Dienst Weg- en Waterbouwkunde Meerjarenprogramma Ontsnippering Jaarverslag 2005
Meerjarenprogramma Ontsnippering Jaarverslag 2005 30 juni 2006 Jaarverslag 2005 MJPO
Colofon................................................................................................... Titel Meerjarenprogramma Ontsnippering Jaarverslag 2005, 30 juni 2006 Uitgegeven door Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat, Dienst Weg- en Waterbouwkunde Contactpersonen G.J. Bekker Uitgevoerd door ARCADIS regio BV Opmaak Nivo, Drukkerij & Dtp Service Datum publicatie 5 juli 2006 Status Definitief Jaarverslag 2005 MJPO 2
Inhoudsopgave................................................................................................... 1. Inleiding 5 2. Implementatie MJPO 6 2.1 Beleid 6 2.2 Werkwijze en rolverdeling bij de uitvoering 6 2.3 Financiën 7 3. MJPO in 2005 9 4. Evaluatie 14 5. Doorkijk naar programmering vanaf 2006 16 Bijlage A Overzichten 2005 18 Bijlage B Lijst met contactpersonen 22 Jaarverslag 2005 MJPO 3
Jaarverslag 2005 MJPO
1. Inleiding................................................................................................... Het Meerjarenprogramma Ontsnippering (hierna MJPO) is een gezamenlijke nota van de ministeries van VROM, V&W en LNV. De laatste twee ministeries verantwoorden de voortgang van de uitvoering in hun begroting. In dit jaarverslag leest u meer over de uitvoering van het MJPO in hoofdstuk 2 en wat de resultaten zijn geweest in 2005 in hoofdstuk 3. Hoofdstuk 4 bevat een samenvatting van de evaluatie van de overgang van het voormalige ontsnipperingsproject bij rijkswegen (BROM) naar MJPO en tot slot staat in hoofdstuk 5 wat de programmering van het MJPO vanaf 2006 inhoudt. In deze inleiding vindt u eerst informatie over de achtergronden van het MJPO. Het MJPO is door de ministeries van LNV, VROM en V&W, in overleg met de provincies waterschappen en diverse natuurbeschermingsorganisaties, opgesteld en door de drie ministers ondertekend. In maart 2005 is het plan geaccordeerd door de Tweede Kamer. Hiermee is de uitvoering van het MJPO beleidsmatig en financieel zeker gesteld. Het doel van het MJPO van 2005 is dat in 2018 de belangrijkste barrières in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) die gevormd worden door de rijksinfrastructuur, zijn opgeheven. Denk hierbij aan knelpunten in de bescherming van flora en fauna die ontstaan zijn omdat rail, water en weg de leefgebieden van dieren en planten doorsnijden. Eén van de speerpunten van het beleid is een meer integrale en gebiedsgerichte aanpak van ontsnippering van bestaande rijksinfrastructuur. Om tot die ontsnippering te komen zijn er in totaal 208 knelpunten opgenomen in het programma die voor de totstandkoming van de EHS opgelost zullen worden. In voorgaande jaren werd een soortgelijk programma alleen door RWS uitgevoerd voor knelpunten in het rijkswegennet in het kader van het programma Beleid Realisatie Ontsnipperende Maatregelen (BROM). Het uitvoeringsprogramma voor 2005 komt daarom nog voort uit dit ontsnipperingsproject. In 2005 is dit verder uitgebreid met knelpunten voor kanalen, spoor en Robuuste Verbindingen, tot de programmering MJPO. U leest meer over de werkwijze en taakverdeling in het volgende hoofdstuk. De totale kosten van de realisatie van de genoemde knelpunten in het MJPO zijn geraamd op 410 miljoen euro. V&W reserveert 250 miljoen, LNV stelt tot en met 2018 ca 160 miljoen beschikbaar. Jaarverslag 2005 MJPO 5
