Samenvatting Geschiedenis Examen 2007 Nederlands Indi (hoofdstuk 1 t/m 3) Samenvatting door een scholier 2923 woorden 26 maart 2008 4,1 18 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Centraal examen Geschiedenis Samenvatting Kolonie De Nederlanders waren niet de eerste op de vaste grond van Indië. De Spanjaarden en de Portugezen waren in 1450 de eersten die een voet zetten op Indie. In 1512 vonden de Portugezen de fijne specerijen: Nootmuskaat, foelie en Kruidnagels. Dit waren vruchten van bomen die op een archipel lag van eilanden. Al die kleine eilandjes waren totaal geen eenheid. Nadat de Portugezen dit wonder op aarde hadden ontdekt kwamen de Spanjaarden, de Engelsen en de Fransen maar de Portugezen hadden de monopolie op de specerijenvaart. De inmenging van Nederland was toendertijd niet groot, De Nederlanders kochten de specerijen in Lissabon op. Maar in 1580 bezweek dit handelssysteem vanwege de Nederlandse opstand tegen de Spaanse koning. De noordelijke Nederlanden stichten een eigen staat in 1588: de Republiek der Verenigde Nederlanden. Door al dit werd de handel gigantisch belemmerd en werd het rendabeler om het zelf te gaan halen. In 1594 probeerden de Nederlanders voor het eerst zelf Oost-Indië te bereiken. Het ging drie keer fout omdat ze via het Noorden gingen (Nova Zembla). Maar er was een vloot die het wel bereikt had, zij kwamen na veertien maanden aan in Bantam, waar de Portugezen hun wegstuurden. Hoop was geboren toen ze na twee en half jaar terugkwamen. Geld werd gestopt in compagnieën en met als resultaat dat al in 1599 een Amsterdamse vloot vol met specerijen terugkwam. Tot 1603 vertrokken er al 55 schepen naar de Oost, de Portugezen werden op nummer 2 geplaatst. De staten-generaal, het hoogste bestuur in Nederland, namen het initiatief voor het samengaan van alle voor-compagnieën. Dit was handig want al die kleine bedrijfjes concurreerde elkaar letterlijk en figuurlijk dood. Was niet alleen om economische redenen maar ook om politieke-militaire redenen (nog steeds in oorlog met de Spanjaarden en de Portugezen). In 1602 ontstond de Verenigde Oostindische Compagnie oftewel het VOC waarin alle voorcompagnieen gebonden werden tot een macht. Van de Staten-generaal kregen ze een handeloctrooi (alleenrecht op handel) en mochten ze in Azie als een soort Nederlandse overheid optreden. De VOC schepen werden sterk bemand met militairen, dit om de handel te bevorderen (goedschiks of kwaadschiks) en om de vijand op een afstand te houden. De VOC bouwden naar Portugees voorbeeld ook factorijen (versterkte handelsplaatsen) en een hoofdkwartier op Jacarta. Dit werd voortdurend Pagina 1 van 6
aangevallen maar na een grote aanval terug in 1619 door Coen... Vanaf toen was de hoofdplaats Batavia geheten. Coen probeerden een specerijenmonopolie op de Molukken af te dwingen. Nederlanders werden met open armen ontvangen omdat wij tegenwicht konden bieden tegen de portugezen en dus sloten ze een handelscontract waarin Nederlanders het alleenrecht hadden op de aankoop van hun specerijen. In de praktijk werkte dat niet zo, molukkers zagen het meer als een tijdelijk iets. nederlanders pikten dat niet en er ontstonden geweldadige conflicten. Strafexpedities was een normale zaak. De eilanden werden gezuiverd. De grond die overbleef werd uitgeleverd aan compagnie-personeel die ervoor moesten zorgen dat er specerijen gebouwd werden. Vanaf 1625 waren de nederlanders de enige europeanen op de molukken, de rest werd verdreven. De VOC was toen de grootste handelsonderneming ter wereld. De grootste inkomstenpost was de peper. Jan-pieterszoon Coen had een idee om de volle 100 procent winst te behalen namelijk de