PASTORAAL OP SCHOOL DENK & DOE IN DIALOOG

PASTORAAL OP SCHOOL DENK & DOE IN DIALOOG Visie -en groeimap voor het secundair onderwijs

VLAAMS SECRETARIAAT VAN HET KATHOLIEK ONDERWIJS Pedagogisch Bureau Dienst Opvoedingsproject & Pastoraal INTERDIOCESANE COMMISSIE SCHOOLPASTORAAL Guimardstraat 1 1040 Brussel pastoraal@vsko.be Ook te downloaden op het web: http://ond.vsko.be/pastoraal Kunstwerk cover: Koen Lemmens Realisatie: Licap, Brussel, 2011 ISBN: 978-90-6858-976-4 D/2011/0279/028

INHOUD INLEIDING Basis Opdrachtsverklaring van het Katholiek onderwijs in Vlaanderen Pastoraal op school in relatie tot christelijke identiteit en godsdienst Visieontwikkeling pastoraal op school Inhoud Concretisering visieontwikkeling pastoraal op school Werkvormen visieontwikkeling pastoraal op school Uitdieping Mensen Gedifferentieerd aanbod Beleid

Wat voorligt Deze map visieontwikkeling pastoraal op school kan aan de hand van woord en beeld onderwijsmensen op weg helpen. Het materiaal dat wordt aangeboden is bedoeld als reflectie over en verdieping van de eigen katholieke identiteit, altijd met respect voor andere levensovertuigingen. Personeelsleden worden uitgenodigd om samen op een deskundige en betrokken manier mee gestalte te geven aan het pedagogisch project van een katholieke school. Dit is wat verondersteld wordt onder pastoraal op school: onderwijsmensen die loyaal, vanuit hun persoonlijke en professionele zijn, de katholieke identiteit van een school zichtbaar maken. Mensen die meer vertrouwd zijn met het christelijke geloofsleven en bereid zijn om hun bewogenheid op een gastvrije manier met anderen te delen, zullen hierin een voortrekkersrol spelen. Naast tekst- en beeldmateriaal worden ook werkvormen aangereikt die de brug kunnen slaan van theorie naar praktijk. Ze kunnen ervoor zorgen dat mensen zich eigen maken wat hier is verwoord en verbeeld. Het een eigen taal en gezicht geven. Pastoraal geïntegreerd in het pedagogisch project. Inleiding Visieontwikkeling pastoraal op school werd samengesteld voor alle onderwijsmensen uit het secundair onderwijs en geeft de lezer gaandeweg een brede en gevarieerde kijk op pastoraal op school. Wat voorligt is niet af. Materiaal zal in de toekomst worden toegevoegd. In die zin is deze bundeling een weergave van een groeiproces. Pastoraal op school is immers groeien in het geloof dat mensen samen het visioen tot leven willen brengen dat gegrondvest is op de persoon van Jezus Christus en door Hem genoemd wordt: het rijk Gods. Samenhang en wisselwerking tussen de verschillende teksten Alle teksten moeten gelezen worden in de lijn van de vergelijking die Paulus brengt in 1 Kor. 12, 12-30 waarin hij de kerk beschrijft als het lichaam van Christus. Een lichaam is een eenheid die uit vele delen bestaat; ondanks hun veelheid vormen al die delen samen één lichaam. Zo is het ook met het lichaam van Christus. Wij zijn allen gedoopt in één Geest en zijn daardoor één lichaam geworden, wij zijn allen van één Geest doordrenkt, of we nu uit het Joodse volk of uit een ander volk afkomstig zijn, of we nu slaven of vrije mensen zijn. Immers, een lichaam bestaat niet uit één deel, maar uit vele. Als de voet zou zeggen: Ik ben geen hand, dus ik hoor niet bij het lichaam, hoort hij er dan werkelijk niet bij? En als het oor zou zeggen: Ik ben geen oog, dus ik hoor niet bij het lichaam, hoort het er dan werkelijk niet bij? Als het hele lichaam oog zou zijn, waarmee zou het dan kunnen horen? Als het hele lichaam oor zou zijn, waarmee zou het dan kunnen ruiken? God heeft nu eenmaal alle lichaamsdelen hun eigen plaats gegeven, precies zoals hij dat wilde. Als ze met elkaar slechts één lichaamsdeel zouden vormen, zou dat dan een lichaam zijn? Het is juist zo dat er een groot aantal delen is en dat die met elkaar één lichaam vormen. Het oog kan niet tegen de hand zeggen: Ik heb je niet nodig, en het hoofd kan dat evenmin tegen de voeten zeggen. Integendeel, juist die delen van het lichaam die het zwakst lijken, zijn het meest noodzakelijk. De delen van ons lichaam waarvoor we ons schamen en die we liever bedekken, behandelen we zorgvuldiger en met meer respect dan die waarvoor we ons niet schamen. Die hebben dat niet nodig. God heeft ons lichaam zo samengesteld dat de delen die het nodig hebben ook zorgvuldiger

Basis behandeld worden, zodat het lichaam niet zijn samenhang verliest, maar alle delen elkaar met dezelfde zorg omringen. Wanneer één lichaamsdeel pijn lijdt, lijden alle andere mee; wanneer één lichaamsdeel met respect behandeld wordt, delen alle andere in die vreugde. Welnu, u bent het lichaam van Christus en ieder van u maakt daar deel van uit. God heeft in de gemeente aan allerlei mensen een plaats gegeven: ten eerste aan apostelen, ten tweede aan profeten en ten derde aan leraren. Dan is er het vermogen om wonderen te verrichten, de gave om te genezen en het vermogen om bijstand te verlenen, leiding te geven of in klanktaal te spreken. Is iedereen soms een apostel? Of een profeet? Is iedereen een leraar? Kan iedereen wonderen verrichten? Of kan iedereen genezen? Kan iedereen in klanktaal spreken en kan iedereen die uitleggen? Hoewel het in alle teksten dus gaat om één visie, zijn er toch meerdere teksten nodig om ze tot haar recht te laten komen. Geen enkele tekst kan op zichzelf als de visie op pastoraal gelezen worden, maar kent wel een specifieke plaats binnen het geheel en kan als dusdanig ook niet weggelaten worden. Pastoraal vanuit een gegeven context Bij wijze van opstap en voor de lezers die niet houden van een overdaad aan lectuur, willen we in vier punten schetsen en samenvatten welke elementen in de uitbouw van een schooleigen pastoraal een grote rol spelen. 1. De pastoraal in een katholieke school vertrekt in de eerste plaats vanuit de persoon van Jezus Christus, zijn verhaal en de bredere geloofstraditie. 2. Als we de dynamiek die de pastoraal in een school op gang brengt, vergelijken met de dynamiek eigen aan een wiel in beweging, dan vormt het verhaal van Jezus de naaf van het wiel. Zonder die as kan het wiel niet draaien en kan het katholieke onderwijsproject haar identiteit, noch haar plaats vinden in het bredere onderwijslandschap. Met nevenstaand beeld visualiseren we de relatie die pastoraal onderhoudt met de christelijke identiteit en de specificiteit van dit onderwijs. Keuze vrijheid godsdienst ruimte identiteit INSPIRATIE Jezus Christus samenhang traditie mensen engagement getuigenis pastoraal 3. De pastoraal op school helpt de christelijke identiteit van de school vorm te geven en laat haar groeien. De pastoraal op school geeft een gezicht aan de christelijke identiteit. Zonder haar zou die identiteit een leeg en abstract begrip blijven. Verder heeft de pastoraal hoe dan ook een relatie met alle vakken, maar het meest specifiek met het vak rooms-katholieke godsdienst en beiden inspireren elkaar. Het oorspronkelijke verhaal, de brede geloofstraditie moet geduid en gekend worden in het pedagogisch handelen. 4. De bredere context waarin de pastoraal ingebed ligt, zo je wil, de velg van het wiel, wordt bepaald door drie elementen: mensen, tijd en ruimte. De pastoraal zal een eigen stijl krijgen door de mensen die dichtbij en veraf bij de school betrokken zijn. Het tijdskader waarbinnen het onderwijs zich situeert en de fysieke tijd die aan de gelovige inspiratie besteed worden, bepalen mee het karakter van de pastoraal. Ten slotte zullen de ruimte, in de betekenis van openheid/vrijheid en de concrete plaats waarbinnen alles vorm krijgt, de pastoraal kleuren. Wie kiest voor verdieping van deze visie kan verder grasduinen in de map. Zo vindt ieder gesneden brood naar eigen behoefte. tijd