2. Implementatie MJPO................................................................................................... 2.1 Beleid In het MJPO is het integraal beleid voor ontsnippering door drie ministeries uitgewerkt en vastgesteld. Hieraan liggen twee beleidsvelden ten grondslag: het natuurbeleid en het verkeersbeleid. De basis voor het natuurbeleid vormt de nota Natuur voor mensen, mensen voor natuur. Deze nota zet de rond 1990 gepresenteerde EHS met kracht voort en introduceert daarnaast aanvullende robuuste verbindingen. De nota Mobiliteit vormt vanuit de verkeer en vervoershoek de basis voor het MJPO. Het MJPO stuurt aan op een gebiedsgerichte oplossingsstrategie. 2.2 Werkwijze en rolverdeling bij de uitvoering In een brief van 12 april 2005 heeft de minister van V&W mede namens de minister van LNV, de provincies gevraagd om vanuit hun gebiedgerichte aanpak, de regie te nemen voor de programmering van de ontsnipperende maatregelen in de EHS. In onderstaand schema staat weergegeven hoe de uitvoering van de Meerjarenprogramma is georganiseerd en hoe de programmering tot stand komt. Figuur 2.1 schematische weergave uitvoering MJPO * Aan het Afstemmingsoverleg nemen deel: vertegenwoordigers van Prorail, Provincies, LNV, V&W, RWS, DLG en DWW. Landelijke afstemming vindt plaats in het afstemmingsoverleg waarin Provincies, V&W, LNV, RWS, Prorail en DLG betrokken zijn. Vanuit dit overleg vindt terugkoppeling plaats naar de verschillende ministeries. Voor de ondersteuning en coördinatie van de uitvoering van het MJPO is een meld- en coördinatiepunt ingesteld bij V&W, deze wordt uitgevoerd door de Dienst Weg- en Waterbouwkunde. De taken van dit meld- en coördinatiepunt betreffen onder andere: vastlegging van gegevens; coördinatie van planning en voortgang; informeren en overleg met de betrokkenen; Jaarverslag 2005 MJPO 6
De Provincies regisseren de uitvoering van het programma vanuit hun taak om de EHS (inclusief de Robuuste verbindingen) te realiseren en vanwege hun rol als regisseur in gebiedsprocessen. Dit geldt ook voor knelpunten met rijksinfrastructuur. De daadwerkelijke voorbereiding en uitvoering van de knelpunten gebeurt naast de provincies, door RWS, Prorail (zowel binnen als buiten de Robuuste Verbindingen). Doordat de realisatie van het MJPO voor verschillende instanties van belang is, vindt afstemming plaats in de provinciale platforms. De provincies hebben hierin, gezien hun rol bij de regionale aanpak, een initiërende rol. Elk jaar wordt een nieuwe programmering opgesteld. Voor de programmering van de knelpunten bij wegen, spoor en water wordt een termijn van vijf jaar aangehouden. Voor de Robuuste Verbindingen wordt de contractduur vanuit het ILG (zeven jaar) aangehouden. De programmering wordt aangeleverd namens de provinciale platforms. Deze worden door het DWW bij elkaar gevoegd, zodat een totaalprogrammering ontstaat. Op een landelijke MJPO dag vindt overleg plaats met de betrokkenen. Vervolgens wordt de programmering besproken en vastgesteld in het afstemmingsoverleg, waarna de programmering via de bestaande interne procedures binnen RWS en Prorail wordt vastgelegd. De projecten binnen Rijkswaterstaat worden vastgelegd in het contract tussen de Directeur-Generaal Rijkswaterstaat en de Hoofdingenieur-directeuren van de regionale diensten. 2.3 Financiën Binnen het MJPO is sprake van vier afzonderlijke budgetten, elk gekoppeld aan de uitvoering van een aantal knelpunten en deelprojecten: Wegen Water Spoor Robuuste Verbindingen Budget afkomstig van Aantal knelpunten en deelprojecten V&W V&W V&W LNV 147 15 79 43 Tabel 2.1 verdeling aantal knelpunten per onderdeel Jaarverslag 2005 MJPO 7
