Jaarverslag 2012

Transcriptie

1 Jaarverslag 2012

2 Jaarverslag 2012 Meerjarenprogramma Ontsnippering Ministerie van Economische Zaken Ministerie van Infrastructuur en Milieu Mei 2013

3 Voorwoord Voor u ligt het Jaarverslag 2012 van het Meerjarenprogramma Ontsnippering (MJPO). Dit verslag rapporteert over de resultaten die in 2012 en tot nu toe zijn bereikt. Daarnaast geeft het een prognose voor de komende jaren. Het Meerjarenprogramma Ontsnippering is gestart in 2005 en loopt door tot en met Het is een nationaal gebiedsgericht programma, waarbij het Rijk en de provincies, vaak in overleg met gemeenten en waterschappen of natuurbeschermingsorganisaties, samenwerken om ecologische barrières weg te nemen die in de Ecologische Hoofdstructuur zijn ontstaan door aanleg en gebruik van rijksinfrastructuur (wegen, kanalen en spoor). De uitvoering van het MJPO verloopt voorspoedig. Eind 2012 zijn er van de 215 vastgestelde knelpunten inmiddels 68 geheel opgelost (dat is 32%). 56 knelpunten zijn gedeeltelijk opgelost (26%) en 27 zijn in uitvoering (dat is 13%). Gezamenlijk gaat het om 71% van de knelpunten. Na 2012 zijn nog zes jaar te gaan. Naar verwachting zal in 2018 zo n 78% van de knelpunten geheel zijn opgelost. Dat betekent dat er volgens de huidige prognose nog 48 knelpunten (22%) resteren aan het eind van de MJPO-periode. Dat heeft onder meer te maken met het feit dat in 2011 onder het kabinet Rutte-I de Robuuste Verbindingszones in de Ecologische Hoofdstructuur zijn geschrapt. Inmiddels maken de provincies en het Rijk afspraken om tot een robuuste Ecologische Hoofdstructuur te komen. De meest zichtbare en opvallende ontsnipperingsmaatregelen zijn de ecoducten. Wie regelmatig door Nederland rijdt, komt ze steeds vaker tegen. Ze vormen een goede reclame voor het ontsnipperingsbeleid. Verdere profilering op dit vlak zou een goede zaak zijn en verdient de komende jaren de nodige aandacht. We verbinden daardoor niet alleen natuur met natuur, maar ook natuur met mensen. Last but not least: ontsnipperingsmaatregelen werken echt! Het spectaculaire herstel van de dassenpopulatie is daar een goed voorbeeld van. U leest er meer over in dit jaarverslag. Henk Soorsma MT-lid directie Natuur en Biodiversiteit Ministerie van Economische Zaken Vertegenwoordiger namens Ministerie van Economische Zaken in de stuurgroep van het MJPO MJPO

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Leeswijzer 5 2 Ontwikkelingen in Natuurbeleid Vragen van burgers en andere betrokkenen Gebundeld aanbesteden Internationale samenwerking 12 3 Landelijk overzicht resultaten Uitgangspunten Resultaten Prognose 14 4 Financieel overzicht Budget Ministerie van Infrastructuur en Milieu Budget Ministerie van Economische Zaken 17 5 Overzicht resultaten per landsdeel Noord-Nederland Oost-Nederland Noordwest-Nederland: Noord-Holland, Flevoland en Utrecht Zuidvleugel Zuidwestelijke Delta Zuid-Nederland 26 Bijlage A: Overzicht per geheel opgeloste knelpunten Bijlage B: Overzicht per gedeeltelijk opgeloste knelpunten Bijlage C: Kaart met ecoducten en grote faunapassages MJPO

5 1 Inleiding Korte samenvatting Het Meerjarenprogramma Ontsnippering (MJPO) is gericht op de opheffing van de barrières die worden veroorzaakt door de bestaande rijksinfrastructuur: wegen, waterwegen en spoorlijnen. Het MJPO is daarmee essentieel voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur én voor het behoud en de versterking van de biodiversiteit. Het zorgt ervoor dat natuurgebieden met elkaar worden verbonden, waardoor flora- en faunapopulaties meer overlevingskansen hebben en er voldoende uitwisseling van individuen tussen populaties en gebieden kan plaatsvinden. Dit Jaarverslag legt verslag af van de resultaten van het Meerjarenprogramma Ontsnippering over het jaar Het presenteert de stand van zaken en doet een prognose over de resterende jaren. Steeds meer mobiliteit De mobiliteit van mensen neemt wereldwijd toe. De overheid legt steeds meer wegen, vaarwegen en spoorlijnen aan om aan de groeiende mobiliteitsvraag te kunnen voldoen. Hierdoor raken natuurgebieden versnipperd. Leefgebieden van planten- en diersoorten worden kleiner en raken van elkaar gescheiden. Ook de ontwikkeling van nieuwe woonwijken en industrieterreinen en het steeds intensievere gebruik van landbouwgronden brengen een toenemende versnippering van natuurgebieden met zich mee. Als we hier niets aan doen, kan dat uiteindelijk enorme gevolgen hebben voor mens en natuur. De Ecologische Hoofdstructuur In 1990 is daarom in Nederland de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) geïntroduceerd in het natuurbeleid. De EHS is een landelijk netwerk van grote en kleine natuurgebieden en de verbindingen daartussen. De EHS beschermt en verbindt natuurgebieden en bevordert zo de instandhouding van dieren en planten. Dat draagt bij aan het behoud en de versterking van de biodiversiteit in Nederland. In 2000 zijn de zogenoemde Robuuste Verbindingszones (RVZ) aan de EHS toegevoegd. Dit zijn grootschalige verbindingen in de vorm van brede natuurzones, die de grote natuurgebieden aan elkaar koppelen. Een goed voorbeeld is de doorgaande natte verbinding langs het Nationale Park Drentsche Aa. Deze takt aan op de natte as die van Oost- Groningen via Friesland naar het noordwesten van de provincie Overijssel loopt. Onder het kabinet Rutte-I zijn de robuuste verbindingen geschrapt. Daarmee werd ook het budget voor voorzieningen in deze zones ingetrokken. In het regeerakkoord van het kabinet Rutte-II veranderde dat weer. Dat regeerakkoord vermeldt: De EHS wordt uitgevoerd inclusief de verbindingszones, maar we nemen er meer tijd voor. Daarom maken we afspraken met provincies en natuurbeschermingsorganisaties over prioriteiten, tijdpad en de inzet van middelen. Het Ministerie van Economische Zaken en de provincies werken momenteel gezamenlijk aan afspraken om dit beleid vorm te geven. Naar verwachting liggen deze afspraken rond de zomer van 2013 op tafel. MJPO

6 Het Meerjarenprogramma Ontsnippering De Ecologische Hoofdstructuur functioneert pas naar behoren als barrières voor flora en fauna zijn opgeheven. Het Meerjarenprogramma Ontsnippering (MJPO) is gericht op de opheffing van de barrières die worden veroorzaakt door de bestaande rijksinfrastructuur: wegen, waterwegen en spoorlijnen. Het MJPO is daarmee essentieel voor de realisatie van de EHS én voor het behoud en de versterking van de biodiversiteit. Het zorgt ervoor dat natuurgebieden met elkaar worden verbonden, waardoor flora- en faunapopulaties meer overlevingskansen hebben en er voldoende uitwisseling van individuen tussen populaties en gebieden kan plaatsvinden. Ook dringt het MJPO het aantal verkeersslachtoffers onder dieren terug. Daarnaast levert het een bijdrage aan het functioneren van de Natura 2000-gebieden (het Europese netwerk van natuurgebieden) die onderdeel zijn van de EHS. Het MJPO is een bijdrage van het Rijk aan de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. ProRail en Rijkswaterstaat vullen deze taak van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu in ten aanzien van de leefomgeving, in samenwerking met de provincies. Het MJPO is opgenomen in het MIRT-projectenboek (MIRT: Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport). Dit boek verschijnt jaarlijks op Prinsjesdag, als onderdeel van de begroting van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Het beschrijft de stand van zaken van alle rijksprojecten op het gebied van infrastructuur, ruimte en transport. Over de voortgang ervan maken het Rijk en de regio s nadere afspraken in het zogeheten landsdelig Bestuurlijk Overleg MIRT (het BO-MIRT). Daarna volgt behandeling in de Tweede Kamer. De MJPO-stuurgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu, bereidt dit overleg voor. Jaarverslag 2012 Bij de behandeling van de Nota MJPO in 2005 (18 april 2005, verslag Algemeen Overleg over onder meer het MJPO; Meerjarenprogramma Ontsnippering, KST85872) heeft de toenmalige minister Peijs de Tweede Kamer toegezegd om de voortgang van het programma via jaarverslagen bekend te maken aan het overleg met de koepels van decentrale overheden. Dit is het zogenoemde bestuurlijke koepeloverleg Infrastructuur en Milieu. Dit jaarverslag geeft conform die toezegging een verantwoording van het Meerjarenprogramma Ontsnippering over het jaar Het presenteert de stand van zaken tot en met 2012 en doet een prognose over de resterende jaren van het programma. Verder gaat het verslag in op enkele ontwikkelingen die het programma beïnvloeden. Uitgebreidere informatie over het programma is te vinden op de website, Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft politiek-bestuurlijke en media-ontwikkelingen die van invloed zijn op het MJPO. Ook leest u in dit hoofdstuk over ontwikkelingen in het programma zelf. Hoofdstuk 3 is de verantwoording van het MJPO. Het bevat de landelijk behaalde resultaten tot en met 2012, en een prognose voor de jaren tot en met Hoofdstuk 4 geeft een overzicht van de financiën die nodig zijn voor de realisatie van de nog te bouwen faunavoorzieningen. In hoofdstuk 5 worden de resultaten tot en met 2012 per landsdeel behandeld. MJPO

