Nationaal Vrijheidsonderzoek 2014. Beleving, houding en draagvlak ten aanzien van 4 en 5 mei

Nationaal Vrijheidsonderzoek 204 Beleving, houding en draagvlak ten aanzien van 4 en 5 mei

Inhoudsopgave pagina Nationaal Vrijheidsonderzoek 204. Achtergrond en doelstelling 3 2. Algemene samenvatting 5 3. De context van 4 en 5 mei 8 4. Herdenken: 4 mei 9 Veldkamp Dieter Verhue Lisa Jorritsma Bart Koenen 5. Vieren: 5 mei 35 Bijlage 48 Onderzoeksverantwoording April 204 / P629 2

Draagvlakdeel. Achtergrond en doelstelling 3

Achtergrond en doelstelling Sinds 200 wordt het Nationaal Vrijheidsonderzoek door Veldkamp uitgevoerd. Dit onderzoek is opgezet om de beleving van Nederlanders ten aanzien van 4 en 5 mei te monitoren. Dit wordt gedaan vanuit de gedachte dat deze beleving in de loop der tijd kan veranderen. De beleving kan veranderen doordat de Tweede Wereldoorlog steeds verder achter ons ligt en jongere generaties in de samenleving geen eigen herinneringen meer hebben aan de Tweede Wereldoorlog. Willen 4 en 5 mei een duidelijke plaats behouden in onze samenleving, dan moeten deze dagen blijven aansluiten bij de beleving van de burgers. In dit rapport wordt ingegaan op het draagvlak voor de lijkse Nationale Herdenking op 4 mei en de viering van de Nationale Bevrijding op 5 mei. Het Nationaal Vrijheidsonderzoek is uitgevoerd onder een representatieve steekproef van 929 personen uit het Nederlands publiek van 3 en ouder. Binnen deze steekproef zijn ook westerse en niet-westerse allochtonen ondervraagd. Een onderzoeksverantwoording is als bijlage bij dit rapport opgenomen. Naast de vragen in dit draagvlakdeel zijn in het themadeel aanvullende vragen gesteld over de persoonlijke beleving van 4 en 5 mei. Dit themaonderzoek wordt later in 204 gerapporteerd. 4

Draagvlakdeel 2. Algemene samenvatting 5

Algemene samenvatting (/2) Toenemende zorgen over oorlog Meer Nederlanders zijn zich het afgelopen zorgen gaan maken om vraagstukken die wereldwijd spelen. Ten opzichte van voorgaande jaren is men zich vaker zorgen gaan maken over oorlog en terrorisme. De oplopende spanningen in Oekraïne spelen vermoedelijk een rol in de toegenomen zorgen over oorlog. Aan een andere trend lijkt dit een einde gekomen: voor het eerst sinds het uitbreken van de kredietcrisis in 2008 maken Nederlanders zich minder vaak zorgen over de economische crisis. De Tweede Wereldoorlog blijft een actueel onderwerp van gesprek De Tweede Wereldoorlog en de aanslagen op 9- zijn twee historische gebeurtenissen die het denken over vrijheid en onvrijheid van ruim de helft van de Nederlanders sterk hebben beïnvloed. De Tweede Wereldoorlog is vandaag de dag nog steeds een actueel onderwerp van gesprek: acht op de tien Nederlanders praten nog over deze oorlog. Het meest praat men hierover in gezins- of familieverband. 6

Algemene samenvatting (2/2) Groot en stabiel draagvlak voor 4 en 5 mei Het belang dat aan 4 en 5 mei wordt gehecht is door de jaren heen groot en stabiel. Net als in andere jaren hechten ouderen meer belang aan beide dagen dan jongeren. Het belang neemt toe met de leeftijd (leeftijdseffect). Er is dus geen sprake van een generatie-effect waarbij het belang per elke nieuwe generatie verschilt. 4 Mei wordt door acht op de tien Nederlanders gezien als een dag waarop ze zich verbonden voelen met andere Nederlanders. Bij 5 mei zijn dat zeven op de tien Nederlanders; dat is ongeveer evenveel als het aantal Nederlanders dat aangeeft dat zich met elkaar verbonden voelen op Koningsdag. Men herdenkt steeds vaker Nederlandse slachtoffers De laatste jaren was een verschuiving te zien in wie men op 4 mei herdenkt en wat men op 5 mei viert. Steeds meer mensen dachten op 4 mei aan alle slachtoffers uit de hele wereld van alle oorlogen en steeds minder mensen denken specifiek aan slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Deze trend lijkt zich in 204 niet door te zetten, want nu herdenkt bijna een derde van de bevolking specifiek Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. 7

Draagvlakdeel 3. De context van 4 en 5 mei 8

De context van 4 en 5 mei uit de actualiteit In het nieuws tijdens het onderzoek Nieuws en actualiteiten kunnen invloed hebben op hoe mensen over maatschappelijke onderwerpen denken. Zo was in de periode dat het veldwerk van het Nationaal Vrijheidsonderzoek werd uitgevoerd - van 26 maart tot en met 3 april - de crisis in Oekraïne volop in het nieuws. In de weken voorafgaand aan het veldwerk werd na een wekenlange volksopstand president Janoekovitsj afgezet en scheidde de Krim zich af. Begin april lopen de spanningen in het oosten van Oekraïne steeds verder op waardoor de dreiging van een oorlog tussen twee nationale staten in Europa steeds groter wordt. Ook is er veel media aandacht voor de vermiste Boeing MH370 van Malaysia Airlines. Het toestel verdween kort na het opstijgen op 8 maart 204 van de radar en sindsdien werd niets meer van het vliegtuig vernomen. In de periode van het veldwerk blijven theorieën over de mogelijkheid van een terroristische aanslag of kaping van het toestel aanhouden. 9

De context van 4 en 5 mei samenvatting Zorgen wereldwijd Het is belangrijk om na te gaan hoe maatschappelijke thema s zich verhouden tot 4 en 5 mei. In het Nationaal Vrijheidsonderzoek wordt daarom al jarenlang gevraagd naar de zorgen van het Nederlands publiek over verschillende wereldproblemen. Meer zorgen over problemen wereldwijd Het 203 liet een daling zien van het aantal Nederlanders dat zich zorgen maakt over problemen die wereldwijd spelen. In 204 stijgen de zorgen weer: bijna de helft van de Nederlanders maakt zich weleens zorgen over problemen die wereldwijd spelen. Meer zorgen over oorlog en terrorisme Ook in de prioritering van de mondiale problemen zijn grote veranderingen te zien. Zo is men zich voor het eerst sinds het uitbreken van de kredietcrisis in 2008 minder zorgen gaan maken over de economische crisis, terwijl de zorgen over oorlog en terrorisme op het hoogste niveau sinds jaren liggen. 0

De context van 4 en 5 mei samenvatting Waar denkt men aan bij de term oorlog? Bijna acht op de tien Nederlanders denken bij de term oorlog in eerste instantie aan de Tweede Wereldoorlog. De associatie met de Tweede Wereldoorlog is nooit eerder zo hoog geweest. Tweede Wereldoorlog blijft onderwerp van gesprek De Tweede Wereldoorlog en de aanslagen op 9- zijn de twee gebeurtenissen die het meest bepalend zijn geweest in het denken van Nederlanders over vrijheid en onvrijheid. De Tweede Wereldoorlog is voor acht op de tien Nederlanders nog steeds een actueel onderwerp van gesprek, met name in de familiekring. Op 4 en 5 mei voelt men zich verbonden met andere Nederlanders Acht op de tien Nederlanders voelen zich tijdens de Dodenherdenking verbonden met andere Nederlanders. Ook tijdens de viering van de Bevrijding op 5 mei en Koningsdag voelen zeven op de tien zich verbonden met elkaar.

