Sportparken Schiedam Visie op moderne sportparken

RAPPORTAGE / 27 februari 2012 Sportparken Schiedam Visie op moderne sportparken Opdrachtgever: Samenstelling: Ton Markink, ICSadviseurs Mark van Rotterdam, ICSadviseurs Referentienummer: 960313/20120227EO01 ICSadviseurs Burg. Drijbersingel 25 8021 DA Zwolle Postbus 652 8000 AR Zwolle T +31 (0)88 235 04 27 F +31 (0)38 423 77 16 www.icsadviseurs.nl

Inhoud 0 Managementsamenvatting 3 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 5 1.2 Vraagstelling 5 1.3 Proces 6 1.4 Leeswijzer 6 2 Sport- en beweegomgeving 7 2.1 Definitie 7 2.2 Georganiseerd sporten en bewegen 7 2.3 Ongeorganiseerd sporten en bewegen 12 3 Multifunctionaliteit en medegebruik 17 3.1 Definitie 17 3.2 Gebied, gebouw en gebruiker 17 4 Samenwerking en organisatie 26 4.1 Definitie 26 4.2 Knelpunten 28 4.3 Kansen 29 5 Eigendom, beheer en exploitatie 32 5.1 Definitie 32 5.2 Eigendom 32 5.3 Beheer 33 5.4 Exploitatie 36 BIJLAGE 1 VERSLAGLEGGING WORKSHOP 38 BIJLAGE 2 LIJST MET COMBINATIEMOGELIJKHEDEN 40 De inhoud van deze uitgave is eigendom van ICS Adviseurs B.V. te Zwolle. Enkel de opdrachtgever waarmee ICS Adviseurs B.V. een overeenkomst is aangegaan, heeft een gebruiksrecht voor deze uitgave. De inhoud en omvang van dat gebruiksrecht zijn vastgelegd in de algemene voorwaarden van ICS Adviseurs B.V., d.d. december 2008, dan wel in de overeenkomst zoals hiervoor bedoeld. Elk ander gebruik van deze uitgave, door opdrachtgever en of derden is uitgesloten, inhoudende dat niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, via internet, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ICS Adviseurs B.V. 2/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

0 Managementsamenvatting Doel: De gemeente Schiedam is voornemens de (buiten)sport te concentreren en te komen tot een drietal sportparken. Met deze herontwikkeling van de sportparken streeft de gemeente naar toekomstbestendige, multifunctionele voorzieningen waar Schiedammers kunnen recreëren, bewegen en sporten op alle niveaus en in alle vormen. De sportverenigingen die gebruik maken van de sportparken zijn vitaal, hetgeen betekent dat de vereniging anticipeert op maatschappelijke veranderingen, samenwerkt en (financieel) gezond is. Breed aanbod: Essentieel is dat sport op de sportparken de kans krijgt om haar brede sociaalmaatschappelijke functie te vervullen. Daarbij is verbinding met maatschappelijke partijen (onderwijs, welzijn en zorg) belangrijk. Daarnaast kunnen commerciële functies, naast het versterken van de exploitatie, zorgen voor toeloop en leven op het sportpark en inhoudelijke versterking van het sportaanbod. Concrete commerciële partijen die in aanmerking komen voor participatie op het sportpark zijn kinderopvangorganisaties, horeca, fitness, eerstelijnszorg, kleine supermarkt en concept-stores. Sport- en beweegomgeving: Het faciliteren van georganiseerd en ongeorganiseerd sporten en bewegen is uitgangspunt voor de omgeving. Georganiseerd: de sportverenigingen en andere organisaties zorgen voor een breed en vraaggericht sportaanbod. Ongeorganiseerd: de inrichting van het sportpark is ook gericht op ongeorganiseerde sporters door het aanpassen van de fysieke inrichting, aanbieden van toegankelijke voorzieningen en aanvullende (elektronische)faciliteiten. Multifunctionaliteit en medegebruik: Gebied: in het rapport is een verdeling gemaakt in basis- en plusfuncties op een sportpark. De basisfuncties op het sportpark zijn gericht op ongeorganiseerde en georganiseerde sport en welzijn. Afhankelijk van de bestaande kwaliteit van de omliggende omgeving kunnen extra functies aan het sportpark worden toegevoegd, zoals zorg, onderwijs en bedrijfsleven. Alle sportparken zijn openbaar toegankelijk en veilig bereikbaar voor de bewoners van Schiedam. Gebouw: de accommodaties op het sportpark zijn multifunctioneel en worden overdag en s avonds optimaal bezet door een diversiteit aan activiteiten en partijen. Aspecten als wet- en regelgeving, identiteit en technische toepassingen zijn hierbij van belang. Gebruiker: de gebruiker van de sportparken is multidisciplinair, wat betekent dat meer dan enkel sport gebruik maakt van de sportparken. Alle bewoners van Schiedam zijn welkom op het sportpark. 3/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Samenwerking en organisatie: Diverse maatschappelijke ontwikkelingen, als het teruglopen van het aantal vrijwilligers, andere levenstijl en terugtrekkende overheid, zijn de oorzaak van de knelpunten die verenigingen ervaren. Wel zijn er ook kansen aanwezig die helpen de knelpunten het hoofd te bieden, zoals de inzet van langdurig werklozen, herintreders en gehandicapten bij het uitvoeren beheer. Er zijn met zorginstellingen en het UWV goede afspraken te maken die het vrijwilligersprobleem van verenigingen kunnen oplossen en daarnaast nog sociaalmaatschappelijke meerwaarde heeft. Een sportparkmanager kan een belangrijke impuls zijn voor samenwerking tussen verenigingen en andere organisaties die zichzelf op termijn terugverdient. Eigendom, beheer en exploitatie: Eigendom: de gemeente Schiedam hanteert het uitgangspunt dat de gemeente eigenaar is van de sportvelden, kleedgebouwen en binnensportaccommodaties. Er zijn in overleg uitzonderingen mogelijk, indien er een duidelijke win te behalen is. Bij multifunctionele gebouwen is het wenselijk voor één eigenaar te opteren. Beheer: per sportpark wordt een overkoepelend beheerorgaan geformeerd die