Bedrijfstypologie - Hulpmiddel voor innovatie In het kader van mijn stage bij Ydo organisatie-adviseurs ben ik bezig met een onderzoek naar de relatie tussen calculatiemethodieken en de aard van het bedrijf. Er zijn veel verschillende methodes voor het berekenen van de kostprijs in bedrijven, maar past elke methode nu bij ieder soort bedrijf? Deze vraag is belangrijk onderdeel van mijn opdracht. Voor het karakteriseren van soorten bedrijven ben ik op zoek gegaan naar een heldere en eenduidige typologie. Bij deze speurtocht naar de juiste typologie, liep ik tegen een aantal opvallende zaken aan. Op grond hiervan heb ik een typologie verder uitgewerkt die ik in dit artikel zal beschrijven. Deze typologie helpt natuurlijk bij het kiezen van een juiste calculatiemethodiek. Maar ook bij de keuze van een juist ERP systeem, het inrichten van de logistieke processen en de daarbij horende supply chain heeft deze typologie een belangrijke waarde. Group 1: Small Batch and Unit Technology Group 2: Large Batch and Mass Production Group 3: Continuous Process Production Figuur 1: Typologie van Woodward HISTORIE Al sinds de vorige eeuw probeert men een juiste typologie te geven van bedrijven. Denk hierbij aan het door Van Starreveld ontworpen typologie model uit de jaren vijftig, Woodward uit de jaren zestig en Botter uit de jaren zeventig. Tegen het ontwikkelen van deze organisatie typologieën zijn veel bezwaren geopperd. Zo zou er geprobeerd worden om (te) algemene organisatietheorieën op te stellen, die gelden voor de meest uiteenlopende organisaties. Volgens de criticasters zijn de verschillen tussen organisaties zo groot, dat pogingen om algemeen geldende theorieën op te zetten nutteloos zouden zijn. Mijn idee is echter dat het hier niet gaat om een universele organisatie theorie, of iets dergelijks, maar om een classificatiemethodiek te hebben die helpt bij het ordenen van bedrijven om daarmee verdere kennis te ontwikkelen. En dat kan ook een bron zijn van innovatieve oplossingen voor bestaande problemen. Verderop zal ik hierbij een voorbeeld geven. Bij het ontwerpen van bedrijfstypologieën wordt er gebruikt gemaakt van kenmerken om bepaalde deelverzamelingen te typeren of af te beelden. Bij typeringen zoekt men vooral naar karakteristieke eigenschappen en/of grootheden. In de literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen diverse soorten typologieën. Zo is er een ideaaltypologie, een pragmatisch-empirische typologie en een classificatie-typologie. In de bestaande typologieën wordt er vrij globaal ingegaan op bedrijfssoorten. Hierdoor zijn deze typologieën niet gedetailleerd genoeg om een bron te kunnen zijn voor innovatie. Hiernaast staat het model van Joan Woodward. Zij heeft er voor gekozen, Ydo organisatie-adviseurs Heteren (026) 474 29 99 info@ydo.eu www.ydo.eu pag. 1
na een enquête te hebben afgenomen onder 100 bedrijven, haar typologie te baseren op drie groepen. De leidende principes hierin zijn hoe het proces is ingericht en hoe groot de batches zijn in de productie. In de jaren 70 heeft de Nederlandse Prof. Ir. C.H. Botter een toevoeging gemaakt op het originele model van Woodward. Hij heeft er voor gekozen het model verder onder te verdelen aan de hand van een bedrijfskolomindeling. Zo wordt er onderscheid gemaakt tussen materialen, enkelvoudige producten, eenvoudig samengestelde producten, complex grote samengestelde producten en projecten. Ik kwam tot de conclusie dat deze modellen tekort schieten in hun diepgang. De basis staat, en is goed, maar er ontbreken een aantal dimensies. Hiermee ben ik gaan voortbouwen op het model dat Botter in de jaren 70 heeft ontwikkeld. Mijn focus ligt voornamelijk op de industrie. Door toevoeging van de dimensies; het Klant Order Ontkoppel Punt, discrete of continu productie en convergent of divergent produceren krijgt het model meer diepgang. De assen die ik er aan toevoeg zijn bedoeld om aan te geven dat het een spectrum is