7 2 Ontwikkelingen in 2012 Korte samenvatting Het jaar 2012 liet enkele belangrijke politiek-bestuurlijke ontwikkelingen zien in het Nederlandse natuurbeleid. Deze ontwikkelingen beïnvloedden het Meerjarenprogramma Ontsnippering. Zo is er met het aantreden van het kabinet Rutte-II extra geld voor natuur beschikbaar. De media besteedden in 2012 ruim aandacht aan de werking van ecoducten. Het blijkt dat dieren dankbaar gebruik maken van deze faunapassages. Nader onderzoek is nodig en wordt aangepakt. In het oog springende ontwikkelingen in het Meerjarenprogramma Ontsnippering zijn de grote en gebundelde aanbestedingen. Zo wordt het project negen ecoducten begin 2013 succesvol afgerond. De provincie Noord-Brabant en Rijkswaterstaat hebben de bouw van vier ecoducten gebundeld aanbesteed. De realisatie van kleine faunavoorzieningen verloopt voortvarend. Rijkswaterstaat en ProRail hebben kennis gedeeld over diverse onderwerpen uit het MJPO op een internationale conferentie te Potsdam. 2.1 Natuurbeleid Een belangrijke keuze in het Nederlandse natuurbeleid is de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Nauw verbonden daarmee is het streven om de mogelijke invloed van infrastructuur op de natuur te verminderen. Faunamaatregelen laten investeringen in de omringende natuur beter renderen doordat ze natuurgebieden aan elkaar koppelen. Voor dit natuurbeleid had het regeerakkoord van het kabinet Rutte-I grote gevolgen, zowel inhoudelijk als financieel. Op 20 oktober 2010 kondigde dit kabinet namelijk een investeringsstop aan op de rijksbudgetten voor het landelijk gebied. Tegelijkertijd kondigde het een decentralisatie van bevoegdheden aan naar de provincies. Daaronder was ook de bevoegdheid voor het natuurbeleid. In september 2011 kwam als uitwerking hiervan een akkoord tussen het Rijk en het Interprovinciaal Overleg (IPO) tot stand, het zogeheten Onderhandelingsakkoord Natuur. Belangrijke punten van dit akkoord: de rijkstaak voor de robuuste verbindingen kwam te vervallen, en de Ecologische Hoofdstructuur zou worden herijkt en verkleind. Met het aantreden van het kabinet Rutte-II in het najaar van 2012 veranderden de zaken weer. Er kwam weer extra geld voor de natuur beschikbaar. Het nieuwe, huidige kabinet spreekt van een plus op de herijkte EHS en ook weer van ecologische verbindingen. Als de herijking van de EHS door de provincies is afgerond, naar verwachting rond de zomer van 2013, zal duidelijker worden wat een en ander betekent voor het Meerjarenprogramma Ontsnippering. De minister van Infrastructuur en Milieu heeft in 2011 aangegeven dat de eerder vastgestelde budgetten voor het MJPO beschikbaar blijven. MJPO

8 Verandert de rol van de provincies in het Meerjarenprogramma Ontsnippering? Bij de start van het programma heeft het Rijk de provincies gevraagd om de regie en de coördinatie bij de uitvoering op zich te nemen, aangezien zij de regie hebben in het landelijk gebied. De provincies zijn ook het best op de hoogte van alle ontwikkelingen en hebben contact met andere belanghebbenden. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor het oplossen van de robuuste knelpunten van het Meerjarenprogramma Ontsnippering, waarover in het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) realisatieafspraken zijn gemaakt tussen het Rijk en de provincies. Anno 2012 ligt er een nieuw onderhandelingsakkoord natuur tussen het Rijk en de provincies op tafel. Daarin zijn grote delen van het natuurbeleid gedecentraliseerd naar de provincies. Het natuurbeleid is daarmee voor de provincies verschoven van een uitvoerende taak naar een kerntaak. Met het nieuwe onderhandelingsakkoord zijn de robuuste verbindingen vervallen. Ook het ILG is voortijdig afgesloten. Op dit moment is nog onduidelijk wat er moet gebeuren met de knelpunten in het onderdeel Robuust van het MJPO. Wel is duidelijk dat veel van deze knelpunten nog steeds in de (herijkte) EHS liggen, en daarmee onverminderd een knelpunt zijn binnen het Meerjarenprogramma Ontsnippering. Naar aanleiding van al deze ontwikkelingen is er op de landelijke MJPO-dag van 2012 gesproken over de rol van de provincies. Is deze nog hetzelfde? Blijft er in het MJPO één geluid hoorbaar namens de provincies? Of krijgt het programma te maken met twaalf provincies die elk hun eigen natuurbeleid voeren? Kan decentralisatie winst opleveren voor de aanpak van ontsnippering? En wat gaat er gebeuren met de nog onopgeloste robuuste knelpunten? Wat is de rol van de provincies daarbij, aangezien dit knelpunten zijn in de rijksinfrastructuur? Op de MJPO-dag werd duidelijk dat er nog veel vragen zijn over de nieuwe rol van de provincies. Duidelijk werd ook dat de provinciale coördinatoren de noodzaak voelen om elkaar regelmatig te ontmoeten en gezamenlijk naar antwoorden te zoeken. Hiermee zijn zij inmiddels aan de slag gegaan. 2.2 Vragen van burgers en andere betrokkenen In de loop der jaren zijn veel faunapassages gerealiseerd, zoals ecoducten, dassentunnels en loopstroken, in combinatie met rasters voor medegebruik op viaducten en onder bruggen. Nu deze maatregelen voor het publiek beter en meer zichtbaar worden, neemt ook de discussie toe over het nut ervan. Faunapassages worden dankbaar gebruikt Investeringen in faunavoorzieningen bij infrastructuur vragen om begeleidend onderzoek naar de functionaliteit ervan. Die functionaliteit moet worden geplaatst binnen de werking van de Ecologische Hoofdstructuur. Monitoring heeft aangetoond dat ecoducten en andere faunavoorzieningen door één of meerdere diersoorten dankbaar worden gebruikt. Ook is bekend dat diverse diersoorten vele bestaande bruggen en viaducten al medegebruiken. De meeste faunapassages blijken te worden gebruikt door de beoogde doelsoort(en). De mate waarin dit gebeurt, verschilt van voorziening tot voorziening al naar gelang de omstandigheden in de omgeving, en het type en ontwerp. De rapporten waarin de resultaten van onderzoek naar het gebruik is vastgelegd, geven hiervan een duidelijk beeld. Zo is vastgesteld dat herten, reeën, reptielen, dassen en boommarters, otters en insecten, vleermuizen en amfibieën regelmatig gebruik maken van de voorzieningen. Vleermuizen blijken tunnels van een zekere omvang onder spoor- en (rijks)wegen te gebruiken om van slaapplek naar voedselgebied te trekken. MJPO

