Wjz door d tjd Tw t Gschsmthod 6 Marja Bat Marls Hujz Mara va Gog Wolts-Noordhoff
Bhouds d of krachts d Auturswt va 9 gstld 006 Wolts-Noordhoff B.V., Grog/Hout Hoofdautur Fry Ssma Vakhoudljk advsur Lo Salk Vormgvg opmaak Kogsbg & va ujh Omslag tkg Klaartj Bklmas Omslag foto s Ergbrght/Corbs, Fras Lms/Zfa/Corbs utzodg mag ts ut dz utgav word vvlvoudgd, opgslag gautomatsd ggvsbstad of opbaar gaakt, g vorm of op g wjz, htzj lktrosch, mchasch, door fotokopë, opam of g ad ma, zod voorafgaad schrftljk tostmg va d utgv. Voor z ht mak va rprografsch vvlvoudgg ut dz utgav s togstaa op grod va artkl 6h Auturswt 9 dt m d daarvoor vschuldgd vgog t voldo aa Stchtg Rprorcht (postbus 060, 0 KB Hoofddorp, www.rprorcht.l). Voor ht va kort glt() ut dz utgav blolzg, rads ad mplatwk (artkl 6 Auturswt 9) ka m zch wd tot Stchtg PRO (Stchtg Publcat- Rproductcht Orgasat, postbus 060, 0 KB Hoofddorp, www.car.l/pro). Voor ht va t-kort glt() dt m zch rchtstrks t wd tot d utgv. ISBN: 978-90-0-90-0 Est druk, tw oplag, 007 SISO 476.4 86 LB6_Tjd.dd --006 09:58:5
Va jagskamp tot bodj 4 5 E mammot d val............. 4 Vuur gschap............... 7 st bo................... 0 Schldg grott............ Thals......................... 6 Slav, soldat god 4 5 Grklad....................... Rom kom................ Gma...................... Gl god.................. Kjk j m tug?.................. I op d b................ E uw gloof................... Lv kloost............... Karl d Grot..................... Thals......................... 4 5 Vkg....................... Jab otwpt kastl.......... r stad...................... E uw gloof: d slam.......... Kjk j m tug?.................. 46 49 5 55 58 4 5 krustocht.................... Ht otstaa va stad.......... Gld............................ Zwart ood.................... Thals......................... 60 6 66 69 7 wld wordt grot 5 8 4 44 4 5 Vcht of trouw................ Bouw Spaj.................. Cha............................. Lv Ida..................... Kjk j m tug?.................. 74 77 80 8 86 4 5 Krustocht st 8 4 7 0 Nuw volk E orustg tjd Ihoud LB6_Tjd w.dd -08-006 4:5:50
.000.000 800 jagn N vzamln st bon Jags bo Va jagskamp tot bodj E mammot d val M op jacht! Olk slaapt. a komt zj vad d tt b. W gaa! ropt hj. Kl j warm aa pak j sp! Olk mag m op jacht. Zj vad s d ld va d jagsstam. Hj bslst wa d ma mt z all op jacht gaa. stam achtvolgt al wk oud mammot. Vadaag hop z ht d t vag. zst ma va d stam lop d rchtg va d mammot. r va h hld vaacht d wacht. Zj wt waar ht orm bst slaapt..000 v. Chr. Jags 5000 v. Chr. Bo 000 v. Chr. Bros 800 v. Chr. IJz
Tug ht kamp Tg d avod k d jags tug ht ttkamp. vur brad. vrouw roost stukk groogd rdvls. Vaavod s fst. mammot s dljk gvag. Nu s voorlopg gog t t voor d hl stam. Morg zull d ma d mammot slacht. E daara s ook vl wk voor d vrouw d kd. vrouw zull ht vls du rp sjd. aara lat z d rp drog. oud kd mot d zwar bott schoo schrap d darm lg. Ook mot d lag har va d hud word losgs. Olks mo wl warm muts voor haar zoo va t mak. jags splts zch dr grop. Z jag d mammot schruwd op. ma zorg voor dat ht d all d kat va ht moas ut ka. aar zakt ht wg. ma juch! mammot ka t m ut ht moas kom. jags ku u dchtbj kom. Z stk hu sp d dkk hud. aara goo z st aar zj grot kop. mammot stft. Gvag! 5 LB6_Tjd w.dd 5-08-006 4:5:0