inter-aziatische handel Het VOC-netwerk bleef maar groeien na de stichting van Batavia. De nederlanders hadden overal wel een mannetje zitten. In de rest van Azië gebruikten de nederlanders niet zoveel geweld en dwang als op de molukken. De relatie was normaal en de VOC opereerden met toestemming van de plaatselijke macht. Er was nog wel 1 plek waar veel geweld gebruikt werd: Ceylon. Na twintig jaar oorlog hadden ze van de Portugezen gewonnen die daar ook zaten maar daarna kregen ze oorlog met de koning van Ceylon. Het eindigde dat De Nederlanders de kust in handen had en de koning het binnenland. 17de eeuw specerijen number 1 product. Zelfs in de 18de eeuw werd er winst op gemaakt. VOC speelde heel erg in op de vraag van europa, als er vraag was naar suiker gingen zij suiker maken. Enzovoort. In de 17de eeuw was de republiek het rijkste en machtigste land van Europa, dit kwam vooral de de macht die de VOC had verwerft met hun handel en militaire acties. Maar in de 18de eeuw trad er verval in. VOC kwam langzamer aan in de versukkeling. De winsten daalden en het ging slechter met de handelsmaatschappij. Reden 1 was de corruptie die plaatsvond. Reden 2 was het kapitaalgebrek (de organisatie was log, veel te groot). Reden 3 was dat de inter-aziatische handel niet meer zoveel opleverden. De grootste reden was de concurrentie van de Britten met hun Britisch East India Company. De genade klap kwam om 1780 toen de Engelsen en de Nederlanders in oorlog kwamen. De hele zooi kwam stil te liggen. Na 1780 moest de staat betalen voor de handelsmaatschappij. Maar er zat een hele ander regering. De verlichting was ingeslagen en de kritiek kwam openlijk op de VOC. Toen na de bataafse republiek gesticht werd door de Franse revolutie was het gedaan met het VOC. Voc was een handelsorganisatie, de VOC had haar relaties in contracten vastgelegd. De lokale machthebbers hadden de compagnie gewoon als handelspartner binnengehaald en had weinig invloed op het dagelijks leven van de lokale bevolking. Op een paar plekken was de VOC heel erg aanwezig (Kaap de goede hoop, Ceylon, de Molukken en op delen van Java). Hun aanwezigheid beperkten zich vooral tot Java en de Molukken en zelfs daar was het zo min mogelijk beïnvloeding. Ze beperkte zich vooral tot de economische doelen. Er werd niks gedaan wat schade aan de handel zou kun opleveren. Maar toch had ze een militaire betekenis en niet alleen een economische. De VOC trad wel is op als militaire bondgenoot. De VOC liet zich betalen met handelsvoorrechten voor die steun. Zo ging het deel uitmaken van een systeem vol met politiek en militaire acties. Pagina 2 van 6
De VOC kwam nauwelijks in contact met de lokale bevolking. Er was weinig invloed ook op de vorsten was er weinig Europese invloed. Behalve op twee plekken > omgeving van batavia en op de hooglanden van west Java. De gronden rond batavia werden in de leen van de Chinese gegeven voor suikerproductie met het contingentenstelsel. De lokale adel werd verplicht aan de Voc te leveren en ook alleen maar aan de Voc. Er werd een prijs bepaald en het aantal hoeveelheden (contingenten). Alleen op de handelsposten ontstond er invloed van de Nederlanders. De Nederlanders wouden geen vestegingkolonien dus vrouwen werden verboden. Het gevolg was dat Europese mannen gingen samenwonen met een Indonesische vrouw. Zo ontstond de Indo-Europese mengcultuur. Naar een Batig Saldo Voor de Nederlanders In 1806 kwam Napoleon en stichtte het nieuwe koninkrijk Holland. Die stuurde 1808 H.W Daendels naar Java om orde op zaken te stellen. Deze man ging uit van patriottische principes. Hij was vol tegen het bestaande beleid met tradities en verplichtingen. Daendels