9 Sommige vragen gaan verder dan naar het gebruik van een voorziening. Ze hebben betrekking op het duurzaam voortbestaan van bepaalde populaties, op de toegenomen gezondheid en weerbaarheid van populaties door de aanvoer van nieuwe genen, op het herkoloniseren van verlaten deelgebieden, of op het verminderen van het aantal dierlijke verkeersslachtoffers. Deze vragen hebben uiteindelijk betrekking op een meer omvattende, fundamentele vraag: functioneert de Ecologische Hoofdstructuur zoals hij bedoeld is? Het Meerjarenprogramma Ontsnippering is gebaseerd op het uitgangspunt dat de EHS beter functioneert als de barrières van de rijksinfrastructuur zijn opgeheven. Het daadwerkelijk functioneren van de EHS komt aan de orde in de tweejaarlijkse Natuurverkenningen, de Natuurbalans in de jaarlijkse EZ-rapportage over het Groot Project EHS, en in de afspraak om het Bestuursakkoord Natuur in 2016 te evalueren. In 2012 is in het MJPO gestart met een verkenning naar de aanwezige informatie over de effectiviteit van voorzieningen, buiten de bestaande literatuur. Ook worden ervaringen van betrokken onderzoekers en beheerders geïnventariseerd. De resultaten van deze verkenning kunnen inzicht geven in mogelijk verder onderzoek naar de effectiviteit van faunavoorzieningen. In 2012 is ook op internationaal niveau gezocht naar mogelijkheden om onderzoek naar de effectiviteit van faunavoorzieningen van de grond te krijgen. Hierbij zijn in het Europese netwerk Infra Eco Network Europe (IENE) voorbereidingen getroffen voor aanmelding binnen ERANetRoad, een samenwerkingsverband voor onderzoek van de nationale weg beheerders (zie paragraaf 2.4). Op de website is meer informatie te vinden over het functioneren van ecoducten en andere ontsnipperingsmaatregelen, en de betekenis daarvan voor populaties. Kosten Voor het MJPO was oorspronkelijk 410 miljoen beschikbaar voor de periode 2005 tot en met Dat is gemiddeld bijna 30 miljoen per jaar. Met dit budget worden in totaal ruim 600 maatregelen genomen, ongeveer 43 per jaar. Het gaat daarbij zowel om ecoducten als om kleine en grote faunatunnels met de daaraan toegevoegde noodzakelijke rasters. De kosten per maatregel lopen uiteen van tot 5 à 7 miljoen. Diverse maatregelen zijn onderdeel van een reconstructie van een weg. Regelmatig zijn daardoor ook werkzaamheden mogelijk in een aangrenzend natuurgebied. Een voorbeeld is de natuurbrug Weerter- en Budelerbergen over de A2 en het spoor. Gronden die nodig waren voor de bouw van deze ecoducten zijn afkomstig van een afgeplagd heideveld. Hetzelfde is gebeurd bij maatregelen langs de A28 bij Dwingelderveld. Daardoor was de aanloop naar het ecoduct beter in te passen. Deze aanpak past precies in het MJPO; het programma bevat namelijk expliciet de opdracht om waar mogelijk via een gebiedsgerichte benadering te werk te gaan. Medegebruik faunapassages Een vraag die steeds terugkeert, is bijvoorbeeld of naast wandelaars en fietsers ook andere doelgroepen van een ecoduct gebruik kunnen maken zonder nadelig effect op de ecologische functie. In 2012 hebben belangenbehartigers van de paardensport initiatieven genomen om onderzoek te doen naar de effecten van paarden als medegebruiker van ecoducten. Uit eerder onderzoek is gebleken dat recreatief medegebruik van ecoducten niet per definitie ten koste gaat van de ecologische functie ( Effecten van recreatief medegebruik van ecoducten op het functioneren als faunapassage ; E.A. van der Grift, J. Dirksen, F.G.W.A. Ottburg en R. Pouwels, 2010). Het is gebaseerd op onderzoek bij twee ecoducten: Crailo (over een provinciale weg en spooremplacement in t Gooi) en Slabroek (over de A50). Niettemin is recreatief medegebruik geen automatisme, vooral niet waar herten doelsoort zijn. MJPO

10 Herstel van de dassenpopulatie, een successtory Rond 1900 leefden er meer dan dassen in Nederland. In het begin van de jaren tachtig waren er nog maar over. De belangrijkste oorzaken voor deze achteruitgang waren de versnippering en aantasting van hun leefgebied. Het was de aanleiding om in 1985 een speciaal beleid te ontwikkelen voor de das, passend in het toen geldende soortenbeleid. Sindsdien heeft de dassenpopulatie zich spectaculair hersteld. Er zijn nu weer circa exemplaren, met een sterke toename in de verspreiding: van circa 250 kilometerhokken naar circa 550. Het verhaal van het herstel van de dassenpopulatie in Nederland is daarmee een echte successtory. De populatie is gegroeid ondanks de enorme toename in dezelfde periode van (spoor)wegen en verkeersintensiteiten. Hierbij heeft ongetwijfeld de aanleg van honderden kleine faunapassages een positieve rol gespeeld, in combinatie met vele kilometers dassenrasters langs (spoor)wegen. Tegelijkertijd zijn vele andere voorzieningen getroffen, zoals verbetering van het leefgebied met verbindende beplantingsstroken, burchtbescherming, verbetering van de voedselsituatie, aanscherping van plaatselijke politieverordeningen, en herkolonisatie van gebieden door verweesde jongen op te vangen en deze elders gericht los te laten of bij te plaatsen. Al deze maatregelen hebben elkaar versterkt, waardoor het lastig is een causaal verband te leggen tussen een specifieke maatregel en het effect op de toename. Het totaalresultaat is niettemin een succes. Het aantal verkeersslachtoffers onder dassen blijkt bovendien relatief achter te blijven bij de sterke populatiegroei (Dekker & Bekker, 2010). MJPO

11 2.3 Gebundeld aanbesteden Ecoducten worden gebundeld in aanbestedingen. Dit wil zeggen dat meerdere ecoducten binnen één contract worden weggezet bij een aannemer. Ze verrijzen momenteel in hoog tempo over snel- en spoorwegen. De realisatie van kleine faunavoorzieningen gaat voortvarend. Project negen ecoducten Het project negen ecoducten is een voorbeeld van zo een gebundelde aanbesteding. In het eerste kwartaal van 2013 is de inrichting van de Natuurbrug Zwaluwenberg bij Hilversum gereed gekomen. Daarmee is het gehele MJPO-pakket van negen ecoducten afgerond. Dit project is uniek: niet eerder zijn zoveel ecoducten binnen één aanbesteding op de markt gezet. De provincie Gelderland, Rijkswaterstaat en ProRail hebben deze negen ecoducten tussen 2009 en 2012 gezamenlijk aangelegd. Ze liggen op de Veluwe, de Sallandse Heuvelrug en de Utrechtse Heuvelrug (zie figuur 1). Door de aanleg zijn gebieden vanaf de Veluwe tot de Rijn, de IJssel en het Veluwemeer (weer) met elkaar verbonden. Dieren kunnen zich nu vrijer bewegen en ook natuurgebieden in Duitsland bereiken. Het eerste ecoduct, Hoog Buurlo, is in 2011 feestelijk geopend door de minister van Infrastructuur en Milieu, samen met Prinses Margriet en de heer Pieter van Vollenhoven. In 2012 is in het kader van het MJPO samen met de initiatiefnemers de voorbereiding van een seminar gestart, waarop ervaringen en leerpunten zullen worden geoogst en de afronding van het succesvolle project plaatsvindt. Dit seminar zal in juni 2013 plaatsvinden. Figuur 1: ligging 9 ecoducten. Hulshorst over de A28 en het spoor (donkerblauwe cirkel), Tolhuis over de A50 (rode cirkel), Hoog Buurlo over de A1 (lichtgroene cirkel), JP. Thijsse over de A12 (gele cirkel), Middachten onder de A348 (oranje cirkel), Nijverdal over de N35 en onder het spoor (roze cirkel), Oud Reemst over de N310 (witte cirkel), Sterrenberg over de A28 (lichtblauwe cirkel), Zwaluwenberg over de A27 en het spoor (paarse cirkel) Vier ecoducten in de provincie Noord-Brabant Met de positieve ervaringen vanuit het project negen ecoducten hebben de provincie Noord-Brabant en Rijkswaterstaat in 2012 de bouw van vier ecoducten gebundeld aanbesteed. Deze ecoducten komen in de omgeving van Leende over de A2 en de N396 (zie figuur 2), en in de omgeving van Oss over de A50 en de N324 (zie figuur 3). Hierdoor worden de natuurgebieden Leenderbos, Valkenhorst en Groote Heide en de natuurgebieden Maashorst en Herperduin met elkaar verbonden. Rijkswaterstaat en de provincie Noord-Brabant financieren ieder twee ecoducten. Naar verwachting start de bouw van het eerste ecoduct in het voorjaar van Alle ecoducten zijn gereed in MJPO

