Proef voel ruik zie hoor & doe voortgezet onderwijs zuiderzeemuseum enkhuizen 1
2
Inhoudsopgave Proef, voel, ruik, zie, hoor en doe 4 Algemene informatie 5 In een notendop 7 De programma s 9 Kerndoelen, vensters en vakken 22 3
PROEF, VOEL, RUIK, ZIE, HOOR EN DOE Leren is in het Zuiderzeemuseum een dynamisch begrip. In alle aspecten van het museum is het voelbaar:de geur van het visroken, schrijven met een kroontjespen in de klas uit 1930, een gesprek met de ambachtsman. Alle zintuigen worden aangesproken. In het Zuiderzeemuseum leren leerlingen samen en ervaren zij met hoofd, hart en handen. Ons educatieve aanbod richt zich op cultuur, erfgoed en kunst rondom het voormalige Zuiderzeegebied en het huidige en toekomstige IJsselmeergebied. Een bezoek aan het Zuiderzeemuseum is een reis in de tijd. Een reis waarbij leerlingen kennis maken met ons verleden en ontdekken hoe ze het heden hiermee kunnen verbinden. De programma s sluiten aan bij de kerndoelen en vakken van het voortgezet onderwijs. Buitenmuseum In het openluchtgedeelte van het museum staan authentieke panden uit het voormalige Zuiderzeegebied, zoals een kerk, een visrokerij, winkels en woonhuizen uit de vissersdorpen. Medewerkers en vrijwilligers tonen historische ambachten en het dagelijks leven van begin vorige eeuw. Iedereen kan spelenderwijs kennis maken met de handvaardigheden van toen en nu. Een aantal presentaties biedt een moderne interpretatie van traditionele technieken, materialen en thema s. Binnenmuseum Het binnenmuseum is de schatkamer van de Zuiderzee. Afwisselende tentoonstellingen en een vaste opstelling tonen de rijke collectie van het museum in een actuele context. Zo krijgt het Zuiderzeeverhaal ook vandaag betekenis. Met historie, fotografie, streekdrachten en design biedt het binnenmuseum voor ieder wat wils. 4
ALGEMENE INFORMATIE Bereikbaarheid van april tot en met oktober De borden Zuiderzeemuseum leiden naar ons parkeerterrein voor het parkeren van touringcar of auto. In het entreepaviljoen worden bij de kassa de entreekaarten uitgereikt en stappen docenten en leerlingen aan boord van onze museumferry voor een vaartochtje van circa 15 minuten naar het buitenmuseum. Deze mooie tocht langs het pittoreske Enkhuizen is een leuk en sfeervol begin van het museumbezoek. Voor tips over vervoer per touringcar: www.zuiderzeemuseum.nl. Bereikbaarheid in de winter De maanden november tot en met maart is het buitenmuseum beperkt geopend. In deze maanden vaart de museumferry niet. Touringcars en auto s kunnen rechtstreeks naar het Zuiderzeemuseum rijden. Meer informatie: www.zuiderzeemuseum.nl of via de afdeling Sales. 5
Eten en drinken Ook zo n trek gekregen van al die inspanningen? Het museum heeft diverse bonnen die de leerlingen in het museum kunnen besteden. De bonnen kunnen van tevoren via de afdeling Sales worden besteld en liggen klaar op de dag van het museumbezoek: ambachtelijke krentenbol, 1,00 per stuk vers stuk fruit, 0,80 per stuk frites met mayonaise, 2,00 per stuk pakje drinken, 1,00 per stuk waterijsje, 0,80 per stuk zakje Oudhollands snoep uit de snoepwinkel, 1,75 per zakje Deze aanbiedingen zijn alleen geldig als ze vooraf worden besteld bij de afdeling Sales. Informatie en reserveringen: Afdeling Sales Tel: 0228-351 135 Email: sales@zuiderzeemuseum.nl www.zuiderzeemuseum.nl 6