Mt hud haar E koud kal vlakt Olk lft ht gb dat wj u, 5 duzd jaar lat, Nlad o. Er gro grass struk, maar g bom. Er zj vl moass. Ht s ook vl koud da u. Er lv ad d: mammot, holb, wolharg ushoors, bzos rd. E lv maar wg ms. All ma hbb htzlfd bop: z zj jag. Jags zj omad, z hbb g vast wooplk. Z volg kudd d. d trkk aar plaats waar gog gras of mos grot om t t. Als dat op s, trkt d kudd vd. jags hu gz mot m, wat z lv va d d. staml gbruk alls va ht dod d. Ht vls t z op. hud gbruk z als ttdok. Z mak ook klg scho va. Va d bott d hoors mak z gschapp, waps ad. blaas va bst s prma watzak. Va d darm mak z stk touw. E d groogd mst gbruk z als bradstof. LB6_Tjd w.dd 6 Bzo. Rd. Wolharg ushoor. -08-006 4:5:09
Vuur gschap LB6_Tjd w.dd 7-08-006 4:5:
jagsstam va Joram Brk. vuurplaats hadlaar vuurst s vamddag aagkom. Hj stalt zj st ut bj d vuurplaats. Op dz plk zal d stam vaavod t. Ht vuur s t all lkk warm, ht gft ook lcht. Zo ka d vuurst utzok d hj odg hft. Joram s blj dat d hadlaar s. platt vuurst waar spput pjlput va gaakt word, zj bja op. Hj wl ook bjl mak om hout t kapp. E d vrouw hbb uw pr odg om gaatjs t prkk groogd dhud. 8 LB6_Tjd w.dd 8 Brk s ht zusj va Joram. Z ka og g gschapp mak. Maar vuur mak ka z wl. Brk hft altjd tw vuurst bj zch. Z wt prcs ho z d st tg lkaar mot kts om d grootst vok t krjg. Joram wl dat kustj graag va haar l. Maar ht lukt h maar t. Hj hft t wg guld. E vadaag hft hj g tjd om t of. Hj mot og hout sprokkl voor d vuurplaats. E voor ht vuur bj d bosrad dat d b wolv ut d buurt houdt. -08-006 4:5:7
Waps va st I d prhstor gbruk jags bott va d hout om waps gschapp t mak. Maar ook vuurst. Als j tw stukk vuurst hard tg lkaar slaat, brk kl stukk af. stukk hbb hl schp rad. Va d st mak d jags bjvoorbld bjl om hout m t hakk. Of ms om vls m t sjd. Va kl, schp schv mak z pjlput spput. bd z mt groogd darm of taa gras aa stokk. Joram maakt bjl. Bros jz Spput, armbad bjl va bros. Ogv vduzd jaar gl otdkk d ms uw mataal: bros. Bros s stk da st, vl duurd. aarom ku all d rjkst ms waps, gschapp ad va lat mak. at lat z do door brossmd. Ogv 800 jaar gl l ms dat z jz ku krjg door jzts t lat smlt. IJzts s soort st. IJz s stk da bros. aarom wordt jz ht blagrjkst mtaal. W gbruk ht tgwoordg og sts. 4
st bo Vosl bj hus Bo S bradt stuk bos af. Op d plk komt straks uw akk. Plat hal al ht vosl ut d grod, zgt S. aarom ka k akk maar paar jaar gbruk. aara gro d plat t go m. Op mj uw akk laat k d as lgg. at s go voor d grod. Mj plat gro bt door. Als d uw akk klaar s, maak k st d grod los. at do k mt hak, soort bjl. aara zaa k graakorrls op d akk. aarut grot straks uw graa. I d zom s ht rjp. a oogst k ht. Ik sjd ht graa mt ms los. S vbouwt t all graa, maar ook wt bo. Hj houdt ook tamm d. z d zok zlf ht bos aar vosl. S zgt: Mj kd hlp go m. Z pass op ht v. Z mlk d gt d ko. E z sjd d wol va d schap. Maar ht slacht va d varks do k zlf. 0 LB6_Tjd w.dd 0-08-006 4:5:8
M da vduzd jaar gl gaa bo gtouw gbruk om d grod los t mak. Huz bouw S bouwd zj bodj sam mt zj bur. Hj vtlt: Est kapt w kl bom. boomstamm houd ht dak omhoog. mur maakt w va gvlocht takk. aar smd k att kl op. kl droogd op wd hard. Nu ka g wd rg m door. Tot slot lgd w op ht dak dkk laag rt. bodj s groot gog voor S zj vrouw kd. Ook staa d wktug d zj odg hbb, zoals d hak bjl om bom t kapp. E pott mt wat, graa bo. s Nachts staa d d. zj da but t vlg. aar ku z word opggt door wolv of b. Zvduzd jaar gl wo Zud-Lmburg d st bo va os lad. Zj hbb vast wooplaats. ms hbb otdkt ho z vosl op akk ku lat gro. Z hov t m rod t trkk om t t zok. Z vbouw graa grot rodom hu hus. Z gaa og sts jag vss, maar u d buurt va hu bodj. Rodtrkk hoft t m LB6_Tjd w.dd -08-006 4:5:57