12 Figuur 2: ligging van het ecoduct Groote Heide over de A2 (blauwe cirkel) en het ecoduct Leenderbos over de N396 (rode cirkel) Figuur 3: ligging van het ecoduct Maashorst over de A50 (blauwe cirkel) en het ecoduct Herperduin over de N324 (rode cirkel) Een overzicht van alle ecoducten in Nederland over de snelweg en het spoor is te vinden op de kaart in bijlage C. Op deze kaart staan ook de ecoducten die buiten het MJPO worden gerealiseerd. De kleien faunavoorzieningen staan niet op deze kaart weergegeven. Kleine faunapassages rondom het spoor, cluster I De realisatie van kleine faunavoorzieningen verloopt voortvarend. In 2012 heeft ProRail het eerste pakket van deze kleine voorzieningen (cluster I) aanbesteed. Het gaat om zo n 50 ecoduikers en 21 looprichels in één uitvoeringscontract. De gecontracteerde aannemer begint in het voorjaar van 2013 in Zuid-Nederland, om vervolgens via Midden-Nederland (2014) de laatste knelpunten uit het contract op te lossen in Noord-Nederland (2016). In totaal zijn dan bijna 30 knelpunten uit het MJPO opgelost. In deze contractvorm heeft de aannemer de ruimte om zijn werk zoveel mogelijk te optimaliseren qua tijd en kosten. Het contract is innovatief, omdat een deel van het conditionerende werk is belegd bij de aannemer zelf. Daarmee zijn de risico s gedeeld in een alliantie-achtige aanpak. Een goed voorbeeld: de aannemer regelt zelf het verkrijgen van de benodigde werkterreinen en de privaatrechtelijke toestemmingen. Een complicerende factor hierbij zijn de vaak moeilijk bereikbare bouwlocaties, midden in natuurgebieden. MJPO

13 Faunavoorzieningen rondom het spoor, cluster II In 2012 heeft ProRail de planstudie afgerond over de resterende knelpunten rondom het spoor. Het gaat om knelpunten of maatregelen die nog niet zijn aanbesteed in cluster I. In de planstudie zijn twee categorieën te onderscheiden die qua voorbereidingsactiviteiten vergelijkbaar zijn: grote en kleine faunavoorzieningen. In de planstudiefase zijn de voorkeursalternatieven voor het oplossen van de knelpunten functioneel getoetst (op basis van het Programma van Eisen) en technisch verder uitgewerkt. Op basis hiervan is eind 2012 de subsidieaanvraag geschreven voor de realisatie van deze faunavoorzieningen in cluster II. Begin 2013 dient ProRail de aanvraag in bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Voor de uitvoering van dit pakket geldt een doorlooptijd tot eind Internationale samenwerking In oktober 2012 vond in Potsdam de conferentie plaats van het Infra Eco Network Europe (IENE) over ecologie en transport. Het IENE is een netwerk van deskundigen op het gebied van transport, infrastructuur en ecologie. Dit soort conferenties bevordert de internationale kennisuitwisseling. In de Verenigde Staten wordt de International Conference of Ecology and Transport (ICOET) georganiseerd. Deze ICOET-conferenties vinden afwisselend plaats met de IENEconferenties. Rijkswaterstaat en ProRail gaven op de conferentie te Potsdam presentaties over diverse onderwerpen uit het Meer jarenprogramma Ontsnippering. ProRail heeft de aanbesteding van de 71 kleine faunamaatregelen rondom het spoor gepresenteerd, zowel qua systematiek als proces. Ook is de brochure kleine faunavoorzieningen gepresenteerd. Rijkswaterstaat verzorgde een presentatie over de herziening van de Leidraad Faunavoorzieningen, opgesteld door Rijkswaterstaat en ProRail in samenwerking met het Agentschap en Verkeer Vlaanderen. De presentaties sloten nauw aan bij de workshops tijdens de conferentie. Een van die workshops ging in op de update van het Handbook Wildlife and Traffic; een andere belichtte de mogelijkheid van een gemeenschappelijk Europees programma om gewenste onderzoeken rondom ontsnippering in kaart te brengen. In veel landen is namelijk grote behoefte aan een gezamenlijke aanpak van vraagstukken rond het onderzoek van de effectiviteit van faunavoorzieningen op populatieniveau. Deze vragen kunnen worden beantwoord door middel van intensief onderzoek. Ten slotte hebben Rijkswaterstaat en ProRail een bijdrage geleverd aan een belangrijke vraag: hoe is systeemgerichte contractbeheersing toepasbaar bij een aanlegproject met grote ecologische risico s? Daarbij was er aandacht voor risicobeschrijving en toetsing van het kwaliteitssysteem van de aannemer. MJPO

14 3 Landelijk overzicht resultaten Korte samenvatting Dit hoofdstuk presenteert de voortgang van het Meerjarenprogramma Ontsnippering. In 2012 kregen 9 knelpunten de status gereed. Daarmee zijn eind knelpunten geheel opgelost en 56 knelpunten gedeeltelijk opgelost. Van de resterende knelpunten zijn er 27 in uitvoering. Volgens de huidige planning zullen aan het einde van het programma 135 knelpunten zijn opgelost en 32 knelpunten gedeeltelijk opgelost. In totaal is dan 78% van het knelpuntenprogramma helemaal gereed. Er resteren dan nog 48 knelpunten. 3.1 Uitgangspunten In het Meerjarenprogramma Ontsnippering zijn in totaal 215 knelpunten vastgesteld. Dit zijn plaatsen waar versnippering optreedt als gevolg van bestaande rijksinfrastructuur. Zo n knelpunt kan worden opgelost door één of meerdere maatregelen te nemen. Eind 2012 telt het MJPO-programma 602 maatregelen. Deze moeten worden gerealiseerd om de genoemde 215 knelpunten op te lossen. Een knelpunt is opgelost (ofwel gereed) zodra alle maatregelen zijn uitgevoerd die bij dat knelpunt horen. Als slechts een deel van de maatregelen is uitgevoerd, krijgt het knelpunt de status gedeeltelijk gereed. Een maatregel is gereed als: het technisch-civiele deel en/of het technisch-ecologisch deel is opgeleverd. De financiële afhandeling valt hier niet onder; er geen noodzaak meer is voor het realiseren van een maatregel, omdat op de plek van het gesignaleerde knelpunt inmiddels een functionerend ecologisch systeem aanwezig is; twee uit te voeren maatregelen door één maatregel worden opgelost. Beide maatregelen krijgen in dat geval de status gereed. Een totaaloverzicht van alle knelpunten en hun status is in beeld gebracht op de kaart op bladzijde 19 en op de website van het MJPO ( Een overzicht van alle geheel en gedeeltelijk opgeloste knelpunten staat in de bijlagen A en B. 3.2 Resultaten In 2012 hebben 9 knelpunten en 61 maatregelen de status gereed gekregen. Daarmee ontstaat per eind 2012 het volgende beeld: 68 knelpunten zijn geheel opgelost (circa 32% van het totaal aantal knelpunten), 254 maatregelen zijn uitgevoerd (circa 42% van het MJPO-programma) en 56 knelpunten zijn gedeeltelijk opgelost (circa 26% van het totaal aantal knelpunten). Eind 2012 zijn 27 van de resterende knelpunten in de uitvoering. Dit betekent dat de werkzaamheden zijn aanbesteed. MJPO

15 Stand van zaken status knelpunten eind Gereed t/m 2012 Gereed in Gedeeltelijk gereed eind 2012 In uitvoering Nog op te lossen knelpunten 9 59 Figuur 4: stand van zaken knelpunten eind 2012 Aantal knelpunten opgelost in de afgelopen jaren Figuur 5: Aantal knelpunten opgelost in de afgelopen jaren 3.3 Prognose Op basis van de huidige planning is een prognose op te stellen voor het MJPO tot en met In onderstaande figuren is deze prognose inzichtelijk gemaakt. Volgens de huidige planning zijn aan het einde van het programma 135 knelpunten opgelost en 32 knelpunten gedeeltelijk opgelost. In totaal is dan 78% van het knelpuntenprogramma helemaal gereed. Er resteren nog 48 knelpunten. Hoe zijn de 48 resterende knelpunten te verklaren? Knelpunten in de voormalige Robuuste Verbindingen zijn betrokken in de prognose. In totaal gaat het om 52 knelpunten. Daarvan zijn er momenteel 10 gereed. Over de financiering van de resterende knelpunten in de voormalige Robuuste Verbindingen moeten nog nieuwe afspraken worden gemaakt na de vaststelling van de herijkte EHS (inclusief verbindingen). Momenteel zijn nog niet alle knelpunten bij de rijkswegen in de prognose opgenomen. Nader onderzoek zal de komende jaren moeten uitwijzen welke maatregel(en) moeten worden genomen om een knelpunt op te lossen, en wanneer dat moet gebeuren. Pas als de planning gereed is of het knelpunt gereed is, wordt het nog op te lossen knelpunt meegenomen in de prognose. MJPO