IN EEN NOTENDOP Onderstaand schema geeft een beknopt overzicht van onze educatieve programma s voor het voortgezet onderwijs. Verderop in de brochure vindt u een uitgebreide beschrijving per programma. Programma Leerjaar Doel Kosten Aantal leerlingen en schoolbegeleiders Duur Te boeken De wereld van de VOC 1 vmbo-tl, havo, vwo Leerlingen op speelse en actieve wijze kennis laten maken met de geschiedenis van de VOC. 59,- Max 30 leerlingen per prog Min 3 schoolbegeleiders 2 uur Hele jaar Evacuatie 1 vmbo, havo, vwo Leerlingen op speelse wijze informeren over de risico s en keuzes bij een overstroming 59,- Max 30 leerlingen per prog Min 2 schoolbegeleiders 1,45 uur apr t/m okt Aan het werk 1-2 vmbo, havo, vwo Leerlingen spelenderwijs kennis laten maken met de traditionele ambachten uit het Zuiderzeegebied 59,- Max 30 leerlingen per prog Min 4 schoolbegeleiders 2 uur mei, juni en sep op di en do Reis in de Tijd 1-2 vmbo, havo, vwo 3-4 praktijkonderwijs Leerlingen een indruk geven van de harde leefomstandigheden in Nederland circa 100 jaar geleden 59,- Max 30 leerlingen per prog Min 2 schoolbegeleiders 2 uur apr t/m okt Watertoppers 1-4 praktijkonderwijs Leerlingen op actieve wijze kennis laten maken met de strijd tegen het water en waterveiligheid in Nederland, vroeger en nu 59,- Max 30 leerlingen per prog Min 2 schoolbegeleiders 1,5 uur apr t/m okt Leven in de Bronstijd 1-4 praktijkonderwijs Leerlingen op een actieve manier kennis laten maken met en inzicht geven in het leven in de prehistorie 79,- Max 30 leerlingen per prog 1 begeleider per 5 leerlingen Halve dag apr t/m okt 7
Programma Leerjaar Doel Kosten Aantal leerlingen en schoolbegeleiders Duur Te boeken Van Kampen tot Hoorn Alle leerjaren Leerlingen op speelse en actieve wijze kennis laten maken met het leven aan de Zuiderzee 1,- per boekje Max 60 leerlingen per prog Min 3 schoolbegeleiders 1,5 uur apr t/m okt Schoolrondleiding Alle leerjaren Leerlingen op speelse wijze inzicht geven in het leven in Nederland circa 100 jaar geleden 59,- Max 25 leerlingen per rondleiding Min 2 schoolbegeleiders 1 uur Hele jaar Water 1-2 havo,vwo 3-4 vmbo Door middel van eigen onderzoek leerlingen bewust maken van de functie van water in Nederland rond 1920 en dat vergelijken met de huidige situatie Lespakket eenmalig 59,- Max 30 leerlingen per prog Min 3 schoolbegeleiders 1 dagdeel apr t/m okt Wonen en Werken rondom de Zuiderzee 1-2 havo,vwo 3-4 vmbo Door middel van zelfstandig onderzoek leerlingen inzicht geven in historische, demografische en economische aspecten van Nederland rond 1900 Lespakket eenmalig 59,- Max 30 leerlingen per prog Min 3 schoolbegeleiders 1 dagdeel apr t/m okt Help! Het water stijgt 2-3 vmbo, havo Leerlingen maken kennis met de strijd tegen het water en de waterveiligheid in Nederland in het verleden, heden en de toekomst 59,- Max 30 leerlingen per prog Min 3 schoolbegeleiders 1,5 uur apr t/m okt Dutch designer 4 a day 2-4 vmbo-tl, havo. vwo Naar voorbeeld van het werk van hedendaagse Nederlandse designers maken leerlingen een nieuw ontwerp gebaseerd op een historisch object. 59,- per klas Max 30 leerlingen per programma Min 3 schoolbegeleiders 1,5 uur Hele jaar 8
