Beleidsplan natuur- en milieueducatie gemeente Houten maart 2007
Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding... 3 1.1 Achtergrond... 3 1.2 Doelstelling... 3 1.3 Beleidskader... 3 1.4 Leeswijzer... 3 Hoofdstuk 2 Visie, doelstelling en activiteiten... 4 2.1 Visie... 4 2.2 Doelstelling... 4 2.3 Activiteiten... 4 Hoofdstuk 3 Organisatie... 7 3.1 Steunpunt NME... 7 3.2 Samenwerking met NMC Zeist... 7 3.3 Betrokken partijen... 7 3.4 Vrijwilligers... 7 Hoofdstuk 4 Uitvoering... 9 4.1 Tijdbesteding... 9 4.2 Financiën... 9 1
2
Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Natuur- en milieueducatie is één van de instrumenten die kan worden ingezet voor het behalen van de doelstellingen van het Houtense milieubeleid. Via beïnvloeding van gedrag en vergroting van kennis kan enerzijds het draagvlak voor het milieubeleid worden verhoogd en anderzijds daadwerkelijk milieubewust gedrag worden gerealiseerd. Het belang van natuur- en milieueducatie bij kinderen is groot, zij zijn ontvankelijk voor nieuwe kennis en kunnen er een leven lang mee doen. Draagvlak voor NME is groot Recent is onderzoek gedaan naar het draagvlak voor NME. De ministeries van VROM en LNV wilden met dit onderzoek nagaan welk belang burgers hechten aan natuur- en milieueducatie. Uit het onderzoek blijkt dat ruim 80% van de Nederlanders het belangrijk vindt om te leren over natuur en milieu. Van de mensen die kinderen hebben, vindt ruim 95% het belangrijk dat hun kinderen leren over natuur en milieu. De gemeente Houten is lang niet actief geweest op het gebied van natuur- en milieueducatie (NME). In 2004 is een nieuwe start gemaakt met NME-activiteiten. Vanaf september 2004 bieden we basisscholen de mogelijkheid om NME-lesmaterialen te lenen over een groot aantal natuur- en milieuonderwerpen. Daarnaast organiseren we in samenwerking met de kinderboerderij maandelijks een NME-activiteit. Om NME werkzaamheden verder te professionaliseren en de uitvoering te waarborgen is begin 2005 een samenwerkingsovereenkomst afgesloten met NMC Zeist, Regionaal Centrum voor Natuur- en Milieucommunicatie. De samenwerkingsovereenkomst loopt tot eind 2008. 1.2 Doelstelling Het uitvoeren van de NME-werkzaamheden gebeurde tot nog toe niet vanuit een vast beleidskader. In het milieubeleidsplan zijn globale doelen en activiteiten opgenomen. Inmiddels zijn we twee jaar actief met NME en hebben we een beter beeld van wat wel als gemeente willen én kunnen. Daarnaast heeft het college van burgemeester en wethouders in het actieprogramma 2006-2010 aangegeven extra budget beschikbaar te stellen voor NME. In dit plan werken we onder meer uit op welke wijze dit budget het beste kan worden ingezet. Samengevat zijn de belangrijkste redenen om dit beleidsplan vast te stellen: Onze visie op NME binnen de gemeente Houten vastleggen Inzicht geven in de activiteiten die we de komende vier jaar gaan uitvoeren Inzicht geven in de inzet (tijd en geld) voor utvoering van activiteiten 1.3 Beleidskader In het milieubeleidsplan 2005-2008 van de gemeente is aandacht voor natuur- en milieueducatie. Expliciet is de doelstelling opgenomen dat de gemeente diverse activiteiten ontplooit met betrekking tot natuur- en milieueducatie. In het actieprogramma 2006-2010 van het college is één van de vier speerpunten Een duurzame stad met ruimte voor jong en oud, bedrijven en voorzieningen. Als onderdeel hiervan wil het college de activiteiten op het gebied van natuur- en milieueducatie intensiveren. 1.4 Leeswijzer Dit beleidsplan is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 2 beschrijft de visie en doelstellingen van het NMEbeleid en geeft een overzicht van activiteiten. De wijze waarop de uitvoering van de activiteiten is georganiseerd staat beschreven in hoofdstuk 3. Tenslotte wordt in hoofdstuk 4 ingegaan op de tijdsbesteding en benodigde financiële middelen. 3