16 Rijkswaterstaat en ProRail lossen knelpunten zoveel mogelijk op door te combineren met andere werkzaamheden aan de infrastructuur. Een betere gebiedsgerichte afstemming met de omgeving voorkomt dubbel werk, geeft minder overlast en is goedkoper. Een paar natte maatregelen zijn vertraagd. Dat komt omdat onderhoudswerkzaamheden die in één moeite door knelpunten oplossen pas gepland staan na Aantal knelpunten gereed tot en met december 2012 en prognose vanaf 2013 Figuur 6: Aantal knelpunten gereed tot en met december 2012 en prognose vanaf 2013 Percentage maatregelen gereed tot en met december 2012 en prognose vanaf 2013 Figuur 7: Percentage maatregelen gereed tot en met december 2012 en prognose vanaf 2013 MJPO

17 Ecoduct Schermbeck: een vitale schakel voor de trek van edelherten Op 12 september 2012 is ecoduct Schermbeck over de Duitse snelweg A31 officieel geopend. De in 1984 aangelegde A31 vormde voor veel wilde dieren een grote barrière om te migreren tussen Duitsland en Nederland. De realisatie van het ecoduct Schermbeck heeft deze barrière opgelost. Het nieuwe ecoduct ligt vlak bij de Nederlandse grens. Door de realisatie van dit ecoduct is migratie mogelijk vanuit het natuurgebied Hohen Mark naar het Dämmerwald, Korenburger Veen en Veluwe. Het ecoduct versterkt de ecologische lijn vanaf de Veluwe naar de grote biotopen in Duitsland en vormt zo een belangrijke schakel voor de trek van edelherten vanuit Duitsland naar Oost-Nederland. Een week na de opening is dit beeld van een burlend hert met zijn hinde gemaakt. MJPO

18 4 Financieel overzicht Korte samenvatting Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft bij de start van het Meerjarenprogramma Ontsnippering 250 miljoen gereserveerd. Hiervan was ultimo ,4 miljoen besteed of belegd. Het Ministerie van Economische Zaken heeft 160 miljoen voor het programma uitgetrokken. Hiervan was ultimo ,5 miljoen besteed of belegd. Bij de start van het Meerjarenprogramma Ontsnippering in 2005 werd voor de uitvoering 410 miljoen gereserveerd voor de periode tot en met Een deel daarvan kwam van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Dat stelde 250 miljoen beschikbaar voor het oplossen van knelpunten. Het Ministerie van Economische Zaken stelde 160 miljoen beschikbaar voor het oplossen van knelpunten binnen de Robuuste Verbindingen. 4.1 Budget Ministerie van Infrastructuur en Milieu In onderstaande tabel staat een overzicht van de beschikbare budgetten en de bedragen die zijn uitgegeven of belegd/ beschikt. Gelden gereserveerd in euro s (tot en met 2018) Rijkswegen 160 miljoen 134 miljoen Rijksvaarwegen 20 miljoen 5,4 miljoen Spoor 70 miljoen 64 miljoen Totaal 250 miljoen 203,4 miljoen Gelden uitgegeven of belegd/ beschikt in euro s (tot en met 2012) 4.2 Budget Ministerie van Economische Zaken Onderstaande tabel toont de budgetten die de provincies tot hun beschikking hadden in de periode tot en met 2013 via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). In totaal was dit 105,3 miljoen. Voor de periode 2014 tot en met 2018 zou een budget beschikbaar zijn van 54,7 miljoen. Omdat het ILG vroegtijdig werd beëindigd, zijn alle gelden van het Ministerie van Economische Zaken komen te vervallen die nog niet waren gecontracteerd (zie ook paragraaf 2.1). In sommige provincies waren enkele grote projecten al vastgelegd. Dat was bijvoorbeeld het geval in het project negen ecoducten. In andere provincies waren de voorbereidingen van geïntegreerde projecten in een ver gevorderd stadium. Sommige waren wel vastgelegd, andere nog niet. De periode voor realisatie van de projecten was immers zeven jaar. MJPO

19 Provincie Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland Totaal Gelden gereserveerd in euro s (tot en met 2013) 9,07 miljoen 0 miljoen 8,73 miljoen 17,69 miljoen 19,20 miljoen 14,40 miljoen 16,57 miljoen 0,59 miljoen 9.12 miljoen 4.50 miljoen 0,23 miljoen 5,20 miljoen 105,3 miljoen MJPO

20 MJPO

21 5 Overzicht resultaten per landsdeel Korte samenvatting In dit hoofdstuk worden de resultaten in 2012 in zes landsdelen vermeld: Noord-Nederland (Drenthe, Friesland en Groningen), Oost-Nederland (Gelderland en Overijssel), Noordwest-Nederland (Noord-Holland, Flevoland en Utrecht), Zuidvleugel (Zuid-Holland), Zuidwestelijke Delta (Zeeland) en Zuid-Nederland (Noord-Brabant en Limburg). De resultaten worden in tabellen weergegeven. De provinciale platforms, waarin de provincie, Rijkswaterstaat, ProRail en andere betrokkenen nauw samenwerken aan het MJPO, blijken goed te functioneren. Overheden en natuurbeheerders weten elkaar overal goed te vinden. Het MJPO blijkt in alle landsdelen een duidelijke meerwaarde te bieden voor alle betrokkenen. De provinciale platforms In het Meerjarenprogramma Ontsnippering heeft elke provincie een eigen platform. Deelnemers aan zo n platform zijn de provincie, de regionale directie van Rijkswaterstaat, ProRail en wisselend per provincie de Dienst Landelijk Gebied, natuurorganisaties en/of waterschappen. De provinciale platforms hebben de regie over het opstellen van de programmering in de provincie en de projectuitvoering. Ook houden ze de status bij van de knelpunten en de maatregelen die deze knelpunten uiteindelijk moeten oplossen. Elk provinciaal platform heeft een coördinator. Hij of zij houdt het landelijke coördinatiepunt van het MJPO op de hoogte over de voortgang van in de provincie. Het landelijk coördinatiepunt gebruikt deze informatie om te rapporteren over de totale voortgang van het MJPO. In dit hoofdstuk worden de resultaten in 2012 per landsdeel vermeld. Nederland is verdeeld in zes landsdelen: 1. Noord-Nederland: Drenthe, Friesland en Groningen 2. Oost-Nederland: Gelderland en Overijssel 3. Noordwest-Nederland: Noord-Holland, Flevoland en Utrecht 4. Zuidvleugel: Zuid-Holland 5. Zuidwestelijke Delta: Zeeland 6. Zuid-Nederland: Noord-Brabant en Limburg De beschrijving per landsdeel gaat in op het functioneren van het provinciaal platform. Ook worden enkele projecten uitgelicht die de meerwaarde van het MJPO laten zien. MJPO

22 5.1 Noord-Nederland Noord-Nederland Drenthe Friesland Groningen Totaal aantal op te lossen knelpunten Aantal knelpunten opgelost in Totaal aantal knelpunten opgelost Totaal aantal knelpunten gedeeltelijk opgelost Totaal aantal knelpunten in uitvoering Nog niet (gedeeltelijk) gereed of in uitvoering Legenda: zie bladzijde 19 Figuur 8: ligging knelpunten in Noord-Nederland en de bijbehorende status Provinciaal platform De drie noordelijke provincies vormen samen één platform. Het komt een tot twee keer per jaar bijeen en bestaat uit de drie provincies, ProRail en Rijkswaterstaat. Uitbreiding van het platform vindt plaats als dit wenselijk is voor een concreet project; dan ontstaat een platform op projectniveau. Een goede terugkoppeling van deze projectplatforms naar de platformcoördinator is daarbij wel van belang. De contacten tussen de leden van het platform zijn goed, de lijnen zijn kort. De provincie Friesland heeft regelmatig kort overleg met Rijkswaterstaat, waarbij ook ontsnipperingszaken buiten het MJPO aan de orde komen. Zo n overleg zal in de toekomst ook plaatsvinden tussen Rijkswaterstaat en de provincies Drenthe en Groningen. Meerwaarde van het MJPO In Drenthe zijn rond het project Dwingelderveld (DR 5) verschillende partijen gemobiliseerd om te investeren in de natuur. Zo is Staatsbosbeheer door de realisatie van het ecoduct gemotiveerd om de nabijgelegen gebieden in te richten tot natuur en de verbinding verder vorm te geven. Ook lokale natuurgroeperingen zijn bij het project betrokken geraakt. Het ecoduct, geschikt voor edelhert en wild zwijn, is dankzij die brede betrokkenheid méér geworden dan een maatregel van niks naar nergens. In de herijkte Ecologische Hoofdstructuur blijft dit stukje van de EHS dan ook gehandhaafd. Gronden die door afplaggen van heidevelden zijn vrijgekomen, zijn door een gebiedsgerichte aanpak beschikbaar gesteld voor de aanloop naar het ecoduct en de grondwal langs de A28. MJPO

