www.nme-achtkarspelen.nl info@nme-achtkarspelen.nl Vogels voeren!
- 2 -
Inhoudsopgaaf Een voederhuisje:... 5 Observeren:... 5 Aan de slag... 5 Welke vogel eet wat?... 7 Wanneer?... 10 Winter: voer en water... 10 Lente: geen vetbollen en pinda s... 10 Zomer: eiwitrijk voedsel... 11 Herfst: vitaminerijke bessen... 11 Wat is goed voer... 12 Wat u niet moet voeren... 13 Hoe voeren... 13 Recept voor vetbollen... 14 Benodigdheden:... 14 Uitvoering:... 14 Vogelvoertaart... 15 Benodigdheden:... 15 Uitvoering:... 15 Hangfruit... 16 Benodigdheden:... 16 Uitvoering:... 16 Vogelfruitschaal... 16 Benodigdheden:... 16 Uitvoering:... 16 Mezenpotjes... 17 Benodigdheden... 17 Uitvoering:... 17 Vogelvoerpoppetje... 17 Benodigdheden per poppetje... 17 Uitvoering:... 17 Voederstok... 18 Benodigdheden:... 18 Uitvoering:... 18 Pindamatje... 18 Benodigdheden:... 18 Uitvoering:... 18 Vette dennenappels... 19 Benodigdheden:... 19 Voorbereiding:... 19 Uitvoering:... 19 Slinger van vogelvoer... 20 Benodigdheden:... 20 Uitvoering:... 20-3 -
- 4 -
Een voederhuisje Vogels spreken kinderen aan. Het zijn dieren die altijd in de buurt zijn. Voor veel kinderen behoort het woord vogel tot een van hun eerste woordjes. Vogels spreken tot de fantasie, omdat ze kunnen vliegen. Ze hebben een mooi verenpak, ze leggen eieren, waar jonge vogeltjes of kuikentjes uitkomen. Ze pikken hun voedsel op met hun snavel. Er zijn grote en kleine vogels; zwarte, bruine en mooi gekleurde. Vogels die mooie wijsjes fluiten en vogels die krijsen. Kortom er valt een heleboel te vertellen over vogels. Een voederhuisje is een ideale manier om vogels dichtbij school te krijgen. Plaats het huisje zo dat de vogels vanuit het raam goed zichtbaar zijn. Vervolgens kunt u aan de slag met de tips en recepten in deze lesbrief. NME-Achtkarspelen wenst u veel plezier. Tips, foto s en verslagen kunt u mailen naar info@nme-achtkarspelen.nl Deze zullen dan op de website geplaatst worden. Observeren Aan de slag Bespreek met de kinderen of hun gedrag invloed heeft op de vogels (aanwezigheid, geluid, beweging). Laat de kinderen oplossingen bedenken hoe je daar iets aan zou kunnen doen (stil zitten, langzame bewegingen, geen geluid maken, je onzichtbaar maken). Bespreek welke dingen de kinderen zelf kunnen doen, zonder hulpmiddelen (stil zijn, stil zitten/staan, langzame bewegingen) Kom met het plan om een observatiehut/scherm te maken, waarachter de kinderen kunnen zitten, zodat de vogels ze niet zien. Indoor observatiehut Als er vanuit het klaslokaal geobserveerd kan worden is het maken van een observatie hut simpel: De ramen waardoor gekeken wordt, worden (deels) afgeplakt tot boven stahoogte en er worden spleten of kijkgaten opengelaten, waardoor gekeken kan worden. Maak kijkopeningen op verschillende hoogtes voor kleine en grote kinderen, maar ook op zit en sta hoogte. Maak zoveel kijkopeningen dat een heel groepje tegelijk kan kijken. Deze observatiehut kan in een klas gemaakt worden, maar kan uiteraard ook op de gang of vanuit een andere ruimte gemaakt worden. - 5 -
- 6 -
- 7 -
- 8 -