waarbinnen een bedrijf zich kan plaatsen. Ik nu kort stilstaan bij de door mij toegevoegde dimensies. Dit zijn op zichzelf bekende dimensies, maar de samenhang hiertussen heb ik nog nooit eerder gevonden. Figuur 2: het KOOP KLANT ORDER ONTKOPPEL PUNT Het Klant Order Ontkoppel Punt (KOOP) geeft aan hoever stroomopwaarts de start van productie en beheersing van de goederenstroom gestuurd wordt door een opdracht van de klant. Afhankelijk van de logistieke keuzes (over tijd, flexibiliteit, voorraad en capaciteitsbenutting) is het KOOP op een plaats in de (interne) logistieke keten geplaatst. Of helemaal stroomafwaarts (dus pas in de winkel of bij de eindvoorraad) ergens in de productie of zelfs helemaal stroomopwaarts (bij de beginvoorraad of bij de leveranciers). In theorie zijn er 5 plekken voor het KOOP in de keten mogelijk. Divergent of Convergent produceren In de typologie dient ook te worden stil gestaan bij de Figuur 3: Convergent en divergent produceren productiegrondvorm. Goederen kunnen namelijk op meerdere manieren door de fabriek heen bewegen. In mijn typologie maak ik onderscheid tussen twee hoofdvormen van productie namelijk: convergent produceren en divergent produceren. Uiteraard zijn hier combinaties ook mogelijk. Bij convergente productie maakt Ydo organisatie-adviseurs Heteren (026) 474 29 99 info@ydo.eu www.ydo.eu pag. 2
het bedrijf een complex product dat is samengesteld uit meerdere onderdelen. Denk hier bijvoorbeeld aan een TV of een auto. Bij divergent produceren worden er juist uit één product meerdere producten geproduceerd. Een goed voorbeeld van een dergelijk bedrijf is een slachterij. Waar de koe verwerkt wordt als grondstof voor meerdere eindproducten zoals biefstuk en tartaar, olie, beendermeel en dergelijke. Een ander voorbeeld is olieraffinaderij, waar de olie gescheiden wordt in andere benzine, lpg, diesel en chemicaliën. CONTINU EN DISCREET PRODUCEREN De volgende dimensie voor het karakteriseren van de productie heeft betrekking op de flow van de productie. Ik maak dan onderscheid tussen continue productie (ook wel procesmatig produceren genoemd) en discrete productie in diverse vormen. Een continu productie levert doorlopend producten af. Deze producten zijn niet te specificeren aan de hand van unieke product identificatie, hooguit op het niveau van een batch. Denk hier bijvoorbeeld aan de productie van medicijnen. Bij discrete productie wordt er gewerkt aan de hand van stuklijsten en is iedere eindproduct uniek identificeerbaar, aan de hand van bijvoorbeeld het serienummer. Voorbeelden van discrete productie zijn auto s, tennisballen en computers. TYPOLOGIE Hierboven heb ik verschillende dimensies beschreven, die onafhankelijk van elkaar zijn. Bijvoorbeeld de dimensie klant order ontkoppel punt (KOOP) is onafhankelijk van de dimensie productstructuur (divergent/convergent). Door de verschillende dimensies te combineren met de bestaande typologieën, en deze ook in een bestaande typologie in te brengen, heb ik een visualisatie gemaakt. Dit uitgebreide model kan gebruikt worden om een bedrijf te karakteriseren ten aanzien van een aantal relevante aspecten. Dit model ziet er dan als volgt uit: Ydo organisatie-adviseurs Heteren (026) 474 29 99 info@ydo.eu www.ydo.eu pag. 3
Ydo organisatie-adviseurs Heteren (026) 474 29 99 info@ydo.eu www.ydo.eu pag. 4
Met behulp van diverse afbeeldingen heb ik aangegeven waar verschillende bedrijven geplaatst kunnen worden. Zo zit de petrochemie helemaal linksboven en de bouw rechts onder. Een bloemenwinkel, waar klant specifiek een boeket wordt samengesteld uit afzonderlijke bloemen, staat dus rechts boven. Dit model kan gebruikt worden voor karakterisering. Een ander belangrijk eigenschap van een model als dit is dat het gebruikt kan worden om na te gaan waar een onderneming belemmeringen ervaart of waar kansen liggen. Een recent voorbeeld hiervan is de ophef die is ontstaan over het als koeienvlees verkochte paardenvlees. Juist