23 5.2 Oost-Nederland Oost-Nederland Gelderland Overijssel Totaal aantal op te lossen knelpunten Aantal knelpunten opgelost in Totaal aantal knelpunten opgelost Totaal aantal knelpunten gedeeltelijk opgelost Totaal aantal knelpunten in uitvoering Nog niet (gedeeltelijk) gereed of in uitvoering 9 6 Legenda: zie bladzijde 19 Figuur 9: ligging knelpunten in Oost-Nederland en de bijbehorende status Provinciaal platform De leden van het provinciaal platform Overijssel (de provincie, Rijkswaterstaat en ProRail) vinden het platform nuttig en belangrijk. Natuurbeherende organisaties die deelnemen aan het platform ondersteunen dit. Het provinciaal platform Gelderland komt de laatste twee jaar minder vaak bijeen dan voorheen; de noodzaak daarvoor wordt minder gevoeld. Na de herijking van de Ecologische Hoofdstructuur en de decentralisatie van het natuurbeleid naar de provincies stelt de provincie Gelderland het Gelders Programma Ontsnippering op. Gedeputeerde Staten zullen dit programma in het voorjaar van 2013 vaststellen. Het provinciaal platform ontvangt het vooraf ter inzage en ter toetsing. Meerwaarde van het MJPO Het MJPO is afgestemd op gebiedsgericht werken. Daardoor is de uitvoering van ontsnipperingsmaatregelen op provinciale en gemeentelijke wegen al sinds jaar en dag in de gebiedsgerichte aanpak opgenomen. De mooiste voorbeelden daarvan zijn de Hierdense Poort, de Renkumse Poort en de Hattemer Poort. In de Renkumse Poort met de ecoducten Oud Reemst (N310), Jac.P. Thijsse (A12) en de Wolfhezerheide (A50) loopt al ruim twaalf jaar een gebiedsproces. Daarbij is een compleet industrieterrein gesaneerd en zijn provinciale en een gemeentelijke wegen afgewaardeerd naar 60 km/u-wegen. Ook zijn twee passages van provinciale wegen en één over een watergang in voorbereiding. In de Hattemer Poort met ecoduct Tolhuis (A50) speelt de verbetering van de passage van twee gemeentelijke wegen en het Apeldoorns kanaal. Deze zijn momenteel in voorbereiding. MJPO

24 Bij het ecoduct Op Hees over de spoorverbinding tussen Amersfoort, Soest en Utrecht (UT 4) staat een historisch waardevol wachtershuisje, daterend uit de tijd dat de militaire vliegbasis nog in gebruik was. ProRail heeft dit huisje omgebouwd tot een faunahotel voor vleermuizen. Ook zijn een bijenhotel en een zwerfkeienhoop voor onder andere ringslangen en hagedissen aangebracht. Boomstronken worden hier gebruikt als natuurlijke border, een uitstekend onderkomen voor allerlei kleine insecten. 5.3 Noordwest-Nederland: Noord-Holland, Flevoland en Utrecht Noordwest-Nederland Noord-Holland Flevoland Utrecht Totaal aantal op te lossen knelpunten Aantal knelpunten opgelost in Totaal aantal knelpunten opgelost Totaal aantal knelpunten gedeeltelijk opgelost Totaal aantal knelpunten in uitvoering Nog niet (gedeeltelijk) gereed of in uitvoering Legenda: zie bladzijde 19 Figuur 10: ligging knelpunten in Noordwest-Nederland en de bijbehorende status Provinciaal platform In de provinciale platforms weten de overheden en natuurbeheerders elkaar te vinden. De contacten zijn goed; de deelnemers ervaren ze als waardevol. In 2012 waren er enkele personele wisselingen in de platforms Flevoland en Utrecht, maar die doen daaraan geen afbreuk. Flevoland wil in 2013 acties ondernemen om tot een actiever en breder platform te komen. In Noord-Holland is besloten geen apart MJPO-overleg meer te organiseren. Het overleg wordt opgenomen in het jaarlijks overleg met natuurbeheerders. Hierin komen alle verbindings- en ontsnipperingsvraagstukken in en aan de grens van de provincie ter sprake. Zo wordt de integraliteit gewaarborgd en kunnen nationale én lokale initiatieven op elkaar worden afgestemd en/of gestimuleerd. MJPO

25 Meerwaarde van het MJPO Het MJPO heeft duidelijk meerwaarde bij de reconstructies van wegen. Het wordt gebruikt als beleidsdocument om ontsnipperingsmaatregelen in reconstructieprojecten op de kaart te zetten en vooral op de kaart te houden. In deze tijd van versobering zou het zonder het MJPO (met de handtekeningen van drie ministers eronder) in een aantal gevallen niet zijn gelukt om de benodigde ontsnipperende maatregelen overeind te houden. Anderzijds levert het MJPO aanvullende financiering op voor de projectbudgetten van reconstructies met betrekking tot ontsnipperende maatregelen. Andersom hebben wegreconstructies ook meerwaarde voor het MJPO. Ontsnipperende maatregelen vallen goedkoper uit als ze niet los worden uitgevoerd, maar als onderdeel van een reconstructie. Daarnaast brengen reconstructieprojecten de dialoog met omgevingspartners op gang. Het MJPO kan daarvan profiteren. Tijdens deze dialogen komen kansen op gebied van ontsnippering in beeld. Die kunnen vervolgens in één moeite door worden meegenomen bij de realisatie van de wegreconstructie. Door reconstructies van wegen in de provincie Utrecht zijn in 2012 circa 15 kleine faunatunnels in het MJPO gerealiseerd. 5.4 Zuidvleugel Zuidvleugel Zuid-Holland Totaal aantal op te lossen knelpunten 13 Aantal knelpunten opgelost in Totaal aantal knelpunten opgelost Totaal aantal knelpunten gedeeltelijk opgelost Totaal aantal knelpunten in uitvoering Nog niet (gedeeltelijk) gereed of in uitvoering 4 Legenda: zie bladzijde 19 Figuur 11: ligging knelpunten in Zuidvleugel en de bijbehorende status MJPO

26 Provinciaal platform De deelnemers vinden het provinciaal platform Zuid-Holland een zeer nuttig en goed initiatief. Men vindt het van belang om de provinciale spelers goed te kennen en de standpunten af te stemmen. Rijkswaterstaat en ProRail hebben in 2012 nauw samengewerkt om faunapassages te realiseren bij de A12 en de parallel lopende spoorlijn tussen Den Haag en Zoetermeer. Meerwaarde van het MJPO In het Meerjarenprogramma Ontsnippering zou het knelpunt Duivenoordse- en Veenzijdse polder (ZH 5) worden opgelost door de aanleg van een reeënecoduct over de A44 tussen Wassenaar en Leiden bij Maaldrift. Het signalement van dit MJPO-knelpunt heeft ertoe geleid dat de gemeente Wassenaar en de provincie Zuid-Holland ontsnipperende maatregelen hebben genomen om deze corridor te realiseren. Het tracé van de Rijnlandroute ligt echter ook op deze locatie. De provincie heeft inmiddels aangegeven dat de Rijnlandroute op deze locatie mag worden gerealiseerd, mits realisatie van het ecoduct mogelijk blijft. Door de herijking van de EHS (zie paragraaf 2.1) komt de ecologische verbindingszone hier voorlopig te vervallen. Daarmee valt dit knelpunt buiten de EHS en dus ook buiten het MJPO. Komend jaar moet het platform bepalen of dit knelpunt daadwerkelijk buiten de EHS komt te liggen en dus ook buiten het Meerjarenprogramma Ontsnippering. 5.5 Zuidwestelijke Delta Zuidwestelijke Delta Zeeland Totaal aantal op te lossen knelpunten 15 Aantal knelpunten opgelost in Totaal aantal knelpunten opgelost Totaal aantal knelpunten gedeeltelijk opgelost Totaal aantal knelpunten in uitvoering Nog niet (gedeeltelijk) gereed of in uitvoering 3 Legenda: zie bladzijde 19 Figuur 12: ligging knelpunten in Zuidwestelijke Delta en de bijbehorende status MJPO