Welke vogel eet wat? Aan de vorm van zijn snavel kunt u zien wat er op het menu van een vogel staat. Een merel trekt bijvoorbeeld met zijn lange spitse snavel regenwormen uit de grond. Een boomklever heeft een dunne snavel om insecten uit de bast van een boom te kunnen halen. En een vink heeft een sterke kegelvormige snavel om zaden en pitten te kraken. Overzicht van de favoriete menu s van verschillende tuinvogels Merel, zanglijster, koperwiek, kramsvogel en spreeuw Voedsel: Brood, gewelde krenten en rozijnen, fruit, schillen en klokhuizen, alle soorten bessen, etensresten (rijst en aardappelen) zonder zout. Voerplaats: Een sneeuwvrije plaats op de grond met beschutting vlakbij. Mezen Voedsel: Vetbollen, ongebrande en ongezouten pinda's, kokosnoot, vogelzaad en zonnepitten. Voerplaats: Voedertafel of voederhuisje of opgehangen in een boom Winterkoning, heggenmus en roodborst Voedsel: Universeel voer, meelwormen, broodkruimel, maden en larven, ongekookte havermout. Voerplaats: Een zeer beschutte sneeuwvrije plaats. Mussen, vink en groenling Voedsel: Bruin brood, onkruidzaden, gemengd strooizaad, zonnepitten en etensresten zonder zout. Voerplaats: Op de grond, eventueel voedertafel. Specht, boomklever en boomkruiper Voedsel: Spekzwoerd, ongebrande en ongezouten pinda's, vetbollen, zonnepitten. Voerplaats: Vastgemaakt aan een boomstam op een rustige plaats. - 9 -
Wanneer? Vogels gebruiken het hele jaar veel energie. In de winter om zich op temperatuur te houden, in het voorjaar om te nestelen en om eieren te leggen, daarna om hun territorium te verdedigen en hun jongen groot te brengen. In het najaar moeten ze weer reserves opbouwen voor de winter. Ze zullen zich niet volproppen als hun honger gestild is. Ook zullen ze niet verleren zelf voedsel te vinden. Daarom kunt u ze het hele jaar bijvoeren. Winter: voer en water In de winter kunnen vogels weinig insecten, bessen en zaden vinden. Zeker als het vriest of als er sneeuw ligt. Vogels komen daarom in de winter gemakkelijker in de buurt van uw huis. In ruil voor een beetje voer laten ze zich goed bekijken! Het kost vogels veel energie om hun lichaamstemperatuur op 40 graden te houden. In een koude nacht verliezen kleinere soorten wel tien procent van hun gewicht Als u s ochtends wat voer strooit komen ze dus graag ontbijten. Aan het eind van de dag eten ze weer wat om de nacht door te komen. U doet uw tuinvogels daarom een groot plezier door twee keer per dag voer te strooien. Als extra energiebron kunt u vetbollen en pinda s ophangen. Water is zeker s winters onmisbaar. Om te drinken, en om in te badderen. Als het hard vriest kunt u ze ook wat geschaafd ijs geven. Als er geen sneeuw ligt om te eten is dat een goed alternatief voor drinkwater. Warm water is overigens niet goed. Vogels kunnen zich daardoor laten verleiden tot een warm bad, maar daarna kunnen ze gemakkelijk bevriezen. Lente: geen vetbollen en pinda s In de lente is het topdrukte in het vogelbestaan. Een partner zoeken, een nest bouwen, eieren leggen, jongen grootbrengen. Ook nu kunt u de vogels een handje helpen. Het voedsel moet in deze periode meer kalk en eiwit bevatten dan in de winter. Insecten, rupsen en wormen zijn een bron van eiwitten. Vogels zullen daar altijd zelf naar op zoek gaan, ook al ligt er voer op uw voedertafel. Kalk zit in veel natuurlijk voedsel. Mocht u de vogels toch aan extra kalk willen helpen dan kunt u ze wat goed uitgekookte en fijngestampte eierschalen geven. Geef ze geen melk! Vetbollen en pinda s kunnen in het voorjaar beter van het menu worden geschrapt. Jonge vogels kunnen grote zaden en hele pinda s niet verteren. Jarenlang werd om die reden gezegd dat vogels in de lente helemaal niet bijgevoerd mochten worden. Het blijkt echter geen kwaad te kunnen. De ouders doen zich tegoed aan het moeilijker verteerbare voer, terwijl ze hun jongen - 10 -
