INHOUD Inleiding I WEGWIJS IN DE REGLEMENTERING I.1 Beleidsprincipes Hoofdstuk 1 Wat is afval? Definities en begrippen 1 1.1 Wat is afval? Soorten afval 1 1.2 Wat is verwerken, verwijderen, nuttig toepassen? 11 1.2.1 Definities 11 Hoofdstuk 2 Hoe weten we hoeveel afval er is? De verplichte melding van gegevens 17 2.1 Gegevens bijhouden in een register 17 2.2 Gegevens bezorgen aan de OVAM 20 Hoofdstuk 3 Alles verbranden? Kerndoelstellingen van het Vlaamse afvalbeleid 23 Hoofdstuk 4 Preventieprogramma s en uitvoeringsplannen 27 4.1 Uitvoeringsplan Milieuverantwoord Beheer van Huishoudelijke Afvalstoffen 30 4.2 Uitvoeringsplan Organisch-Biologisch Afval 32 4.3 Uitvoeringsplan Bedrijfsafval van Kleine Ondernemingen 32 4.4 Milieuverantwoord materiaalgebruik en afvalbeheer in de bouw 33 4.5 Andere afvalplannen 33 Hoofdstuk 5 De gemeente is hoofdverantwoordelijke, maar niet alleen 35 5.1 Verbod en zorgplicht voor iedereen 35 5.2 Bevoegdheden inzake huishoudelijk afval 35 5.2.1 De gemeente: bevoegd van preventie tot en met verwerking 35 5.2.2 De provincie volgt de uitvoering van het Vlaamse beleid mee op 39 5.2.3 Het Vlaams Gewest heeft een stok achter de deur 42 5.2.4 De kern van de bevoegdheid blijft gemeentelijk 42 Afl. 6, mei 2012 Inhoud / 1
5.3 Burgerlijke aansprakelijkheid bij het buitenplaatsen van huishoudelijk afval 42 5.4 Uithuiszettingen en het raakvlak met afvalbeheer 43 5.5 De gemeente is verantwoordelijk voor haar eigen bedrijfsafval 45 5.6 Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid 49 5.6.1 Aanvaardingsplichten, individuele plannen, collectieve plannen 51 5.6.1.1 Verschillende instrumenten voor de uitvoering van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid 51 5.6.1.2 Aanvaardingsplicht afvalbanden 53 5.6.1.3 Aanvaardingsplicht drukwerkafval 54 5.6.1.4 Aanvaardingsplicht afgedankte elektrische en elektronische apparatuur 57 5.6.1.5 Aanvaardingsplicht afgedankte batterijen en accu s 61 5.6.1.6 Aanvaardingsplicht voor oude en vervallen geneesmiddelen 62 5.6.1.7 Aanvaardingsplicht voor afgedankte voertuigen 63 5.6.1.8 Collectief plan voor gebruikt frituurvet en -olie 64 5.6.1.9 Aanvaardingsplicht voor afgewerkte olie 64 5.6.2 Terugnameplicht verpakkingsafval 65 5.6.3 Collectief plan Injectienaalden 69 5.6.4 Collectief plan Gebruikte wegwerpluiers 69 5.6.5 Wegwerpfototoestellen 69 5.6.6 Collectief plan Afvallandbouwfolies 69 5.6.7 Collectief plan Zwerfvuil 70 5.7 De gemeente als havenbeheerder 70 5.7.1 Afval van de zeevaart 70 5.7.2 Afval van de binnenvaart 73 I.2 Van duurzame verwerking tot duurzame consumptie Hoofdstuk 1 Duurzame producten: minder afval, minder grondstoffengebruik, minder schadelijke stoffen 1 1.1 Afval voorkomen aan de bron: productontwikkeling en ecodesign 1 1.2 De gemeente gebruikt milieuverantwoorde producten 2 1.2.1 De gemeente geeft het voorbeeld 2 Hoofdstuk 2 De afvalberg verminderen: preventie 5 2.1 Preventiedoelstellingen volgens de afvalplanning 5 2.2 De bevolking informeren en sensibiliseren 7 2.3 Zelf duurzame producten aanbieden of bevorderen 8 2.4 Minder organisch afval 9 2.4.1 Sensibiliseren en aansporen tot thuiscomposteren 9 2.4.2 Compostvaten en compostbakken verdelen 9 2 / Inhoud Afl. 6, mei 2012
