijkheden van de partners helder te krijgen. Hierbij is het doel de veranderende rol van de GHOR tijdens een ramp of crisis onder de aandacht te brengen. Ambitie GHOR en ziekenhuizen Om de hulpverlening en onderlinge communicatie in crisissituaties te verbeteren gaan MUMC+, Zuyderland en GHOR ZL nauwer samenwerken op het gebied van veiligheidsbeleid en crisisbeheersing. De basis hiervoor is gelegd in het convenant dat op 6 december 2016 is ondertekend. Kernregistratie Zorgcontinuïteit In het verleden werd de registratie van locaties van zorginstelling door de GHOR handmatig bijgehouden. Beheer was dan ook tijdrovend en gegevens konden gemakkelijk verouderen. Landelijk is een project gestart om deze gegevens automatisch te filteren uit de landelijke basisregistraties, zoals het Kamer van Koophandel Handelsregister. De GHOR ondersteunt de landelijke werkgroep die deze Kernregistratie Zorgcontinuïteit (KRZ) door het toetsen van de registratie op accuraatheid en advisering voor het bijstellen van de filters. Door de KRZ wordt het mogelijk om up-to-date gegevens van zorginstel lingen beschikbaar te hebben. Enerzijds ondersteunt de KRZ het in kaart krijgen van alle zorginstellingen in de voorbereidende fase voor het maken van afspraken. Anderzijds zal tijdens een groot incident direct inzichtelijk zijn welke zorginstellingen mogelijk in het effectgebied liggen. Aan dit convenant wordt invulling gegeven door gezamenlijk de samenwerkingsafspraken vast te leggen op basis van de basisvereisten crisismanagement en relevante ontwikkelpunten te identificeren die nog verder vorm gaan krijgen. 21
Druk op de acute zorg De GHOR Limburg- Noord en Zuid-Limburg hebben gezamenlijk onderzoek gedaan naar de capaciteit van de witte keten bij een bovenmatig grootschalige inzet in de provincie Limburg. Acute zorg is ketenzorg; er zijn (vaak) verschillende zorginstellingen en zorgprofessionals betrokken bij een ongeplande zorgvraag. Onder crisisomstandigheden wordt er door de zorginstelling een maximale inspanning geleverd om zoveel mogelijk zorgcapaciteit vrij te maken. Echter wordt regelmatig geconstateerd dat de druk op de acute zorg steeds groter wordt. Uit het onderzoek bleek, dat het bij verschillende scenario s omtrent druk op de zorgcapaciteit met name gaat om IC bedden en personeel (beademde / bewaakte bedden). Deze bedden zijn, in het licht van de ontwikkeling van het zorgstelsel, vaak regulier al volledig in gebruik. Dit wordt ook beïnvloed door het tekort aan personeel met specifieke expertise in de zorg, de vergrijzing en daarmee toename van de multi-zorgvraag, verkeerde bed-problematiek en de centralisatie van zorg. De veranderingen in de zorgwetgeving In 2006 trad de Zorgverzekeringswet (Zvw) in werking. De Zvw heeft gezorgd voor een omslag van een aanbodgestuurd naar een vraag-gestuurd systeem. De wet verzekert iedere Nederlander van een breed basispakket aan zorg en laat de uitvoering over aan private, elkaar beconcurrerende zorgverzekeraars en zorgaanbieders. De uitgangspunten zijn minder wachtlijsten en bureaucratie en meer aandacht voor doelmatigheid en kwaliteit in het belang van de patiënt. Zorg is overzichtelijk, gereguleerd en veelal gepland en gecalculeerd. Tijdens het aanbieden van reguliere zorg wordt de capaciteit doorgaans vrijwel volledig benut. Hiermee blijft de zorg betaalbaar en beheersbaar. Tot nu toe wordt met name gekeken naar beheersmaatregelen (reactief). In de toekomst zal meer gekeken moeten worden naar preventieve maatregelen om de druk op de zorgcapaciteit te verlagen. 22
Griepseizoen De griepgolf die duurde van week 50, 2017 tot en met week 14, 2018 heeft een enorme druk gelegd op de acute zorgketen in Nederland. Ziekenhuizen in Nederland hadden tijdens deze periode de bedden maximaal bezet. Hierbij werd een maximale inspanning geleverd om de grote toestroom van patiënten het hoofd te kunnen bieden. Daaropvolgend heeft het ministerie van VWS middels een kamerbrief (10 december 2018) laten weten dat het ROAZ (Regionaal Overleg Acute Zorgketen) een nadrukkelijkere rol krijgt betreffende oplopende druk op de acute zorg. Het bestuurlijk ROAZ wordt dan ook uitgebreid met de zorgorganisaties in de verpleging, verzorging en thuiszorg (VVT-sector), omdat de care tevens van invloed is op de acute zorg (keteneffecten). De GHOR heeft als taak te duiden wat deze thematiek betekent voor de opgeschaalde zorg en zorgt voor de verbinding met het veiligheids-domein. De GHOR zit op het domein van acute zorg en publieke gezondheid in relatie tot openbare orde en veiligheid/crisisbeheersing en heeft dus geen primaire inhoudelijke rol in deze thematiek. De GHOR heeft als taak te duiden wat deze thematiek betekent voor de opgeschaalde zorg en zorgt voor de verbinding met het veiligheidsdomein. In overleg met de zorgpartners is besloten om geen regulier zorgoverleg voor de griep op te starten. 23
Informatiemanagement en netcentrisch werken Ook het project Informatiemanagement en netcentrisch werken is een samenwerking tussen de GHOR Zuid- en Noord-Limburg. De centrale vraag in dit onderzoek is: hoe bereiken we een toekomstbestendige netcentrische manier van informatie-uitwisseling in de witte keten tijdens crisisbeheersing en rampenbestrijding? Bij netcentrisch werken wordt met interne en externe betrokkenen binnen een netwerk een centraal en actueel situatiebeeld van de ramp of crisis gedeeld. In 2019 wordt vervolg gegeven aan dit project en samen met de ketenpartners verder verkend op welke wijze invulling gegeven kan worden aan de wensen en behoeftes van de witte keten op het gebied van informatiemanagement en netcentrisch werken. Een systeem of softwarepakket, wordt vaak benaderd als een oplossing voor de uitdagingen omtrent informatie-uitwisseling. De aanschaf en implementatie van zo n systeem moet echter gezien worden als een hulpmiddel om netcentrisch te kunnen werken. HAP GGD De wijze waarop tijdens incidenten en crises informatie wordt gedeeld acht men minder relevant dan de snelheid van de informatieoverdracht. Verschillende scenario s vragen wellicht ook wel om verschillende manieren van informatievoorziening. GGZ VR GHOR 24
GHOR ZUID-LIMBURG Geneeskundige Gezondheidsdienst (GGD) Zuid Limburg Postbus 33, 6400 AA Heerlen T 088 880 5000 - info@ggdzl.nl Tekst en eindredactie: GHOR Zuid-Limburg Vormgeving: Margret Reijnders Creatieve Communicatie Meer informatie : infoaz@ggdzl.nl GHORZL - April 2019 25