schafte de herendiensten af en schoof alle macht naar de handen van de staat. Maar erg handig was dat niet want in plaats van het feodale stelsel kwam er een soort landrente en zelf maakte hij op grote schaal gebruik van de herendiensten voor de Grote Postweg. Maar om 1811 kwam TS Raffles met een harder geweld dan Daendels. Toen de Engelsen van Nederland een sterke staat wouden maken (als buffer voor de fransen) gaven ze ons onze kolonie terug Namelijk Indonesië. Vanaf toen werd het Nederlands-Indië in 1816. Nederland weer aan de macht met vol goede hoop dat Indië Nederland machtig zou maken. Ook de kolonie zou er beter van worden. G.A.G.Ph. van de Capellen kwam dit doel behalen op het archipel. Net als Daendels werd er gestreefd naar een moderne staat en de invoeringen bleven dus gewoon bestaan. Maar al deze goede bedoelingen leiden tot niks. De landrente was in feite gewoon een extra belasting geworden. En De lokale bevolking werd steeds grimmiger en vijandiger. Toen kwamen ze erachter dat Nederland alleen maar verlies leed op Indie. De concurrentie was te sterk en er waren voortdurend opstandjes. De opstandjes werden een oorlog namelijk de Java-oorlog met de prins Diponegoro. De opstand verspreiden zich razendsnel en pas na 5 jaar moest de prins zich overgeven maar java was al vernietigd. Indie was een schadepost geworden. Van Den Bosch kwam als de Redder van Nederlands-Indië aan in 1830. Deze man zou het weer een wingewest van maken. Bosch vond de VOC-methodes nog steeds de beste dus we gingen weer terug naar de VOC-mentaliteit. Om het weer een wingewest te maken ontwikkelde hij het cultuurstelsel. De Javaanse bevolking werd gedwongen producten te leveren. Cultures werden opgekocht door de koloniale overheid voor vaste prijzen en verkocht in n<nederland voor de wereldprijs. De winst ging de nederlandse schatkist in. De lokale machten kregen hun macht weer terug om de boeren aan het werk te krijgen en kregen zelfs geld van de Koloniale overheid om de productie te stimuleren. Een andere overeenkomst met Het VOC was de Nederlandsche handelsmaatschappij NHM. Die kreeg net als het VOC alleenrecht om producten te verhandelen. Bosch was de echte redder van Nederland want de schatkist werd gevuld door het cultuurstelsel. Nederland bouwde zichzelf op door de winsten van Java zelfs de industrie profiteerde van de kolonie. Java en de Javanen konden de druk niet aan en de productie van het voedsel kwam in het gedrang. Door de landrente en de vele herendiensten werkte het niet meer. De lokale bevolking werd uitgeperst door de Nederlanders en door de lokale bestuurders (die hadden door de cultuurprocenten ook profijt van). Het Pagina 3 van 6
positieve in Java was dat er geen oorlogen waren, er was rust. Hoofd bestuur, Het binnenlands bestuur. Ambtelijke diensten in Batavia en de residenten (provincie leiders). Provincie opgedeeld in afdelingen met controleurs en daar waren de regenten. Regenten waren de hoogste macht die het inlands bestuur kon halen. De regenten konden doen wat ze wilden als ze maar de producten leverden, ze waren in feiten ambtenaren maar hadden wel bepaalde voorrechten van feodale heersers (heerendiensten, etc..). ze kregen ook nog is Salaris en cultuurprocenten. De regenten hadden het goed. Ze waren in de ogen van de lagere bevolking weer gewoon de leiders die ze altijd waren. Gelukkig want de Java-oorlog had aangetoond dat het niet anders kon. Van beide kanten hadden ze zich neergelegd bij de situatie. Tot en met 1850 hadden de Nederlanders nog steeds weinig invloed op de lokale bevolking maar na 1850 kwam daar verandering in. Het Binnenlands Bestuur ging het als haar taak zien om de bevolking