OPDRACHTSVERKLARING VAN HET KATHOLIEK ONDERWIJS IN VLAANDEREN Opvoedend onderwijs op christelijk-gelovige basis De katholieke school is een onderwijs- en opvoedingsgemeenschap met duidelijke doelstellingen die zij omschrijft in een christelijk-gelovig opvoedings- of vormingsproject. Deze doelstellingen worden geconcretiseerd in een reglement voor haar personeelsleden en in een schoolreglement voor haar leerlingen en/of studenten. In een schoolwerkplan worden die doelstellingen regelmatig geactualiseerd. Basis De katholieke school is een vrije, door de Kerk erkende onderwijsinstelling, gegrondvest op de persoon van Jezus Christus. Gezien haar dienstbaarheid aan de Vlaamse Gemeenschap wordt ze door de Overheid gesubsidieerd. Zij biedt op een hedendaagse en pedagogisch verantwoorde wijze aan kinderen en jonge mensen kwalitatief hoogwaardig onderwijs zowel op het vlak van de inhoud als op het vlak van de didactische verwerking. Zij legt de nadruk op een pedagogische benadering van het kind en de jonge mens. Zij streeft de totale vorming van de persoon na. De ontplooiing van hoofd, hart en handen staat daarin centraal. Het opvoedend onderwijs is gericht op de begeleiding van alle kinderen en jongeren bij het ontdekken van waarden en het verwerven van attitudes. De katholieke school stelt zich actief open voor al wie in onze maatschappij, op welke manier ook, kansarm is. Zij helpt de jongeren in hun groei naar verantwoordelijkheid en weerbaarheid en bereidt ze zo voor op hun taak op lokaal, regionaal, federaal, Europees en mondiaal vlak. Zo bewijst zij een dienst aan de gemeenschap waarin zij thuishoort. Zij baseert zich op de levenshouding die gegroeid is uit de Bijbels-christelijke geloofstraditie in verbondenheid met de kerkgemeenschap. In een katholieke school leeft men in de Woorden van de Heer. Vanuit de evangelische boodschap kan men vreugde en hoop wekken bij jonge mensen. Een samen op te bouwen schoolgemeenschap Inrichtende Machten, directies en personeelsleden, ouders of studenten en leerlingen bouwen samen, elk vanuit hun eigen verantwoordelijkheid en zorg, aan de schoolgemeenschap. In deze schoolgemeenschap ervaren kinderen en jongeren dat hun opvoeders met hen begaan zijn. De jonge mensen worden opgeroepen om op creatieve wijze aan hun bestaan gestalte te geven als een gave en een opdracht. Dit verwezenlijken zij als vrije mensen in relatie met God, met de anderen, in relatie tot zichzelf en tot de omringende wereld. Directie en personeelsleden zijn de dragers van het opvoedings- en vormingsproject en de belangrijkste uitvoerders ervan. Dit impliceert dat zij daartoe een gunstig klimaat scheppen. In samenwerking, wederzijdse waardering en respect voor ieders opdracht, pogen zij een positieve geest in de schoolgemeenschap te creëren. De ouders beschouwen de schoolgemeenschap als een actieve partner bij hun fundamentele opvoedingstaak. Zij helpen de schoolgemeenschap uitbouwen en schragen. De Inrichtende Macht is namens de kerkgemeenschap verantwoordelijk voor het hele schoolgebeuren. Ze is bestuurlijk ook de eindverantwoordelijke. Vanuit die verantwoordelijkheid betrekt zij alle partners bij het onderwijsgebeuren en stimuleert hen tot loyaal engagement.

Basis Een herkenbare katholieke school De katholieke school vervult haar opdracht in een multireligieus en multicultureel samenlevingsverband. De samenstelling van de schoolgemeenschap biedt hiervan een weerspiegeling. De katholieke school waarborgt een geloofsaanbod aan de jeugd. Zij verwacht van alle leden van de schoolgemeenschap dat zij eerbied opbrengen voor de christelijk-gelovige verankering van de school en voor haar geloofsaanbod. Zij brengt een zo ruim mogelijke groep van mensen samen, die ze bezielt om de herkenbaarheid van de katholieke school te bevorderen en van hun geloof te getuigen. In het bijzonder rekent zij erop dat de catechese- en godsdienstleerkrachten vrijmoedig de christelijke boodschap brengen. De katholieke school maakt werk van een aan de school aangepaste pastorale animatie en van gebedsmomenten en sacramentele vieringen. De katholieke school is een werk- en leefgemeenschap waarin men dagelijks gezamenlijk het christelijk geloof beleeft, in het bijzonder op de intense momenten van vreugde en pijn, van lukken en mislukken. Zij is gekenmerkt door haar zorg voor de beleving van de evangelische en tevens authentiek humane waarden. De beleving van de christelijke solidariteit met de vierde en de derde wereld is haar eigen. De katholieke school is herkenbaar aan de getuigenis van haar leden. Getuigen betekent de anderen met eerbied benaderen, de waarheid laten zien, zonder die met geweld op te dringen; inzicht proberen bij te brengen, zonder de vrijheid van de anderen te kwetsen. Openheid voor de diepere levensvragen kenmerkt de katholieke school.

PASTORAAL OP SCHOOL IN RELATIE TOT CHRISTELIJKE IDENTITEIT EN GODSDIENST ruimte identiteit Basis Keuze vrijheid engagement getuigenis INSPIRATIE Jezus Christus tijd godsdienst pastoraal samenhang traditie mensen Het dynamische karakter van de christelijke inspiratie Als je wilt weten hoe de christelijke inspiratie vorm kan krijgen binnen de relatie identiteit, pastoraal en de specificiteit van het onderwijs in een katholieke school, dan willen we dat graag duidelijk maken met het beeld van een wiel. We hebben hiervoor gekozen, niet alleen omdat de cirkel een bijna volmaakte geometrische figuur is, maar vooral omdat hierdoor elke zweem van hiërarchie tussen de begrippen die aan bod komen, vermeden wordt en het dynamische karakter van de christelijke inspiratie binnen een katholieke school zo mooi tot z n recht komt. Een katholieke school is een dynamische/ lerende en geïnspireerde/inspirerende organisatie. Keuze vrijheid ruimte identiteit engagement getuigenis INSPIRATIE Jezus Christus tijd Het hart van het christelijke opvoedingsproject In het hart van het christelijke opvoedingsproject, in het centrum van het wiel, bevindt zich de naaf van waaruit alles vertrekt en waaromheen alles draait. Want in de naaf van het wiel zit de as. In ons geval situeren we daar de bron, de inspiratie die een katholieke school begeestert, nl.: de persoon van Jezus en het verhaal van zijn leven en handelen. Het is een beetje als met het oog van een storm waaromheen alle kracht en dynamiek zich ontwikkelt, maar waar het volledig stil en rustig is, waar het evenwicht zich bevindt. godsdienst pastoraal samenhang traditie mensen