2.4.3 Compostmeesterwerking organiseren 9 2.4.4 Wijkcomposteren stimuleren 10 2.4.5 Kippen eten keukenafval 11 2.4.6 Aandacht voor preventie bij het openbaar groen 12 2.4.7 Het effect van gedifferentieerd tariferen op organisch afval 12 2.4.8 Gebruik van snoeihout stimuleren 12 2.5 Minder papierafval 13 2.6 Minder verpakkingen 13 2.7 Afval voorkomen op evenementen van de gemeente of van derden 13 2.8 Gemeentelijke afvalbelastingen 14 2.8.1 Gemeentelijke afvaltarieven sturen het gedrag van de burger 14 2.8.2 Ongewenste neveneffecten kunnen beperkt worden 15 2.8.3 De nadelen van het tariferen van selectieve fracties kunnen beperkt worden 16 2.8.4 Vijf beleidsmatige aanbevelingen om het afvalgedrag te sturen met belastingen 17 2.9 Andere ideeën en praktijkvoorbeelden van afvalpreventie 18 Hoofdstuk 3 Afval inzamelen 19 3.1 Algemene Vlaamse doelstellingen voor selectieve inzameling 19 3.2 De gemeente organiseert en regisseert de inzameling 21 3.3 Afval zo zuiver mogelijk selectief inzamelen 23 3.4 Welk afval moet de gemeente selectief inzamelen en hoe? 25 3.5 De haalmethode: de gemeente haalt afval op bij de burger 30 3.5.1 Groenafval en/of GFT-afval 30 3.5.2 Overige fracties 33 3.6 De brengmethode: de gemeente laat de burger afval brengen naar het containerpark 35 3.6.1 Elke gemeente een containerpark 35 3.6.2 Openingstijden 36 3.6.3 Welk afval moet je zeker kwijt kunnen op het containerpark? 36 3.6.4 Afval dat op het containerpark kan maar niet moet worden ingezameld 36 3.6.5 Afval dat in geen geval op het containerpark terecht kan 36 3.6.6 Bijzondere voorschriften over de wijze van opslag van het afval 37 3.6.7 Is de milieuvergunning voor het containerpark in orde? 39 3.6.8 Hoeveel personeel voor het containerpark? 39 3.6.9 Controle op weesbronnen van ioniserende straling 40 3.6.10 Glasbollen 42 3.7 Inzamelen van klein gevaarlijk afval (kga) 42 3.8 Zamelt de gemeente ook bedrijfsafvalstoffen in? 44 3.8.1 Een vrije keuze, maar onderworpen aan specifieke spelregels 44 3.8.2 Voorgestelde strategie als de gemeente ervoor kiest (bepaalde fracties van) bedrijfsafval in te zamelen 47 Afl. 6, mei 2012 Inhoud / 3