De programma s Reis in de tijd (leerjaar 1-2 VMBO, havo, vwo en 3-4 praktijkonderwijs) Met dit programma maken uw leerlingen een reis terug in de tijd naar het Nederland van 100 jaar geleden. Samen vinden zij uit hoe het dagelijks leven van mannen, vrouwen en kinderen er toen uitzag. Hoe woonde een gezin, in wat voor bed sliepen ze en hoe zag de wc eruit? Wat voor werk deden mensen en wat als je in die tijd geen werk kon vinden? Hoe zag een klaslokaal er uit en wat gebeurde er als je het huiswerk niet had gemaakt? Op deze en vele andere vragen vinden de leerlingen een antwoord in het buitenmuseum van het Zuiderzeemuseum. In het museum: Ontvangst en introductie door de museumdocent. In twee groepen met onderzoekstocht door het buitenmuseum. De leerlingen bezoeken een huishouden uit 1920, een woonhuis uit 1905, de visrokerij, de stoomwasserij en de touwslagerij. Korte les in de klas uit 1930. 9
droge voeten in noord-holland Watertoppers (praktijkonderwijs, alle leerjaren) Nederland is een echt waterland; overal zijn er slootjes, grachten, kanalen, meren en zeeën. Al dat water is erg belangrijk: we gebruiken het om te drinken, koken, wassen, maar ook om er spullen over te vervoeren. En water is leuk! Je kunt er lekker in zwemmen. Maar het water heeft ook minder leuke kanten. Het is belangrijk dat er genoeg water is, maar er kan in Nederland ook wel eens teveel water zijn. En wat doen we dan? In het buitenmuseum gaan de leerlingen de strijd aan met het water en worden ze opgeleid tot echte Watertoppers! Dit programma is ontwikkeld in samenwerking met Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Belevenisonderwijs, MEC De Witte Schuur en OBD Noordwest. In het museum: Ontvangst en introductie door museumdocent in historisch dijkmagazijn. Op pad door het buitenmuseum langs sluis, dijk en molen. Onderweg zandzakken sjouwen en aan een vijzel draaien. Handen uit de mouwen voor het praktijkgedeelte: in groepjes bouwen de leerlingen hun eigen dijk. Welke dijk is de beste en kan de meeste golven weerstaan? Afsluiting en uitreiking Watertopper button aan alle leerlingen. Mede mogelijk gemaakt door: 10
11
Leven in de bronstijd (praktijkonderwijs, alle leerjaren) Uit archeologische opgravingen is bekend dat West-Friesland in de bronstijd relatief dichtbevolkt was. Drieduizend jaar geleden was het leven heel anders dan nu. Veel hulpmiddelen en gereedschappen waar wij tegenwoordig over kunnen beschikken, kenden de mensen toen nog niet. De natuur bood hen echter genoeg materialen om toch een veelzijdige agrarische samenleving te kunnen ontwikkelen. In het museum: Ontvangst en verhaal ter inleiding op het leven in de bronstijd. Instructie voor de uit te voeren activiteiten, maken van groepjes en in de bronstijdboerderij een reis naar de bronstijd maken. Spinnen van wol tot draden en hoofdbanden vlechten. Zelf graan malen. Koekjes bakken en thee zetten zonder elektriciteit of gas. 12
droge voeten in noord-holland evacuatie (leerjaar 1, VMBO, havo, vwo) De dijk breekt door! Het water spoelt door de straten en het zal niet lang meer duren of ook jouw huis wordt omringd door het water. Om droge voeten te houden moet je naar boven vluchten, naar zolder, of misschien zelfs naar het dak! Wat neem je mee en wat laat je achter? Via een evacuatiespel in het buitenmuseum worden de leerlingen geconfronteerd met wat er allemaal gebeurt als er in Nederland een overstroming plaatsvindt en de beslissingen die ze dan moeten nemen. Dit programma is ontwikkeld in samenwerking met Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Belevenisonderwijs, MEC De Witte Schuur en OBD Noordwest. Naar een idee van Belevenisonderwijs. In het museum: In een kopie van een huis uit