De energie waaruit het christelijke opvoedingsproject put Basis Met dit verhaal zijn drie begrippen verbonden die bepalen hoe het verhaal zich kristalliseert in de werkelijkheid. Zij maken de lege ruimte van het wiel uit. Zonder die lege ruimte is er geen wiel, net zoals je zonder een lege ruimte geen raam hebt, geen kijk op de werkelijkheid. Leegte is hier derhalve geen synoniem van niets, maar wel van potentialiteit, van voorwaarde tot een gebeuren. Eigenlijk kun je spreken van de energie die in de vorm van het wiel opgesloten ligt. Een eerste begrip is de christelijke identiteit, altijd verbonden met het oorspronkelijke verhaal. De identiteit geeft een antwoord op de vraag wie we zijn. Niet alleen persoonlijk, maar ook professioneel en als organisatie. Een tweede begrip is de pastoraal die een uitdrukking geeft aan de identiteit en zonder dewelke de identiteit een leeg en abstract begrip blijft. Dankzij de pastoraal zweeft het begrip identiteit niet, maar is het geaard, het krijgt vlees en botten. De pastoraal bepaalt het hoe van de identiteit. Hoe we onszelf, onze professionaliteit en onze organisatie beleven. Hoe we expressie geven aan het oorspronkelijke verhaal van Jezus van Nazaret. Waar de identiteit te maken heeft met de wereld van het zijn, heeft de pastoraal te maken met de wereld van het beleven en ervaren. Ten slotte is er het derde begrip, godsdienst. Het oorspronkelijke verhaal moet immers geduid worden, gekend. Wil een verhaal tot leven komen, dan moet het niet alleen ervaren worden, maar ook gekend zijn. Godsdienst is de dimensie van het wat, het weten. En weten moet ruim geïnterpreteerd worden. Het gaat daarbij niet zomaar om kennis en kennisoverdracht, maar over het diepere weten, verbonden met ethiek, het geweten. Vanuit welk weten handelen en zijn we? Dat kan dus aan bod komen in een specifiek vak, maar hoort eigenlijk ingebed in elk onderwijsgebeuren. Het christelijke opvoedingsproject bestaat uit relaties Uiteraard staan de drie begrippen niet los van elkaar. De lege ruimte is niet hol. Vanuit de naaf vertrekken de spaken die de stevigheid, de stabiliteit van het wiel bepalen. Ze waaieren uit vanuit het centrum en bepalen de vorm van het wiel. Zij staan voor het relationele binnen het opvoedingsproject. De relatie tussen identiteit en pastoraal heet engagement, getuigen. Want hoe zie je best wie je voor je hebt en wat de ander beweegt? Welnu, wanneer die authentiek getuigt van wat hem of haar bezig houdt en dit verzilvert in een daadwerkelijk engagement. Je merkt hoe elk element elk ander element in beweging brengt. Het gaat immers om een wiel. De relatie tussen pastoraal en godsdienst is de samenhang tussen het engagement en de katholieke traditie waarop die is gestoeld. Pastoraal zou al snel vervreemden tot activisme en los zand worden zonder de cohesie van de katholieke traditie. Traditie is immers een dynamisch en een hechtend element. Het komt van tradere, in een levende gemeenschap van mensen intreden en wat belangrijk is, doorgeven. Ten slotte willen we kort wijzen op de relatie tussen godsdienst en identiteit die alles te maken heeft met vrijheid. Het katholieke onderwijs kiest bewust, in alle vrijheid voor één levensbeschouwing en garandeert daarmee zijn respect voor een pedagogische en maatschappelijke diversiteit.

Het christelijke opvoedingsproject waarmaken binnen een gegeven context Zo komen we aan de basis van het wiel, zo je wil, aan de buitenkant, de context. In beeldspraak, de velg van het wiel. Het element waarmee het wiel wordt samengehouden en waarop het wiel steunt. Ook hier weer drie elementen: mensen, tijd en ruimte. Wat we hiervoor hebben aangehaald, zal immers telkens anders worden ingekleurd, een eigen stijl krijgen al naar gelang van de mensen die in een bepaalde school werken, de tijd waarin het onderwijs zich situeert en de ruimte waarbinnen alles is geplaatst. Ook deze elementen brengen het wiel in beweging en bepalen de positie van de binnenliggende delen en hun relatie ten opzichte van elkaar. Basis TIP We denken dat elke school met dit wiel ook aan de slag kan, om de relatie tussen haar identiteit en het pastorale en pedagogische handelen te helpen uittekenen. Zoals eerder aangehaald is het geen hiërarchisch model, maar een dynamisch model. Elke activiteit waarmee een school bezig is, kan belicht worden binnen de verschillende aspecten van het wiel en zo kan nagegaan worden wat goed of minder goed draait, waar lucht moet worden ingepompt of druk afgelaten, waar spaken moeten worden aangedraaid. Waar onvoldoende stille ruimte of reflectie is. Het geeft in ieder geval de mogelijkheid om creatief aan de slag te gaan met een visie op pastoraal. ruimte identiteit Keuze vrijheid engagement getuigenis INSPIRATIE Jezus Christus tijd godsdienst pastoraal samenhang traditie mensen Pastoraal op school in relatie tot christelijke identiteit en godsdienst.

VISIEONTWIKKELING PASTORAAL OP SCHOOL Voor basisonderwijs, buitengewoon onderwijs en secundair onderwijs in het verlengde van de Opdrachtsverklaring van het katholiek onderwijs in Vlaanderen en gesitueerd in de huidige maatschappelijke context. Doelstelling van een katholieke school De doelstelling van de school is onderwijs te verstrekken en via scholing te werken aan de opvoeding of totale vorming (hoofd, hart en handen) van de leerlingen en aan hun integratie in de maatschappij. Basis Inspiratiebronnen van de katholieke school Voor de katholieke school zijn Jezus Christus, zijn boodschap en de katholieke geloofstraditie haar inspiratiebronnen. Ze bepalen het mensbeeld dat de school voorstaat en kenmerken haar identiteit. Vanuit die inspiratiebronnen en dat mensbeeld omschrijft de katholieke school haar eigen doelstellingen in haar pedagogisch project of opvoedingsproject. Doelstelling van pastoraal Volwassenen en jongeren laten kennismaken met christelijk geloven Dit vraagt een open houding die vertrekt van wat aanwezig is aan authentieke geloofskennis en -ervaringen om in dialoog deze ervaringen en kennis te verdiepen binnen het kader van de opdrachtsverklaring van het katholiek onderwijs. De christelijke inspiratie voeding geven Dit vraagt vorming die kansen biedt om te groeien in geloof: herbronning, reflectie, verdieping, dialoog en gebed Kansen tot beleving geven Dit vraagt ruimte, doorheen het leven en werken van elke dag en op bijzondere momenten, die een bewuste innerlijke ervaring mogelijk maakt. De inspiratie voel- en tastbaar maken in het hele schoolleven De innerlijke gedrevenheid zoekt een weg naar buiten. In alles kunnen er zich kansen en momenten voordoen om de christelijke inspiratie te uiten. Doelgroep van de pastoraal De pastoraal op school richt zich naar iedereen: volwassenen en leerlingen. Contouren van de pastoraal Onderwijs en waardebewuste opvoeding geven, met daarin aandacht voor het verlangen en het zoeken naar zin, de openheid voor wat de mens overstijgt en de spiritualiteit als integrerend onderdeel; in een klimaat van openheid en vertrouwen met elkaar de eigen binnenkant delen, zoeken naar kansen om te groeien in een levenshouding naar het voorbeeld en de inspiratie van Jezus en elkaar daarin bemoedigen; als christen(en) getuigen van wat je inspireert en je engageren.