27 Provinciaal platform In het provinciaal platform Zeeland werken Rijkswaterstaat en de Provincie Zeeland goed samen. Het waterschap en het Zeeuws Landschap schuiven een enkele keer aan bij een overleg. Meerwaarde van het MJPO Rijkswaterstaat onderneemt hier actie na een initiatief van de provincie. In 2009 heeft de provincie de N252 ontsnipperd. Naar aanleiding daarvan gaat Rijkswaterstaat nu het MJPO-knelpunt Kanaal van Gent naar Terneuzen (ZE12) oplossen. Dat zal in 2013 gebeuren. 5.6 Zuid-Nederland Zuid-Nederland Limburg Noord-Brabant Totaal aantal op te lossen knelpunten Aantal knelpunten opgelost in Totaal aantal knelpunten opgelost Totaal aantal knelpunten gedeeltelijk opgelost Totaal aantal knelpunten in uitvoering Nog niet (gedeeltelijk) gereed of in uitvoering 8 7 Legenda: zie bladzijde 19 Figuur 13: ligging knelpunten in Zuid-Nederland en de bijbehorende status Provinciaal platform Het provinciaal platform Noord-Brabant blijkt een goed instrument om concrete maatregelen af te stemmen. Maar het functioneert ook op andere manieren positief. De deelnemers leveren inhoudelijke input, houden de vinger aan de pols bij lopende projecten (voortgangsbewaking) en signaleren en prioriteren knelpunten. Via het platform kunnen de leden contact leggen met relevante stakeholders. Samenwerking rond een concreet project levert duidelijk meerwaarde op, zoals rond de Mortelen. Het platform biedt daarnaast mogelijkheden om knelpunten op alle niveaus te bespreken, zowel beleidsmatig, voor bereidend als uitvoerend. Ook komen ontsnipperende provinciale en gemeentelijke maatregelen ter sprake. MJPO

28 Via de contactpersoon van het platform kunnen betrokkenen een ingang vinden bij natuurorganisaties en bij de provincie voor projecten buiten het MJPO. De betrokkenen staan open voor medewerking. De samenwerking verloopt dan ook goed. De partners vinden elkaar steeds beter. Uit een rondgang langs afzonderlijke leden kwam naar voren dat zij elkaar structureel willen blijven ontmoeten, ondanks hun beperkte capaciteit en tijd. De coördinerende rollen in de organisaties van Rijkswaterstaat en de provincie Limburg zijn begin 2012 opnieuw aangewezen. Het overleg wordt nu niet alleen gebruikt voor de halfjaarlijkse afstemming, maar ook voor verantwoording aan betrokken stakeholders, zoals natuurbeheerders, gemeenten en het waterschap. Een bijzonder gegeven is dat de betrokken partijen ook naast het platform in wisselende samenstelling bij elkaar komen. Ze onderhouden contacten om concrete knelpunten op te lossen. Het besef dat men als platform samenwerkt aan een gezamenlijk doel moet nog wel verder groeien. Meerwaarde van het MJPO Dankzij een lopend onderhoudscontract (een prestatiecontract) bleek het eenvoudig om begin 2012 na afstemming met het wegendistrict van Rijkswaterstaat faunarasters langs een aantal wegtrajecten te realiseren. Met de dienstdoende groenaannemer zijn de deeltrajecten verkend. In een zogenoemde werkgang is de exacte locatie voor het raster in de berm vastgesteld. De provincie Noord-Brabant en de waterschappen hebben al veel ontsnipperende maatregelen genomen. De MJPOmaatregelen vullen deze maatregelen aan. Dat leidt tot gezamenlijke meerwaarde bij een bredere gebiedsgerichte ontsnippering. MJPO

29 Bijlage A Overzicht per geheel opgeloste knelpunten Conform Nummer Provincie Naam Locatie Voorziening Onderdeel jaarverslag 2005 DR 13 Drenthe Eext / Terborgh N34 Kleine faunatunnel 2005 NB 22 Noord-Brabant Bosschenhoofd A58 Aangepaste brug (Kibbelvaart) 2005 NB 30 Noord-Brabant De Peel A 67 Dassentunnels (3 stuks) en 1 kleine faunatunnel 2005 UT 2 Utrecht Leusden A 28 Ecoduct Leusderheide 2005 UT 10 Utrecht Huizen A 27 Loopplank en natuurvriendelijke oevers 2005 UT 15 Utrecht Linschoten A 12 Cattenbroek Doorgetrokken oever in kunstwerk 2005 ZE 7 Zeeland Sluis / Waterhoek N 58 Ecoduiker 2005 ZE 8 Zeeland Draaibrug N 58 Ecoduiker 2005 ZE 9 Zeeland De Lieter N58 Aangepaste brug Robuuste Verbindingen 2005 ZH 15 Zuid-Holland Hoeksche Waard A29 Aangepaste brug 2006 DR 2 Drenthe Heideheim RW A 28 Faunatunnel, aangepaste onderdoorgang kanaal 2006 FR 10 Friesland Kuinderbos A7, De Scheiding Kleine faunatunnels (2 stuks) 2006 FR 12 Friesland Tjeukemeer A6, Tjeukermeer Duikers en rasters Robuuste Verbindingen 2006 NB 12 Noord-Brabant Landgoed Zoomland A4 Landgoed Zoomland 2006 NB 19 Noord-Brabant Oss A50-A59, Oss, Slabroek Ecoduiker Kleine faunatunnels (13 stuks), fietsecoduct 2006 NB 21 Noord-Brabant Wouw A58, Wouw Ecoduikers (2 stuks) 2007 DR 7 Drenthe Runde N37 Grote faunatunnel, kleine faunatunnel 2007 FR 4 Friesland Lindevallei spoor Zwolle- Rasters Heereveen. Lindevallei 2007 FR 6 Friesland Tjonger A6, Visvijverbos Onderdoorgang Tjonger, loopplank en rasters Spoor en Spoor 2007 GR 1 Groningen Midden-Veluwe A7 Faunatunnel 2007 GR 2 Groningen Zuid-West A7, Jonkersvaart Aangepaste viaduct Veluwezoom 2007 GR 8 Groningen Kabeljauw N33 Stobbewal Robuuste Verbindingen 2007 NB 18 Noord-Brabant Werkendam, Kreken A27 A 27 Werkendam Kreken Natuurvriendelijke oevers onder viaduct MJPO

30 Conform jaarverslag 2007 NB 29 Noord-Brabant Bovenloop van de Aa Nummer Provincie Naam Locatie Voorziening Onderdeel 2007 ZE 6 Zeeland Schelde-Rijn verbinding A 67 Oostappersche heide Schelde-Rijn verbinding Kleine faunatunnels (4 stuks), ecoduiker, aangepaste viaduct Fauna uitreedt punt Robuuste Verbindingen 2007 ZE 14 Zeeland Hulst N 60, Hulst Loopplank onder brug 2007 ZE 15 Zeeland 3e brug Zaamslag N61, derde brug Aangepaste brug Zaamslag 2008 DR 11 Drenthe Pesse A28 Kleine faunatunnel 2008 GE 12 Gelderland Harreveld N18, A15 Aangepaste brug 2008 GE 14 Gelderland Groenlose Slinge N18, A16 Aangepaste brug 2008 GR 6 Groningen Blauwe stad en Klein Ulsda 2008 NB 5 Noord-Brabant Beekdal van de Reusel 2008 NB 6 Noord-Brabant Kerkeindse heide A58 / N65, Wilhelminakanaal 2008 NB 9 Noord-Brabant Leenderbos- De Kempen 2008 NH 6 Noord-Holland Zwanewater-Boomerwaal A7, spoor Grote faunatunnels Robuuste verbinding A58 Kleine faunatunnel Kleine faunatunnel (3 stuks), aangepaste duiker, fauna uittreedpunt N69 Kleine faunatunnels (6 stuks), kleinwildrasters, ecoduct, ecoduiker A7 Ecoduiker, oever, schanskorven, Water 2008 OV 15 Overijssel Haaksbergen N18 Rasters 2008 ZE 4 Zeeland Veerse dam N57 Beplanting 2009 FL 5 Flevoland Lage Vaart A6 Kleine faunatunnel 2009 FL 10 Flevoland Kuinderbos A6 Kleine faunatunnel 2010 FL 9 Flevoland Kuinderbos 1 A6 Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen) 2010 FR 9 Friesland Langdeel N31 Aquaduct met doorlopende oever 2010 GE 19 Gelderland Beesd A2 Ecoduct / natuurbrug 2010 GR 9 Groningen Holwierde N33 Brug met doorlopende oever 2010 LI 16 Limburg Wessem A2 Duiker met doorlopende oever 2010 NH 7 Noord-Holland Middenmeer A7 Kleine faunatunnel 2010 NH 9 Noord-Holland Purmerend Noord A7 Kleine faunatunnel MJPO