De context van 4 en 5 mei - zorgen over zaken buiten Nederland Meer Nederlanders zijn zich het afgelopen zorgen gaan maken over zaken die wereldwijd spelen. Iets minder dan de helft maakt zich net als in 20 en 202 (heel) vaak zorgen over zaken die wereldwijd spelen. Ouderen en hoger opgeleiden maken zich vaker zorgen dan jongeren en lager opgeleiden. Maakt u zich weleens zorgen over zaken die wereldwijd spelen?* (n=929) 00 zorgen per leeftijdsgroep (percentage vaak zorgen) 80 50 60 40 20 0 49 48 49 42 37 36 27 32 30 27 28 24 25 23 24 2009 20 202 203 204 (heel) weinig niet vaak, niet weinig (heel) vaak 0 24 24 24 35 39 4 63 5 45 49 53 3 7 8 24 25 34 35 49 50 64 65-plus 203 204 Opleiding: hoger opgeleide Nederlanders maken zich vaker zorgen dan lager opgeleide Nederlanders (6 versus 34). Het zorgen niveau van middelbaar opgeleiden ligt rond het Nederlands gemiddelde (48 maakt zich zorgen. Op andere achtergrondkenmerken - zoals sekse of culturele afkomst zijn geen verschillen te zien. 58 * In 200 is deze vraag niet gesteld. 2

De context van 4 en 5 mei - zorgen over zaken buiten Nederland Nederlanders maken zich vaak zorgen om wereldwijde kwesties als terrorisme, oorlog, spanningen tussen religieuze groepen en de economische crisis. Waar men zich zorgen over maakt, is mede afhankelijk van leeftijd. Over welke van de volgende onderwerpen die wereldwijd spelen maakt u zich zorgen? (drie antwoorden mogelijk; percentages genoemd in top-3; n=886) genoemd in de top-3 leeftijd 3 t/m 7 8 t/m 24 meeste zorgen over: oorlog: 57 crisis: 48 terrorisme oorlog spanningen tussen religieuze groepen economische crisis armoede schendingen van mensenrechten klimaatverandering milieuvervuiling besmettelijke ziektes, epidemieën honger energievoorziening migratie 0 6 3 2 9 24 22 27 35 34 45 43 het veldwerk vond plaats in de periode dat de crisis in Oekraïne zich uitbreidde 0 50 00 25 t/m 34 35 t/m 49 50 t/m 64 65-plussers oorlog: 47 oorlog: 46 terrorisme: 48 terrorisme: 48 Leeftijd: vorig maakten alle leeftijdsgroepen tussen de 8 en 65 zich nog het meest zorgen om de economische crisis. Nu zijn dat alleen jongeren van 8- tot en met 24. Een mogelijke verklaring hiervoor is de aanhoudende hoge (jeugd-) werkloosheid onder deze groep. Opleiding: lager opgeleiden maken zich vaker zorgen over oorlog dan hoger opgeleiden (5 versus 38). Lager opgeleiden maken zich ook vaker zorgen over armoede dan hoger opgeleiden (34 versus 25). 3

De context van 4 en 5 mei zorgen over zaken buiten Nederland Nederlanders zijn zich het afgelopen minder zorgen gaan maken om de economische crisis. De zorgen over oorlog en terrorisme zijn daarentegen toegenomen. De zorgen om oorlog liggen op het hoogste niveau sinds 2005. 00 80 60 40 20 0 43 42 7 Ontwikkeling van de drie grootste wereldzorgen door de jaren heen*. In de grafiek zijn de percentages Nederlanders weergegeven die deze drie wereldzorgen noemen in hun top-3. 67 49 49 4 45 economische crisis terrorisme oorlog oorlog in Irak aanslagen Madrid 6 57 36 35 9 8 7 aanslagen Londen 47 46 37 3 40 7 kredietcrisis 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20 202 203 204 55 4 27 Arabische Lente 43 35 3 Oekraïnecrisis 48 34 32 45 43 34 ontwikkelingen en trends Oorlog: de zorgen over oorlog zijn het afgelopen toegenomen. De situatie in (oost) Oekraïne is daar wellicht debet aan. De zorgen over oorlog waren het grootst in 2003 toen de VS Irak aanvielen (tweede Golfoorlog). Terrorisme: de zorgen over terrorisme stegen na 2004 naar een hoogtepunt toen terreurnetwerk Al Qaida aanslagen in Madrid (2004) en Londen (2005) pleegden. Economische crisis: de zorgen over de economie zijn tot 2008 laag. Na de kredietcrisis in 2008 nemen de zorgen over de economie exponentieel toe. Het afgelopen zijn de zorgen over de economie voor het eerst sinds 2008 afgenomen. * Voor 2008 werd naar de zorgen over de economie gevraagd. Vanaf 20 naar de zorgen over de economische crisis. 4

De context van 4 en 5 mei associaties bij de term oorlog Bijna acht op de tien Nederlanders denken bij de term oorlog spontaan aan de Tweede Wereldoorlog. Door de jaren heen is de associatie met de Tweede Wereldoorlog nog nooit zo groot geweest. Aan andere oorlogen wordt weinig gedacht. Een mogelijke reden voor de stijging is de crisis in Oekraïne en de vele vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog die de media in dit kader maakten. Als we het over oorlog hebben, welke oorlog komt dan als eerste in uw gedachten op? (open vraag; n=929)* associaties met de Tweede Wereldoorlog door de jaren heen Tweede Wereldoorlog Syrië Irak Eerste Wereldoorlog Viëtnam Afghanistan Midden Oosten Golfoorlogen Koude oorlog Oekraïne conflict diversen 78 37 48 8 20 2 8 8 2 2 0 2 9 7 2 4 3 6 8 0 40 80 204 203 202 00 50 0 5 36 3 Tweede Wereldoorlog Irak Afghanistan Syrië 45 28 7 40 23 8 5 De Tweede Wereldoorlog en de oorlogen in Irak en Afghanistan zijn door de jaren heen de drie oorlogen die het meest worden genoemd. De associaties met Irak en Afghanistan zijn de afgelopen jaren echter fors afgenomen en nauwelijks meer relevant. Syrië werd in 203 veel vaker genoemd dan in 204. 47 37 20 8 4 2 8 8 78 0 8 8 2005 2006 2008 2009 202 203 204 * De vraagstelling, volgorde in de vragenlijst en codering van de open antwoorden is in 204 exact hetzelfde gedaan als in de voorgaande jaren. De grote procentuele stijging van de associatie met de Tweede Wereldoorlog is dus niet het gevolg van een verandering van deze drie zaken. 5