Wegen, RWS-droog; V&W financiert de uit te voeren projecten aan rijkswegen. De geldstroom loopt via de gangbare RWS-programmering en de interne procedur naar de regionale dienst. Water, RWS-nat; Ook de projecten aan de rijkswateren worden vanaf 2007 geprogrammeerd en op deze wijze bekostigd. Spoor, Prorail; In de begroting van Verkeer en Waterstaat is vanaf 2008 een bijdrage opgenomen voor ontsnipperende maatregelen aan het spoor. Robuuste Verbindingen; LNV-budget dat vanaf 2007 wordt toegewezen aan projecten aan de rijksinfrastructuur (weg spoor en water) gelegen in de zogeheten Robuuste Verbindingen. Dit budget loopt via het Investeringsbudget Landelijk gebied (ILG) naar de afzonderlijke provincies. De provincies hebben de regierol bij verdeling van dit budget naar projecten die worden uitgevoerd door RWS en Prorail. Jaarverslag 2005 MJPO 8
3. MJPO in 2005................................................................................................... In dit hoofdstuk vindt u een overzicht van knelpunten in de ecologische hoofdstructuur waar in 2005 aan gewerkt is. De gegevens voor dit jaarverslag zijn door de provinciale platforms aangeleverd en in het afstemmingsoverleg vastgesteld. Een knelpunt kan onderverdeeld zijn in meerdere deelprojecten. Het gaat dan bijvoorbeeld om de aanleg van verschillende faunabuizen binnen een knelpunt. Ook is per knelpunt een onderverdeling gemaakt in deelknelpunten als er zowel een weg, als rails passeerbaar gemaakt moeten worden. Op 31 december van 2005 zijn van de 208 knelpunten 1 10 knelpunten geheel opgelost. Daarnaast zijn 3 deelknelpunten opgelost waardoor 3 knelpunten gedeeltelijk opgelost zijn. Onderstaande tabel is een overzicht van deze knelpunten per provincie gerangschikt. nr Provincie locatie voorziening Opgelost? Onderdeel DR 13A Drenthe N34 Kleine Geheel Wegen faunatunnels GE 5C-D Gelderland Hierdense Kleine Gedeeltelijk Robuuste poort faunapassages Verbinding GR 8 Groningen N33 Aanleg stobbewal Gedeeltelijk Robuuste Verbinding NB 22 Noord Brabant A58 aanpassing duiker Geheel wegen NB 30 Noord Brabant A67 3 dassentunnels en Geheel Wegen kleine faunatunnel NB 6 Noord Brabant Zuid Fauna Gedeeltelijk Water Willemsvaart uittreedplaatsen UT 2A Utrecht A28 Ecoduct Geheel Wegen Leusderheide UT 10A Utrecht A27 Loopplank en Geheel Wegen natuurvriendelijke oevers UT 15 Utrecht A12 Doorgetrokken Geheel Wegen oever bij kunstwerk ZE 7 Zeeland N58 Ecoduiker Geheel Wegen ZE 8 Zeeland N58 Ecoduiker Geheel Wegen ZE 9A Zeeland N58 Aanpassen brug Geheel Robuuste Verbinding ZH 15 Zuid Holland A29 Aanpassingen Geheel Wegen duiker Tabel 3.1 overzicht geheel en gedeeltelijke opgeloste knelpunten 1 Dit wordt onder andere geventileerd in het artikel 10 aandachtspunten bij aanbesteden in Kenmerken 10/6 december 2003 Jaarverslag 2005 MJPO 9