3.9 De rol van scholen bij de selectieve inzameling 49 3.10 Selectieve sloop van gebouwen 50 Hoofdstuk 4 Afval vervoeren 51 4.1 Algemene verplichtingen: identificatieformulier, registratie en kwaliteitsborgingssysteem 51 4.2 Afval transporteren naar andere gewesten en landen 53 Hoofdstuk 5 Afval opnieuw gebruiken als product 57 Hoofdstuk 6 Afval recycleren en composteren: grondstoffen recupereren 59 6.1 Recyclage van huishoudelijk verpakkingsafval 60 6.2 Van organisch afval naar compost 61 6.2.1 Meldplicht voor afvoer organisch-biologisch afval 61 6.2.2 Composterings- en vergistingsinstallaties 61 6.3 Afzet van secundaire grondstoffen/afvalstoffen met einde-afval -statuut 63 6.3.1 Algemeen principe 63 6.3.2 Enkele voorbeelden 64 6.3.3 Welk afval mag als secundaire grondstof worden gebruikt? 65 6.3.4 Omgaan met secundaire grondstoffen 66 6.3.5 Specifieke criteria inzake de samenstelling of het gebruik van secundaire grondstoffen (afvalstoffen met einde-afval -statuut) 67 6.3.6 De grondstofverklaring voor bepaalde einde-afvalstoffen 70 6.3.7 Registratie van de hoeveelheden (secundaire) grondstoffen 71 Hoofdstuk 7 Afval storten of verbranden 73 7.1 Gemeenten en intercommunales verwijderen zelf het huishoudelijk afval 73 7.2 Hoeveel restafval mag er nog zijn: doelstellingen volgens de afvalplanning 74 7.3 Milieuvergunningsplicht en toepasselijke milieuvoorwaarden 77 7.4 Alle afval screenen op ioniserende straling 77 7.5 Zo weinig mogelijk vervuiling uitstoten en zo veel mogelijk energie recupereren 78 7.6 Storten blijft de minst gewenste optie 78 7.7 Verbod op storten en verbranden van sommige afvalstromen 79 7.8 Milieuheffing op afvalverwerking 81 7.8.1 Doel van de milieuheffing 81 7.8.2 De gemeente exploiteert afvalverwerkingsinstallaties en int de milieuheffing op de verwerking van afvalstoffen 82 7.8.3 De gemeente exploiteert niet zelf maar levert afval aan 83 7.8.4 De gemeente exploiteert niet zelf, maar belast een installatie op haar grondgebied 84 4 / Inhoud Afl. 6, mei 2012
I.3 Financiering Hoofdstuk 1 Wat kost het huishoudelijk afval aan de gemeenten? 1 Hoofdstuk 2 Gemeentelijke belastingen 3 2.1 Algemeen principe: de vervuiler betaalt 3 2.2 Geen retributies maar contantbelastingen 9 2.3 Geautomatiseerde diftarsystemen en wanbetalers 9 2.4 Een specifieke regeling voor KMO s en zelfstandigen 10 2.5 Forfaitaire afvalbelastingen: afgeschaft of niet? 11 2.6 Belastingen op reclamedrukwerk en telefoongidsen 14 Hoofdstuk 3 Subsidie van de centrale overheid 17 3.1 Algemeen principe 17 3.2 Het Subsidiëringsbesluit Afval voor specifieke acties 17 3.3 De Samenwerkingsovereenkomst ondersteunt de gemeente 25 Hoofdstuk 4 Producenten delen in de kosten 27 4.1 Terugnameplicht verpakkingsafval 27 4.1.1 Vergoedingen voor inzamelingen van huishoudelijk verpakkingsafval 27 4.1.2 Bijkomende vergoedingen en kosten inzake huishoudelijk verpakkingsafval 32 4.2 Aanvaardingsplichten 35 Hoofdstuk 5 Exploitanten van stortplaatsen 39 Hoofdstuk 6 Kunnen gemeenten afvalverwerkingsinstallaties en de aanvoer van afval ernaar nog belasten? 41 I.4 Handhaving Hoofdstuk 1 Toezicht, controle, sancties 1 1.1 Illegaal achtergelaten afval 1 1.1.1 Hoe de identiteit van een sluikstorter achterhalen? 5 1.1.2 Huisvuil in openbare vuilnisbakjes gooien, is sluikstorten 6 1.2 Milieu-inbreuken en milieumisdrijven 6 1.3 Toezicht op de in- en uitvoer van afval 7 1.4 Gemeentelijk toezicht op eigen en huishoudelijk afval 7 Afl. 6, mei 2012 Inhoud / 5