verantwoordelijk is voor het beheer en exploitatie van het sportpark. De parkmanager heeft een verbindende rol tussen de sportverenigingen en eventuele overige organisaties en gebruikers van het sportpark. Exploitatie: het exploiteren van het sportpark is de verantwoordelijkheid van het overkoepelend beheerorgaan. Er zijn diverse mogelijkheden uitgewerkt voor het versterken van de exploitatie van de nieuwe sportaccommodaties, zoals het verbeteren van de bezetting, het verzakelijken van de verhuur, toevoegen van commerciële functies en het inzetten van de nieuwe vrijwilliger. Sportparken Schiedam: De visie in dit rapport wordt vertaald naar de nieuwe situatie in Schiedam. Er vinden een aantal verschuivingen plaats van sporten. Er wordt verder gekeken naar welke functies aan welke sportparken worden toegevoegd om de sociaalmaatschappelijke functie te versterken, optimaal gebruik te maken van sportparken ten behoeve van brede maatschappelijke doelen en om de exploitatie te versterken. Dit is mede afhankelijk van de bestaande kwaliteit van de omgeving van de sportparken, het profiel van de wijk en de schaalgrootte van het sportpark. 4/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

1 Inleiding 1.1 Aanleiding De gemeenteraad van Schiedam heeft bij de besluitvorming Nadere uitwerking Alles onder één dak in juni 2011 gevraagd om een (kader)nota Sportparken. Deze nota beschrijft de status en inrichting van een sportpark in de toekomst. De (kader)nota Sportparken maakt onderdeel uit van de in juni 2012 op te leveren visie op het Park A4 en de Ontwikkellocaties. Onder de Ontwikkellocaties worden de huidige locaties van sportpark Harga, Thurlede, Kethel en Bijdorp bedoeld. Onderdeel van de (kader)nota is een concrete visie op de moderne sportparken. In april 2010 heeft ICSadviseurs in opdracht van Sport en Recreatie een visie geschreven op de toekomst van de Schiedamse sportparken. Dit inspiratiedocument met de titel Van Sportpark naar Stadspark heeft richting gegeven aan het denken over de toekomst van de sportparken in Schiedam. De gemeente Schiedam is voornemens de (buiten)sport te concentreren en te komen tot een drietal sportparken. Nieuw en behoorlijk revolutionair is de ambitie één van de parken te creëren op het dak van de A4 die in de toekomst door Schiedam zal lopen. Met deze herontwikkeling van de sportparken streeft de gemeente naar toekomstbestendige, multifunctionele voorzieningen waar Schiedammers kunnen recreëren, bewegen en sporten op alle niveaus en in alle vormen. Zowel georganiseerd en ongeorganiseerd. Essentieel is dat de sportparken een multifunctioneel karakter krijgen en ingezet worden voor allerlei soorten van sociaal-maatschappelijke activiteiten om de sociaalmaatschappelijke functie van sport optimaal te faciliteren, optimaal gebruik te maken van de sportparken en de exploitatie te verbeteren. Voorbeelden van deze functie zijn het tegengaan van obesitas bij kinderen, fysiek en mentaal fitte ouderen, integratie, wijkontwikkeling en participatie van zwakke doelgroepen aan de samenleving. Zo zijn er nog veel meer belangrijke effecten van sport te benoemen. De missie van Schiedam is, door een intensieve samenwerking met alle partijen, voor elke Schiedammer een passend sport- en beweegaanbod te creëren, zodat iedereen een leven lang kan sporten en bewegen! 1.2 Vraagstelling De opdrachtformulering van de gemeente is als volgt: Ontwikkel een toekomstbestendige visie op sportparken van Schiedam. Omschrijf relevante aspecten als ligging en omgeving, diversiteit, multifunctionaliteit, financiën en beheer en maakt met voorbeelden inzichtelijk hoe deze vertaald kunnen worden naar schaalniveaus. 5/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

De visie is zo concreet mogelijk geformuleerd op de volgende onderwerpen: Vormen van sportaanbod. Ruimte en omgeving. Multifunctionaliteit en medegebruik. Samenwerking en organisatie. Eigendom, beheer en exploitatie. Het benoemen van goede voorbeelden maakt de visie concreet en biedt handvatten voor de uitvoering van de visie in Schiedam. 1.3 Proces Het proces ter totstandkoming van deze conceptvisie kenmerkt zich door een kort en efficiënt tijdpad. De belangrijkste stap in dit proces was de werksessie op 17 januari 2012. Tijdens deze werksessie was een vertegenwoordiging van de gemeente en een drietal landelijke partijen aanwezig. Gezamenlijk werd er gebrainstormd over de visie op sport en bewegen en de realisatie van moderne sportparken. Door middel van veel landelijk geslaagde voorbeelden is er gekeken naar de goede aspecten die voor Schiedam realiseerbaar zijn. De uitkomsten van deze sessie liggen onder andere ten grondslag aan deze rapportage. Verder heeft ICSadviseurs vanuit haar kennis en ervaring een aantal richtinggevende adviezen opgenomen die op de Schiedamse situatie van toepassing zijn. In bijlage 1 is een deelnemerslijst en een uitgebreide verslaglegging opgenomen. 1.4 Leeswijzer In het rapport zijn de volgende hoofdstukken opgenomen: Hoofdstuk 2: Sport- en beweegomgeving. Hoofdstuk 3: Multifunctionaliteit en medegebruik. Hoofdstuk 4: Samenwerking en organisatie. Hoofdstuk 5: Eigendom, beheer en exploitatie. Bijlage 1: Verslaglegging van workshop. Bijlage 2: Lijst met combinatiemogelijkheden. Elk hoofdstuk is opgebouwd uit een aantal paragrafen. De eerste paragraaf bestaat uit een definitieomschrijving, zodat de lezer een beeld heeft van hetgeen bedoeld wordt en begripsverwarring wordt voorkomen. De overige paragrafen bestaan uit een visiebeschrijving die steeds concreet wordt gemaakt. Hierdoor blijft het niet hangen in visie, maar wordt er ook handen en voeten gegeven aan de ideeën en oplossingsrichtingen. De gemeente sluit met haar visie aan op de landelijke ontwikkelingen. Er zijn al veel goede voorbeelden te noemen in Nederland en daar buiten. Deze voorbeelden zijn opgenomen in de rapportage in blauwe kaders. Ook deze voorbeelden helpen de visie van de gemeente concreet te maken voor de lezer. 6/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