Basis Krachtlijnen van de pastoraal op school Fundamenteel voor de pastoraal op school zijn: de loyale medewerking van directie en alle personeelsleden aan de realisatie van het schooleigen opvoedingsproject; de aanwezigheid van christenen onder hen: mensen die bewust streven naar een christelijke levenswijze. Zij zijn opgeroepen om in de verscheidenheid van de schoolgemeenschap elkaar te ontmoeten in een geest van openheid, samenwerking en dialoog met alle mensen van goede wil; een dragende groep mensen die samen de pastoraal ter harte neemt, de school bevraagt, inspiratie aanreikt en mede vorm geeft aan het beleid. Wezenlijk voor de pastoraal op school is een gedifferentieerd aanbod in vier domeinen elkaar ontmoeten, werken aan gemeenschapsvorming binnen de school en de mogelijkheden benutten tot verbondenheid met de lokale en de bredere geloofsgemeenschap; levensecht getuigen van het Woord van God; zich dienstbaar inzetten, met bijzondere aandacht voor de meest kwetsbaren dichtbij en veraf; bezinnen, bidden en levens-nabij vieren. Het aanbod houdt rekening met: de specifieke noden van de diverse doelgroepen: leidinggevenden (directieleden en leden van het bestuur), personeelsleden (leerkrachten, opvoeders, middenkader ), leerlingen, ouders; specifieke doelstellingen en inhouden, inspelend op de verscheidenheid in en met respect voor de levenbeschouwelijke ontwikkeling en visie binnen die doelgroepen. Nodig voor de pastoraal op school zijn: de verwevenheid van de christelijke inspiratie in het beleidsvoerend vermogen; de integratie van de christelijke inspiratie in het beleid; een pastoraal beleid op school. Het streeft naar de verankering en integratie van de inspiratie in de diverse aspecten van de school als organisatie: de strategische beleidsplannen, het personeelsbeleid, de leiderschapsstijl, de structuren, de systemen en de schoolcultuur. Het zorgt voor mensen, tijd, plaats en middelen om de inspiratie kansen te geven in de schoolwerking. Het beoogt de inspiratie tot uiting te brengen zowel in de documenten (opvoedingsproject, schoolwerkplan, schoolreglement ) als in het concrete schoolleven (via de vakken of leergebieden, via de vak- of leergebiedoverstijgende initiatieven, via de schoolactiviteiten ).

CONCRETISERING VISIEONTWIKKELING PASTORAAL OP SCHOOL Volwassenen en jongeren laten kennismaken met christelijk geloven Basis De christelijke inspiratie voeding geven Kansen tot beleving geven De inspiratie voel- en tastbaar maken in het hele schoolleven

Volwassenen en jongeren laten kennismaken met christelijk geloven Dit vraagt een open houding die vertrekt van wat aanwezig is aan authentieke geloofskennis en -ervaringen om in dialoog deze ervaringen en kennis te verdiepen binnen het kader van de opdrachtsverklaring van het katholiek onderwijs. Basis De eerste stap hierin is luisteren naar de behoeften en de verwachtingen van alle betrokkenen in het onderwijs op het vlak van het christelijk geloof en de christelijke traditie. In dit proces is het belangrijk om aandacht te hebben voor mogelijke gevoeligheden en bekommernissen van de gesprekspartners. Deze kennismaking veronderstelt een begeleider die zelf vertrouwd is met het geloofsleven en bereid is om haar of zijn bewogenheid op een uitnodigende wijze met anderen te delen. Zeker naar leerlingen toe zijn de pastoraal geëngageerde medewerker en de godsdienstleraar daarin natuurlijke partners. Mogelijke methodieken Aanbieden van vorming op het vlak van de christelijke identiteit, de christelijke ethiek, de christelijke spiritualiteit en rituelen. Voorzien van momenten van contact met enthousiaste getuigen die het geloof daadwerkelijk op een authentieke manier beleven, zodat mensen op weg worden gezet in hun eigen geloofsgroei. Ruimte, tijd en middelen vrijmaken om bewust aandacht te besteden aan, of te reflecteren over de christelijke boodschap en inspiratie. Mensen vormen in de heel eigen taal van het geloof is hierbij belangrijk.

De christelijke inspiratie voeding geven Dit vraagt vorming die kansen biedt om te groeien in geloof: herbronning, reflectie, verdieping, dialoog, gebed. Basis Het gaat om de manier waarop de pastoraal regelmatig bevraagd en gevoed wordt door de inspiratie en het geloof van waaruit men pastoraal betrokken is. Voeding geven aan de pastoraal op school betekent aandacht geven aan de volgende facetten. Ruimte en tijd scheppen voor fundamentele vragen Mensen stellen diepe levensvragen als: wie ben ik? Wie is de ander? Wat betekent de natuur voor mij? Wat heeft de toekomst te bieden? Wat is het goede doen? Waarom moeten mensen lijden? Wat is er na dit leven? Het is belangrijk om ze toe te laten, om ervoor open te staan en ze te laten bestaan. Met elkaar de binnenkant delen rond fundamentele belevingen In een klimaat van openheid en vertrouwen kunnen mensen bij elkaar hun vragen en twijfels uitspreken en samen zoeken naar zin en betekenis. Dat gebeurt spontaan in de wandelgangen. Het kan ook georganiseerd worden. Welke ruimte is er om dat te doen? Wanneer en hoe? Met elkaar het gelovige spoor verkennen Gelovigen hebben de steun van anderen nodig. Uitwisseling met gelijkgezinden schept verbondenheid. Dialoog met mensen die een andere levensovertuiging hebben, is verrijkend. Ontmoeting slaagt pas als men bereid is om gelovig zijn te zien als een groeiproces. o Hoe kan men zo n gespreksgroepen opzetten in een klimaat van veiligheid en vertrouwen? o Hoe kunnen mensen elkaar ontmoeten, bemoedigen en verrijken? o Hoe kan men samen zoeken hoe de levensbeschouwelijke dimensie in en doorheen de verschillende leergebieden en vakken ter sprake komt? Het pedagogische project tegen het licht van de christelijke inspiratie houden Onderwijsmensen leggen het opvoedingsproject van de school op het dagelijkse schoolleven. Men bezint zich vanuit de christelijke inspiratie over vragen als: o welk soort gemeenschap vormen wij op school? o is het een toevallige gemeenschap van mensen die er samenkomen om te leren en te werken? Of is er méér en wat is dat méér? o hoe gaan wij om met kinderen en jongeren, hun ouders, de collega s, het schoolbestuur, externen en wat heeft dat met de christelijke inspiratie van de school te maken? o wat is de concrete levensstijl van de school en haar bewoners? (verdere vragen zie bijlage)

Kansen aangrijpen tot verdieping en reflectie Basis Groeien in beroepsspiritualiteit kan niet zonder verdieping en vorming, voor jezelf en in groep, binnen en buiten de schoolmuren. Thema s kunnen zijn: o Bijbel; o geloofsopvoeding; o nieuwe uitdagingen van deze tijd; o gebed en viering; o christelijke levensstijl en Godsverbondenheid; o samenkomsten voor het delen van het geloof met elkaar; o verdriet en rouw; o Wegen daartoe zijn: o fora en conferenties; o vormingsdagen; o cursussen; o lectuur; o oaseplaatsen en stiltemomenten in de natuur; o een abdij; o expressie- en kunstvormen als muziek, dans, film die men zelf beoefent of meemaakt; dit alles binnen de eigen school, de scholengemeenschap, de congregatie, het bisdom

De christelijke inspiratie voeding geven (bijlage) Het pedagogisch project tegen het licht van de christelijke inspiratie houden Basis Vragen Wat betekent de centrale plaats van het kind en de jongere in de school? Hoe krijgt dat gestalte? Hoe gaat men om met wie minder kansen lijken te hebben in het leven? Hoe gaat de school om met minderheden? Hoe gaat de school om met andersdenkenden? Waaruit blijkt dat de school gelooft in de toekomst en de groeikansen van mensen? Hoe krijgt sociale rechtvaardigheid op school concreet gestalte? Hoe solidair is een school? Hoe wordt er op school gesproken over mensen? Is onze school een gastvrije school die mensen onthaalt? Of een school die uitsluit? Waar haalt zij daarvoor haar inspiratie? Wat betekent loyauteit op onze school? Welk types, modellen en rolpatronen worden er als voorbeeld gesteld? Hoe gaat men om met handicap en beperking? Voert onze school een sanctionerend beleid of een aanmoedigende lijn? Waaruit blijkt dat? Van waaruit handelt men? Hoe verlopen functioneringsgesprekken, evaluaties en deliberaties? Hoe menswaardig functioneren verantwoordelijken en structuren? Hoe gaat de school om met lijden en dood? Hoe gaat een school om met stilte, met schoonheid, met expressie, met transcendentie? Waar is God op school te vinden? Welke plaats krijgt Jezus van Nazaret op school toebedeeld? Worden zogenaamd pastorale initiatieven zoals sociale inzet, vieringen in hun opzet en vorm bevraagd en geduid vanuit de inspiratie en hoe? Wordt er naar de bron verwezen en hoe? Van waaruit worden bepaalde (naschoolse) projecten opgezet? Heeft de patroonheilige of stichter(es) een betekenis en een inspirerende kracht voor vandaag en hoe? Welke voorwaarden zijn nodig om het beleidsvoerend vermogen, de draagkracht van de school en de pastoraal dragende groep in het bijzonder te optimaliseren? Worden mensen van de pastoraal beziel(en)de groep betrokken bij het beleid en het overleg en hoe? Is de pastoraal op school echt verankerd in de doelen, de structuren en de middelen en hoe? Worden mensen aangemoedigd om verder te groeien in hun gelovig zijn en hoe? Investeert de school in verdieping en vorming en hoe? Worden vragen verbonden met de christelijke grondslag van de school en hoe?