Marken worden de leerlingen door een museumdocent ontvangen in een ruimte die is ingericht als een modern huis in het klein. Start evacuatiespel: de wind begint te gieren en tegen het huis te slaan, in de verte is het gebulder van het water te horen. Leerlingen hebben één minuut om te beslissen: wat nemen ze uit het huis mee naar zolder? De leerlingen gaan in een kring zitten op de rommelzolder. Samen met de museumdocent bekijken en bespreken ze wat ze hebben meegenomen. Bezoek aan een authentiek ingericht woonhuis uit Marken: hoe leefden de mensen rond 1930 op Marken en hoe gingen ze om met het hoge water? Mede mogelijk gemaakt door: 13
Schoolrondleiding (alle leerjaren, VMBO, havo, vwo) Het buiten- en binnenmuseum van het Zuiderzeemuseum staan vol met authentieke panden en voorwerpen uit het voormalig Zuiderzeegebied. Achter elk pand en voorwerp schuilt een verhaal dat alleen onze museumdocenten kennen. Tijdens een rondleiding neemt de museumdocent de leerlingen mee op een reis door de tijd en vertelt hen verhalen over het leven van 100 jaar geleden. Naast een algemene rondleiding biedt het museum de volgende themarondleidingen: ambachten schepen visserij groen waterhuishouding wonen kleding hedendaagse kunst en design Daarnaast kan het thema van een rondleiding in overleg met de afdeling Sales worden aangepast aan de wens van de school. In het museum: Een museumdocent leidt de leerlingen door het buitenmuseum of binnenmuseum en vertelt verhalen over het leven rond de Zuiderzee. 14
Aan het werk! (leerjaar 1-2, VMBO, havo, vwo) Leerlingen maken tijdens dit programma spelenderwijs kennis met traditionele ambachten. Zo steken ze de handen uit de mouwen bij onder andere de smederij, de touwslagerij, de mandenmakerij en de zeilmakerij en ontdekken dat de oude ambachten nog springlevend zijn. In het buitenmuseum volgen de leerlingen in kleine groepjes de volgende workshops: Touwslaan en nettenbreien: een lang springtouw maken en een stukje visnet breien. Zeilmaken: een tas van zeildoek maken. Mandenmaken: een korfje vlechten van wilgentenen. Smeden: een sleutelhanger smeden. 15
Van Kampen tot Hoorn (leerjaar 1-4 VMBO, havo, vwo) Deze speurtocht leidt leerlingen door het hele buitenmuseum: van haven tot gracht, langs plein, polder, molen en dijk. De straten met hun huizen laten zien hoe het leven vroeger was rond de Zuiderzee. De leerlingen vinden de antwoorden door te kijken, doen, luisteren en de lucht op te snuiven. Er staan ook tips in deze speurtocht verwerkt. Deze tips variëren van een activiteit ter plekke tot verder kijken in de omgeving. In het museum: Afhalen speurtocht bij de kassa. Al speurend lopen door de straten, buurten en panden van het Zuiderzeemuseum. 16
water (leerjaar 1-2 havo, vwo en 3-4 VMBO) Drinkwater uit de kraan of bescherming tegen overstromingen is voor Nederlanders tegenwoordig heel vanzelfsprekend. Maar hoe was dat vroeger? Hoe kwamen mensen in 1920 aan water om te drinken of te wassen? Hoe beschermden zij zich toen tegen overstromingen? Op deze en andere vragen krijgen leerlingen antwoord in dit programma. In het museum: Aan de hand van onderzoeksboekjes doen leerlingen in het buitenmuseum onderzoek naar verschillende aspecten rond het thema water: water in het dagelijks leven, wonen en werken aan en op het water, vervoer over water, water en landschap, visserij, strijd tegen het water. De onderzoeksboekjes bevatten schriftelijke opdrachten, tekenopdrachten en fotoopdrachten (de school zorgt zelf voor fototoestellen of telefoons met fotocamera). 17