2 Sport- en beweegomgeving 2.1 Definitie Er zijn vele manieren van sporten en bewegen. Of het nu hardlopen door de bossen betreft, of het voetballen op zondagochtend bij een vereniging. Grofweg zijn deze te definiëren in twee categorieën: georganiseerd of ongeorganiseerd. Georganiseerd In de georganiseerde sport kunnen we een onderscheid maken tussen de binnen de NOC*NSF georganiseerde sport en de anders georganiseerde sport. In tegenstelling tot fitness gaat het hierbij over het algemeen om niet op commerciële basis geschoeide activiteiten, waarvoor een uitgebreid stelsel van overheidssubsidiëring is ontstaan. Deze anders georganiseerde sport is in ieder geval uit gezondheidsperspectief belangrijk voor de rijksoverheid. Daarnaast is het discutabel waartoe de fitnessachtige activiteiten behoren. In deze rapportage wordt fitness geschaard onder georganiseerde sport. Het is zeer goed mogelijk c.q. wenselijk dat fitness op het sportpark plaats vindt. Hoewel de gemeente geen rol heeft bij het subsidiëren van dergelijke commerciële activiteiten heeft het wel een belangrijk functie vanuit het gezondheidperspectief van haar bewoners. Ongeorganiseerd Het sporten en bewegen op eigen gelegenheid, buiten een formeel verband, zoals een vereniging of welzijnsinstelling. Voorbeelden hiervan zijn het voetballen in het park met bekenden, het schaatsen op natuurijs, het wielrennen op eigen gelegenheid of hardlopen. 2.2 Georganiseerd sporten en bewegen Vereniging Het georganiseerd sporten is een bekende vorm van sporten en bewegen. De voetbalvereniging organiseert trainingen en wedstrijden voor haar leden en de korfbalvereniging doet precies hetzelfde voor haar verenigingen. Voor veel Schiedammers past dit perfect bij hun behoefte en zij beleven veel plezier aan het sporten binnen een vereniging. Er is echter een aantal trends in de samenleving te onderscheiden die gevolgen hebben voor de toekomst van de traditionele verenigingen. Voorbeelden daarvan zijn: 1. Nederland wordt drukker: Hiermee wordt het voor mensen steeds lastiger op specifieke tijden gebruik te maken van het georganiseerde sportaanbod. Gevolg is een toename van deelname aan individuele sportactiviteiten en de roep om andere gebruikstijden. 7/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

2. Nederland vergrijst: De leeftijdsopbouw van de bevolking verandert snel. In 2010 is 15% van de inwoners ouder dan 65 jaar, in 2020 20% en in 2030 al 24%. Verschillende leeftijden hebben een verschillende vraag. Derhalve dienen verenigingen goed te anticiperen op deze verandering. 3. Nederland individualiseert: Een landelijke ontwikkeling is de terugloop van de hoeveelheid tijd die vrijwilligers willen inzetten voor hun club. Daarmee wordt het instandhouden van de traditionele, monofunctionele vereniging steeds lastiger. De sporter manifesteert zich steeds meer als sportconsument, wat organisatorische gevolgen heeft voor verenigingen om hun aanbod aantrekkelijk te laten blijven. De gemeente Schiedam vindt het belangrijk dat de sportverenigingen een sterke ruggengraat van de sport in Schiedam blijft vormen. Het streven is dat verenigingen zich ontwikkelen tot vitale verenigingen, zodat de vereniging anticipeert op maatschappelijke veranderingen, zoals bijvoorbeeld de behoefte aan een meer vraaggericht sportaanbod. De vitale vereniging is een vereniging die de continuïteit van de vereniging voor zowel de korte als de lange termijn waarborgt door organisatorische en financiële gezondheid. Daardoor zijn zij in staat een bijdrage te leveren aan de sport- en beweegdoelstellingen en bredere maatschappelijke thema s in de stad. Verbinding met andere organisaties is randvoorwaardelijk bij het realiseren van de transitie naar vitale verenigingen. In de visie van de gemeente organiseren onderwijs-, welzijn-, en zorgpartijen ook hun activiteiten op het sportpark. Dergelijke professionele partijen zorgen voor versterking van het verenigingsleven en van het activiteitenaanbod. Het inzetten van leerlingen in de horeca of langdurig werklozen in het beheer biedt kansen om het vrijwilligersprobleem te verkleinen. De werkloze als vrijwilliger van de toekomst is inmiddels een vaak genoemd begrip. De discussie in de politiek om een tegenprestatie te leveren voor een uitkering is actueel. Een multifunctionele en flexibele sportomgeving biedt de kans om het activiteitenaanbod van de vereniging aan te passen op de vraag vanuit de inwoners van Schiedam en zo meer mensen dan enkel de leden van de verenigingen aan het sporten en bewegen te krijgen. In concreto Om te kunnen anticiperen op de veranderende vraag en de maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op het functioneren van de verenigingen, dienen sportverenigingen een transitie te maken. De georganiseerde sport wordt aangeboden door sportverenigingen, welzijnsorganisaties of onderwijs. In gezamenlijkheid dienen zij een maatschappelijk doel. De sportvereniging is één van de belangrijkste spelers ten aanzien van alle aanvullende activiteiten op het sportpark, zoals kinderopvang, welzijnsprojecten, onderwijs, et cetera. Uiteraard zijn goede afspraken over veld, trainer, opvang, materialen, et cetera noodzakelijk voor een prettige samenwerking. 