voeden met insecten. Pas als er een totaal gebrek is aan natuurlijk voedsel bieden ze ook hun kroost zaden en noten aan. In dat geval moet u er op letten dat er geen hele pinda s te vinden zijn, maar alleen kleine stukjes. Zomer: eiwitrijk voedsel In de zomer is eiwitrijk voedsel van levensbelang. Vogels krijgen nu het verenkleed dat ze tegen de winterse kou moet beschermen. Of dat hen in staat stelt om in de winter naar het zuiden te trekken. Vogels gaan zelf op zoek naar de wormen en insecten die ze nodig hebben om aan hun portie eiwitten te komen. U hoeft ze dat niet aan te bieden. Maar u kunt ze wel helpen! Bijvoorbeeld door met bloeiende planten insecten te lokken. Of door uw gazon te besproeien en zo de wormen naar boven te lokken. Bij zeer lang aanhoudende droogte waarderen de vogels ook de eiwitten die u aanbiedt. Merels eten dan bijvoorbeeld graag het blikvoer van de kat, of geweekte hondenkoekjes. Dit soort voer trekt echter ook snel grote eters zoals meeuwen, kraaien en eksters. Bied het dus met mate aan. Herfst: vitaminerijke bessen Zodra het kouder wordt komen de vogels weer dichterbij huis. Ze gaan nu actief op zoek naar een plek waar ook in koude jaargetijden wat te vinden is. Als u ze nu gaat voeren, hebt u al snel stamgasten voor de winter. Veel vogelsoorten waarderen nu ook de vitaminerijke bessen uit de struiken in uw tuin. Bij lagere temperaturen kunt u ook vetbollen en pinda s weer ophangen. Let er in deze tijd wel extra goed op dat voer niet beschimmelt. - 11 -
Wat is goed voer Vogels zijn verstandige eters. Van nature gaan ze op zoek naar een gevarieerd menu. Ze zullen nooit alleen maar leven van het voer dat u ze aanbiedt. Wilt u ze toch wat meer variatie bieden? Wat kunt u ze eigenlijk allemaal geven? En wat absoluut niet? Strooivoer Zadenmengsels zijn vanaf het najaar te koop bij dierenwinkels, tuincentra en supermarkten. Mengsels grote korrels zijn niet geschikt voor tuinvogels. Goede mengsels bevatten stukjes maïs, kleine zaden, zonnebloempitten en stukjes pinda. Vetbollen Vetbollen zijn vooral geschikt als het wat kouder is, anders bederft het vet. Vetbollen leveren veel energie, en bestaan uit een zadenmengsel, gegoten in een harde soort vet. Zelf vetbollen maken is niet moeilijk. Pinda s Pinda s zijn een welkome aanvulling op het menu van veel vogels. In de lente kunt u ze echter beter weghalen, omdat grote pinda s voor heel jonge vogels lastig te verteren zijn. Met doppinda s in een korfje of aan een slinger kunt u vogels goed bekijken. Losse pinda s in een netje vallen ook in de smaak maar bederven sneller. Pindakaas vermengd met strooivoer kunt u op de bast van een boom smeren voor de boomklever. Zonnebloempitten Zaadeters zoals de groenling, mees en vink zijn bedreven in het openmaken van hun favoriete hapje. Vooral zwarte zonnebloempitten zijn het hele jaar geliefd bij deze soorten. Fruit Geef geen kleine stukjes, vooral bij vorst kunnen vogels zich daarin verslikken. Laat vogels