1.5 Detectie van radioactieve afvalstoffen melden 7 1.6 Handhaving van stort- en verbrandingsverboden 7 1.7 Het thuisverbranden van afval 8 1.8 Onwettig hergebruik van afval als secundaire grondstof 9 1.9 Kan de gemeente administratieve sancties gebruiken? 10 II BELEIDSADVIEZEN Hoofdstuk 1 Afval ophalen en verwerken: zelf doen, samenwerken of uitbesteden? 1 1.1 Een gevoelig debat zonder harde waarheden 1 1.2 Diverse vormen, diverse troeven, diverse nadelen 2 1.2.1 Publieke structuren 2 1.2.1.1 Zelf doen 2 1.2.1.2 Samen doen 2 1.2.2 Gemengde structuren 2 1.2.3 Uitbesteden 3 1.2.4 Oneerlijke concurrentie? 4 1.3 Hoe kiezen uit een dergelijk menu? 5 Hoofdstuk 2 Nieuwe wetgeving: van afval- naar materialenbeheer 7 2.1 Een grotere, sterkere ladder 7 2.2 De vervuiler betaalt 8 2.3 Nevenproducten zijn geen afval 8 2.4 Blikjes van frisdrank op kantoor zijn géén huishoudelijk afval 9 2.5 Maar ondertussen: stress op de afvalmarkt 9 Hoofdstuk 3 Vier mythes over afvalbeheer 11 3.1 De gemeente wordt slapend rijk! 11 3.2 Er ligt zoveel rommel op straat, en dat komt omdat we moeten betalen voor het containerpark en de restafvalzak 11 3.3 Elk bestuur vindt een nieuwe selectieve inzameling uit 12 3.4 De burger moet met elk soort afval altijd en overal terecht kunnen 12 Hoofdstuk 4 Mijn gemeente, propere gemeente 15 4.1 Aanpak van afvalgerelateerde overlast: bezint eer ge begint 15 4.1.1 Het probleem in kaart brengen 15 4.1.2 Keuze van de doelstellingen 16 6 / Inhoud Afl. 6, mei 2012
4.2 De netheidsbarometer: meet- en managementinstrument 16 4.3 Hoe afvalgerelateerde overlast aanpakken? 17 4.3.1 Voorkomen is beter dan genezen 17 4.3.2 Efficiënt reinigen 18 4.3.3 Handhaving als sluitstuk van het beleid 18 Hoofdstuk 5 Communicatie met de bevolking 19 5.1 Dubbele doelstelling van communicatie 19 5.2 Communiceren over afval: hoe prikkel je inwoners? 19 5.2.1 Een werk van lange adem 19 5.2.2 Plaats de ontvanger centraal 20 5.2.3 Het milieu verkoopt niet 20 5.2.4 Egoïsme als motivator 20 1 5.2.5 Communicatie ondersteunt andere beleidsinstrumenten 20 1 5.2.6 Is de overheid dan toch hip? Nieuwe media als communicatiemiddel 20 1 5.2.6.1 Nieuwe media passen in globale communicatie 20 1 5.2.6.2 Afval in de nieuwe media 20 2 5.2.6.3 Bijkomende media vergroten het bereik 20 3 5.2.6.4 Internet overal en altijd 20 4 5.2.6.5 Een aantal voorbeelden 20 4 5.3. Praktijkvoorbeeld: propere straten in Antwerpen 22 5.3.1. Beginsituatie 22 5.3.2. Het ontwikkelen van een strategie 22 1 5.3.2.1. Het definiëren van gedragsveranderingsdoelstellingen 22 1 5.3.2.2. Het definiëren van communicatiedoelstellingen 22 3 5.3.2.3. Het bepalen van de doelgroep 22 4 5.3.2.4. Het ontwikkelen van een creatieve strategie 22 4 5.3.2.5. Onze mediastrategie 22 5 5.3.3. Wat was het resultaat? 