De context van 4 en 5 mei denken over (on-)vrijheid De Tweede Wereldoorlog en de aanslagen op 9- hebben het denken over vrijheid en onvrijheid van Nederlanders het meest beïnvloed. In het Vrijheidsonderzoek van 203 werd een soortgelijke, maar anders geformuleerde vraag voorgelegd. Toen bleek dat Tweede Wereldoorlog en de val van de Berlijnse muur een (zeer) sterke invloed hadden op het denken over (on-)vrijheid. Welke van de volgende gebeurtenissen zijn het meest bepalend geweest in uw denken over vrijheid en onvrijheid? (kies maximaal vijf gebeurtenissen; n=929) 00 Invloed op het denken over (on-)vrijheid (per leeftijdsgroep; in ) Tweede Wereldoorlog de aanslagen op 9- val van de Berlijnse muur 28 50 56 veel invloed op het denken over vrijheid en onvrijheid 50 de moord op Pim Fortuyn slavernij Holocaust / Shoah vrijlating Nelson Mandela homo-emancipatie 27 25 25 2 7 redelijk veel invloed op het denken over vrijheid en onvrijheid 0 47 48 4 4 6 60 49 57 50 54 3 7 8 24 25 34 35 49 50 64 65-plus Tweede Wereldoorlog 9-' 63 4 conflict in het Midden Oosten Syrië kiesrecht voor iedereen vrouwenemancipatie Koude Oorlog 7 6 6 6 geringe invloed op het denken over vrijheid en onvrijheid Opleiding: Hoger opgeleiden noemen de Tweede Wereldoorlog vaker dan lager opgeleiden (6 versus 55) en middelbaar opgeleiden (53). Op andere achtergrondkenmerken - zoals sekse of culturele afkomst - zijn geen verschillen te zien. Europese samenwerking (EU) oorlog in Joegoslavië 0 0 50 00 6

De context 4 en 5 mei de Tweede Wereldoorlog als onderwerp van gesprek De Tweede Wereldoorlog blijkt nog steeds een actueel gespreksonderwerp. Bijna acht op de tien Nederlanders praat weleens over de Tweede Wereldoorlog. Het meest praat men hierover met de partner of echtgenoot. Met wie praat u het meest over de Tweede Wereldoorlog? Vink aan in de volgorde van belang (nieuwe vraag; meer antwoorden mogelijk; n=929) gesprekspartners naar leeftijd met mijn partner/echtgenoot 46 3 7 8 24 25 34 35 49 50 64 65- plus met andere familie 33 Familie met mijn kinderen 29 partner/ echtgenoot 0 8 48 49 48 65 met vrienden met kennissen met nog anderen 2 0 26 Voor 78 van de Nederlanders is WO II wel onderwerp van gesprek. andere familie 56 4 3 35 28 22 kinderen 5 4 2 42 32 44 vrienden 27 26 26 25 24 29 kennissen 8 3 2 2 9 met collega's met mijn grootouders met klasgenoten praat niet over WO II 0 8 6 22 Voor 22 van de Nederlanders is WO II geen onderwerp van gesprek. Leeftijd: mensen vanaf 25 praten vaak met hun partner of echtgenoot over de Tweede Wereldoorlog. Jongeren praten vaak met familieleden. Naar opleiding zijn er geen significante verschillen. 0 50 00 7

De context 4 en 5 mei nationale evenementen en verbondenheid Nederlanders voelen zich het sterkst verbonden met andere Nederlanders tijdens de dodenherdenking op 4 mei, de viering van de Bevrijding op 5 mei en Koningsdag. Sportevenementen zoals het EK en WK voetbal en Prinsjesdag leiden in veel mindere mate tot een gevoel van nationale verbondenheid. In welke mate geven onderstaande dagen of evenementen u het gevoel verbonden te zijn met andere Nederlanders? (nieuwe vraag; n=929) Verbondenheid per leeftijd (in ) 00 Dodenherdenking op 4 mei Dodenherdenking op 4 mei 3 3 48 48 7 7 4 4 Viering Bevrijding op 5 mei Viering Bevrijding op 5 mei 2 2 48 48 24 24 6 6 50 8 79 70 70 70 72 73 70 69 63 63 62 63 67 68 6 75 88 Koningsdag (27 april) Koningsdag (27 april) Nederland op Olympische Spelen erland op de Olympische Spelen 4 27 4 27 40 40 40 40 32 32 24 24 8 8 3 3 0 3 7 8 24 25 34 35 49 50 64 65-plus Koningsdag 5 mei 4-mei Nederland op WK en EK voetbal derland op het WK en EK voetbal Prinsjesdag (3de dinsdag in sdag (3de dinsdag september) in september) 4 5 5 4 7 7 35 35 53 53 28 28 2 2 24 24 Naarmate men ouder wordt, heeft men een sterker gevoel van verbondenheid bij 4 mei. Op andere achtergrondkenmerken - zoals sekse of culturele afkomst - zijn geen verschillen te zien. 0 50 00 0 50 00 in zeer sterke mate in sterke mate in niet zo'n sterke mate helemaal niet weet niet 8

Draagvlakdeel 4. Herdenken: 4 mei 9

Herdenken samenvatting Draagvlak voor 4 mei Het Nationaal Vrijheidsonderzoek geeft elk een beeld van de beleving van 4 mei en het belang dat mensen aan de herdenking hechten. Op deze manier kan gevolgd worden in welke mate 4 mei blijft aansluiten op de beleving van burgers. De helft van de Nederlanders vindt 4 en 5 mei even belangrijk De helft van de Nederlanders vindt 4 en 5 mei even belangrijk, ruim een derde hecht meer belang aan 4 mei terwijl één op de tien 5 mei belangrijker vindt. Het afgelopen is men 4 mei voor het eerst sinds 20 weer vaker belangrijker gaan vinden. Stilstaan bij de gevolgen van oorlog Van het Nederland publiek vindt 85 de herdenking op 4 mei (heel) belangrijk. Dit draagvlak is stabiel in de tijd. Net als in voorgaande jaren wordt de herdenking in de eerste plaats belangrijk gevonden voor groepen die een oorlog hebben meegemaakt of dierbaren in een oorlog hebben verloren. De afgelopen jaren is men de herdenking steeds vaker belangrijk gaan vinden voor jongeren. 20