te beschermen. In de grote steden hadden de Nederlanders zeker wel invloed en probeerden ze ook invloed uit te oefenen. Om meer greep op de kolonie te krijgen gingen ze de elite vernederlandsen. Bij belangrijke benoemingen werden er Totoks aangesteld (mensen die in EU geboren waren en niet beïnvloed door de Indo-EU mengcultuur beïnvloed waren). Maar de EU-Indo mengcultuur was hard en werden de lokale gebruiken overgenomen. De Europees-Indische mengcultuur bleef groeien. De afschaffing van het cultuurstelsel komt vooral door de liberalen, de liberalen die kwamen na de revoluties in europa aan de macht. In 1848 kwamen ze in Nederland aan de macht >grondwet van Thorbecke. Het cultuurstelsel paste totaal niet bij de principes van de liberalen. De liberalen vonden ook dat de particulieren zelf aan het werk moesten en niet via het logge ambtenarenbureau. Door de vele hongersnoden in Java zelf werd het cultuurstelsel hervormd. Het verplichte werk werd verminderd, de bevolking werd niet meer uitgebuit. Max havelaar was een antwoord op de onderdrukking. Ook economisch was er kritiek, de ondernemers wouden vrij hand krijgen op Java. Er kwamen steeds meer ondernemers naar het archipel. (het NHM was niet meer zo groot en machtig). In de tijd van 1860 tot 1870 werd het cultuurstelsel afgeschaft en kregen de particulieren steeds meer vrijheid. En het eindigde met in 1870 De agrarische wet. Deze wet gaf de particuliere ondernemers alle ruimte. Om de inheemse bevolking te beschermen tegen het Europese bedrijfsleven bepaalde deze wet dat buitenlanders geen grond konden kopen. Op Java zaten alle Nederlanders rond 1780, de buitengewesten waren niet meer zo interessant. Ze kosten alleen maar geld. Bosch bepaalde dat we voor de buitengewesten een politiek van onthouding moesten voeren. Het bestuur werd door de lokale machten bestuurd. Deze politiek was alleen mogelijk doordat deze delen wel als Nederland werden erkend. Toch werd met behulp van het KNIL het gezag wel bevestigd of uitgebreid. Het bleef alleen maar bij tuchtigen, vorsten werden op hun plek gezet. Het leger werd alleen gebruikt om hun macht te laten gelden en te laten zien. Na 1875 werd er een soort standaardcontract opgesteld om de gebieden officieel tot Nederland te rekenen. Nederland beloofde daarin militaire steun en politieke waarborgen in ruil voor economische goederen en erkenning van het Nederlands gezag. Maar wel lieten de Nederlands hun gezag zien in de buitengewesten. Pagina 4 van 6
Atjeh tot 1871 niet bij Nederlands-Indië gerekend maar toen het Suezkanaal 1869 kwam was het een belangrijke doorvoerplek geworden dus van betekenis geworden. Het nadeel was alleen dat er vee zeerovers actief waren in en rond Atjeh. In 1871 verklaarde Engeland dat Nederland Atjeh ook mochten hebben in ruil voor een andere kolonie. En toen kwam Nederland met zijn leger om Atjeh in te lijven met een ouderwetse tuchtingsoperatie. Maar toen kwamen lokale bevolking met een nieuwe tactiek > de guerrilla tactiek. De Atjeh-oorlog ging lang door. Vanaf 1894 wou Nederland een imperialistische weg in slaan, met de Lombok-expeditie. Atjeh werd een zaak van nationale eer en dus werd Van Hetusz erop gezet die met harde maatregelen kwam. In 1903 gaf de verzetsstrijders zichzelf over en werd er een Korte Verklaring opgesteld. Daarin beloofde ze dat zich aan het Nederlands gezag onderwierpen en niet met vreemde mogendheden handelden. Na deze oorlog ging Van Heutz aan het werk en met geweld liet hij vele delen de korte verklaring onderteken. Op papier hielden de lokale bevolking hun macht maar in praktijk kwamen de ambtenaren aan de macht. 