8/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Het beheer van de vereniging, haar eigendommen en andere accommodatieonderdelen waarvoor men een beheertaak heeft, worden op dit moment over het algemeen gedaan door de inzet van leden. Zij doen dat in het kader van vrijwilligerswerk, vaak gecoördineerd door commissies ook weer bestaande uit vrijwilligers. De continuïteit van deze beheerstructuur staat onder druk door de maatschappelijke veranderingen. Door samenwerking met het UWV, het onderwijs of instellingen voor verstandelijk gehandicapten kan een vereniging langdurig werklozen, studenten of verstandelijk gehandicapten inzetten voor deze beheertaken. Voetbalvereniging Rigtersbleek in Enschede is heel ver in deze ontwikkeling. Met al deze organisaties zijn afspraken te maken over de begeleiding van deze mensen en de bijbehorende financiële consequenties. Een professionele (betaalde) parkmanager onder aansturing van een overkoepelend bestuur, heeft een rol in de aansturing van deze partijen. In het hoofdstuk eigendom, beheer en exploitatie wordt nader teruggekomen op dit onderwerp. Daarmee kan één van de belangrijkste peilers in de exploitatie van een vereniging, zijnde de barinkomsten, gewaarborgd worden. Deze nieuwe vrijwilliger oftewel vrijwilliger van de toekomst maakt royale openingstijden mogelijk, beheert het park en kan zorgen voor andere uitvoerende taken. De rol van de parkmanager is hierbij van belang. Het verbreden van de verenigingsactiviteiten zorgt voor meer leden. Door bijvoorbeeld een fitnesstak toe te voegen aan de vereniging, is het voor ouders interessant om lid te worden van de vereniging. Als de kinderen aan het trainen zijn hoeft de ouder niet langs de lijn te wachten of op en neer te rijden, maar kan de fitnessruimte gebruiken voor zijn of haar eigen lichamelijke activiteit. Voorbeeld: Sport- en Leisurepark, Landgraaf Sport & Leisurepark Landgraaf is één van de 15 landelijke proeftuinen van het NOC*NSF. Sport & Leisurepark Landgraaf voorziet in nieuwe en trendy sport- en beweegmogelijkheden voor de inwoners van Parkstad, Zuid-Limburg en Euregio. Dit alles met het uiteindelijke doel om de inwoners te stimuleren meer te gaan bewegen en daarvoor mogelijkheden te bieden, die aansluiten bij de wensen van de diverse doelgroepen (zoals jongeren, mensen met een beperking, senioren, jonge talenten, allochtonen, et cetera). Verenigingen zijn daarbij belangrijke partijen. Er wordt met verschillende partners (o.a. in de sectoren onderwijs, kinderopvang, commercie, sportbonden) samengewerkt om een divers en vernieuwend sportaanbod te realiseren. Van belang daarbij is dat de verenigingen ondersteund worden bij het professionaliseren (inzet verenigingsmanager (zie hoofdstuk 4 voor verdere uitwerking van eventuele parkmanagers in Schiedam). 9/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Voorbeelden van activiteiten die in samenwerking met de verenigingen kunnen worden opgepakt zijn: Naschoolse opvang, leer-/werkplekken, flexibele lidmaatschapsvormen, organisatie van evenementen, combinaties van sporttakken met recreatieactiviteiten en sportaanbod gericht op trends, fun en fitheid. Maatschappelijke partijen Onderwijs-, zorg- en welzijnpartijen kunnen goed met sport gecombineerd worden. Met sport- en beweeginterventies bereiken welzijnsorganisaties een groot deel van hun doelgroep. Jongeren vinden het over het algemeen leuk om actief bezig te zijn. Met goede voorzieningen worden ze makkelijk uitgedaagd. Sport zorgt aantoonbaar voor betere leerprestaties en minder schooluitval bij jongeren en zorgt voor een betere voorbereiding en participatie op de arbeidsmarkt. De gemeente wil deze partijen stimuleren haar activiteiten te organiseren vanaf de nieuwe sportparken. Bij voorkeur worden dergelijke (onderwijs)partijen gevestigd op of grenzend aan het sportpark. In ieder geval maken zij gebruik van de sportparken. Door partijen met elkaar te verbinden speelt de gemeente een belangrijke rol. Reeds op meerdere plekken in Nederland zijn er initiatieven om op sportparken leslocaties te maken voor het onderwijs. De intrinsieke motivatie om te leren in een sportomgeving neemt sterk toe. Succesvolle voorbeelden zijn er onder andere te zien bij projecten van ROC Zadkine in Rotterdam, Landstede in Zwolle en Het Noorderpoort in Groningen. Een demografische ontwikkeling in Nederland en ook in Schiedam is de vergrijzing. Veel senioren weten hun weg wel te vinden bij het sporten en bewegen. Bijvoorbeeld bij tennisverenigingen zijn veel senioren lid. Toch is er een andere doelgroep onder de senioren die steeds minder buiten komt en in beweging is. Een kantine van een sportvereniging is uitstekend geschikt als ontmoetingsplaats voor senioren. Hier kan bijvoorbeeld gekaart of gekoersbald worden. De Nederlandse Denksportbond zoekt bijvoorbeeld locaties van waaruit men haar activiteiten kan ontplooien. Verder kunnen de bridgeclubs gebruikmaken van de kantines in Schiedam. Goede en dagelijks toegankelijke sportparken met royale openingstijden zijn daarvoor uitermate geschikt. In concreto De concrete mogelijkheden van de inzet door maatschappelijke partijen in het beheer en exploitatie van verenigingen is eerder aangehaald. Daarnaast zijn er nog veel meer combinatiemogelijkheden in ruimtegebruik en het organiseren van gezamenlijke activiteiten. 