zelf pikken van bijvoorbeeld een gehalveerde appel, peer, banaan of druif. Brood Kruimels vallen in de smaak bij tuinvogels. Eenden, meeuwen en kraaien lusten ook wel grotere stukken. Met boterhammen trekt u dan ook vaak grotere vogels aan. Brood met boter is echter ook voor hen niet goed. Insecten Roodborst, pimpelmees, boomkruiper en winterkoning lusten graag verse meelwormen. Voer altijd verse wormen en haal dode exemplaren weg, anders ontstaat er gevaar op salmonella. Dierlijk vet Vogels hebben een relatief grote behoefte aan verzadigd vet. Een stukje kaas, maar ook reuzel eten ze daarom graag. - 12 -
Gekookte rijst Kan een goede aanvulling zijn in een strenge winter. Geef niet te veel, want gekookt voedsel bederft snel. Let er ook op dat er niet veel zout op zit. Honden- of kattenvoer Is in beginsel niet geschikt, omdat er veel grote, harde en droge stukken in zitten. Alleen in een lange droge zomer kan blikvoer of geweekt voer een aanvulling zijn voor vogels die niet voldoende insecten of wormen kunnen vinden. Wat u niet moet voeren Melk. Vogels kunnen dit niet verteren. Margarine en olie. Zachte vetten maken slachtoffers: ze tasten de waterdichtheid van de veren aan. Bovendien werken deze vetten laxerend. Gezouten of gebrande pinda s of andere noten. Deze bevatten voor vogels giftige stoffen. Ook bevatten deze noten te veel vet en zout. Erwten, bonen, linzen of rijst. Dit voedsel is eenvoudig te groot voor de meeste tuinvogels. Let daarom bij aankoop van vogelzaad wat erin zit. Hoe voeren Vogels hebben hun eigen eetgewoonten. Daarom is niet alleen wat u voert belangrijk, maar ook hoe u het voer aanbiedt. Hier vindt u een aantal tips Strooivoer kunt u op een voedertafel of op de grond strooien. Doe dit bij voorkeur in kleine hoeveelheden, s ochtends en s middags. U kunt ook een silo met voer ophangen. Let er wel op dat de inhoud niet gaat klonteren. Voor schuwe vogeltjes, zoals de heggenmus en de winterkoning kunt u wat op de grond strooien, het liefst onder struiken. Zorg dat er het strooivoer niet te lang blijft liggen. Het kan bederven of ongedierte aantrekken. Voeren kan het hele jaar, maar vergeet de vogels vooral niet bij vorst en sneeuw. Maak een stukje grond sneeuwvrij voor u daar voer strooit. Met een stuk gaas of een speciale korf over het voedsel kunt u voorkomen dat kraaien en meeuwen alles opschrokken. Zet een platte, brede schaal neer waar vogels kunnen drinken en badderen. Houd deze elke dag schoon en ijsvrij. Geef echter zeker in de winter geen warm water. Bij vorst kan geschaafd ijs een vervanging zijn voor drinkwater. Vetbollen en pinda s kunnen in de lente beter van het menu. Vet bederft bij hogere temperaturen. Pinda s zijn geen goede kost voor heel jonge vogels. - 13 -
Recept voor vetbollen (officieel recept vogelbescherming) Benodigdheden: drie pond ongezouten rundvet (verkrijgbaar bij slagerijen) of ongezouten frituurvet (bijvoorbeeld ossenwit) 6 ons gebroken hennep- en maanzaad 3 ons zonnepitten (plastic) vormpjes, zoals toetjesbekers touwtjes Uitvoering: Smelt het vet in een pan. Wacht tot het warm is, maar niet heet. Voeg daar al roerend het zadenmengsel aan toe. Giet de warme brij in een vorm, bijvoorbeeld een blikje, een melkkarton of een theeglas. Leg daarin, voordat de brij stolt, een stevige katoenen draad die ruim uitsteekt. Zodra de massa hard is geworden, kunnen de bollen buiten aan de draad worden opgehangen. Soms is de vetbol moeilijk uit de vorm los te krijgen. Een melkkarton kan rondom worden afgescheurd. Houdt een theeglas of blik even in heet water; de vetbol komt dan gemakkelijk los. Uiteraard kunnen naar eigen inzichten ook kleinere hoeveelheden worden gebruikt. - 14 -