Herdenken samenvatting Men vindt 4 mei vooral belangrijk door verhalen over de oorlog Zes op de tien Nederlanders vinden 4 mei belangrijk door verhalen van familie en vrienden over de Tweede Wereldoorlog. Vier op de tien vinden 4 mei belangrijk door nieuws en actualiteiten. Vorig gaven zes op de tien Nederlanders nog aan 4 mei belangrijk te vinden door nieuws en actualiteiten. Men herdenkt steeds vaker Nederlandse slachtoffers Negen op de tien Nederlanders staan, net als andere jaren, op 4 mei stil bij de herdenking. Een ruime meerderheid volgt de herdenking op televisie, via de radio of online. Ongeveer de helft van de Nederlanders herdenkt op 4 mei alle slachtoffers uit de hele wereld van alle oorlogen. Het aantal Nederlanders dat alle Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdenkt (29) is in 204 verder gestegen. 4 mei gaat vooral over het betuigen van respect en medeleven De herdenking roept bij Nederlanders vooral gevoelens van respect en medeleven op. Voor 50-plussers roept de herdenking ook vaak gevoelens van verbondenheid op. 4 mei wordt door een ruime meerderheid verbonden met thema s die sterk gerelateerd zijn aan de Tweede Wereldoorlog, zoals slachtofferschap, concentratie- en vernietigingskampen en het motto Nooit meer Auschwitz. 2

De context 4 en 5 mei het belang van 4 en 5 mei Zowel 4 als 5 mei geven veel Nederlanders het gevoel van onderlinge verbondenheid, maar worden beide dagen ook even belangrijk gevonden? Van 200 tot en met 203 werd 4 mei in toenemende mate even belangrijk gevonden. Die trend lijkt echter ten einde: in 204 vindt een toenemend aantal Nederlanders 4 mei belangrijker. Wat is voor u belangrijker: 4 of 5 mei? (per ; n=929) Wat is voor u belangrijker: 4 of 5 mei? (per leeftijd; n=929, 204) 204 36 50 0 4 65-plus 46 5 2 203 202 29 33 56 5 9 3 6 4 50 64 27 6 7 5 20 44 45 8 4 35 49 39 46 3 200 34 58 5 4 2008 47 4 9 3 25 34 36 44 6 3 2007 49 36 4 8 24 34 47 3 6 2006 48 36 3 6 2005 49 34 4 4 3 7 27 49 4 0 0 50 00 4 mei even belangrijk 5 mei weet niet 0 50 00 4 mei even belangrijk 5 mei weet niet 22

Herdenken het belang van de herdenking op 4 mei Bijna negen op de tien Nederlanders vinden de lijkse herdenking op 4 mei (heel) belangrijk. Het draagvlak voor de herdenking op 4 mei is groot en stabiel door de jaren heen. Hoe belangrijk vindt u de lijkse dodenherdenking op 4 mei? (percentages (heel) belangrijk; n=929) 00 belang per leeftijdsgroep 204 203 202 20 200 2009 2008 2007 2006 2005 45 42 50 49 48 46 47 48 45 48 40 42 35 37 32 40 38 34 35 32 50 0 58 20 3 7 38 39 8 24 40 52 25 34 heel belangrijk Opleiding: hoger opgeleiden vinden 4 mei vaker belangrijk dan lager opgeleiden (88 versus 68). Op andere achtergrondkenmerken - zoals sekse of culturele afkomst - zijn geen verschillen te zien. 44 46 35 49 belangrijk 29 38 59 50 64 53 65-plus 2004 2003 2002 45 48 36 30 52 34 0 50 00 heel belangrijk belangrijk Leeftijdseffect: hoe ouder men wordt, des te meer belang men aan 4 mei hecht. Dit is al sinds 2002 zo. Nieuwe generaties hechten dus niet minder belang aan 4 mei. 23

Herdenken waarom men 4 mei belangrijk vindt Aan mensen die de Dodenherdenking op 4 mei (heel) belangrijk vinden (n=789) is in een open vraag gevraagd waarom zijn 4 mei belangrijk vinden. Uit de antwoorden blijkt dat 4 mei vaak wordt gezien als een eerbetoon aan mensen die voor onze vrijheid zijn gestorven. Ook is 4 mei voor veel Nederlanders een moment van bezinning waarop wordt stilgestaan bij de gevolgen van oorlog. Dan herdenken wij degenen die voor onze huidige vrijheid hun leven lieten. 4 mei is een stuk geschiedenis van Nederland dat we niet mogen vergeten. 4 mei is betrokkenheid tonen bij mensen die in oorlog leven. 4 mei is een eerbetoon aan allen die voor de vrijheid zijn gestorven. Op 4 mei ben je bewust van de verworven vrijheden en hoe belangrijk het is om die vrijheden te bewaken. Het lijks herdenken herinnert ons eraan dat vrede en vrijheid niet vanzelfsprekend zijn. 4 mei is een moment van bezinning en eerbetoon aan slachtoffers. 4 mei is bezinning dat oorlog overal kan zijn. En niet alleen in andere landen. Het stilstaan bij het immorele van een oorlog waarbij mensen anderen willen overheersen. Het is goed om stil te staan bij de gebeurtenissen van toen. In de eerste plaats om de doden van toen te herdenken, maar ook om ons eraan te herinneren dat we zo'n oorlog nooit meer moeten laten uitbreken. Dat we niet vergeten wat er toen gebeurd is en dat het niet nog eens mag gebeuren. 24

Herdenken - waardoor men 4 mei belangrijk vindt Verhalen van vrienden en familie over de Tweede Wereldoorlog en nieuws en actualiteiten zijn de twee meest genoemde redenen waardoor Nederlanders 4 mei belangrijk vinden. Mensen die 4 mei belangrijk vinden door verhalen over de Tweede Wereldoorlog hechten vaak een groter belang aan 4 mei dan mensen die 4 mei vooral belangrijk vinden door nieuws en actualiteiten. Waardoor vindt u 4 mei belangrijk? (Basis: degenen die 4 mei belangrijk vinden; meer antwoorden mogelijk; n=88) verhalen familie/vrienden (WO II) nieuws, actualiteiten films school of opleiding boeken verhalen vrienden/familie (andere oorlogen) eigen oorlogservaringen theater en/of musicals diversen 7 6 2 6 7 7 9 7 2 30 28 3 38 43 42 59 0 50 00 4 mei 5 mei leeftijd 3- t/m 7 8- t/m 24 25- t/m 34 35- t/m 49 50- t/m 64 65-plussers Opleiding: hoger opgeleiden noemen relatief vaak nieuws en actualiteiten als reden waardoor zij 4 mei belangrijk vinden (49 versus 28 van de lager opgeleiden. meest genoemde reden: opleiding: 49 verhalen: 59 nieuws: 45 verhalen: 57 verhalen: 70 verhalen: 67 Binding 4 mei sterker door verhalen Mensen die 4 mei belangrijk vinden door verhalen van vrienden, hebben een sterkere binding met 4 mei dan mensen die 4 mei belangrijk vinden door nieuws en actualiteiten. Zo vindt 33 van de mensen die verhalen noemen 4 mei heel belangrijk. Bij mensen die nieuws en actualiteiten noemen is dat 3. 25