10/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Fit for life* 'Succesvol ouder worden'. Dit thema wordt maatschappelijk steeds belangrijker omdat het aantal senioren de komende decennia sterk blijft toenemen. Vanaf 2010 zelfs in versnelde mate. Het aantal 65-plussers zal toenemen van 2,4 miljoen in 2009 tot bijna 4,5 miljoen in 2040. In 2040 is naar schatting 25,6% van de bevolking 65-plusser ten opzichte van 15% in 2009. Bewegen is één van vele factoren die succesvol ouder worden mogelijk maken. Als kennisinstituut werkt NISB aan beweegstimulering voor senioren om een gezonde leefstijl, zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie te bevorderen. Bewegen is een manier om andere mensen te ontmoeten, het maakt fitter en gezonder en voorkomt een hoop chronische aandoeningen. * ICSadviseurs is partner van het netwerk Fit for Life Nederland Commerciële partijen Ook commerciële functies kunnen belangrijke waarden toevoegen aan een sportpark. Deze commerciële partijen zorgen voor 24/7 leven op het sportpark. Te denken valt aan kinderopvang, een sportwinkel, supermarkt, horeca, fitness activiteiten en organisaties, et cetera. Het sporten en bewegen kan hierdoor gemakkelijk gecombineerd worden met noodzakelijkheden als bijvoorbeeld boodschappen doen en het avondeten. Het toevoegen van commerciële partijen is geen doel op zich, maar kan belangrijk zijn om het concept van multifunctionaliteit mogelijk te maken. Het realiseren van een nieuw sportpark met bijbehorende gebouwen vergt een ingrijpende investering. Commerciële partijen kunnen helpen om de financiering mogelijk te maken. Door de exploitatie te verbeteren met deze partijen kunnen maatschappelijke doelen behaald worden. Daarnaast kunnen commerciële partijen (bijvoorbeeld fitness en kinderopvang) een inhoudelijke meerwaarde voor het aanbod zijn. In concreto De ouders zien elkaar na het werk bij de buitenschoolse opvang op het sportpark. Ze lopen samen met hun kinderen naar de sportkantine om daar met z n allen rustig te eten. De professionele uitbater van de kantine heeft met behulp van een aantal mensen van de sociale werkplaats een heerlijke, gezonde gezinsmaaltijd voorbereid. Na het eten gaan de kinderen trainen. De dochter gaat naar de hockey en de zoon gaat voetballen. Vader gaat de wekelijkse boodschappen doen bij de AH to go op het sportpark. Moeder duikt de fitnessschool in van de sportvereniging. Na een uur verzamelen ze weer en gaan ze samen naar huis. Op dit moment verloopt een doordeweekse avond van veel gezinnen heel anders. Ouders vliegen van het werk naar de kinderopvang door naar de verenigingen om kinderen te laten sporten. Een gezonde maaltijd of zelf sporten is door tijdgebrek niet mogelijk. Door het clusteren van relevante, binnen de context passende, commerciële voorzieningen op een sportpark wordt het mogelijk dat mensen meer kunnen sporten en bewegen. Daarnaast zorgt het voor een optimaler gebruik en verbeterde exploitatie van de parken, waar sportverenigingen voordeel van ondervinden. 11/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Voorbeeld: Rigtersbleek Enschede Voetbalvereniging Rigtersbleek in Enschede heeft een rijke geschiedenis. In een ver verleden speelde men zelfs landelijke eredivisie. Deze in een echte volkswijk gelegen club heeft de laatste jaren een complete transitie ondergaan. Door samenwerking met het onderwijs, de lokale welzijnsorganisatie en het UWV is het sportpark dagelijks toegankelijk van 8.30 24.00 uur. Door vanuit eigen middelen te investeren in een fulltime verenigingsmanager en een technisch verantwoordelijke voor de onderbouw en bovenbouw jeugd, heeft het aanbod zich geweldig verbeterd en zijn tal van niet voetbal gerelateerde activiteiten toegevoegd. Het park ademt sport en vooral betrokkenheid. Aankomend op het park wordt men vriendelijk ontvangen door een aantal verstandelijk gehandicapten en zijn langdurig werklozen bloemen aan het snoeien. Zowel binnen als buiten ligt het sportpark er verzorgt bij. Keurige bloemperkjes, een mini arena voor de pupillen en een speeltuin voor de allerkleinsten zorgen voor een geweldig aanbod. Daardoor hebben ouders geen haast meer om naar huis te gaan na de wedstrijd en drinken ouders door de week s morgens koffie, terwijl de kinderen spelen of voetballen. Voor de komende jaren heeft men plannen om de accommodatie uit te breiden met een sporthal en multifunctioneel centrum waar diverse maatschappelijke partijen onderdak kunnen vinden. De ambitie is dit in eigen beheer te realiseren. Dit lijkt erg voortvarend, maar door met een zakelijke gedachte naar de vereniging te kijken heeft men zich ook de afgelopen jaren ontwikkeld. De modernisering heeft wel geleid tot een contributie verhoging in 3 jaar tijd van 80 euro. Gevolg is een positief ledensaldo van 300. Kwaliteit betaalt zich dus uit. 2.3 Ongeorganiseerd sporten en bewegen Het ongeorganiseerd sporten en bewegen kan in iedere omgeving. Echter, een omgeving kan sporten en bewegen stimuleren. Zo is een parkachtige omgeving met goede voetpaden een meer uitnodigende plek om te hardlopen dan op de stoep langs een drukke weg. 12/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Onderzoek De gezonde wijk De mate waarin openbare