Eind 2005 zijn 10 knelpunten nog in uitvoering en zijn voor 35 knelpunten de voorbereidingen gestart. Voor 3 knelpunten die wel geprogrammeerd zijn voor het jaar 2005, is de uitvoering uitgesteld. In onderstaande tabel zijn deze knelpunten en het te verwachten uitvoeringsjaar weergegeven. In bijlage A vindt u meer gedetailleerde overzichten. Figuur 3.1 Stand van zaken 31-12-05 Nummer Provincie Locatie Omschrijving Uitvoering in NB 23A Noord Brabant A 27 Vervangen en aanpassen brug 2006 OV 13 Overijssel Kleine faunatunnel en natuurvriendelijke oevers 2010-2012 ZE 15 Zeeland N61 Vervangen en aanpassen brug 2006-2007 Tabel 3.2 overzicht van knelpunten die in 2005 zijn geprogrammeerd, maar waarvan de uitvoering niet gestart is Zoals uit de aantallen blijkt zijn veel voorbereidingen in 2005 opgestart en projecten in uitvoering gebracht. Een groot deel van de resultaten van de werkzaamheden uit het afgelopen jaar zullen daarom pas in de volgende jaren zichtbaar worden. Het merendeel van de opgeloste (deel)knelpunten betreft knelpunten bij wegen. Dat was te verwachten omdat de programmering voor dit onderdeel vanuit het voormalige ontsnipperingsproject voor rijkswegen al eerder in gang was gezet. Dat geldt niet voor de overige drie onderdelen. In 2005 zijn een tweetal knelpunten ten behoeve van de Robuuste Verbindingen en bij water opgelost. Ook zijn een aantal knelpunten al dan niet in combinatie met andere sporen in voorbereiding genomen. Jaarverslag 2005 MJPO 10
Voorbeeld 1: Ecoduct Leusderheide, provincie Utrecht Het ecoduct over de A 28, verbindt de natuurgebieden Leusderheide en Oude Kamp, beide onderdeel van de Heuvelrug. Het ecoduct is 46 meter lang en 48 meter breed. De ingangen zijn tussen de 80 en 90 meter breed en geleiden de dieren naar de overgang. De inrichting is afgestemd op edelherten, reeën, boommarters en zandhagedissen, maar ook andere diersoorten kunnen uiteraard gebruik maken van deze voorziening. Het project heeft 5 jaar in beslag genomen, de bouw zelf duurde van januari tot en met augustus van 2005. Bouw van het ecoduct Stobbenwallen zorgen voor de eerste jaren voor beschutting en begeleiding van dieren In het najaar van 2005 is de beplanting aangelegd. In de randen achter de geluidsschermen van 2 meter hoog, zorgen struiken voor afscherming. Midden op het ecoduct is een combinatie gemaakt van droge heide met bosjes, stobbenwallen en open zandige plekken. De stobbenwallen zorgen de eerste jaren voor beschutting en geleiding voor de dieren. Daarna neemt de beplanting deze rol over. Naast aandacht voor de landschappelijke aspecten hebben ook de aspecten wegbeeld, herkenbaarheid, esthetische kwaliteit en minimale verkeershinder tijdens de bouw een grote rol gespeeld. Direct na de aanleg is gestart met een onderzoek naar het gebruik van de voorziening. Al in de eerste maanden na de aanleg is het ecoduct meerdere malen gebruikt door ree, vos, konijn, bosmuis, hermelijn, boommarter, kikker, hagedis en diverse insectensoorten. Het gebruik wordt ook de komende jaren gemonitord. Jaarverslag 2005 MJPO 11
Voorbeeld 2: De Lieter, provincie Zeeland De voorbereidingen van de reconstructie van de hoofdrijbaan van de Rijksweg N 58 en de aanleg van twee parallelwegen waren al in de aanbestedingsfase beland, toen bekend werd dat op de locatie waar De Lieter de N 58 kruist, een Robuuste Verbinding zou gaan lopen. In overleg tussen RWS, de provincie Zeeland en overige Zeeuwse leden van het platform, is bepaald op welke wijze dit knelpunt opgelost zou kunnen worden. Dit heeft geresulteerd in de aanleg van oeverstroken onder de bruggen aan weerszijde van de Lieter, het aanbrengen van een stobbewal, rasters en beplanting. Overstrook direct na de aanleg Rasters met een amfibieënscherm geleiden de dieren naar de oeverstroken onder de bruggen Met het aanleggen van de 2 meter brede oeverstroken aan beide zijden onder de Lieterbruggen van de hoofdrijbaan en de twee bruggen van de parallelwegen, wordt een verbinding gecreëerd die zal dienstdoen als Robuuste Verbinding. De doelsoorten bunzing, rugstreeppad, grutto, rietgors en boomkikker kunnen op deze wijze veilig uitwisselen tussen de nog in ontwikkeling zijnde natuurgebieden aan beide zijden van de weg. Ook wordt hiermee een bijdrage geleverd aan de vergroting van de leefgebieden voor de aanwezige soorten. Jaarverslag 2005 MJPO 12