Kansen tot beleving geven Dit vraagt tijd en ruimte, die een bewuste innerlijke ervaring mogelijk maken doorheen het leven en werken van elke dag en op bijzondere momenten. Het veronderstelt ook een mentale ruimte: een schoolcultuur waarin concrete uitingen van gelovige beleving gerespecteerd en gewaardeerd worden. Basis Mensen zijn op elkaar betrokken. Ze engageren zich op school. Ze gaan op een bepaalde manier met elkaar om. Daardoor getuigen ze van hun mens en christen zijn. Een school is een netwerk van relaties. De onderstaande lijst brengt ze in kaart en geeft suggesties om de kwaliteit van zijn te verdiepen. Al die vormen van verbondenheid zijn kansen om de relatie met God te beleven. Doorheen de voorbeelden lichten de vier domeinen van elke pastoraal op: dienstbaarheid, getuigenis, gemeenschapsvorming en vieren. Welke van deze suggesties leven in uw school en hoe? Kent u er nog andere? De relaties onder volwassenen o Een open sfeer in de lerarenkamer bevorderen, met ruimte voor gesprek over de levensvragen die mensen bezig houden; o gelegenheden aangrijpen om het leven te vieren in vreugde en pijn: aandacht voor verjaardagen, huwelijk, geboorte, dood het leven binnenbrengen in liturgische momenten; o samen werken aan de uitbouw van nieuwe ideeën en projecten; o momenten van ongedwongen samenzijn creëren; o durven uitkomen voor de inspiratie van inzet en engagement; o De relaties met kinderen en jongeren o Bezorgdheid uiten voor leerlingen die ziek zijn of in de problemen zitten (bezoek, een kaartje ); o onthaalmomenten voorzien op het niveau van de klas en ruimer; o momenten van ongedwongen samenzijn creëren; o aandacht hebben voor het leven van kinderen en jongeren, hun vreugde en verdriet; o klasdoorbrekend werken als kans tot nieuwe ontmoeting; o een klimaat scheppen van openheid, gastvrijheid, warmte o het reglement duiden en toepassen als een ordening voor goed samenleven; o de speelplaats inrichten als een plaats voor ontmoeting; o leerlingen in contact brengen met vormen van dienstbaarheid en hen momenten van sociale inzet laten ervaren, ze duiden vanuit de christelijke inspiratiebron en erop reflecteren; o durven getuigen in woord en daad van een diepere inspiratie en geloof; o leerlingen initiëren in liturgisch vieren; o thuiskomen in de taal van jonge mensen; o

Basis De relatie met ouders o Contacten met ouders organiseren met ruimte voor wederkerigheid in de communicatie; o werkgroepen van ouders opzetten als ondersteuning van de school; o ouders betrekken bij het schoolfeest, uitstappen, vieringen; o De relatie met de scholengemeenschap, het schoolbestuur en externen, zoals de plaatselijke geloofsgemeenschap o Informatie uitwisselen over elkaars bekommernissen en doelen inzake geloofsopvoeding; o elkaar uitnodigingen bezorgen voor (pastorale) activiteiten van de school; o ontmoetingsmomenten voorzien in de planning en elkaars bekommernissen, verzuchtingen en verwachtingen beluisteren; o gezamenlijke projecten opzetten; o overleg plegen over gezamenlijke activiteiten en initiatieven (Welzijnszorg, Broederlijk Delen, Vredesweek, Missiezondag...); o overleg voorzien over gezinsvriendelijke vieringen, bezinnings- en vormingsactiviteiten o De relatie met de schepping o Zorg dragen voor de schoolinfrastructuur; o respectvol omgaan met het eigen materiaal en dat van een ander; o de klas- en schoolomgeving netjes houden; o zich inzetten voor een groene schoolomgeving; o projecten voor duurzame ontwikkeling stimuleren; o aandacht hebben voor schoonheid; o

De inspiratie voel- en tastbaar maken in het hele schoolleven De innerlijke gedrevenheid zoekt een weg naar buiten. In alles kunnen er zich kansen en momenten voordoen om de christelijke inspiratie te uiten. Basis Een school zet pastorale initiatieven op en organiseert een waaier van activiteiten die pastoraal geïnspireerd zijn. Ze bespelen de vier domeinen van pastoraal. Is dat herkenbaar in uw school en hoe? Een goede gemeenschap stimuleren op school veronderstelt een grote openheid voor elkaar, luisterbereidheid naar collega s en leerlingen, een bereidheid om de eigen binnenkant en eigen gevoelens ter sprake te brengen en elkaar te beluisteren in wie men is als mens, als christen, als gelovige, als niet-gelovige (koinonia). De verkondiging of het getuigen over het christen-zijn gebeurt niet alleen in de godsdienstlessen, maar ook in de andere lessen en op andere momenten van het schoolleven: christenen zwijgen niet over wat hen ten diepste beroert. o Verkondiging gebeurt gewoon tussendoor, in het dagelijkse schoolleven, op allerlei (ontmoetings)momenten Verder bij allerlei schoolactiviteiten zoals personeelsvergaderingen, pedagogische studiedagen, ter gelegenheid van vieringen en feestelijke gelegenheden, acties, in sterke tijden (kerugma). o Verkondiging gebeurt ook op nadrukkelijke wijze in bijeenkomsten die bedoeld zijn om te groeien in geloof, zowel in relatie tot het persoonlijke als het professionele leven: bezinningsdagen, verdiepingsgroepen, kerngroepwerking De inzet (diaconia) krijgt in onze scholen veel gezichten en vormen o Inzet voor leerlingen of personeelsleden die een tijd afwezig zijn door ziekte of andere omstandigheden: een telefoontje, een huisbezoek, het bijschrijven van notities, overnemen van bewaking, concrete hulp o Inzet voor leerlingen die hulp nodig hebben bij studie- of andere problemen: een luisterend oor, een gesprek, een bemoedigend woord, remediëringsmomenten, verwijzing en eventueel meegaan naar het CLB of andere instanties o Dienstbaarheid voor mensen dichtbij en veraf (materieel en/of financieel) via kort- of langlopende projecten en acties Vanuit de drie vorige wezenlijke deelaspecten van de pastoraal groeit men tot een vierende gemeenschap op school via bezinning, meditatie, gebed (leitourgia). Ook omgekeerd kan van het vieren een appel uitgaan naar de andere aspecten.