Hoofdstuk 2 Visie, doelstelling en activiteiten 2.1 Visie Natuur- en milieueducatie vormt een essentieel onderdeel van de algemene vorming van alle mensen. Het is hét middel om mensen hun eigen leefomgeving te laten begrijpen. Om ze er trots op te laten zijn. Om ze te laten zorgen voor behoud van hun eigen leefomgeving. Dat vinden wij belangrijk en daarom willen wij als gemeente natuur- en milieueducatie stimuleren en onder de aandacht brengen bij alle kinderen in onze gemeente. Natuur is gezond Onlangs hebben de Gezondheidsraad en de Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek het rapport Natuur en gezondheid. Invloed van natuur op sociaal, psychisch en lichamelijk welbevinden uitgebracht. Dit rapport onderstreept het belang van natuur voor gezondheid van kinderen en volwassenen. 2.2 Doelstelling In het milieubeleidsplan is de volgende algemene doelstelling voor natuur- en milieueducatie opgenomen: De gemeente ontplooit diverse activiteiten met betrekking tot natuur- en milieueducatie. Van deze algemene doelstellingen zijn in dit plan de volgende doelen afgeleid: 1. Intensiveren en verder professionaliseren van natuur- en milieueducatie bij basisscholen 2. Natuur- en milieuactiviteiten aanbieden in de directe leefomgeving van kinderen en nabij scholen 3. Natuur- en milieueducatie is gericht op bewustwording én gedragsverandering bij alle inwoners van Houten, en bij kinderen in het bijzonder. Door vergroting van het budget voor NME kunnen we de dienstverlening verder professionaliseren en de kwaliteit verder verbeteren. Kennis van en aandacht voor natuur- en milieueducatie op scholen zal worden vergroot. Ook komt er meer aandacht voor natuur- en milieuactiviteiten buiten schooltijd en zal er meer voorlichting plaatsvinden over milieuonderwerpen gericht op daadwerkelijke gedragsverandering. Belangrijk aandachtspunt in de (buitenschoolse) activiteiten is het in contact brengen van kinderen met natuur en landschap in de eigen leefomgeving en het buitengebied van Houten. 2.3 Activiteiten Deze paragraaf beschrijft voor elk van de doelen de geplande activiteiten. Naast de activiteiten die direct samenhangen met de doelstellingen zijn er activiteiten die expliciet betrekking hebben op de organisatie van de NME-werkzaamheden. Deze activiteiten komen aan bod in hoofdstuk 3. In het activiteitenoverzicht maken we onderscheid tussen activiteiten die we nu doen en kunnen blijven doen op basis van de huidige formatieruimte en financiële middelen. Daarnaast geven we aan welke activiteiten we extra kunnen doen bij uitbreiding van de financiële middelen zoals voorgesteld in het actieprogramma 2006-2010 van het college. Activiteiten voor scholen De gemeente biedt basisscholen een groot aantal NME lesmaterialen. Momenteel hebben wij 28 leskisten. Deze leskisten gaan onder meer over natuurbeleving, gezondheid en milieu, papier, vogels, duurzame energie en dierenverzorging. Met het lesmateriaal leren kinderen niet alleen theorie, maar ze gaan ook aan de slag met allerlei kijk-, voel-, luister- en zoekactiviteiten. Het onderhoud van de leskisten wordt in samenwerking met een vrijwilliger gedaan. Steeds meer scholen weten ons aanbod te waarderen. In het schooljaar 2004/2005 hebben 12 scholen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om NME-lesmaterialen te lenen. In totaal zijn 55 leskisten uitgeleend. In het schooljaar 2005/2006 hebben 16 scholen gebruik gemaakt van ons aanbod (dat is 64% van de basisscholen). Daarbij hebben wij 94 leskisten uitgeleend. Daarnaast is dit jaar al 47 keer ingeschreven op onze materiaalpakketten (champignons, knollen en bollen, kruiden en onkruiden, oesterzwammen, zaden om te zaaien en dergelijke). 4
Naast de uitleen van lesmateriaal, organiseren wij ook diverse activiteiten waar scholen aan deel kunnen nemen. Het afgelopen jaar is 65 keer voor een activiteit ingeschreven zoals adopteer een appelboom (biologische landbouw, incl. excursies), Waarden van de Lek, Watch (water), meneer de Pauw (contact tussen kind en dier), natuurbelevingtocht (Boswerf Zeist), kompastocht (Boswerf Zeist), Erik Eekhoorn (het leven van een eekhoorn en de herfst), Kleintjes (insecten) en excursie met de boswachter (bos Nieuw Wulven). Diverse scholen maken gebruik van de mogelijkheid om buitenlessen te volgen in Zeist. Vanuit de scholen hebben wij het signaal gekregen dat zijn ook behoefte hebben aan uitgewerkte buitenlessen in Houten. Dit kunnen activiteiten zijn dichtbij scholen binnen de bebouwde kom, maar ook activiteiten in het buitengebied. De werkzaamheden rondom het uitlenen van de NME-lesmaterialen zijn voor een deel uitbesteed