22 6 5.3.3.1. Gedragsveranderingsresultaten 22 6 5.3.3.2. Communicatieresultaten 22 8 5.3.4. Conclusie 22 10 Hoofdstuk 6 Je gemeente: actieve vennoot binnen een intercommunale 23 6.1 De intercommunale als verlengstuk van het lokaal bestuur 23 6.1.1 Gemeenten kunnen de intercommunale aansturen 23 6.1.2 De bestuurder als gezicht van de gemeente 24 6.2 Communicatie tussen de gemeente en de intercommunale 24 6.2.1 Communicatie is meer dan formele rapportage 24 6.2.2 Communicatie op verschillende niveaus 24 6.2.3 Geen eenrichtingsverkeer 25 Afl. 9, december 2013 Inhoud / 6 1
Hoofdstuk 7 Veilig afvalbeheer: praktijkervaringen 27 7.1 Een containerpark veilig inrichten 27 7.2 Nieuwe containerparkwachters 28 7.3 Ervaringsuitwisseling tussen collega s bevordert de aandacht voor veiligheid 28 7.4 Afvalophalers zijn ook weggebruikers 28 7.5 Voorbeeld uit de regio Roeselare en Menen: Aan meer dan 15 kilogram tillen we zwaar 29 Hoofdstuk 8 Veelgestelde vragen 31 8.1 Wat betekent het groene punt op een verpakking? 31 8.2 Zijn katoenen luiers beter voor het milieu dan wegwerpluiers? 32 8.3 Mag je in andere talen dan het Nederlands communiceren met de bevolking over afval sorteren? 33 8.4 Kan de burger zelf kiezen waar hij zijn afval naartoe brengt? 35 8.5 Mogen particulieren materialen meenemen van op het containerpark? 36 8.6 Mogen sociale huisvestingsmaatschappijen en projectontwikkelaars zelf kiezen voor ondergrondse afvalcontainers? 37 8.7 Mag een bedrijf afval ophalen bij particulieren? 37 8.8 Mag een lokaal bestuur afval ophalen bij een bedrijf? 38 8.9 Mag een gemeente de inzameling van papier en karton overlaten aan vrijwilligers? 39 8.10 Welke afvalstromen moet de gemeente gratis aanvaarden op het containerpark? 40 8.11 Kan ik met alle afgedankte elektronische toestellen gratis terecht op het containerpark? (huishoudelijk professioneel) 41 8.12 Kan de gemeente iemand de toegang verbieden tot het containerpark? 42 8.13 Waarom kost een huisvuilzak niet overal in Vlaanderen evenveel? 43 8.14 Zal een dure huisvuilzak het sluikstorten doen toenemen? 44 8.15 Mag je huisvuil deponeren in gemeentelijke vuilnisbakjes? 45 8.16 Is een vuilnisbak plaatsen het beste antwoord op een vuile hoek in mijn gemeente? 45 Hoofdstuk 9 De inzameling van een aantal specifieke afvalstromen 47 9.1 Landbouwfolies 47 9.1.1 Vrije keuze van gemeenten maar wel onderworpen aan spelregels 47 9.1.2 Er zijn verschillende soorten folie 47 9.1.2.1 Algemeen 47 9.1.2.2 Folies op het containerpark 48 9.1.3 Enkel borstelschone folies, gescheiden per soort 48 9.1.4 Communicatie 49 6 2 /Inhoud Afl. 9, december 2013