Afbeelding 3.1 Overzicht opgelost en deels opgeloste knelpunten Jaarverslag 2005 MJPO 13
4. Evaluatie................................................................................................... De programmering van 2006-2010 is in nauw overleg met de betrokken medewerkers van de provincies, de regionale diensten van RWS, van LNV en van Prorail opgesteld. Het ontsnipperingsproject bij rijkswegen is in 2005 verder uitgebouwd naar de MJPO programmering, waarbij ook knelpunten bij waterwegen en spoorwegen en de Robuuste Verbindingen opgenomen zijn. Vooral aan de overgang van het voormalige ontsnipperingsproject voor Rijkswegen naar het MJPO hebben de betrokken partners in 2005 veel aandacht besteed. In dat jaar zijn de procedures opgesteld, besproken en vastgesteld. De lopende procedures bij het ontsnipperingsproject voor rijkswegen zijn geëvalueerd. Daarnaast is, tijdens een bijeenkomst op 3 november 2005, teruggeblikt door medewerkers van LNV, RWS en de provincies op de implementatie van het MJPO. De betrokkenen zijn het erover eens dat het MJPO in 2005 op de rails is gezet, maar dat het spoorboekje op onderdelen nog om een verbetering vraagt. De regierol van provincies heeft in het afgelopen jaar vorm gekregen en zal in de komende periode verder groeien. Samenwerking tussen provincies, Prorail en RWS heeft in Gelderland, Overijssel en Utrecht geleid tot een gezamenlijke tender ecoducten, waarin ontwerp en bouw van meerdere ecoducten tegelijkertijd op de markt wordt gezet. De onderlinge samenwerking wordt als zeer positief ervaren en is het afgelopen jaar ook sterk verbeterd. Het afstemmen tussen de verschillende organisaties is goed op gang gekomen. Wel vraagt de afstemming meer aandacht bij knelpunten waar een provinciegrens wordt overschreden, zeker als er sprake is van verschillen in de regionale indelingen van de uitvoerende organisaties van RWS en Prorail. Er zijn zeer veel mensen en organisaties bij het MJPO betrokken. Dit vereist duidelijke en heldere communicatie over rollen, verantwoordelijkheden, deadlines en processen. Het blijkt noodzakelijk om processen en werkwijzen beter op elkaar af te stemmen. Belangrijk hierbij is met name, het omgaan met verschillen tussen provincies op het gebied van de bestuurlijke organisatie en prioritering. Vanuit het coördinatiepunt worden concrete acties geformuleerd en uitgezet. Communicatie en het betrekken van de juiste afdelingen en personen zijn daarbij van belang. In 2005 heeft LNV een quick scan laten uitvoeren naar de mogelijkheden van effectieve ontsnipperende maatregelen in de Natte As van de robuuste verbindingen. Reden hiervoor waren leemten in kennis over en ervaring met het onstnipperen van natte natuur. Maar ook de onevenredig grote claim op het beschikbare budget, dat uit de eerste voorstellen voor de Natte As oprees, was een aanleiding voor de quick scan. Mede gelet op de eerste ILG- periode is het resultaat van deze studie door LNV met de betrokken provincies besproken. In 2005 zijn, bijvoorbeeld bij de discussie over de Natte As, verschillende interpretaties toegepast van het Handboek Robuuste Verbindingen (2001). LNV zal de functie van dit handboek - een belangrijke bron van kennis en een handreiking voor te nemen maatregelen, echter geen blauwdruk- nader onder de aandacht brengen van betrokkenen. Jaarverslag 2005 MJPO 14