Herdenken - voor wie men de herdenking belangrijk vindt Nederlanders vinden de herdenking het vaakst belangrijk voor mensen die de Tweede Wereldoorlog zelf hebben meegemaakt of dierbaren in die oorlog hebben verloren. Driekwart vindt de herdenking belangrijk voor zichzelf. De belangrijkste verandering van de afgelopen twee jaren is dat steeds meer Nederlanders de herdenking belangrijk zijn gaan vinden voor jongeren. Hoe belangrijk is de herdenking op 4 mei voor de volgende groepen? (percentages (heel) belangrijk; n=929) mensen die zelf WO II meegemaakt of dierbaren hebben verloren mensen die zelf een oorlog hebben meegemaakt of dierbaren hebben verloren voor iedereen, ongeacht leeftijd of achtergrond voor mijzelf jongeren 97 9 97 94 93 89 95 90 85 87 79 77 76 73 69 68 83 85 69 7 0 50 00 204 203 202 20 26

Herdenken emoties die de herdenking oproept De herdenking roept bij mensen die op 4 mei twee minuten stilte in acht nemen vooral emoties van respect, medeleven en - in mindere mate - saamhorigheid en verbondenheid op. Welke emoties roepen de dodenherdenking op 4 mei bij u op? De dodenherdenking op 4 mei is voor mij een moment van (Basis: iedereen die op 4 mei 2 minuten stilte in acht heeft genomen; meer antwoorden mogelijk; n=797) respect medeleven saamhorigheid verbondenheid verdriet machteloosheid hoop pijn boosheid berusting schuld vreugde tevredenheid geen emoties onverschilligheid diversen weet niet 8 2 2 2 3 3 2 3 9 22 37 42 4 57 0 50 00 67 3 7 emoties naar leeftijd 8 24 25 34 Leeftijd: respect en medeleven worden door alle leeftijdsgroepen het meest genoemd. Naarmate men ouder wordt, noemt men vaker saamhorigheid. Jongeren van 3- tot en met 7 noemen relatief vaak verdriet. Dit hoge percentage kan te maken hebben met de neiging van jongeren om dergelijke vragen als kennisvragen te beantwoorden. Zij geven niet zozeer antwoord op de vraag wat zij zelf voelen, maar op de vraag wat anderen op 4 mei voelen. Tussen de verschillende opleidingsniveaus, naar sekse of culturele afkomst zijn er geen significante verschillen. 35 49 50 64 65-plus respect 6 76 65 73 66 58 medeleven 50 65 59 57 54 57 saamhorigheid 22 35 34 46 46 47 verbondenheid 20 38 42 33 48 52 verdriet 48 3 38 35 38 39 27

Herdenken de betekenis van 4 mei voor Nederlandse burgers 4 mei betekent voor de meeste Nederlanders respect tonen voor oorlogslachtoffers. Ook wordt 4 mei door een ruime meerderheid gezien als een moment waarop men stil staat bij de gevolgen van oorlog. Ruim acht op de tien Nederlanders vinden dat 4 mei ook in de toekomst door moet gaan en dat het actueel blijft zolang oorlog en onderdrukking bestaan. Mensen die op 4 mei zelf emoties van respect en saamhorigheid voelen, zijn het vrijwel allemaal eens met de stellingen dat 4 mei een moment is van respect tonen en van saamhorigheid. Geef aan in welke mate u het eens of oneens bent met de volgende stellingen. De lijkse dodenherdenking op 4 mei (n=929) is respect tonen voor oorlogsslachtoffers is een moment waarop wordt stilgestaan bij de gevolgen van oorlog moet ook in de toekomst doorgaan blijft actueel zolang oorlog en onderdrukking bestaan is een moment waarop men zich realiseert dat vrede en vrijheid levens kosten is een moment van saamhorigheid is een dag waarop ik me verbonden voel met Nederland is een moment waarop ik denk aan familieleden of vrienden die zijn omgekomen tijdens WOII heeft steeds minder betekenis naarmate WO II verder achter ons ligt mag worden afgeschaft als de laatste mensen die de WOII hebben meegemaakt, zijn overleden 4 3 3 6 20 28 7 zegt me helemaal niets 3 0 35 43 40 50 46 6 23 9 25 32 25 47 43 27 42 46 36 3 25 60 43 53 5 9 30 3 3 6 4 0 7 2 3 3 42 4 42 0 20 40 60 80 00 4 2 2 3 sterk verbonden met 4 mei niet sterk verbonden met 4 mei helemaal mee eens eens eens, noch oneens oneens helemaal niet eens weet niet Verbondenheid: 4 van de Nederlanders voelt zich op 4 mei verbonden met Nederland. Nog meer mensen (52) zijn het eens met de stelling dat 4 mei een moment is waarop ze zich verbonden voelen met Nederland. Respect: 67 geeft aan zelf emoties van respect te voelen op 4 mei. Nog meer mensen zijn het eens met de stelling dat 4 mei respect tonen is voor de oorlogsslachtoffers. In deze twee vragen zit overigens veel overlap, want 97 van de Nederlanders bij wie 4 mei de emotie respect oproept, is het eens is met de stelling dat 4 mei respect tonen voor oorlogsslachtoffers is. Saamhorigheid: 42 geeft aan zelf emoties van saamhorigheid te voelen op 4 mei. Nog meer mensen zijn het eens met de stelling dat 4 mei een moment van saamhorigheid is. Ook hier is overlap: 98 van de Nederlanders die op 4 mei emoties van saamhorigheid voelen, is het eens met de stelling dat 4 mei een moment van saamhorigheid is. 28