Vogelvoertaart Benodigdheden: springvorm(en) vers vet (zie vetbollen) 300gr vogelzaad per 500gr frituurvet doppinda s (ongebrand) ongezouten gedopte pinda s pompoenpitten etc Uitvoering: Smelt het vet in een pan. (Niet te heet laten worden 40 graden Celcius is voldoende) Roer het vogelzaad erdoor. Giet de warme brij in de springvorm en laat stollen. Verwijder de vorm en versier de taart met vogelzaad, pompoenpitten en pinda s. Plaats de taart op een bedje van groen (bijv. klimop, mos) op de voedertafel. TIPS Als je de basis in verschillende maten maakt kun je ze ook stapelen. In plaats van een springvorm kun je ook een andere vorm kiezen. Plaats de springvorm even in de koelkast of de vriezer om deze schoner te 'lossen' In de herfst zal het vet buiten niet zo snel bevriezen, de vogels kunnen dan met gemak het vet met hun snavels te lijf gaan. In de winter echter is de kans groot dat het vet bevriest. Om nu te voorkomen dat de vogels makkelijker door het vet komen doe bij het recept dan nog 1 eetlepel spijsolie (arachide-, zonnebloem- of slaolie o.i.d.) per kg vet - 15 -
Hangfruit Benodigdheden: (oude) appels of peren of bananen zonnebloempitjes ijzerdraad Uitvoering: Halveer het fruit. Zo kunnen de vogels beter bij het vruchtvlees. Steek een stukje ijzerdraad door de appel of peer heen om hem op te kunnen hangen. Nu kunnen de kinderen zonnebloempitjes in het fruit steken. Vogelfruitschaal Benodigdheden: (oude) appels, peren of bananen zonnebloempitjes pindanetjes pindakaas, rozijntjes en vogelzaad Uitvoering: Halveer het fruit. Zo kunnen de vogels beter bij het vruchtvlees. Schik het mooi in een schaal. Nu kunnen de kinderen zonnebloempitjes in het fruit steken. Met kloddertjes pindakaas kunnen rozijntjes e.d. worden vastgeplakt. - 16 -
Mezenpotjes Benodigdheden Kleine terracotta potjes Kwasten plakkaatverf vernis touw mezenbol in een netje Uitvoering: Laat de kinderen de potjes van de buitenkant versieren met verf of met lovertjes/ plakkertjes. Geef de potjes een vernislaagje als ze droog zijn. Maak een touwtje vast aan de mezenbol en haal dit door het gaatje in de pot, zo dat het potje op de kop over de mezenbol hangt. Hang de pot op aan het vogelhuisje. Vogelvoerpoppetje Benodigdheden per poppetje 2 zakjes vliespinda's 2 zakken pelpinda's Een klein bloempotje IJzerdraad en een ijzerdraadtang Uitvoering: Rijg van de pelpinda's met het ijzerdraad armen en benen. Tip: prik de gaatjes voor met een prikpen. Maak van de zakjes pinda's een lichaam door de twee zakjes aan elkaar te binden met ijzerdraad en knoop hier de armen en benen aan. Maak aan het bovenste netje een lus van ijzerdraad en haal die door het gat van het bloempotje. - 17 -