aan NMC Zeist. Voor scholen kost de voorbereiding van veel NME-lessen veel tijd, die ze eigenlijk niet hebben. Hiervoor kan in de toekomst mogelijk ondersteuning worden geleverd vanuit Zeist of door inzet van natuurouders of vrijwilligers. In de toekomst willen scholen beter ondersteunen bij het voorbereiden en uitvoeren van de NME-lessen. Tot nog toe is er geen aandacht geweest voor NME in het voortgezet onderwijs. In 2007 zullen we in ieder geval de DVD van Al Gore over klimaatverandering ( An inconvenient truth ) op een leuke manier onder de aandacht brengen op de Heemlanden en zo mogelijk ook het Wellant college. In onderstaand overzicht staan de huidige en mogelijke nieuwe activiteiten. Huidige activiteiten Voorbereiden samenstellen NME-catalogus Bijhouden en actualiseren van aanbod Uitlenen en innemen lespakketten op kinderboerderij, inclusief controle kisten (grotendeels door vrijwilliger) Aanbieden van buitenlessen in Zeist Instellen klankbordgroep scholen en periodiek overleg met klankbordgroep Organisatie cursussen/workshops voor leerkrachten Nieuwe activiteiten Uitbreiden cursussen/workshops/studiedagen voor leerkrachten Organisatie van cursus voor natuurouders Ondersteunen van scholen bij uitvoering NME-lessen Ondersteunen van scholen bij het ontwikkelen van eigen NME-beleid Aanbieden van buitenlessen in Houten nabij scholen Ontwikkelen van buitenlessen in buitengebied in samenwerking met agriër(s) DVD Al Gore onder aandacht brengen op scholen Buitenschoolse NME-activiteiten Naast de activiteiten voor basisscholen organiseren we buitenschoolse NME-activiteiten. In 2005 en 2006 is maximaal één keer per maand een natuuractiviteit georganiseerd op en in samenwerking met de kinderboerderij. Belangrijkste doel van deze middagen is kinderen enthousiast maken. Voorbeelden van onderwerpen zijn: leven in het water, weidevogels, insecten, uilen, het weer en nestkasten bouwen. Per middag zijn er ongeveer 25 deelnemers. Vaak is er meer vraag naar maar we hanteren een maximum van 25 Kinderen komen minder in de natuur Een wandeling in het bos op zondagmiddag of een middag spelen in het park? Kinderen zijn er steeds minder voor te porren, binnen staan immers televisie en computer. Zowel onderzoeksinstituut Alterra als het Centraal Bureau voor de Statistiek constateert dat de meeste jongeren zelden of nooit in de natuur komen. Staatsbosbeheer heeft daarop de jeugd tot speerpunt verheven, bang als men is voor een afname van toekomstig draagvlak. Kamerleden drongen er bij de minister van LNV op aan dat kinderen meer natuurles krijgen. 5
kinderen omdat de beschikbare ruimte en het aantal vrijwilligers geen grotere groep toelaat. In oktober 2006 is voor het eerst een activiteit georganiseerd en in samenwerking met en in de bibliotheek. Deze activiteit stond in het teken van het thema van de kinderboekenweek Dieren en bos. Deze middag was zeer druk bezocht. In de toekomst willen we dit mogelijk herhalen. Ook bekijken we de mogelijkheid om samen met Stichting Kinderactiviteiten één activiteit per jaar te organiseren. Huidige activiteiten Organisatie natuuractiviteit op kinderboerderij Nieuwe activiteiten Uitbreiden publiciteit over NME Organiseren tentoonstellingen (ook voor scholen) Indien mogelijk buitenlessen voor scholen breder toegankelijk maken, bijv. voor ouders met kinderen, naschoolse opvang, kinderactiviteiten in vakanties etc. 6
Hoofdstuk 3 Organisatie 3.1 Steunpunt NME Vanaf 2005 worden alle NME-activiteiten uitgevoerd vanuit het Steunpunt Natuur- en Milieueducatie (Steunpunt NME). Dit steunpunt valt onder de afdeling Milieu en er is 0,5 fte beschikbaar voor de bemensing van het steunpunt. Op de kinderboerderij lenen wij lesmaterialen uit en vinden buitenschoolse activiteiten plaats. 3.2 Samenwerking met NMC Zeist Met ingang van 2005 hebben we voor vier jaar een overeenkomst gesloten met de gemeente Zeist (NMC Zeist) voor de ondersteuning van onze NME-werkzaamheden. Naast algemene ondersteuning en begeleiding van onze medewerker, bestaat de ondersteuning van Zeist uit: 1. Organisatie rondom de uitleen van leskisten en materialen aan scholen; 2. Organiseren van expositielessen en buitenlessen op de Boswerf in Zeist; 3. Uitleen van documentatiematerialen, video s en dergelijke; 4. Advisering van scholen over NME beleid; 5. Voorbereiding van een workshop voor een studiedag van R.K.