de combinatie van een divergente productstructuur (slachterijen) en een KOOP 1 (ver terug in de logistieke keten) stelt hoge eisen aan de traceability (herleidbaarheid van de afkomst). Bij een convergente productiestructuur in combinatie met KOOP 1 is dit veel eenvoudiger aangezien ieder onderdeel zijn eigen serienummer kan hebben en je het eindproduct in handen hebt (zoals terugroepacties die in de auto-industrie regelmatig voorkomen). Een ander voorbeeld van de toepassing van dit typologiemodel in de bouw is beschreven in het bijgaande kader. CONCLUSIE Zoals in de inleiding al aangegeven, zijn er in het verleden nog al wat bezwaren geopperd tegen een typologie omdat daarmee geprobeerd zou worden een (te) algemene organisatietheorie op te stellen. Een goed typologiemodel is volgens mij wel degelijk van belang. Niet om een universele managementtheorie te ontwikkelen, maar als basis voor een grondige analyse van de situatie waarin een bedrijf verkeert. En de verschillende dimensies van mijn model geven aan welke variatie er kan zijn in soorten bedrijven. De typologie die gebruikt wordt is van belang bij het herkennen van potentiele problemen en kansen. Niet alleen op het gebied van calculatie maar ook op vele andere aspecten, zoals logistiek, kwaliteitszorg, keuze van ERP, enzovoort. Eerder in het artikel heb ik hier diverse voorbeelden van gegeven. In een onlangs verschenen artikel Een legohuis van zestigduizend euro * in het blad: wonenetc stelt prof. Hennis de Ridder dat de bouw de minst innovatieve sector van Nederland is. De bouw staat stil, mensen die willen veranderen worden tegengewerkt. De bouw moet innoveren. Een van de manieren waarop dit moet gebeuren is innovatie van het bouwproces, zoals dat bereikt kan worden door middel van meer seriematige productie. Dit noemt De Ridder de legolisering van de bouw. Bouwers werken heel traditioneel. Zij zitten in dezelfde routine en methoden en producten worden maar beperkt doorontwikkeld. Volgens De Ridder wordt de bouw beheerst door partijen die alles het liefst zo willen houden zoals het is. De eeuwige nadruk op maatwerk is volgens De Ridder een groot probleem. Ydo organisatie-adviseurs Heteren (026) 474 29 99 info@ydo.eu www.ydo.eu pag. 5
Deze manier van werken is duur, kost veel tijd en er zijn teveel partijen bij betrokken. Door de projectcultuur binnen de bouw ligt de huidige efficiëntie maar rond de 40%. Met als gevolg dat opdrachtgevers en consumenten hiervoor opdraaien. De Ridder heeft een nieuwe visie ontwikkeld met de betrekking tot bouwen. Volgens hem moet je op een industriële, flexibele en demontabele wijze bouwen. Complete, flexibel toepasbare onderdelen van woningen kunnen in een fabriek worden geproduceerd. De bouw zelf kost dan maar een paar dagen. Je neemt de onderdelen mee naar de bouwplaats, zet ze in elkaar en klaar. Net als Lego. Zo kan een gemiddelde rijtjeswoning in een Vinex wijk een factor vier goedkoper volgens De Ridder. Een bijkomend voordeel voor duurzaamheid is dat de demontage en recycling van bouwmaterialen sterk vereenvoudigd wordt. In ons typologiemodel plaatsen, betekent deze ontwikkeling een verschuiving van rechtsonder naar links en omhoog. Maar er zijn ook andere mogelijkheden voor innovatie in de bouw. Het is ook mogelijk om in het typologiemodel recht naar boven te gaan. Dan krijg je klant specifiek produceren met materialen. Het 3D printen van een compleet huis is een mooi voorbeeld van deze ontwikkeling, zie het grachtenpand in Amsterdam of de race om het eerste 3D geprinte pand. De bouw kan dus op verschillende manieren innoveren. Naar links boven zoals De Ridder bepleit of recht naar boven zoals bij het 3D printen van een gebouw. Dat deze veranderingen ook ingrijpende gevolgen gaan hebben voor bijvoorbeeld het logistieke bouwproces, moge duidelijk zijn. *Bron: wonenetc, mei 2013, Eigen Huis Magazine Ydo organisatie-adviseurs Heteren (026) 474 29 99 info@ydo.eu www.ydo.eu pag. 6