groene ruimte wordt benut om te recreëren wordt niet zozeer bepaald door de hoeveelheid groen, maar de wijze waarop het is georganiseerd. Een centraal gelegen park (afgebakend van de bebouwde ruimte) lijkt meer uit te nodigen dan versnipperd groen in combinatie met een groter park/recreatiegebied (groen doorsneden door drukke verkeerswegen). Een dergelijke hoogwaardige groenvoorziening genereert frequent actief transport: Bewoners gaan regelmatig lopend en fietsend naar het park (en bewegen zich ook daar). Een goed functionerend park heeft voor de lichamelijke activiteit van veel bewoners een positievere invloed dan een privétuin of kijkgroen. Daarmee is er voor het centraal gelegen park op de A4, naast het sportpark, een belangrijke rol in het bewegen van haar bewoners. Het stimuleren van sporten en bewegen in de openbare ruimte kan door middel van hele simpele ingrepen. Zo is het openstellen van een schoolplein (en eventueel omvormen tot sport- en beweegplein) voor kinderen uit de buurt een goede manier om het bewegen door kinderen te stimuleren. Er zijn goede afspraken tussen het schoolbestuur en de gemeente noodzakelijk ten aanzien van aansprakelijkheid, maar het heeft aantoonbare effecten bij het tegengaan van obesitas bij kinderen. Het schoolplein heeft namelijk interessante inrichtingselementen voor kinderen, zoals klimrekken en tafeltennistafels. Kinderen kunnen zo makkelijk spelen nabij de woonomgeving. De faciliteit is namelijk al in de woonomgeving aanwezig, echter er hoeft enkel meer toegankelijkheid gecreëerd te worden. Voorbeeld: Sport- en speelstraat Ottersum Het idee van de Sport- en Speelstraat De Brink is opgepakt door de bewoners en de lokale partners. Het is de ideale locatie voor de school (brede school gedachte) en de sportverenigingen om de jeugd te bereiken. Beleven en uitgedaagd worden is waar het om draait. De Speelstraat beslaat 4 zones: Een schoolplein met speelvoorzieningen voor de jongste jeugd, een kunstgrasveld voor spelsporten, met podium voor culturele activiteiten, een zone voor de grondvormen van bewegen: klimmen, klauteren, balanceren en een zone voor avontuurlijk spelen. Op 30 september 2009 opende Erica Terpstra de eerste Sport- en Speelstraat van Nederland. De voorzitter van NOC*NSF toog hoogstpersoonlijk naar Ottersum om de opening te verrichten van dit unieke concept. Het is fantastisch wanneer midden in een dorp dit project, door iedereen gedragen, gerealiseerd wordt. Dit project kan, wanneer we praten over vitale wijken, als voorbeeld dienen voor héél Nederland. Optimale leefbaarheid voor jeugd, senioren en mensen met een beperking", aldus Terpstra. De Brink is inmiddels uitgegroeid tot dé ontmoetingsplaats van Ottersum. 13/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Een modern sportpark is ingericht op de gebruikers van tegenwoordig. Steeds vaker sport men individueel en niet binnen verenigingsverband. Dit is een landelijke ontwikkeling, welke naar verwachting zich steeds meer gaat doorzetten door het gebrek aan tijd bij de beroepsbevolking en de steeds variabeler wordende werktijden. Met het inrichten van een sportpark wordt inmiddels vaak ingespeeld op de wensen van deze moderne gebruiker. Het uitdagen tot sporten en faciliteren van ongeorganiseerde sportbeoefening is met een aantal simpele ingrepen te realiseren. Bijvoorbeeld: Fysieke inrichting: Zoals door een digitale lus ten behoeve van tijdmeting op het voetpad te installeren, maakt het voor hardlopers leuk om hun tijd te gaan meten. Een openbaar toegankelijke zwemvijver doet inwoners bij warm weer een verfrissende duik nemen met daaropvolgend een gezellige barbecue in het park. Verder is het toepassen van asfalt in plaats van tegels als trottoir of voetpad, al beter voor mensen om te skeeleren of skaten. Voorzieningen: Het toegankelijk maken van kleedkamers op het sportpark voor de ongeorganiseerde sporter. Door middel van bijvoorbeeld een chipknip opent de deur en kan er tegen een geringe vergoeding omgekleed en gedoucht worden op het park. Aanvullende faciliteiten: Zoals een website c.q. planbord om een tennisof squashmaatje te zoeken. Of een website met diverse hardloop- en fietsroutes. In concreto De gemeente Schiedam vindt het belangrijk dat haar burgers gestimuleerd worden om te bewegen. Door de sportparken zo in te richten dat ongeorganiseerd sporten en bewegen makkelijk tot stand komt, voorziet de gemeente in deze behoefte. 14/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Voorbeeld: Maastricht-West De gemeente Maastricht heeft voor een nieuwe koers gekozen als het gaat om haar beleid buitensportaccommodaties. De gemeente richt sportaccommodaties niet meer primair in voor sportverenigingen, maar voor de sportende Maastrichtenaar. De accommodaties zijn toegankelijk voor alle sporters, moeten goed bereikbaar en de hele dag open zijn. Maastricht krijgt vijf zogeheten kwaliteitssportparken op stadsdeelniveau, twee basissportparken en een aantal voorzieningen (stervoorziening) op buurtniveau. Sportpark West is het eerste kwaliteitssportpark dat is opgeleverd. Doelstelling van dit beleid is: Kwalitatief betere en doelmatigere te exploiteren accommodaties, vitale verenigingen, professioneel beheer en toezicht en meer sport- en beweegfaciliteiten. Sportpark West beschikt over het grootste multifunctionele kunstgrasveld van de Benelux (circa 160 x 85 meter), een kunstgrasvoetbalveld, vier natuurgras voetbalvelden, twaalf jeu de boules