-leerkrachten over NME. Huidige activiteiten Overleg en afstemming met medewerkers NMC Zeist De overeenkomst loopt tot eind 2008. Indien we de NME-werkzaamheden met het extra budget vanuit het collegeprogramma willen uitbreiden kan dit mogelijk deels worden gerealiseerd door uitbreiding van het contract met Zeist. Extra activiteiten die NMC Zeist kan uitvoeren zullen gericht zijn op het ondersteunen van scholen. Deze ondersteuning kan onder meer gericht zijn op: verbreden van het lesaanbod, aanbieden van cursussen en workshops aan leerkrachten en natuurouders, verzorgen van cursussen ondersteuning voor vrijwilligers, aanbieden van extra veldwerklessen en mede organiseren van tentoonstellingen. 3.3 Betrokken partijen Bij uitvoering van de NME-werkzaamheden werken we samen met de kinderboerderij Houten en de Milieuwerkgroep Houten. Beide organisaties zijn betrokken bij de organisatie van activiteiten op de kinderboerderij. Daarnaast willen zij zicht actief inzetten bij het realiseren van een natuurpad bij de kinderboerderij. In 2006 hebben we een maal een activiteit georganiseerd samen met de bibliotheek. Ook gaan we mogelijk samenwerken met Stichting Kinderactiviteiten. Twee keer per jaar vindt er overleg en afstemming plaats met NME-medewerkers in de provincie. Dit wordt gecoördineerd door het IVN-consulentschap. 3.4 Vrijwilligers Om alle NME activiteiten succesvol uit te kunnen voeren is de inzet van vrijwilligers onmisbaar. Binnen de gemeente wordt (uitgezonderd de brandweer) niet gewerkt met vrijwilligers. Om het werken met vrijwilligers te professionaliseren zijn de volgende zaken in 2005/2006 geregeld: Er is een vrijwilligersovereenkomst gemaakt waarin de rechten en plichten van vrijwilligers zijn vastgelegd. De vrijwilligers zijn tijdens hun werkzaamheden verzekerd. Vrijwilligers kunnen gebruik maken van faciliteiten van de gemeente zoals computer en kopieerapparaat. 7
Op dit moment hebben we een vaste groep van vijf tot zes vrijwilligers. De inzet van vrijwilligers is van groot belang. De vrijwilligers krijgen geen onkostenvergoeding voor het werk dat zij verrichten. Om het voor vrijwilligers aantrekkelijk te maken om voor het steunpunt NME te werken en om extra vrijwilligers te werven is vanaf 2007 budget beschikbaar voor: Het volgen van relevante cursussen Het vergoeden van gemaakte reiskosten Organisatie van jaarlijkse uitje voor de vrijwilligers Het geven van een kerstpakket/cadeau aan vrijwilligers Huidige activiteiten Begeleiden en ondersteunen vrijwilligers Werven nieuwe vrijwilligers Nieuwe activiteiten Organisatie van jaarlijks uitje 8
Hoofdstuk 4 Uitvoering 4.1 Tijdbesteding Voor de uitvoering van NME-activiteiten is 0,5 fte beschikbaar. Daarnaast is beperkte formatieruimte beschikbaar voor beleidsmatige ondersteuning, milieucommunicatie en specifieke projecten. Er is geen uitbereiding van formatieruimte mogelijk. Dit betekent dat voor het uitbreiden van de activiteiten met name externe ondersteuning gewenst is. Dit kan vanuit NMC Zeist, maar ook via andere externe partijen worden ingevuld. 4.2 Financiën In tabel 4.2 wordt een overzicht gegeven van de inzet van financiële middelen op basis van het huidig budget ( 11.380). Tabel 4.3 geeft een overzicht van de inzet van financiële middelen bij uitbreiding van het budget conform het actieprogramma van het college ( 11.380 + 20.000). Tabel 4.2 Begroting NME-beleid 2007-2010 (huidig budget) Onderdelen 2007 2008 2009 2010 overeenkomst met NMC Zeist 9.400 9.400 9.400 9.400 lespakketten 1.000 1.000 1.000 1.000 buitenschoolse activiteiten 800 800 800 800 vrijwilligersbeleid 100 100 100 100 natuurpad 0 0 0 0 overige activiteiten 0 0 0 0 Totaal 11.300 11.300 11.300 11.300 Tabel 4.3 Begroting NME-beleid 2007-2010 (nieuw budget) Onderdelen 2007 2008 2009 2010 overeenkomst met NMC Zeist 9.400 15.000 15.000 15.000 lespakketten 1.000 1.500 1.500 1.500 buitenschoolse activiteiten (kinderboerderij) 2.000 2.000 2.000 2.000 vrijwilligersbeleid 2.000 2.000 2.000 2.000 buitenlessen/buitenactiviteiten 15.100 7.000 7.000 7.000 overige activiteiten 1.880 1.880 1.880 1.880 Totaal 31.380 31.380 31.380 31.380 9