Voederstok Benodigdheden: plantenstokje of satéprikker mes ijzerdraad brood, appel, winterwortel en doppinda Uitvoering: Buig van het ijzerdraad een ophanglusje. Maak met een mesje een inkeping in de plantenstok om het lusje aan vast te maken. Snijd de appels en winterwortel in kleine stukjes. Van de snee bruin en wit brood laat je de kinderen kleine stukjes maken. Daarna de stok, appel en de winterwortelstukjes uitdelen. De hele stok vol laten schuiven. Als de stok vol is knoop je er een touw aan vast, zodat de voederstok in de boom kan worden gehangen. Pindamatje Benodigdheden: fijn gaas schildersplakband ijzerdraad of touw pinda's en/of brood ijzerschaar stift Uitvoering: Knip met een ijzerschaar uit het gaas enkele vierkanten of langwerpige stukken. Plak de scherpe randen af met schildersplakband. Maak met een touwtje of een stukje ijzerdraad een ophanglusje aan het gaas vast. Zorg voor veel pinda's en wit/bruinbrood. Probeer eerst uit of de pinda's dik genoeg zijn voor het gaas. Nu steek je de matjes vol met de pinda's en het brood. Als de matjes vol zijn zoek je een mooi plekje buiten in de tuin en daar hang je ze op. Nu maar wachten tot de vogels het in de gaten krijgen en ervan gaan eten!!! Tip: Het geeft ook een leuk effect wanneer je de matjes rond buigt. - 18 -
Vette dennenappels Benodigdheden: vet (zie vetbollen) of pindakaas vogelzaden schoteltje, om de zaden op te doen plastic messen dennenappels touwtjes kranten / onderleggers Voorbereiding: Dennenappels kunt u zelf verzamelen, maar nog leuker is het om ze met de kinderen te gaan zoeken. Als je ze in het bos vindt zijn ze vaak nat en dicht. Na een nacht op de verwarming worden ze mooi droog en gaan ze open staan. Uitvoering: Op tafel zet je klaar: Een schoteltje met zaden, een blok ongezouten frituurvet, plastic messen, dennenappels en touwtjes. De kinderen maken eerst het touwtje vast aan de dennenappel. Daarna gaan ze met een plastic mes frituurvet in de openstaande dennenappel smeren. (dit kan ook met de handen, dit werkt wel beter, maar je moet wel goede zeep hebben om je handen mee te wassen). Als de dennenappel vol zit met vet, dan druk je de dennenappel in het schoteltje met zaden, zodat alle kanten van de dennenappel goed vol zitten met vet en zaden. Je dennenappel is klaar om buiten opgehangen te worden. - 19 -
Slinger van vogelvoer Benodigdheden: naald stevig garen (ongezouten) popcorn vers geplukte rozenbottels ongebrande pinda's stukjes brood stukjes fruit Uitvoering: Rijg de popcorn, rozenbottels of pinda's aan de draad en hang je slinger van vogelvoer aan het voederhuisje of in de takken van een struik of lage boom. Dit kun je in elke tijd van het jaar doen, al vind je rozenbottels alleen in de herfst. Let op! Gebruik, als je het lekkers voor de vogels aan de draad rijgt, altijd een dikke naald met een stompe punt. - 20 -
Deze lessuggesties zijn samengesteld door Ragna van Sonsbeek Coördinator NME-Achtkarspelen Hierbij is gebruik gemaakt van verschillende internetbronnen, maar voor een belangrijk deel van: www.vogelbescherming.nl NME-Achtkarspelen ondersteunt inwoners van de Gemeente Achtkarspelen bij educatie op het gebied van natuur en milieu. Dit gebeurt voornamelijk via de scholen. Lenen van educatieve materialen is gratis voor scholen in de Gemeente Achtkarspelen, in overleg met de coördinator. op dinsdag en donderdag, uitsluitend op afspraak! NME-Achtkarspelen Stationsstraat 18 Postbus 2 9285 ZV Buitenpost 0511 548216 info@nme-achtkarspelen.nl www.nme-achtkarspelen.nl - 21 -
- 22 -