Herdenken 4 mei blijft zijn betekenis behouden De dodenherdenking op 4 mei blijft voor een ruime meerderheid zijn relevantie behouden. De laatste drie is het aantal Nederlanders dat vindt dat de betekenis van 4 mei afneemt naarmate de oorlog verder achter ons ligt, verder afgenomen. 80 60 40 20 0 Geef aan in welke mate u het eens of oneens bent met de volgende stelling. De dodenherdenking op 4 mei heeft steeds minder betekenis naarmate de Tweede Wereldoorlog verder achter ons ligt (percentages (helemaal) mee eens; n=929) 37 42 38 33 36 33 2002 2003 2004 2006 2007 2008 200 20 202 203 204 28 37 28 22 2 Trend: Vanaf 20 zijn steeds minder Nederlanders het eens zijn met de stelling dat 4 mei minder betekenis krijgt naarmate de oorlog verder achter ons ligt. Vond in 20 37 nog dat 4 mei minder betekenis kreeg naarmate de oorlog langer achter ons ligt, in 204 is dat met 8 procentpunten gedaald tot 2. Leeftijd: deze ontwikkeling doet zich onder alle leeftijdsgroepen voor. De afname is het sterkst onder 8- tot en met 24-jarigen (van 50 in 20 tot 26 in 204). Tussen de verschillende opleidingsniveaus, naar sekse of culturele afkomst zijn geen significante verschillen. 29

Herdenken de groepen die men herdenkt Zowel jongeren als ouderen herdenken het meest alle oorlogsslachtoffers uit de hele wereld van alle oorlogen. 65-plussers herdenken relatief vaak alle Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en oorlogen en vredesoperaties daarna. Welke groepen herdenkt u op 4 mei? Op 4 mei herdenk ik (n=929) alle oorlogsslachtoffers uit de hele wereld van alle oorlogen alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog van alle landen alle Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en oorlogen en vredesoperaties daarna alle Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog totaal 3-7 8-24 25-34 35-49 50-64 65-plus 48 50 45 52 45 54 43 37 35 33 33 37 37 43 34 24 27 36 32 34 44 29 32 26 24 25 27 4 Leeftijd: er zijn betrekkelijk weinig verschillen tussen de leeftijdsgroepen. Jongeren van 3 tot en met 7 herdenken minder vaak alle Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en oorlogen en vredesoperaties daarna. anders 4 2 5 5 5 Weet niet 2 7 2 2 2 2 0 = significant vaker = significant minder vaak 30

Herdenken de groepen die men door de jaren heen herdenkt Bijna de helft van de Nederlanders herdenkt op 4 mei alle slachtoffers van alle oorlogen wereldwijd. Dat aantal is de laatste twee afgenomen. Vanaf 202 denken Nederlanders op 4 mei steeds vaker aan alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog van alle nationaliteiten én aan alle Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Wat betekent de dodenherdenking op 4 mei voor u? Voor mij is het de herdenking van (meer antwoorden mogelijk, door de jaren heen) In welke mate verbindt u de volgende thema s met de Dodenherdenking op 4 mei? (nieuwe vraag; n=929; in ) 00 2 2 3 2 2 9 0 80 45 46 38 60 40 20 0 58 52 50 48 42 42 36 37 37 34 32 3 3 3 32 28 27 27 29 34 34 2 27 29 7 28 5 6 6 2 9 4 4 4 5 4 2 7 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 200 20 202 203 204 alle oorlogsslachtoffers uit de hele wereld van alle oorlogen alle slachtoffers van WO II van alle nationaliteiten (sinds 2009 gevraagd) alle Nederlandse slachtoffers van WO II (sinds 2006 gevraagd) alle Nederlandse slachtoffers van WO II en oorlogen en vredesoperaties daarna 43 40 slachtoffers van WOII concentratie- en vernietigingskampen 46 'Nooit meer Auschwitz' in zeer sterke mate in sterke mate in niet zo'n sterke mate helemaal niet weet niet Themadeel: in het themadeel, dat later in 204 wordt gerapporteerd, worden vragen gesteld over de beleving van 4 en 5 mei. Drie stellingen worden alvast gerapporteerd. Hieruit blijkt dat een ruime meerderheid 4 mei verbindt met de slachtoffers die zijn omgekomen tijdens de Tweede Wereldoorlog, concentratie- en vernietigingskampen en aan het motto Nooit meer Auschwitz. 3

Herdenken men staat op verschillende manieren stil bij 4 mei Driekwart van de Nederlanders volgt de herdenking op televisie, via de radio of online. De meeste Nederlanders die stil staan bij 4 mei nemen ook de twee minuten stilte in acht. Op welke manier heeft u het afgelopen stilgestaan bij de dodenherdenking op 4 mei? (n=929) Heeft u de 2 minuten stilte in acht genomen? (Basis: alleen diegenen die bij 4 mei hebben stilgestaan; n=854) 3 2 7 8 76 93 anders op televisie/via de radio/online gevolgd niet stilgestaan een herdenking bezocht op vakantie bij de herdenking stilgestaan wel 2 minuten stil geweest niet 2 minuten stil geweest Er zijn weinig verschillen tussen de leeftijdsgroepen. Alleen 65-plussers wonen vaker een herdenking bij dan de andere leeftijdsroepen (8 versus van het Nederlands publiek). Van alle Nederlanders die hebben stilgestaan bij 4 mei heeft 93 de twee minuten stilte in acht genomen. Omgerekend naar de totale Nederlandse bevolking van 3 en ouder zijn dat circa,9 miljoen Nederlanders. 32

Draagvlakdeel 5. Vieren: 5 mei 33

Vieren samenvatting Draagvlak voor 5 mei Ook de beleving van de viering op 5 mei wordt in de tijd gevolgd. Zo kan worden bepaald of de viering bij de beleving van burgers blijft aansluiten. Onder Nederlanders is al jaren een groot draagvlak voor de viering van 5 mei: 77 vindt de viering (heel) belangrijk. Dit draagvlak was de laatste jaren minder groot, maar neemt in 204 voor het eerst sinds 200 weer toe. Men vindt 5 mei vooral belangrijk door nieuws en actualiteiten (42) en/of verhalen van vrienden of familie over de Tweede Wereldoorlog (38). Negen op de tien Nederlanders vinden de viering belangrijk voor mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt of dierbaren in de oorlog hebben verloren. 5 mei betekent stilstaan bij respect en verdraagzaamheid Circa acht op de tien Nederlanders hebben op 5 mei gevoelens van respect en verdraagzaamheid en vinden dat 5 mei ook in de toekomst door moet gaan. Driekwart staat op 5 mei stil bij het feit dat vrijheid niet vanzelfsprekend is en vindt dat 5 mei actueel blijft zolang er oorlog en onderdrukking bestaan. 5 Mei roept bij iets minder dan de helft van de Nederlanders emoties van vreugde en saamhorigheid op. Ongeveer de helft volgt 5 mei via de televisie, radio of online. Op 5 mei trekt 37 van de Nederlanders er op uit. In de meeste gevallen bezoekt men een lokale activiteit (25) of een Bevrijdingsfestival (2). Bijna zes op de tien Nederlanders vieren op 5 mei het feit dat we nu in vrijheid leven. Ongeveer een kwart viert de bevrijding van het Koninkrijk der Nederlanden. 34