9.1.5 Prijs? 49 9.1.5.1 Algemeen 49 9.1.5.2 Prijsindicaties 49 9.2 Autobanden 50 9.2.1 Opties voor de inzameling van afvalbanden door lokale besturen 50 9.2.1.1 Optie 1: geen banden aanvaarden op het containerpark 50 9.2.1.2 Optie 2: een tijdelijke 'opruimcampagne' organiseren en vervolgens op korte termijn de inzameling stopzetten 51 9.2.1.3 Optie 3: banden blijven aanvaarden op het containerpark 51 9.2.2 Aandachtspunten bij de inzameling van afvalbanden in samenwerking met Recytyre 52 9.2.3 En wat met silobanden van landbouwers? 52 9.3 Injectienaalden 53 Hoofdstuk 10 Afval in de gemeentelijke beleidsplannen 55 III OPENBARE REINHEID III.1 Lokale aanpak van afvalgerelateerde overlast en lokaal netheidsbeleid Inleiding Hoofdstuk 1 Aanpak van afvalgerelateerde overlast: hoe begin je eraan? 1.1 Een stapsgewijze aanpak 1 1.1.1 Meer dan opruimen 1 1.1.2 De juiste mensen betrekken 2 1.1.3 Ervaring uit het verleden meenemen 2 1.2 Afvaloverlast in kaart brengen 2 1.2.1 Wat is het probleem? 3 1.2.2 Wie veroorzaakt het probleem? 3 1.2.3 Hoe groot is het probleem? 4 1.2.4 Welke zijn de mogelijke oorzaken? 4 1.2.5 Wie of wat ondergaat de gevolgen? 4 1.3 De gemeente kiest bewust haar doelstellingen 5 1.4 Uitvoering en keuze van de instrumenten 6 1.5 Opvolgen, evalueren, bijschaven, continueren 6 1.6 Enkele praktijkvoorbeelden 7 1.6.1 Campagne een kakje in een zakje in Roeselare 7 1.6.2 Schoon Gent 8 1.6.3 Sluikstortcampagnes van IDM 8 1.6.4 Totaalaanpak zwerfvuil en sluikstorten binnen de Wallenring te Aalst 9 Afl. 9, december 2013 Inhoud / 6 3
Hoofdstuk 2 Hoe meet je afvalgerelateerde overlast? 2.1 Zwerfvuilanalyse 12 2.1.1 In Vlaanderen 12 2.1.2 In Nederland 20 2.2 De netheidsbarometer ontwikkeld door IVAGO 23 2.2.1 Een transparant meetsysteem 23 2.2.2 De ene straat is de andere niet 25 2.2.3 Alle straten even schoon? 26 2.2.4 Een fictief voorbeeld 26 2.3 Waardering van de openbare ruimte door burgers en bedrijven 27 2.4 Inventarisatie op basis van meldingen, klachten en overtredingen 28 2.4.1 Een meldings- en klachtenregistratiesysteem voor de burger 28 2.4.2 Bewustmaking van het eigen personeel 29 2.4.3 Informatie uit processen-verbaal en vaststellingen 30 Hoofdstuk 3 Lokale mogelijkheden om afvalgerelateerde overlast te voorkomen 3.1 Ontwerpen en inrichten van publieke ruimte 31 3.1.1 Aandacht voor de leefomgeving 31 3.1.2 De visie op de publieke ruimte 32 3.1.3 Aandachtspunten bij ontwerp en inrichting 33 3.1.4 Een beleid voor afvalinzamelingsinfrastructuur op publieke plaatsen 41 3.2 Sensibiliseren over afvalgerelateerde overlast 58 3.2.1 Waarom sensibiliseren? 58 3.2.2 Welk gedrag en door wie? 60 3.2.3 Waarom ontstaat afvaloverlast? 60 3.2.4 Waar communiceren? 