Wonen en werken rondom de Zuiderzee (leerjaar 1-2 havo, vwo en 3-4 VMBO) Het Zuiderzeemuseum geeft een indringend beeld van Nederland tijdens de beginperiode van de industriële revolutie van 1880 tot 1930. Hoe ging het er vroeger op school aan toe? Hoe brachten kinderen hun vrije tijd door? Welke rol speelde kinderarbeid in de periode rond 1900? Op deze en andere vragen krijgen leerlingen antwoord in dit programma. Bescherming tegen overstromingen of de verkoop van boerenproducten zijn voorbeelden van andere onderwerpen die aan bod komen. In het museum: In kleine groepjes zelfstandig onderzoek doen in het buitenmuseum naar verschillende onderwerpen over wonen en werken rond de Zuiderzee. De onderzoekstochten hebben de volgende thema s: leven en dood, arm en rijk, jeugd, transport en communicatie, werk aan de wal, visserij, natuur en cultuur, handel en diensten, water: vriend of vijand. 18
Mede mogelijk gemaakt door: De Wereld van de VOC (leerjaar 1 VMBO-TL, HAVO en VWO) Blaas op de misthoorn, doe de specerijenquiz, maak je eigen speculaaskruiden en zwaai in een hangmat: het zijn slechts een paar manieren waarop leerlingen kennis maken met de wereld van de VOC in de vaste tentoonstelling Reis rondom de Zuiderzee. Door te luisteren, tekenen, voelen, maken, ruiken en proeven komen ze van alles te weten over deze machtige Nederlandse handelsonderneming: in welke producten handelde de VOC en waar kwamen ze vandaan, hoe was het leven aan boord van een VOC schip en werkten er ook kinderen voor de VOC? In het binnenmuseum: Ontvangst en introductie door de museumdocent bij een mysterieus bouwwerk met lades en kastjes. Ieder groepje leerlingen krijgt een laatje en gaat op onderzoek in de tentoonstelling. De leerlingen maken bij hun onderzoek gebruik van extra bronnen in de vorm van tekstjes, afbeeldingen en voorwerpen. Afsluiting met hele klas onder genot van een speculaasje: leerlingen vertellen elkaar over wat ze hebben ontdekt over de VOC. 19
droge voeten in noord-holland Help! Het water stijgt (leerjaar 2-3 VMBO-tl, havo) In het museumdorp heerst een crisissituatie door de dreiging van extreme wateroverlast. De leerlingen worden verdeeld in werkgroepjes en moeten gezamenlijk actie gaan ondernemen om de wateroverlast het hoofd te bieden. Aan de hand van een tablet maakt iedere werkgroep een rondwandeling door het buitenmuseum. Op elke plek worden zij geconfronteerd met een lastige situatie en krijgen zij een opdracht waarbij ze risico s moeten inschatten, keuzes maken en besluiten nemen. Daarnaast krijgen ze tijdens de route inzicht in waterbeheer en overstromingen in het Zuiderzeegebied in het verleden. Aan het einde van de route komen zij erachter wat de uiteindelijke omvang van de wateroverlast is en het effect van hun beslissingen en keuzes. Dit programma is ontwikkeld in samenwerking met Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en Belevenisonderwijs. Naar een idee van Belevenisonderwijs. In het museum: tablets ophalen bij het informatiecentrum. route met opdrachten door het buitenmuseum. Mede mogelijk gemaakt door: 20