Pastoraal in 3 D De pastoraal op school plaatst de christelijke inspiratie in perspectief. Elk perspectief veronderstelt drie dimensies. Een pastoraal in 3 D omvat: denken & doen in dialoog. Hun samenspel wekt creatieve energie en geeft dynamiek. DENK Denken onderzoekt de christelijke visie van waaruit we werken. Waar staan we voor? DOE Doen brengt die visie in de eigen schoolcontext in praktijk. Waar gaan we voor en wat is werkbaar voor iedereen? DIALOOG Denken en doen gebeuren bij voorkeur in dialoog. Hoe verhalen we aan elkaar dat Jezus in denken en doen ons bezielt en draagt met respect voor de aanwezige diversiteit? Foto: Bart Walgraeve Pastoraal op school is als roeien. Roeiers kijken tegengesteld aan de vaarrichting, maar weten waar ze naartoe willen. Ze roeien met de riemen die ze hebben. In een katholieke school vertrouwen de roeiers hun Gids die hen op het achterdek aanstuurt. Wie samen leert roeien, vaart wel!

WERKVORMEN VISIEONTWIKKELING PASTORAAL OP SCHOOL Een visietekst heeft pas zijn doel bereikt als hij landt en zichtbaar wordt op de werkvloer, als hij kan getoetst worden aan de concrete realiteit van elke dag. Volgende werkvormen bieden diverse mogelijkheden om aan de slag te gaan met de voorgestelde visieteksten en deze te integreren in de eigen schoolpastorale werking. Er zijn verschillende invalshoeken voorzien zodat je de werkvormen kan kiezen die het best bij de cultuur van je school en de doelgroep aansluiten. Zowel expressieve en creatieve methodieken als meer cognitieve benaderingen zijn voorhanden in het aanbod. Basis Het is de bedoeling dat de visieteksten op verschillende niveaus ter sprake komen, dit kunnen specifieke doelgroepen zijn zoals het schoolbestuur, het directieteam of de pastorale werkgroep. Maar ook in heterogeen samengestelde groepen zowel op school - als scholengemeenschapniveau kan je gebruik maken van deze werkvormen. Het kan een interessante invalshoek zijn om tevens met leerlingen en ouders of tijdens een personeelsvergadering één van de visieteksten te verkennen. De opbouw van elke werkvorm is gelijkaardig opgesteld zodat je kan nagaan wat de specifieke doelstelling is, hoeveel deelnemers en welk materiaal er nodig zijn en hoe de concrete werkwijze verloopt. Er is op elke fiche ruimte voorzien om persoonlijke bedenkingen en kanttekeningen te vermelden die interessant kunnen zijn bij de voorbereiding of evaluatie. Soms is er een bijlage toegevoegd met bijkomende gegevens die je nodig hebt en die je eventueel vooraf voor alle deelnemers moet kopiëren. Het is aangewezen om een proces met drie stappen op gang te brengen in de verwerking van de visieteksten, gaande van een eerste verkenning van de inhoud naar een verdieping en reflectie, om tenslotte ook altijd de transfer te maken naar de concrete pastorale praktijk in de eigen school. Afhankelijk van de doelgroep en dynamiek die op gang komt, kan je die werkvormen selecteren die het best aan deze drie onderdelen in het eigen traject tegemoet komen. Het is zinvol om na elke werkvorm een kort evaluatiemoment te voorzien vanuit de slotvraag: Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Aangezien deze bundeling van werkvormen niet exhaustief is, opteerden we voor een eerste selectie die in de toekomst nog kan aangevuld worden met bijkomende methodieken. Uiteraard zijn deze ook in andere situaties en bij de verwerking van andere teksten bruikbaar. In die zin hopen we dat deze groeimap voor iedere school en doelgroep veelzijdig en interessant werkmateriaal biedt. We wensen jullie alleszins boeiende en verrijkende uitwisselingsmomenten toe!

OVERZICHT WERKVORMEN 1 De visietekst begrijpen 2 Het zou goed zijn, het zou jammer zijn Basis 3 Stellingen 4 De visietekst verkennen 5 Hoe verhoud ik me tot de visietekst? 6 Zelfbevraging i.v.m. pastorale praktijk op school 7 Werken met film 8 Werken met beelden/prenten 9 Fotograferen 10 Denkhoeden 11 Affiche ontwerpen 12 Mindmapping 13 Kwaliteitstoets 14 De ijsberg 15 Fotomontage 16 De webverantwoordelijke 17 Van visie naar praktijk

1 De visietekst begrijpen verkenning verdieping transfer Doelstelling De deelnemers begrijpen de visietekst en kunnen er zich een mening over vormen. Aantal deelnemers Het is mogelijk om deze werkvorm te gebruiken in kleinere groepen. Basis Materiaal Pen, papier, kleuren, visietekst Werkwijze Elk leest de tekst door en noteert/kleurt daarbij? (of oranje) dit begrijp ik niet! (of geel) dit is nieuw voor mij, daaraan had ik nog niet gedacht (of rood) hiermee kan ik niet akkoord gaan + (of groen) dit vertolkt mijn zienswijze Daarna volgt een gesprek. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

2 Het zou goed zijn, het zou jammer zijn verkenning verdieping Doelstelling De deelnemers kunnen vanuit reflectie de visietekst benaderen. Aantal deelnemers Onbeperkt transfer Basis Materiaal Papier, pen, flap-over Werkwijze Elke deelnemer krijgt een bundeltje met beweringen (zie keerzijde), gebaseerd op de visietekst. Iedereen krijgt de kans om de beweringen aan te vullen, daarbij gebruik makend van twee aanzetzinnen: Het zou goed zijn/het zou jammer zijn. Na deze individuele oefening wordt op de flap-over een inventaris van de aanvullingen gemaakt. Het is ook mogelijk om dit eerst in kleine groepen te doen. Daarna volgt een gesprek over de oogst die deze oefening heeft opgebracht. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

Hierbij een aantal mogelijkheden om tot gesprek te komen. Maak indien nodig zelf een keuze. In onze school is een / geen pastorale werkgroep. Het zou goed zijn / het zou jammer zijn dat:......... In onze school maken we wel / geen tijd voor verdieping. Het zou goed zijn / het zou jammer zijn dat:......... In onze school maken we wel / geen tijd om het stil te maken met de leerlingen. Het zou goed zijn / het zou jammer zijn dat:......... In onze school is het christelijke wel / niet zichtbaar. Het zou goed zijn / het zou jammer zijn dat:......... In onze school is er wel / geen bereidheid om samen de pastoraal uit te bouwen. Het zou goed zijn / het zou jammer zijn dat:.........

3 Stellingen verkenning verdieping transfer Doelstelling Elke deelnemer krijgt de kans om via een positief gesprek actief mee te denken en kan de eigen mening plaatsen naast de visietekst. Aantal deelnemers Basis Onbeperkt Materiaal Computer, beamer, scherm, pen, papier, stellingen (zie keerzijde), gekleurde strookjes, visietekst Werkwijze Een aantal stellingen worden geprojecteerd voor de groep deelnemers. Per stelling krijgt men de tijd om individueel op het rode (niet akkoord), groene (akkoord) of gele (met bedenkingen) kaartje de keuze kort te motiveren. Na het tonen van alle stellingen en de individuele denkoefening worden alle kaartjes geordend en besproken. Het is ook mogelijk om dit meteen na elke stelling te doen. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