61 3.2.5 Wat communiceren? 61 3.2.6 Wanneer communiceren? 62 3.2.7 Hoe communiceren? 63 3.2.8 Evaluatie en bijsturen 63 3.2.9 Praktijkvoorbeelden 64 3.3 Laagdrempelige dienstverlening rond afval en evenwichtige afvaltarieven 66 3.3.1 Laagdrempelige dienstverlening 66 3.3.2 Evenwichtige afvaltarieven 66 3.4 Inwoners als partners voor een nette omgeving 68 3.4.1 Opruimacties door vrijwilligers 68 3.4.2 De bevolking betrekken bij het beleid 76 3.5 Vrijwillige afspraken met derden 82 Afl. 2, november 2009 Inhoud / 7
Hoofdstuk 4 Een hedendaagse aanpak van de reiniging 4.1 Planmatige reiniging van het openbaar domein, een praktijkvoorbeeld 83 4.1.1 Met borstel en schop: het manuele veegplan 83 4.1.2 We gaan er met de grove borstel door: machinaal veegplan 84 4.1.3 Straatkorven leegmaken 85 4.1.4 Seizoensactiviteiten 85 4.1.5 Sluikstorten opruimen 86 4.1.6 Leegmaken van peukenpalen 86 4.2 Manueel of machinaal reinigen? 87 4.2.1 Enkele overwegingen bij de aankoop van een veegmachine 87 4.2.2 Financiële ondersteuning door de Vlaamse overheid 89 4.3 Activiteitsgericht of gebiedsgericht reinigen? 91 4.4 Straat- en veegvuil: wat ermee te doen? 91 4.4.1 Wat is straat- en veegvuil? 91 4.4.2 Samenstelling 92 4.4.3 Tijdelijke opslag 92 4.4.4 Correcte verwerking 93 4.5 Verwijderen van graffiti, sluikaffiches en kauwgomresten 94 Hoofdstuk 5 Mogelijkheden en beperkingen in de handhaving 5.1 Drie wegen in de handhaving 95 5.1.1 De strafrechtelijke weg 97 5.1.2 De administratieve weg 97 5.1.3 De fiscale weg 98 5.2 Handhavingspocedures voor de bestrijding van afvalgerelateerde vormen van overlast 98 5.2.1 Volgens het Afvalstoffendecreet 98 5.2.2 De belasting op het opruimen van illegaal achtergelaten afval 103 5.2.3 De gemeentelijke administratieve sancties: mogelijkheden en beperkingen 105 5.2.4 Praktijkvoorbeelden 116 Bibliografie 121 Contactpersonen en adressen 127 Afkortingenlijst 131 8 / Inhoud Afl. 2, november 2009
IV INTERNE MILIEUZORG IV.1 Interne milieuzorg Hoofdstuk 1 Interne milieuzorg en de overheid 1 1.1 Wat is interne milieuzorg? 1 1.2 Een dubbele rol voor de overheid 1 1.3 De Vlaamse overheid als voortrekker 2 1.3.1 De Vlaamse overheid neemt haar verantwoordelijkheid 2 1.3.2 Structurele verankering van milieuzorg 2 1.3.2.1 Vlaamse Regering 2 1.3.2.2 Aandacht voor milieuzorg in beleidsnota s 3 1.3.2.3 Rol van leidinggevenden 4 1.3.3 Cel Interne Milieuzorg 4 1.3.3.1 Taken van de Cel Interne Milieuzorg 4 Hoofdstuk 2 Interne milieuzorg bij lokale besturen 5 2.1 Lokale Agenda 21: Lokale besturen als motor van het duurzaamheidsproces 5 2.1.1 Steunpunt Lokale Agenda 21 5 2.2 Interne milieuzorg in de samenwerkingsovereenkomst 6 2.3 Interne milieuzorg in de gemeentelijke diensten: een stappenplan 7 2.3.1 Vooraf: een analyse van de huidige situatie 7 2.3.2 Plan: structuur en