banen, een beweegplein met de mogelijkheid voor onder meer basketbal, minivoetbal en handbal, een honk- en softbalveld en een verharde rondbaan van 600 meter, die is voorzien van elektronische tijdsregistratie. Het beweegplein kan in de winter bij vorst worden gebruikt als schaatsbaan. Het multifunctionele kunstgrasveld beschikt over zeven soorten belijningen, waardoor op het veld zeven sporten in wedstrijdverband kunnen worden beoefend. De sport- en beweegfaciliteiten op Sportpark West zijn van de gemeente Maastricht. Iedere inwoner van Maastricht kan van de accommodatie en de faciliteiten gebruik maken. Dat kan individueel, in teamverband, met vriendengroepen of in verenigingsverband. De huurprijs is laag, om sporten en bewegen ook vanuit financieel oogpunt voor iedereen toegankelijk te maken. Sportbenodigdheden en -materialen kunnen op locatie worden gehuurd. Alle gebruikers van het sportpark, ook individuele (ongeorganiseerde) sporters, kunnen gebruik maken van de omkleed- en douchefaciliteiten en de kantine. 15/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Voorbeeld: Phoenix park, Dublin Een internationaal voorbeeld van een stadspark waarin veel ongeorganiseerde sport plaats vindt, is het Phoenix park in Dublin. De sportfaciliteiten in dit park zijn volledig openbaar toegankelijk in een parkachtige omgeving. Het betreft het grootste openbare park van Europa, inclusief dierentuin en monumenten, maar ook rugbyvelden, hardloopparcours, voetbalvelden, et cetera. 16/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

3 Multifunctionaliteit en medegebruik 3.1 Definitie Wij maken onderscheid tussen multifunctionaliteit en medegebruik. De definitie van beide begrippen is in het onderstaande weergegeven. Multifunctionaliteit Multifunctionaliteit houdt in dat de sportaccommodatie door meer verschillende functies gebruikt gaan worden dan nu. Functies die kunnen worden toegevoegd dienen de beleidsdoelen uit de driehoek onderwijs-sport-welzijn te ondersteunen. Daarmee wil de gemeente een impuls geven aan het versterken van de integrale aanpak tussen deze beleidsterreinen en de exploitatie van de accommodaties verbeteren. Multifunctionaliteit is geen doel, maar middel om daar waar inhoudelijke en financiële kansen liggen, accommodaties een rol te laten vervullen. Eerder is al geschreven dat de sociaal maatschappelijke functie van sport optimaal tot zijn recht komt als meerdere (maatschappelijke) partijen zich met elkaar verbinden en samenwerken. Denk daarbij aan het opleiden van kansarme jongeren tot straatcoaches of het verbinden van het middelbaar beroepsonderwijs aan de horecafaciliteit op het sportpark. Commerciële functies ondersteunen op inhoudelijk en financieel niveau de multifunctionaliteit van de sportparken (paragraag 2.2.). Medegebruik Medegebruik betekent dat er naast de bestaande gebruikers ook andere gebruikers van dezelfde soort gebruik maken van de sportaccommodatie. Een optimaal medegebruik van de sportaccommodaties is het uitgangspunt om daarmee de exploitatie van de accommodaties te verbeteren. Het optimaal medegebruik is één van de belangrijkste aspecten uit de rapportage Prognose behoefte sportaccommodaties van de gemeente Schiedam en uitgangspunt van de te realiseren voorzieningen (zoals aantal velden). 3.2 Gebied, gebouw en gebruiker De visie op multifunctionaliteit en medegebruik is in deze paragraaf uiteengezet. De visie is gestructureerd naar het 3-G model, waar vanuit het oogpunt van het gebied, het gebouw en de gebruiker de visie nader is uitgewerkt. Gebied Gebouw Gebruiker 17/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Gebied Het gebied staat voor de omgeving rondom de sportparken. De gemeente Schiedam gaat een andere invulling geven aan de sportparken in Schiedam. Door een aantal verschuivingen ontstaat er vrijvallende ontwikkelruimte op de locaties van de sportparken. De nieuwe invulling en verschuivingen maken het ook mogelijk om de sportparken modern en toekomstbestendig te realiseren met vitale sportverenigingen. Op de onderstaande afbeelding staan de drie bestaande sportparken weergegeven (Harga, Kethel en Thurlede) en het toekomstige sportpark op de A4. Dit betekent onder andere dat er sport- en beweegaanbod is nabij werk en woning, waardoor alle bewoners er gebruik van kunnen maken, georganiseerd en ongeorganiseerd. Kernwoorden bij dergelijk gebruik zijn toegankelijk, goed bereikbaar en laagdrempelig. In deze paragraaf is de basisfunctie van een sportpark voor haar omgeving beschreven. Afhankelijk van de verschillende factoren die de mogelijkheden bepalen kunnen extra functies aan het sportpark worden toegevoegd, zoals zorg, onderwijs en bedrijfsleven. Basisfunctie Door de positionering van de parken liggen ze alle drie te midden van de bebouwde omgeving, zijn goed toegankelijk en veilig te bereiken. De basisfunctie van een sportpark in Schiedam is gericht op ongeorganiseerde en georganiseerde sport en welzijn. De welzijnfunctie bestaat bijvoorbeeld uit buurtcoaches die vanaf de sportparken opereren of een dagopvang voor senioren in de sportaccommodatie. 18/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