STEllinGEN TER DisCUssiE We geven enkele voorbeelden van stellingen die kunnen gebruikt worden om een gesprek op gang te brengen. Nadat iedereen de kans heeft gehad om zijn/haar mening te verduidelijken, kan in de visietekst gezocht worden naar een mogelijk antwoord en een samen gedragen standpunt. Vieringen Op school en tijdens de lesuren is deelname aan de vieringen voor alle leerlingen verplicht. Leerlingen moeten kunnen kiezen of ze deelnemen aan een viering of aan een alternatieve activiteit. In een viering vermijd je gebeden die moeten gelezen worden door allen. Eucharistievieringen horen niet thuis op school (als verplichte activiteit tijdens de lessen). Er is een essentieel verschil tussen een viering en een bezinning. Opvoedingsproject Het christelijke karakter van de school wordt bepaald door het criterium in de parabel van Mt 25: Wat je aan de minsten van mijn broeders en zusters hebt gedaan, heb je aan Mij gedaan. Pastoraal die niet concreet vertaald wordt in het schoolwerkplan, is enkel een laagje vernis of een christelijk sausje. In een christelijke school is er voor elke moeilijke leerling altijd een nieuwe kans. De pastorale groep is bij uitstek de groep die aandacht heeft voor vreugde en verdriet bij collega s. De vakoverschrijdende eindtermen die ons opgelegd worden door de overheid moeten gecorrigeerd worden vanuit een christelijke visie op mens en samenleving. Levensbeschouwelijke gesprekken met collega s De school is een professionele omgeving. Leerkrachten komen er niet om over zichzelf en over hun (on)geloof te spreken. De pastorale groep is een taakgerichte groep en geen bezinningsgroep. Levensbeschouwelijke gesprekken kan en mag je niet plannen. Godsdienst/levensbeschouwing behoort tot het privé-domein van de mensen. Niemand mag verplicht worden om zich hierover uit te spreken. Levensbeschouwelijke activiteiten voor leerlingen Andersgelovige jongeren moeten ook op een katholieke school hun godsdienst kunnen belijden. Jongeren verlangen vandaag duidelijkheid. Daarom zijn ze geïnteresseerd in uitgesproken christelijke getuigenissen. Leerlingen die christen zijn, komen vandaag onvoldoende aan hun trekken op een katholieke school. Het pastorale aanbod dat wij vandaag doen op school is voornamelijk ethisch en niet religieus, laat staan : christelijk. Wij overvragen leerlingen wanneer we van hen levensbeschouwelijke keuzes verwachten.

4 De visietekst verkennen verkenning verdieping Doelstelling Persoonlijke en interactieve exploratie van de visietekst. Aantal deelnemers Het is mogelijk om deze werkvorm te gebruiken in kleinere groepen. transfer Basis Materiaal Pen, tekenpapier, visietekst Werkwijze Elke deelnemer leest de visietekst door. Iedereen tekent voor zichzelf een boom met kale takken. Vervolgens worden aan de boom de bladeren getekend met daarin kort genoteerd wat men belangrijk vindt in de visietekst. De plaats van de bladeren geeft een waardeoordeel omtrent de belangrijkheid van het genoteerde: dichtbij de stam is heel belangrijk, verder af is minder belangrijk. Vervolgens kan men de bomen bekijken, wat aanleiding kan geven tot een gesprek. Tijdens het gesprek met de groep tekent men op dezelfde wijze een gemeenschappelijke boom. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

5 Hoe verhoud ik me tot de visietekst? verkenning verdieping transfer Doelstelling De deelnemers kunnen aan de hand van richtvragen de visietekst verkennen en hun persoonlijk aanvoelen verwoorden. Aantal deelnemers Het is mogelijk om deze werkvorm te gebruiken in kleinere groepen Basis Materiaal De visietekst Werkwijze Iedereen neemt de visietekst in stilte door. Nadien volgt een gesprek waarbij volgende vragen als uitgangspunt kunnen gebruikt worden. Wat roept de tekst bij mij op? Wat stoort mij erin? Waarin herken ik mijn eigen aanvoelen? Wat maakt mij huiverig? Wat zou ik schrappen? Wat mis ik in de tekst? Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

6 Zelfbevraging i.v.m. pastorale praktijk op school verkenning verdieping Doelstelling De deelnemers toetsen de praktijk aan de visietekst. Aantal deelnemers Onbeperkt transfer Basis Materiaal Werkblad met uitspraken (zie keerzijde), visietekst Werkwijze De uitspraken worden voorgelezen. Daarnaast staan kolommen waarin ieder voor zich een kruisje plaatst in de kolom die het eigen aanvoelen benadert. Er kan ook een verantwoording bij genoteerd worden. Relevantie: dit vind ik een/geen relevante uitspraak omdat Zwakte: daarin sta ik zwak omdat Sterkte: daarin sta ik sterk omdat Kans: daarin zie ik kansen voor mezelf omdat Bedreiging: dit is een bedreiging voor mij omdat Prioriteit: hieraan wil ik werken door Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

WERKBlaD Relevantie: dit vind ik een/geen relevante uitspraak omdat Zwakte: daarin sta ik zwak omdat Sterkte: daarin sta ik sterk omdat Kans: daarin zie ik kansen voor mezelf omdat Bedreiging: dit is een bedreiging voor mij omdat Prioriteit: hieraan wil ik werken door R Z S K B P 1. Ik heb voldoende aandacht voor en zicht op de eigen levensbeschouwelijke vragen. 2. Ik doe een inbreng in levensbeschouwelijke gesprekken in het team. 3. Mijn eigen geloof vormt een dragende grond: ik breng christelijke elementen aan als antwoord(en) op levens- en zinvragen. 4. Ik kan/durf mij kwetsbaar opstellen in levensbeschouwelijke gesprekken. 5. Ik kan/durf authentiek en echt met leerkrachten op weg gaan. 6. Ik ben mij ervan bewust dat open communiceren in het schoolteam leerkrachten ook vaardiger maakt in hun communicatie met kinderen. 7. Ik realiseer mij dat begeleiding en nascholing rond identiteit en levensbeschouwelijke vakken nodig zijn om nieuwe en frisse ideeën op te doen. 8. Ik ben mij ervan bewust dat de kern van het onderwijs gaat over de vraag: Hoe kan ik een bijdrage leveren aan een zinvolle toekomst van leerlingen in een humane samenleving. 9. Ik durf een appel doen om mee te werken in de werkgroep pastoraal van de school.

7 Werken met film verkenning verdieping transfer Doelstelling Aan de hand van een film stilstaan bij de visietekst met de bedoeling ieders betrokkenheid te verhogen en er een samen gedragen project van te maken. Aantal deelnemers Onbeperkt Basis Materiaal Computer, beamer, scherm, film (bv. Balance, ganzen, ballet ) Werkwijze Samen kijken naar de film. Aan de hand van enkele vragen even stilstaan en reflecteren. Daarna volgt een gesprek met de hele groep waarbij tactvol ieders verantwoordelijkheid ter sprake komt. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

8 Werken met beelden/prenten verkenning verdieping transfer Doelstelling Aan de hand van beelden/prenten, die een link met de visie hebben, kansen geven aan de deelnemers om hun visie te verwoorden. Aantal deelnemers Basis Onbeperkt Materiaal Beelden/prenten, visietekst (bv. beeld bij deze tekst, covers van Leeftocht ) Werkwijze Tijdens een reflectiemoment kan men indrukken noteren bij de afbeeldingen. Het is ook mogelijk om hierbij een aanbod te doen zodat men kan bevestigen, uitbreiden of reageren. Daarna volgt een gesprek. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

9 Fotograferen verkenning verdieping transfer Doelstelling Implementeren van de visietekst door binnen de school op zoek te gaan naar plaatsen waar men kansen vindt om de visietekst in praktijk te brengen. Aantal deelnemers Basis Onbeperkt Materiaal Fototoestellen, visietekst Werkwijze De tekst wordt in zijn geheel of gedeeltelijk besproken. Plaatsen op school fotograferen die de tekst kunnen illustreren zodat die meer schooleigen wordt. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

10 Denkhoeden verkenning verdieping transfer Doelstelling De deelnemers vormen een eigen mening door eens een ander standpunt in te nemen. Aantal deelnemers Minstens 6 personen. Onbeperkt, als een aantal mensen observeert. Basis Materiaal Zes hoeden, visietekst Werkwijze De werkvorm wordt goed uitgelegd, men moet immers gaan denken en praten vanuit een ander standpunt. Er wordt een deeltje van de visietekst naar voren gebracht. Vervolgens spreekt men af welke hoed iedereen zal opzetten (wit, rood, groen, zwart, geel of blauw). Voor meer uitleg zie bijlage. (Edward de Bono, Zes denkende hoofddeksels, Business Contact, Antwerpen, 2006) Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