Vieren het belang van de viering op 5 mei Ruim driekwart van het Nederlands publiek vindt het (heel) belangrijk dat lijks 5 mei wordt gevierd. Het draagvlak voor de viering op 5 mei is groot en stabiel door de jaren heen. De daling voor het draagvlak in 203 lijkt incidenteel, want net als bij 4 mei is het draagvlak voor 5 mei het afgelopen gestegen en weer op het niveau van 202. In hoeverre vindt u het belangrijk dat lijks 5 mei wordt gevierd? (n=929) 204 36 4 00 belang per leeftijdsgroep 203 30 36 202 20 37 38 39 40 50 47 44 49 37 42 33 200 2009 2008 4 34 40 39 43 39 0 27 3 7 35 3 8 24 25 34 38 35 35 49 50 64 4 65-plus 2007 39 33 heel belangrijk belangrijk 2006 2005 42 43 35 32 Op andere achtergrondkenmerken zijn geen verschillen te zien. 2004 38 38 2003 40 3 2002 43 38 0 50 00 heel belangrijk wel belangrijk 35

Vieren waarom men 5 mei belangrijk vindt Aan mensen die de viering van de Bevrijding op 5 mei belangrijk vinden (n=75) is in een open vraag gevraagd waarom ze 5 mei belangrijk vinden. 5 Mei is net als 4 mei een dag waarop men stilstaat bij de verworven vrijheden, een dag waarop men beseft dat vrijheid en vrede niet vanzelfsprekend zijn en respect toont naar oorlogsslachtoffers. Veel Nederlanders zien 4 en 5 mei dan ook niet als twee onafhankelijke dagen maar als dagen die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden: Als je 4 mei gedenkt, mag je 5 mei vieren. Als je 4 mei gedenkt, mag je 5 mei vieren. Dit historische moment mogen we niet vergeten. Bewustwording, stil blijven staan dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Het is belangrijk dat we ons af en toe realiseren hoe bevoorrecht we eigenlijk zijn met onze vrijheid, en dat waarderen. Dit is een traditie die in gang gehouden moet worden. Op 4 mei wordt stilgestaan bij slachtoffers, maar op 5 mei mogen we vieren dat we weer vrij zijn!. Dat we de oorlog hopelijk nooit meer hoeven mee te maken. Jongeren wijzen op het grote goed om in vrijheid te kunnen leven. Ik vind de combinatie 4 en 5 mei mooi. Niet alleen het stil staan bij 4 mei, maar ook de bevrijding, het gevoel van vrijheid tot je door laten dringen. Dat de generaties na ons in een vredige wereld op mogen groeien. Als men de boeken leest wat er allemaal voor en in de oorlog gebeurd is, dan moet men heel blij zijn met onze vrijheid. Kijk maar naar landen waar men niet de vrijheid heeft om te doen en te leven hoe ik en jij en anderen het graag zouden willen. 36

Vieren - waardoor men 5 mei belangrijk vindt Nieuws en actualiteiten en verhalen van vrienden en familie over de Tweede Wereldoorlog zijn - net als bij 4 mei - de twee meest genoemde redenen waardoor mensen 5 mei belangrijk vinden. De binding met 5 mei is sterker bij mensen die 5 mei belangrijk vinden door nieuws en actualiteiten. Waardoor vindt u 5 mei belangrijk? (ter vergelijking zijn de antwoorden van 4 mei ook in de grafiek weergegeven; meer antwoorden mogelijk; n=75) nieuws, actualiteiten verhalen van vrienden of familie over WOII school of opleiding 2 30 38 42 43 59 leeftijd 3 t/m 7 8 t/m 24 25 t/m 34 meest genoemde reden: verhalen WOII: 36 verhalen WOII: 39 nieuws: 4 films boeken verhalen van vrienden en familie over andere oorlogen eigen oorlogservaringen theater en/of musicals diversen 9 3 7 28 6 6 7 2 7 7 0 50 00 5 mei 4 mei 35 t/m 49 nieuws: 42 50 t/m 64 nieuws: 49 65-plussers verhalen WOII: 44 Opleiding: net als bij 4 mei noemen hoger opgeleiden vaak nieuws en actualiteiten als reden waardoor zij 5 mei belangrijk vinden (46 versus 39 van de lager opgeleiden). Binding 5 mei (iets) sterker door nieuws en actualiteiten Mensen die 5 mei belangrijk vinden door nieuws en actualiteiten, hebben een sterkere binding met 5 mei dan mensen die 5 mei belangrijk vinden door verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Zo vindt 35 van de mensen die nieuws en actualiteiten noemen 5 mei heel belangrijk. Bij mensen die 5 mei belangrijk vinden door verhalen is dat 30. 37

Vieren - voor wie men de viering belangrijk vindt Net als bij 4 mei blijven Nederlanders de viering het belangrijkst vinden voor mensen die de Tweede Wereldoorlog zelf hebben meegemaakt of voor mensen die dierbaren in de Tweede Wereldoorlog hebben verloren. Iets minder dan zeven op de tien vinden 5 mei belangrijk voor zichzelf. Dat is iets minder dan bij 4 mei waarvan driekwart aangeeft het belangrijk voor zichzelf te vinden Hoe belangrijk is de viering op 5 mei voor de volgende groepen? (meer antwoorden mogelijk; n=929) mensen die WO II hebben meegemaakt of dierbaren in WO II hebben verloren mensen die zelf een oorlog hebben meegemaakt of dierbaren in een oorlog hebben verloren voor iedereen, ongeacht leeftijd of achtergrond voor jongeren voor mijzelf 92 89 93 87 86 90 79 77 74 76 74 68 68 65 69 0 50 00 204 203 202 38

Vieren emoties die de viering van 5 mei oproept De viering van de Bevrijding op 5 mei roept bij Nederlanders vooral vreugde, saamhorigheid, respect en verbondenheid op. Welke emoties roept de viering van de Bevrijding op 5 mei bij u op? 5 Mei is voor mij een dag van (meer antwoorden mogelijk; n=793) vreugde saamhorigheid respect verbondenheid hoop enthousiasme tevredenheid medeleven machteloosheid verdriet berusting pijn geen emoties boosheid schuld diversen weet niet 5 4 4 7 7 3 3 3 8 7 20 30 43 42 48 48 0 50 00 3 7 emoties naar leeftijd 8 24 25 34 Leeftijd: jongeren voelen op 5 mei vaker vreugde, terwijl ouderen vaker gevoelens van saamhorigheid hebben. Opleiding: hoger opgeleiden hebben op 5 mei vaker gevoelens van vreugde dan lager opgeleiden (56 versus 48). Ook voelen zij relatief vaak gevoelens van verbondenheid en hoop dan lager opgeleiden (respectievelijk 49 en 38 versus 36 en 23 van de lager opgeleiden). 35 49 50 64 65-plus vreugde 54 50 57 48 48 4 saamhorigheid 25 43 54 48 5 5 respect 36 39 53 40 47 40 verbondenheid 28 32 50 40 40 49 hoop 2 22 32 29 27 44 39