Parallel aan de implementatie van het MJPO is de nieuwe regeling van het Rijk, het ILG (investeringsbudget landelijk gebied), geïntroduceerd. Er is in dat zelfde jaar in dit kader een aanzet gemaakt voor het rijksbod. In dit bod zijn een deel van de knelpunten voor de Robuuste Verbindingen opgenomen. Actiepunten naar aanleiding van de evaluatie zijn: Communicatie over het MJPO naar de pers wordt geregeld vanuit het centrale coördinatiepunt, dat is ingesteld bij de Dienst Weg- en Waterbouwkunde. Daarnaast wordt de publiciteit per project vanuit de betrokken organisatie verzorgd. Hierdoor zal het MJPO gericht en regelmatig in de publiciteit komen. Bij de programmering voor de periode 2007-2011 zal ook een doorkijk naar de periode na 2011 worden gegeven. Met het oog op de lange doorlooptijd van het MJPO zal in de behoefte aan inzicht in het verloop van de kosten zijn voorzien en kunnen mogelijke financiële knelpunten tijdig worden gesignaleerd. Jaarverslag 2005 MJPO 15
5. Doorkijk naar programmering vanaf 2006................................................................................................... Voor de jaren 2006-2010 is de programmering in 2005 vastgesteld. Dit betreft vooral het al lopende programma bij wegen. In 2006 zal het pakket aan projecten voor water en spoor in de programmering 2007-2012 worden opgenomen. De programmering van de Robuuste Verbindingen is begin 2006 opgenomen in het eerste bod, in het kader van het ILG, van het Rijk aan de provincies. Hier kunnen in de loop van het jaar nog wijzigingen plaats vinden. Het ILG-contract zal betrekking hebben op de periode 2007-2013. Op de kaart doorkijk naar 2006-2013 staan de knelpunten aangegeven waar in de genoemde periode aan gewerkt gaat worden. Figuur 5.1 doorkijk naar 2013/2018 Jaarverslag 2005 MJPO 16
Afbeelding 5.1 aan te pakken knelpunten in de periode 2006-2013 Jaarverslag 2005 MJPO 17
Bijlage A Overzichten 2005................................................................................................... Verantwoording 12-6-2006 Jaarverslag 2005 MJPO 18
Verantwoording 12-6-2006 Jaarverslag 2005 MJPO 19
Verantwoording 12-6-2006 Jaarverslag 2005 MJPO 20
Verantwoording 12-6-2006 Jaarverslag 2005 MJPO 21
Bijlage B Deelnemers afstemmingsoverleg................................................................................................... Naam Hans Bekker Ruben Post Michel Ronden Mariette van Rooij Rutgher Smit Gerwin Verdoold Gerben Bakker Joop Kooijman Organisatie Dienst Weg- en waterbouwkunde LNV LNV Directie Regionale Zaken Prorail V&W/DGP RWS- directie Noord-Brabant DLG Provincie Zuid-Holland Jaarverslag 2005 MJPO 22
De Dienst Weg- en Waterbouwkunde is de adviesdienst voor techniek en milieu in de weg- en waterbouw. Klantgericht, innovatief, deskundig, gericht op samenwerking, zakelijk en flexibel zijn de kernbegrippen voor de organisatie. Het werkplezier van de medewerkers is hierbij essentieel. Rijkswaterstaat Dienst Weg- en Waterbouwkunde Postadres Postbus 5044 2600 GA Delft Bezoekadres Van der Burghweg 1 2628 CS Delft Exemplaren bestellen via (015) 251 83 08 Internet www.rwsnatuurenlandschap.nl DWW-2006-055