10 Denkhoeden (bijlage) Zes DEnKEnDE hoeden Vb. stelling: Goede pastoraal veronderstelt een visie. Hoe kan de tekst gekoppeld worden aan onze eigen visie? Werkwijze: Iedere deelnemer zet achtereenvolgens elk van de hoeden op en vraagt zich af hoe hij/zij vanuit dat standpunt kijkt naar de stelling. Nadien worden per hoed alle individuele gegevens samengebracht op een grote flap. De blauwe hoed staat voor een algemene synthese, om zodoende tot een gedeelde visie te komen. Basis rood Intuïtie, emoties, ingevingen en gevoelsoordelen Wat zijn jouw gevoelens bij de tekst? Voordelen, waarden en positieve aspecten Welke kansen zie je hierin? geel zwart Waakzaamheid, problemen, risico s en zwakheden Welke minpunten zijn er? wit Benodigde en beschikbare informatie, feiten en cijfers Welke informatie/feiten heb je tot hiertoe? Alternatieven en creatieve ideeën Welke alternatieven zijn er? groen blauw Controle over het denken, focus en samenvatting Wat spreken we af? Waar houden we ons aan? (samen)

11 Affiche ontwerpen verkenning verdieping transfer Doelstelling De deelnemers maken zich de visietekst eigen door die om te zetten in een beeld. Aantal deelnemers Onbeperkt Basis Materiaal Teken-, knutselmateriaal, visietekst Werkwijze De visietekst wordt doorgenomen. Iedereen krijgt de opdracht om in een kleine groep of individueel een affiche te ontwerpen die de visietekst op school zou kunnen aankondigen. Over het gebruik van materialen moet vooraf wel goed nagedacht worden. Na de uitvoering van de opdracht worden alle ontwerpen in een lokaal samengebracht. Elke groep kan verwoorden hoe de affiche tot stand is gekomen. Eén affiche wordt weerhouden om ook echt gebruikt te worden. Er kunnen ook nog afspraken gemaakt worden over een mogelijke opvolging van dit denkproces. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

12 Mindmapping verkenning verdieping Doelstelling De deelnemers kunnen de visietekst koppelen aan de eigen praktijk. Aantal deelnemers Onbeperkt transfer Basis Materiaal Grote bladen, kernwoorden, stiften, visietekst Werkwijze De deelnemers worden verdeeld in kleinere groepen. Elke groep neemt plaats rond een mindmap (groot blad met een kernwoord). Rond het kernwoord kunnen de deelnemers de mindmap laten uitdijnen, groeien of aanvullen. Vervolgens worden de verschillende bladen in plenum voorgesteld. Deelnemers van ander groepen krijgen ook nog de gelegenheid om toevoegingen te doen. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

13 Kwaliteitstoets verkenning verdieping transfer Doelstelling De deelnemers kunnen een verbinding maken tussen de visietekst en de concrete praktijk. Aantal deelnemers Onbeperkt Basis Materiaal PDCA-cirkel, visietekst Werkwijze Bij het begin duidelijk aangeven of je met de volledige tekst werkt of met een deel (bv. één doelstelling). De gespreksleider maakt met de deelnemers een link tussen de visietekst en de PDCAcirkel. (zie extra uitleg op keerzijde.) Als de groep te groot is, kan men ook opsplitsen en werken met verschillende gespreksleiders om een zinvol gesprek mogelijk te maken. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

KwaliteitscirKEl Kwaliteitszorg is het geheel van activiteiten dat ondernomen wordt om de kwaliteit van het onderwijs en de opvoeding te onderzoeken, te borgen of te verbeteren met de uiteindelijke bedoeling dat dit ten goede komt aan de leerlingen (dus aan het onderwijsleerproces). Om het geheel in een kader te plaatsen wordt veelal gebruik gemaakt van een model. Er bestaan verschillende bruikbare modellen, zolang ze maar geen doel op zich worden, maar dienstig zijn als ordeningskader. Kwaliteitszorg gebeurt in een cyclisch proces, zoals ook in de kwaliteitscirkel naar voren komt. VISIE DOELEN ACTIVITEITEN Bijstellen Borgen Planning Evaluatie Uitvoering Meer info: http://ond.vsko.be/pastoraal onder Visie

14 De ijsberg verkenning verdieping transfer Doelstelling De deelnemers kunnen het zichtbare en onzichtbare van de pastoraal op school in kaart brengen en komen dichter tot wat hen kan inspireren. Aantal deelnemers Onbeperkt Basis Materiaal Tekening/foto van een ijsberg (zie bijlage), stift, visietekst Werkwijze Bij de ijsberg noteren we wat met betrekking tot de pastoraal zichtbaar of onzichtbaar is op school. In het gesprek dat erop volgt, kan men ook dichter komen bij de inspiratie van waaruit we werken. Daarna toetsen we onze eigen bevindingen aan de visietekst. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

14 De ijsberg (bijlage) Basis

15 Fotomontage verkenning verdieping transfer Doelstelling Door met foto s een overzicht van een pastoraal werkjaar op te stellen, kunnen de deelnemers constateren of de verschillende pijlers van pastoraal (verkondigen, vieren, dienstbaarheid en gemeenschap) of de doelstellingen van pastoraal in het schoolleven voldoende aanwezig zijn. Basis Aantal deelnemers Onbeperkt Materiaal Fototoestel, foto s, visietekst Werkwijze Er worden foto s genomen van activiteiten gedurende het hele pastorale werkjaar. Ze worden geordend volgens de vier pijlers van pastoraal of volgens de vier doelstellingen die te vinden zijn in de visietekst. Met de visietekst in de hand bekijken we het overzicht en proberen te achterhalen wat reeds voldoende aanwezig is en wat kan bijgestuurd worden in de hele werking. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

16 De webverantwoordelijke verkenning verdieping transfer Doelstelling De deelnemers kunnen nadenken over wat voor hen, voor de school belangrijk is in het pastorale werk. Aantal deelnemers Onbeperkt Basis Materiaal Pen, papier, visietekst Werkwijze Situatieschets: Elke deelnemer is verantwoordelijk voor de webpagina pastoraal op school. Wat moet er volgens jou zeker opstaan? Eerst even individueel werken om daarna te delen in de grote groep. De bevindingen kunnen getoetst worden aan de visietekst. Men kan ook de website van de school eens bekijken om te zien hoe het nu is en om samen te bepalen welke stappen er kunnen gezet worden om de pagina te optimaliseren. Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

17 Van visie naar praktijk verkenning verdieping transfer Doelstelling Met de visietekst als vertrekpunt kijken de deelnemers naar de dagelijkse praktijk. Aantal deelnemers Basis Onbeperkt Materiaal Pen, papier, visietekst Werkwijze De visietekst wordt voorgesteld en besproken. Vervolgens kijken we hoe het zit met onze pastorale praktijk. Wat moeten we zeker behouden? Waaraan kunnen we werken? Slotvraag Wat onthoud ik uit dit gesprek en wat kan dit betekenen voor mijn dagelijkse inzet op school? Eigen notities / aanpassingen / evaluatie

Pastoraal in 3 D De teksten en werkvormen in deze groeimap plaatsen de pastoraal op school in perspectief. Elk perspectief veronderstelt drie dimensies. Een pastoraal in 3 D omvat: denken & doen in dialoog. Hun samenspel wekt creatieve energie en geeft dynamiek. DENK Denken onderzoekt de christelijke visie van waaruit we werken. Waar staan we voor? DOE Doen brengt die visie in de eigen schoolcontext in praktijk. Waar gaan we voor en wat is werkbaar voor iedereen? DIALOOG Denken en doen gebeuren bij voorkeur in dialoog. Hoe verhalen we aan elkaar dat Jezus in denken en doen ons bezielt en draagt met respect voor de aanwezige diversiteit? Foto: Bart Walgraeve Pastoraal op school is als roeien. Roeiers kijken tegengesteld aan de vaarrichting, maar weten waar ze naartoe willen. Ze roeien met de riemen die ze hebben. In een katholieke school vertrouwen de roeiers hun Gids die hen op het achterdek aanstuurt. Wie samen leert roeien, vaart wel!