Dutch designer 4 a day (leerjaar 2-4 VMBO-tl, havo en vwo) Zet een simpele plastic tas op iemands hoofd en hij verandert in een Volendammer hul. Geef een oude Marker stoel een make-over en hij wordt opeens een kunstobject. En geef een paar oerhollandse klompen hoge hakken en tover ze om tot haute couture. Dit zijn voorbeelden van hedendaagse kunst en design die te zien zijn in de vaste tentoonstelling Reis rondom de Zuiderzee. Wereldberoemde Nederlandse kunstenaars en ontwerpers hebben zich laten inspireren door historische objecten uit de collectie van het Zuiderzeemuseum en daar een nieuwe interpretatie aan gegeven. In de tentoonstelling staan hun creaties midden tussen de historische objecten die als inspiratiebron dienden. Leerlingen laten zich op hun beurt inspireren door wat ze in de tentoonstelling zien en gaan dan zelf aan de slag met het creëren van een nieuw ontwerp gebaseerd op een oud object. Ze worden Dutch designers 4 a day! In het museum Ontvangst door museumdocent bij de kassa van het binnenmuseum. Introductie door museumdocent in de tentoonstelling. In tweetallen met een opdrachtenblad door de tentoonstelling. De leerlingen kijken naar creaties van wereldberoemde kunstenaars en designers zoals Viktor & Rolf, Alexander van Slobbe en Joost van Bleiswijk en historische objecten uit de collectie van het Zuiderzeemuseum. Zelf aan de slag in het atelier. Geïnspireerd door wat ze hebben gezien maken leerlingen nu zelf een nieuw ontwerp op basis van een historisch object. Ze maken daarbij gebruik van diverse teken- en knutselmaterialen. Afsluiting: onder leiding van de museumdocent bekijken de leerlingen elkaars werk. 21
Kerndoelen, vensters en tijdvakken Programma Kerndoelen Vensters Vakken De wereld van de VOC 4, 5, 6, 8, 37, 40, 41 De Verenigde Oost- Indische Compagnie Overzeese expansie Michiel de Ruyter Zeehelden en de brede armslag van de Republiek geschiedenis Evacuatie 5, 6, 8, 37, 38, 39, 40, 46, 48, 49 De Beemster Nederland en het water De watersnood De dreiging van het water geschiedenis, aardrijkskunde, kunstvakken Aan het werk 33, 37 Verzet tegen kinderarbeid De werkplaats uit, de school in Reis in de tijd 37 De eerste spoorlijn De versnelling geschiedenis, techniek geschiedenis Watertoppers 5, 6, 8, 31, 37, 38, 39, 40, 48, 49 Verzet tegen kinderarbeid De werkplaats uit, de school in Willem Drees De verzorgingsstaat De Beemster Nederland en het water De watersnood De dreiging van het water geschiedenis, aardrijkskunde, techniek, kunstvakken Leven in de Bronstijd 37 Hunebedden Vroege Landbouwers geschiedenis 22
Programma Kerndoelen Vensters Tijdvakken Van Kampen tot Hoorn 37 De Beemster Nederland en het water De eerste spoorlijn De versnelling geschiedenis, aardrijkskunde Schoolrondleiding 37 De Beemster Nederland en het water De eerste spoorlijn De versnelling Verzet tegen kinderarbeid De werkplaats uit, de school in geschiedenis, aardrijkskunde Water 4, 5, 6, 7, 8, 9, 28, 31, 37, 38, 39, 40, 48 De Beemster Nederland en het water De eerste spoorlijn De versnelling Verzet tegen kinderarbeid De werkplaats uit, de school in geschiedenis, aardrijkskunde, techniek, kunstvakken Wonen en werken rondom de Zuiderzee 4, 5, 6, 7, 8, 9, 28, 31, 37, 38, 39, 40 De Beemster Nederland en het water De eerste spoorlijn De versnelling geschiedenis, aardrijkskunde, economie Verzet tegen kinderarbeid De werkplaats uit, de school in Help! Het water stijgt 5, 6, 8, 37, 38, 39, 40, 46, 48, 49 De Beemster Nederland en het water aardrijkskunde, geschiedenis Dutch designer 4 a day 37, 48, 49, 50,52 kunstvakken, geschiedenis 23
24