Vieren de betekenis van 5 mei voor Nederlandse burgers 5 mei betekent voor circa acht op de tien Nederlanders stilstaan bij respect en verdraagzaamheid en bij het feit dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Net als bij 4 mei vindt een ruime meerderheid dat 5 mei ook in de toekomst moet doorgaan en actueel blijft zolang er oorlog en onderdrukking bestaan. Geef aan in welke mate u het eens of oneens bent met de volgende stellingen. De lijkse viering van de bevrijding op 5 mei (stellingen; n=929) is stilstaan bij respect en verdraagzaamheid is een dag waarop je er bij stilstaat dat vrijheid niet vanzelfsprekend is moet ook in de toekomst doorgaan blijft actueel zolang er oorlog en onderdrukking bestaan is een dag die voor mij gaat over vrede is stilstaan bij mensenrechten, democratie en rechtsstaat is voor mij een dag om stil te staan bij de WOII is een dag om te feesten is een dag waarop je je solidair voelt met mensen die nu niet in vrijheid leven heeft steeds minder betekenis naarmate WOII verder achter ons ligt mag worden afgeschaft als de laatste mensen die WOII hebben meegemaakt, zijn overleden zegt me helemaal niets 4 4 4 6 2 5 2 7 28 27 25 24 7 3 34 3 5 9 40 25 4 28 43 45 47 49 5 46 25 43 3 2 3 46 5 20 5 7 5 7 33 4 9 8 3 2 5 2 423 4 33 423 6 32 42 6 32 4 3 0 20 40 60 80 00 3 2 2 sterk verbonden met 5 mei minder sterk verbonden met 5 mei Leeftijd: net als voorgaande jaren zijn de verschillen tussen de leeftijdsgroepen betrekkelijk klein. Alleen jongeren van 3 tot en met 7 geven vaker dan mensen die ouder zijn aan dat ze geen antwoord op de betreffende stellingen weten. Opleiding: hoger opgeleiden zien 5 mei vaker dan lager opgeleiden als een dag om te feesten (65 versus 52) en als een dag waarop men zich solidair voelt met mensen die nu niet in vrijheid leven (58 versus 49). helemaal eens enigszins eens noch eens, noch oneens enigszins oneens helemaal oneens weet niet 40

Vieren - 5 mei blijft zijn betekenis behouden De viering op 5 mei blijft voor veel Nederlanders zijn relevantie behouden. Door de jaren heen vinden steeds minder Nederlanders dat 5 mei minder betekenis krijgt naarmate de Tweede Wereldoorlog verder achter ons ligt. Sinds 203 is dit percentage stabiel. Geef aan in welke mate u het eens of oneens bent met de volgende stelling. De viering van de bevrijding op 5 mei heeft steeds minder betekenis naarmate de Tweede Wereldoorlog verder achter ons ligt (percentages eens; n=929) 80 60 Trend: de betekenis van 5 mei blijft groot, dit ondanks het feit dat de oorlog steeds verder achter ons komt te liggen. Dezelfde trend is te zien bij de herdenking op 4 mei. 40 20 36 4 37 37 36 33 29 39 33 22 2 Leeftijd: net als bij 4 mei is de afname het sterkst onder de groep 8- tot en met 24-jarigen (van 5 in 20 naar 8 in 204). 0 2002 2003 2004 2004 2007 2008 200 20 202 203 204 4

Vieren - wat viert men op 5 mei: de vrijheid of de bevrijding? Het aantal Nederlanders dat op 5 mei viert dat we nu in vrijheid leven is verder toegenomen, terwijl het aantal dat de bevrijding van het Koninkrijk viert verder is afgenomen. Op 5 mei vier ik: (meer antwoorden mogelijk; n=929) dat we nu in vrijheid leven de bevrijding van het Koninkrijk der Nederlanden 3-7 8-24 25-34 35-49 50-64 65-plus totaal 204 totaal 203 totaal 202 57 70 73 66 68 74 69 66 6 26 4 5 8 3 7 6 22 27 anders 0 0 4 6 3 3 2 3 Leeftijd: opvallend is dat jongeren van 3- tot en met 7 vaker dan de andere groepen aangeven de bevrijding van Nederland te vieren en minder vaak het feit dat we nu in vrijheid leven. Dit hoge percentage kan te maken hebben met de neiging van jongeren om dergelijke vragen als kennisvragen te beantwoorden. geen van deze 7 6 3 6 6 -* * In 202 is de categorie geen van deze niet gevraagd 42

Vieren - op welke manier staat men stil bij de viering op 5 mei? Het merendeel van de Nederlanders staat stil bij de viering op 5 mei door de viering op televisie, radio of online te volgen. Een op de tien Nederlanders zegt een Bevrijdingsfestival te bezoeken op deze dag. Op welke manier(en) heeft u het afgelopen aandacht aan 5 mei besteed? (n=929)* viering op televisie/ via de radio/ online gevolgd 53 activiteit in de eigen gemeente bezocht niet bij 5 mei stilgestaan een Bevrijdingsfestival bezocht 2 5 25 Leeftijd: 5 van de Nederlandse bevolking staat niet stil bij de viering op 5 mei. Met name jongeren tussen de 8 en de 24 geven aan geen aandacht te besteden aan deze gebeurtenis (22). Naar opleiding, sekse of culturele afkomst zijn geen significante verschillen. op vakantie maar wel bij 5 mei stilgestaan 5 0 40 80 43

Draagvlakdeel Onderzoeksverantwoording 44

Onderzoeksverantwoording De beleving, houding en draagvlak ten aanzien van 4 en 5 mei is in kaart gebracht met een online enquête onder n=929 burgers van 3 en ouder. Het veldwerk voor deze enquête is uitgevoerd van in de periode van 26 maart tot en met 3 april 204. Er is gebruik gemaakt van de steekproefbron TNS NIPObase. De respondenten in dit panel zijn geworven door Veldkamp en TNS NIPO, dus niet via zelfaanmelding. Voor deelname aan het onderzoek zijn in totaal.550 respondenten benaderd. De respons lag op 60. De steekproef is gestratificeerd getrokken, zodat er ongeveer even veel waarnemingen zijn gedaan per leeftijdscategorie. Op die manier kunnen per leeftijdsgroep uitspraken worden gedaan. Om ook over de bevolking als geheel uitspraken te kunnen doen, is een herweging uitgevoerd op de kenmerken sekse, leeftijd, opleiding, grootte huishouden en regio. 45