beleidsplanning 8 2.3.3 Do: uitvoeren van de plannen 9 2.3.4 Check: monitor de inspanningen 9 2.3.5 Act: bijsturing is altijd nodig 10 2.3.6 Certificering van uw interne milieuzorg: milieuzorgsystemen en certificaten 11 2.3.6.1 ISO 14001 12 2.3.6.2 EMAS 12 2.4 Het PRESTI-project 13 2.4.1 Het PRESTI-project voor gemeenten, OCMW s en afvalintercommunales 13 2.4.1.1 Doelstellingen van het PRESTI-project voor lokale besturen 13 2.4.1.2 Methodiek 14 2.4.2 Opvolging voor PRESTI 2 15 Afl. 8, juni 2013 Inhoud / 9
Hoofdstuk 3 Duurzame overheidsopdrachten 19 3.1 Inleiding 19 3.2 Duurzaamheidsoverwegingen integreren in overheidsopdrachten 20 3.2.1 De aanloopfase: behoeftebepaling en marktonderzoek 20 3.2.2 Het voorwerp van de opdracht 21 3.2.3 De selectiecriteria 21 3.2.4 De technische specificaties 22 3.2.5 De gunningscriteria 23 3.2.6 De uitvoeringsvoorwaarden 24 3.3 Hulpinstrumenten en informatiebronnen 3.3.1 Wegwijzers milieuverantwoorde overheidsopdrachten voor lokale overheden 24 3.3.2 De Milieukoopwijzer van de Bond Beter Leefmilieu 25 3.3.3 Gids voor duurzame aankopen 25 3.3.4 Diverse handleidingen en websites 26 3.4 Ecolabels 27 3.4.1 Randvoorwaarden voor ecolabels 27 3.4.1.1 Milieurelevantie 27 3.4.1.2 Objectieve criteria 27 3.4.1.3 Betrouwbaar controlesysteem 28 3.4.2 Overzicht van betrouwbare labels 28 3.4.2.1 Europese ecolabel 28 3.4.2.2 Europees energielabel 28 3.4.2.3 Energy Star 29 3.4.2.4 Nordic Swan 29 3.4.2.5 Nederlands Milieukeur 29 3.4.2.6 Blauwe Engel 30 3.4.2.7 FSC-label 30 3.4.2.8 PEFC-label 30 IV.2 Afvalpreventie Hoofdstuk 1 De burger minder afval laten produceren 1 1.1 Afvalpreventie als onderdeel van een totaalbeleid 1 1.1.1 Hoe benader je als overheid de bevolking? 2 1.1.1.1 Eenduidige boodschap 2 1.1.1.2 Sociaal leren 2 1.1.1.3 Afvalpreventie is geen kwaliteitsverlies 2 1.1.1.4 Creatie van een preventievriendelijk klimaat 2 10 / Inhoud Afl. 8, juni 2013
1.2 Afvalpreventie: doelgroepengericht 3 1.2.1 Dé doelgroep: de burger 3 1.2.1.1 Kosten van afval verhalen op de burger: verschillende gemeentelijke tarieven 3 1.2.2 Scholen 3 1.2.2.1 Concrete voorbeelden van mogelijke acties op school 4 1.2.2.2 Afvalpreventie op school: MOS-scholen in Vlaanderen 5 1.2.3 Tuinbezitters 6 1.2.3.1 Concrete voorbeelden 6 1.2.3.2 Compostmeesterwerking 7 1.2.4 Lokale handelaars 8 1.2.4.1 Concrete voorbeelden 8 1.2.5 Evenementen en markten 9 1.2.5.1 Concrete voorbeelden 9 1.3 De gemeente produceert zelf ook minder afval 11 1.3.1 Afvalpreventie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid 11 1.3.2 Intern milieubeleid als horizontaal beleid 11 1.3.3 Afvalpreventie in de gemeentelijke werking: mogelijke acties 11 V BIJLAGEN Bijlage 1 Trefwoordenregister De onderdelen aangeduid met * zullen worden toegevoegd in een aanvulling op deze publicatie. Afl. 8, juni 2013 Inhoud / 11