1914 was heel nederlands-indie onder Nederlands gezag. Rond 1870 waren er veel particuliere gekomen, dit vanwege de Agrarisch wet. De economische groei nam toe mede mogelijk door de mijnwet wat inhield dat particulieren ook daar konden werken en winst maken. Vooral Olie was een grote post waar geld werd verdient. En met olie benzine en alles daarom heen dus ook rubber. Java was een producent voor de wereldmarkt geworden. Deze groei werd mogelijk gemaakt door verbeteringen van het infrastructuur. - Scheepvaart was sneller (KPM kreeg alleenrecht en stoomschepen) Voor de Nederlandse economie was de kolonie gigantisch belangrijk ook na het cultuurstelsel. Het bedrijfsleven maakte grote winsten over naar Nederland. En de economie steeg en daardoor de winsten ook. De primaire inkomens op de betalingsbalans waren groot. Wat ook goed was voor de Nederlandse economie was dat de kolonie grondstoffen leverden voor de Nederlandse industrie. En als laatste profiteerde Nederland van de grote afzetmarkt die Indië bood. Door de afschaffing van het cultuurstelsel maakte de agrarische-feodale samenleving plaats voor een geldeconomie gebaseerd op loonarbeid en zakelijke contracten. De lokale bevolking voelden zicht achtergesteld en kregen de naam KOELIE. Deze gevoelens leidde tot veel opstootjes en relletjes. En na de economische crisis in1884 werd het al helemaal erg. De inkomens gingen achteruit maar de belastingen niet. Er ontstond een hongersnood en gigantische armoede. De verhoudingen tussen werkgever en werknemer waren niet zo goed. De vele koelie s die werkten op Java en in Deli hadden het niet zo goed. (barakken, zelf voedsel verbouwen, geen medische zorg, etc..) Maar het ergst was de Koelieordonnantie > de werkgever mocht zijn koeli met lijfstraffen aan het werk zetten. Er heerste een ruwe pionierssfeer en de koelies waren rechteloos, Het pratend vee. De jaren 1870-1920 waren de tempo doeloe tijden. De Europeanen die naar Indonesië kwamen namen de cultuur over en mengde zich onder de lokale bevolking. Maar in feite was dit niet altijd zo. En na 1900 al helemaal niet meer omdat het aantal Europeanen steeds groter werd. De elite raakte steeds meer op Europa gericht en de Indo-Europese mengcultuur werd afgekeurd. De ambtenarij voelden zich God op aarde in de kolonie rond 1900. De Javaanse adel was naar de tweede plek geduwd. De ambtenaren genoten van hun macht maar sommige wouden de lokale bevolking helpen. Pagina 5 van 6
(Max Havelaar). Toen in Eind 1900 er kritiek kwam op de regering omdat ze de kolonie niet wouden helpen werd er anders gekeken naar de kolonie. De voogdijgedachte kwam in de hoofden van de liberalen. Er moest een ereschuld worden afbetaald aan de kolonie. Toen Kuyper in 1901 kwam werd de ethische politiek een feit. De ethische politiek was gebaseerd op de gedachte dat Nederland een roeping had om de kolonie te verbeteren. De Leuze irrigatie, emigratie, educatie was hun plan. Irrigatie zorgen voor een hogere voedselproductie Emigratie Javanen naar de buitengewesten en daardoor de overbevolking tegengaan en het gebrek aan arbeidskrachten in de buitengewesten oplossen. Educatie overwinning op de armoede Zelfstandigheid voor de lokale bevolking was ook een hoofddoel en dat wouden ze bereiken door onderwijs. Voor door middel van associatie (vernederlandse). Dat zou de elite rijp maken voor zelfbestuur. De weg naar zelfbestuur begon met Decentralisatiewet in 1903 dat voor gemeenteraden en provinciebesturen zorgden. In 1916 kwam de volksraad > alleen advies geven en geen echte macht. Het hele bestuur werd onder de loep genomen en het Binnenlands en Inheems bestuur werd gemoderniseerd. Vakdepartementen. Recht werd ook gemoderniseerd (lees vernederlandst). Pagina 6 van 6