31 Conform Nummer Provincie Naam Locatie Voorziening Onderdeel jaarverslag 2010 UT 12 Utrecht Abcoude A2 Holendrecht Duiker met doorlopende oever 2010 UT 13 Utrecht Loenersloot A2, Geuzensloot Grote faunatunnel Robuuste verbinding 2010 UT 19 Utrecht Vianen A2/A27 Ecoduct / natuurbrug, stobbenwal van aaneengesloten stobben 2010 ZE 13 Zeeland Otheensche kreek N290 Brug met doorlopende oever 2010 ZH 11 Zuid-Holland Hoogmade A4 Duiker met doorlopende oever 2011 DR 18 Drenthe Steenbergerweg N48 Ecoduct / natuurbrug Robuuste verbinding 2011 DR 19 Drenthe Ecoduct Linde N48 Ecoduct / natuurbrug Robuuste verbinding 2011 GE 3 Gelderland Kabeljauw A50 Ecoduct / natuurbrug 2011 GE 5 Gelderland Hierdense Poort A28 Loopplanken in beek en ecoduct/natuurbrug 2011 NB 15 Noord-Brabant De Baronie A58, A16 Kleine faunatunnels, fauna-uitstapplaats, viaduct met medegebruik fauna 2011 OV 2 Overijssel Nijverdal N35, spoorlijn Zwolle-Almelo Ecoduct / natuurbrug, raster met bijbehorende onderdelen, kleine faunatunnels en grote faunatunnel 2011 ZE 3 Zeeland Prunje N59 Brug met doorlopende oever, kleine faunatunnel 2011 ZE 16 Zeeland Kreken Zeeuws Vlaanderen N58 Brug met doorlopende oever, kleine faunatunnel Robuuste verbindingen en Spoor 2012 FL 6 Flevoland Visvijverbos A6 Duiker met doorlopende oever 2012 GE 13 Gelderland Lievelde N18, spoor Winterswijk- Zutphen Brug met doorlopende oever 2012 GE 16 Gelderland Nijmegen A73 Geen maatregel getroffen. noodzaak niet meer aanwezig 2012 LI 23 Limburg Rijckholt A2 Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen) 2012 NB 28 Noord-Brabant Bovenloop van de Dommel A67/ A2 Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen), brug met doorlopende oever en Spoor MJPO

32 Conform jaarverslag 2012 NH 5 Noord-Holland Ouderkerk aan de Amstel 2012 NH 8 Noord-Holland Callantsoog Zijperdijk Nummer Provincie Naam Locatie Voorziening Onderdeel A9 Stobbenwal van aaneengesloten stobben Duiker met doorlopende oever 2012 NH 13 Noord-Holland Huizen A27 Geen maatregel getroffen. noodzaak niet meer aanwezig 2012 UT 14 Utrecht Breukelen A2, spoor Amsterdam-Utrecht, Breukelen A9 Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen) (2x), duiker met doorlopende oever (2x), grote faunatunnel en Spoor MJPO

33 Bijlage B Overzicht per gedeeltelijk opgeloste knelpunten Conform Nummer Provincie Naam Locatie Voorziening Onderdeel jaarverslag 2006 NB 13 Noord-Brabant Vlijmen A59 1 kleinwildtunnel 2006 NB 14 Noord-Brabant Capelle/Langstraat A59 Aanpassen duiker 2006 NB 16 Noord-Brabant Langeweg A16 Kleine faunatunnels, Duiker met doorlopende oever 2006 OV 4 Overijssel Rijssen/ De Borkeld A1 Ecoduct 2007 FL 2 Flevoland Ooievaarsplas/ A6 Stenen Stobbenwal Lepelaarstocht 2007 FR 11 Friesland Nieuwe Pompsloot A32 Rasters 2007 GE 9 Gelderland Lochem Twentekanaal milieuvriendelijke oever Water 2007 NB 1 Noord-Brabant De Mortelen A2 Ecoduct wegen 2007 NB 7 Noord-Brabant Groote heide A67 3 kleine faunatunnels, aanpassen viaduct 2007 NB 23 Noord-Brabant Boswachterij Dorst A 27 Amfibietunnel 2007 OV 12 Overijssel Borne/Azelo A35 grote passage onder A ZH 10 Zuid-Holland Binnenpolder N 11 Ecoduiker Spoor 2008 GE 11 Gelderland Doetinchem A18 kleine faunatunnels, aanpassing brug 2008 OV 1 Overijssel Ommen N34 Nieuwe N36 en gedowngrade N GE 1* Gelderland Midden-Veluwe A1 aanpassingen onder viaducten, ecoduct 2009 OV 3 Overijssel Meppelerdiep A28 kleine faunaduiker 2009 ZH 3 Zuid-Holland Gouda-West A12 Kleine faunatunnel 2009 ZH 9 Zuid-Holland Rotte A12 aanpassing brug, duiker en fietstunnel 2010 FR 1 Friesland Koningsdiep A7 Kleine faunatunnel 2010 FR 7 Friesland Kuikhorne Spoorlijn Kleine faunatunnel Spoor Leeuwarden- Groningen 2010 GE 18 Gelderland Tiel A15 Brug met doorlopende oever 2010 LI 13 Limburg Middenloop Tungelroysche A2 Duiker met doorlopende oever Beek 2010 LI 15 Limburg Uffelsche Beek A2 Duiker met doorlopende oever 2010 LI 21 Limburg Beneden-Geuldal A2 Duiker met doorlopende oever 2010 LI 24 Limburg Eijsden A2 Kleine faunatunnel MJPO

34 Conform jaarverslag 2011 DR 15 Drenthe Echten- Steenbergen 2011 DR 17 Drenthe Meppel Hoogeveensche Vaart 2011 GE 2 Gelderland Zuid-West Veluwezoom 2011 GE 4 Gelderland Hattemse/ Hattemer poort Nummer Provincie Naam Locatie Voorziening Onderdeel Spoor Meppel- Hoogeveen Spoorlijn Herfte-aansluiting Meppel Knelpunt te gering Geen maatregel noodzakelijk Robuuste Verbinding Spoor A12 Ecoduct Robuuste Verbinding A50 Ecoduct Robuuste Verbinding 2011 GE 15 Gelderland Eibergen N18 Brug met doorlopende oever 2011 GR 11 Groningen Koningslaagte Spoor Groningen - Geen maatregel Spoor Sauwerd noodzakelijk 2011 LI 14 Limburg Weerter en Budelerbergen A LI 18 Limburg Het IJzerenbosch spoorlijn Sittard- Roermond Fauna-uitstapplaats, Duiker met doorlopende oever Brug met doorlopende oever 2011 LI 20 Limburg Heerlen (Terworm) A76 Duiker met doorlopende oever 2011 NB 25 Noord-Brabant Molenschot, A58 Kleine faunatunnel Prinsenbos 2011 OV 8 Overijssel Steenwijk spoorlijn Steenwijk-Wolvega Maatregel nog in onderzoek Robuuste Verbinding en rijksweg A OV 10 Overijssel Berkum A28 Raster langs viaduct boven Ov. Vecht 2011 OV 14 Overijssel Oldenzaal A1 Ecoduct 2011 UT 9 Utrecht Baarn A1 Stobbenwal van aaneengesloten stobben 2011 UT 11 Utrecht Harmelen A12 Duiker met doorlopende oever 2011 ZH 2 Zuid-Holland Wiericke A12 Kleine faunatunnel Robuuste Verbinding 2011 ZH 7 Zuid-Holland Ventjagersplaat A29 Tunnel met medegebruik fauna Spoor 2012 DR 10 Drenthe Hoogeveen-Oude Geen maatregel getroffen Spoor Diep 2012 FL 4 Flevoland Almere Poort Geen maatregel getroffen 2012 GE 10 Gelderland Wehl Geen maatregel getroffen Robuuste Verbinding 2012 GE 20 Gelderland 'T Harde Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen) 2012 LI 3 Limburg Venray Geen maatregel getroffen ProRail 2012 LI 19 Limburg Nagelbeek Tunnel met medegebruik fauna MJPO

35 Conform Nummer Provincie Naam Locatie Voorziening Onderdeel jaarverslag 2012 LI 22 Limburg Klimmen Viaduct met medegebruik fauna, 2012 NB 3 Noord-Brabant Kampina Raster met bijbehorende onderdelen 2012 NH 20 Noord-Holland Kust tot Kust Castricum 2012 NH 21 Noord-Holland Kust tot Kust Wijde Wormer duiker met doorlopende oever Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen) en duiker Robuuste Verbinding Robuuste Verbinding 2012 UT 1 Utrecht Doorn Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen) (3x), Grote faunatunnel, Vleermuiskelder 2012 UT 3 Utrecht Huis ter Heide Ecoduct / natuurbrug 2012 UT 5 Utrecht Maarsbergen Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen) (5x), Duiker met doorlopende oever 2012 UT 6 Utrecht Odijk Brug met doorlopende oever, Grote faunatunnel 2012 UT 7 Utrecht Emminkhuizen Kleine faunatunnel (amfibieën, dassen) (4x) 2012 UT 8 Utrecht Overberg Brug met doorlopende oever 2012 ZH 1 Zuid-Holland Midden-Delfland Duiker met doorlopende oever MJPO

36 Bijlage C: Kaart met ecoducten en grote faunapassages MJPO