In concreto: De bewoners vanuit de wijken hebben in hun woonomgeving een modern sportpark waar zij in verenigingsverband, maar ook ongeorganiseerd kunnen sporten. Het sportpark ligt midden in de wijk en is goed zichtbaar en bereikbaar voor de bewoners van de wijk. Dit betekent geen hekwerk, maar open en toegankelijk. Door niet te veel bossage aan de rand van het sportpark te situeren, ontstaat overzicht en is kans op vandalisme lager. Daarnaast zijn er niet alleen s avonds en in het weekend mensen op het sportpark, maar ook overdag. Het park is groen. Veel bomen en planten zorgen voor een parkachtige uitstraling waar het prettig is te verblijven, recreëren, sporten en bewegen. Het recreatiepark dat gerealiseerd gaat worden op de A4 kan hier qua beleving goed op aansluiten, maar ook de andere parken hebben een groen karakter. Daarnaast zijn de sportparken prachtige plekken voor welzijnsorganisaties om hier activiteiten te organiseren. Zoals sportactiviteiten voor moeilijk opvoedbare jongeren en een seniorenhuiskamer om de eenzaamheid tegen te gaan. Club2Move Club2Move is een sportbuurtclub waarin SportService Zwolle, welzijnsorganisatie Travers, GGD en jongeren nauw samenwerken. Deze sportbuurtclub biedt jongeren de gelegenheid om minimaal twee keer per week te sporten. Club2Move heeft in samenwerking met sportverenigingen, andere sportaanbieders én de jongeren een sportaanbod ontwikkeld voor 10 tot 18 jarigen. Kernwoorden zijn solidariteit, samenwerking, sport, Fair Play en gezondheid. Club2Move is speciaal omdat het een alternatieve sportvereniging is waar jongerenparticipatie een belangrijk begrip is. Jongeren waarvoor de drempel te hoog is om lid te worden van een reguliere sportvereniging, worden wel bereikt via Club2Move. Plusfuncties Afhankelijk van de omgeving waar het sportpark is gesitueerd, de functies die daar gehuisvest zijn en het profiel van de wijk, worden er aan het basissportpark mogelijk functies toegevoegd. Het is belangrijk om bij het toevoegen van functies rekening te houden met de schaalgrootte van het sportpark en het aantal bezoekers die er op het park komen. Deze schaalgrootte en het profiel van het park kan andere functies aantrekken. Voorbeelden hiervan zijn, zorggerelateerde organisaties, onderwijsinstellingen en commerciële partijen. In concreto: Het bedrijfsleven kan worden betrokken. Afhankelijk van de schaalgrootte kan er buitenschoolse opvang, winkels of uitgebreide horeca worden gehuisvest op het sportpark. Onderwijsinstellingen gebruiken het sportpark in de wijk voor hun bewegingsonderwijs in de lente. Daarnaast kan de kantine gebruikt worden als klaslokaal of als horeca lesruimte. 19/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01

Een breed aanbod zorgt ervoor dat er altijd mensen aanwezig zijn op het sportpark. Door het brede aanbod van voorzieningen op het park is men er niet enkel om georganiseerd te sporten, zoals gebruikelijk op een traditioneel sportpark. En ook niet om er enkel te wandelen, zoals gebruikelijk is in een regulier stadspark. Nee, hier komt men voor allebei en nog veel meer. Men kan er bijvoorbeeld lunchen, dineren of eten afhalen, boodschappen doen en sportgerelateerde producten kopen. Het is tevens een belangrijk punt voor de eerstelijns zorg. Het bedrijfsleven kan betrokken worden bij de totstandkoming en exploitatie van de sportparken. Naast kinderopvang, winkels en horeca zijn er meer mogelijkheden om het bedrijfsleven te betrekken bij een dergelijk park. Zo zijn er zorgverzekeraars die mogelijk willen participeren. Een zorgverzekeraar die een dominant klantenbestand heeft in de regio Schiedam, heeft mogelijk vanuit commerciële en marketingoverwegingen belang bij investering in een dergelijk sportpark. Verder kan een goed sportaanbod een lagere uitkering van de zorgverzekeraar in deze regio leiden. Voorbeeld van een dergelijke zorgverzekeraar is Agis die voor de regio Amsterdam en Almere Embedded Fitness heeft omarmd. Embedded Fitness (E-fit) is een interactief bewegingscentrum, waar gamen en sporten gecombineerd worden. Voorbeelden zijn de schaats- of fietssimulator, waarbij een fitnessapparaat samen met een videoscherm zorgt dat samen met bekende sporters gesport kan worden. Agis ziet toekomst in interactief gaming, met name waar het gaat om de preventieve werking ten aanzien van obesitas bij jongeren. Embedded Fitness is tevens een methode om ouderen laagdrempelig en veilig aan het bewegen te krijgen en te laten revalideren van motorische en psychomotorische klachten. Andere marktpartijen die geïnteresseerd zijn in participatie op een sportpark zijn fysiotherapie en andere eerstelijnszorg partijen. De gemeente heeft gezien haar ligging ten opzichte van Rotterdam geen nadrukkelijk topsportparagraaf in haar sportbeleid opgenomen. Wel organiseert zij jaarlijks verschillende activiteiten waar de topsporters uit de gemeente worden ingezet voor sportstimulering. Een sportpark is uitermate geschikt voor een dergelijke dag. Voorbeeld: Sportpark Marco van Basten, Utrecht De is een mooi voorbeeld van een wijkgericht sportpark. Op het Sportpark Marco van Basten zijn sinds januari 2005 zes sportverenigingen gehuisvest, te weten: PVC-voetbal, PVC-tennis, UFO (frisbee), en SKV (korfbal), SDV (darts) en SJV (Jeu de Boules). Zij moesten in het jaar 2004 hun oude sportpark verlaten i.v.m. het grootschalige woonproject Leidsche Rijn. Er is gekozen voor een ruime opzet van het park om de verwachte ledengroei op te kunnen vangen. Naast de reguliere sportvelden is voor de plaatselijke jeugd een basketbalveld aanwezig. Midden op het sportpark staat het clubhuis met daarin onder andere de kleedkamers, bestuurskamers, het paviljoen en zes dartwanden. Tevens bevindt 20/41 27 februari 2012 960313/20120227EO01