bo Lmburg bwar wat vosl pott va kl. Z v d pott mt lj bad. aarom o wj h ht Badbkvolk. Bj opgravg Lmburg zj vl rst va pott tuggvod. Pottbakks va ht Badbkvolk vtll: I pott mt dksl wordt drk t bwaard, bjvoorbld mlk graa. Kl kruk zj om wat ut d rv t hal. W hbb ook kookpott. Omdat kl opg zt, bljft ht t lag warm. Ik bak d pot d grod. pottbakk Ik maak pott va kl. Ik v d pot mt lj bad. LB6_Tjd w.dd -08-006 4:54:58
Tkg op d muur 4 Schldg grott I 940 spl v Fras kd mt hu hod Robot ht bos. Z kom ut ht dorp Lascaux Zud-Frakrjk. Ops s Robot vdw. Als z h gaa zok, otdkk z acht rotsblok auw, dok gat. aarut klkt gblaf. Om d burt lat d kd zch door ht gat aar b gljd. Z kom tcht grot. Glukkg, daar s Robot! a do z otdkkg. I ht halfdok z z op d muur va d grot tkg va ht, paard bzos. Er s ook tkg va jag mt sp. volgd dag vtll d kd hu avotuur op school aa d mst. Na schooltjd gaat hj mt h m aar d grot. Mst Laval hft ollamp bj zch. Hj wt mt dat zj llg hl bjzod vodst hbb gaa. grotschldg zj gaakt door ms d prhstor. LB6_Tjd w.dd -08-006 4:55:
o c E opschrjfbokj? Ms d prhstor kod t schrjv. aarom ku w gs alz waarom z dz grotschldg maakt. Er zj ms d dk dat d muur va d grot soort opschrjfbokj was. Z dk dat d jags lk d dat z vg op d wad schldd. Volgs ad ms was d grot hlg plk. Sommg va h dk dat d jags h bj lkaar kwam voordat z op jacht gg. E dat z op d wad d d tkd d z hoopt t vag. Ht ka ook zj dat d jags a d jacht op dz plk bj lkaar kwam. E dat z da hu god bakt voor d go jacht. schldg op d muur war mssch soort cadau voor d god. LB6_Tjd w.dd 4 ms ut d prhstor gbrukt klurstoff ut d atuur. mgd z mt dvt of mt wat. M dkt dat z d tkg maakt mt stukjs mos of mt takjs. ms wood waarschjljk t d grott zlf, maar bj d gag. Bj sommg grott zj op d plk rst gvod va gschap waps. -08-006 4:55:44
E graf va k Ook Nlad hbb ms ut d prhstor spor achtglat. I rth lgg bjvoorbld og hubd, gaakt va orm st. Z zj gbouwd door bo. maakt va d st soort kam. Aa éé kat kwam opg. aara bkt z d st mt dkk laag aard. I ht hub lgd d bo hu dod. ms gloofd dat j a j dood ht dodrjk kwam. aarom ztt z pott mt vosl ht graf. E z lgd bjl sp aast d dod. I ht dodrjk had j t waps odg. I rth zj og vjftg hubd t z. Ho hbb z dat gaa? Km hft op vakat rth hub bzocht. st zj grot da k b. Ik sap cht t ho z d oot op lkaar hbb gkrg. Hjskra war to t, zgt Km. Haar mo hft op tt gzocht. Z vod dz tkg. aarop z j ho hub waarschjljk gbouwd wd. Zo wd hub waarschjljk gaakt. 4 5
5 Tha: Spor d grod Archolog zok d grod aar spor va vrog. t sklt va mammot komt ut d prhstor. Aa d kz ku j z dat ht d plat at. oor vodst va schls bott wt w wlk d vrog os lad glfd hbb. Archolog vod bj Valkburg Zud-Hollad Roms fort. Nu ku j b d grod aa d straatst z waar ht fort vrog hft gstaa. E ho groot ht was.
staat gs opgschrv. Toch wt w daar wl wat va, door d voorwp d bj Wjk bj uurst zj opggrav. 4 I Llystad s schp ut d zvtd uw agbouwd: d Batava. Als voorbld gbrukt d bouws tkg schldj va ht cht schp. afbldg zj bwaard gblv. Maar d bouws wst pas cht ho ht schp was gbouwd, to duks ht wrak vod. at lgt op d bod va d z, voor d kust va Australë. I d buurt va Wjk bj uurst lag rod 800 d plaats orstad. at staat bok d bwaard zj gblv. Ho d ms orstad lfd, Zglrg. Schozool. LB6_Tjd w.dd 7-08-006 4:57:0