Eindrapport informatieproces raadsperiode 2018-2022 De opdracht Bij de raadsverkiezingen van 21 maart 2018 is GemeenteBelangen met zes zetels als grootste partij uit de bus gekomen in de gemeente Loon op Zand. Als grootste partij heeft GemeenteBelangen het voortouw genomen in het informatieproces. Lijsttrekker Gerard Bruijniks is als informateur aangetreden. Vrijdag 23 maart 2018 is aan Ton Horn gevraagd dit proces te begeleiden en verkennende gesprekken te voeren. De opdracht aan de informateur luidt als volgt: De informateur wordt verzocht de mogelijkheden te onderzoeken voor een college, dat kan rekenen op een (ruime) meerderheid en voldoende draagvlak in de gemeenteraad van Loon op Zand: Waarbij de van de coalitie deel uitmakende partijen programmatisch gezien wat de hoofdzaken (zowel door de informateur als door de fractievoorzitters aan te geven) betreft op een lijn zitten of de reële bereidheid hebben daarop te komen en overeenstemming kunnen bereiken over het daartoe te volgen proces; Waarbij de coalitie een afspiegeling is van de uitkomst van de verkiezingsuitslag; Waarbij de wethouders samen met de burgemeester op een constructieve manier met elkaar kunnen samenwerken. Het streven is te komen tot een sterk, stabiel bestuur. De gesprekken In de periode 26 maart tot en met 3 april 2018 is gesproken met vertegenwoordigers van alle vijf de politieke partijen en met de burgemeester. Begonnen is met een gesprek met de grootste politieke partij GemeenteBelangen. Vooraf is kennis genomen van de verkiezingsprogramma s van alle partijen en de verkiezingsuitslag. De gesprekken zijn open en in een buitengewoon goede sfeer verlopen. In de gesprekken is steeds eenzelfde stramien gevolgd. Hoe duidt u de verkiezingsuitslag en wat zijn de consequenties van de verkiezingsuitslag? 1
Welke coalitie is het meeste wenselijk? Welke onderwerpen zijn belangrijk in een mogelijke coalitie, hoe wordt omgegaan met bestaand beleid? Als u bereid bent toe te treden tot het college beschikt u dan over wethouderkandidaten en wilt u in deze fase al aangeven wie dat zijn? Duiding van de verkiezingsuitslag De verkiezingen in Loon op Zand hebben de volgende verkiezingsuitslag opgeleverd: Partij Zetels 2014 Stemmen 2014 % 2014 Zetels 2018 Stemmen 2018 % 2018 GemeenteBelangen 5 2398 27,2 6 3188 33,10 CDA 4 1670 18,9 4 1865 19,36 Voor Loon 3 1619 18,4 3 1819 18,89 VVD 4 1654 18,8 3 1382 14,35 Pro3 3 1477 16,7 3 1377 14,30 GemeenteBelangen is met zes zetels de grootste partij, zowel in stemmen als ook in zetels. Daarna volgen in deze volgorde CDA met vier, en Voor Loon, VVD en Pro3 elk met drie zetels. Alle partijen kunnen beschikken over een flinke electorale achterban en zijn daarmee stevig democratisch verankerd. Kijkend naar winst en verlies zien we dat de drie partijen die de coalitie vormden in de vorige raadperiode in aantal stemmen en percentage stemmers in meer of mindere mate hebben gewonnen. GemeenteBelangen is de enige partij waarbij dit vertaald is in de winst van één zetel. De VVD en Pro3 hebben zowel in aantal stemmen als percentage stemmers verloren. Van belang is ook de constatering van Voor Loon een sterke positie heeft in de kern Loon op Zand, terwijl GemeenteBelangen juist weer in de beide andere kernen opvallend hoge scores heeft. CDA, VVD en Pro3 scoren redelijk evenwichtig in alle kernen. De huidige coalitie wint in totaal één zetel, zou in een nieuw college dertien van de negentien zetels bezetten en blijft met 71,35% van de stemmen een stevige meerderheid van de stemmen vertegenwoordigen. Daarbij geldt dat alle drie de hieraan deelnemende partijen percentuele en ook in absolute zin meer stemmen hebben behaald. GemeenteBelangen, Voor Loon en het CDA concluderen dat de kiezer ook steun uitspreekt voor het gevoerde beleid. Reden waarom alle coalitiepartijen voortzetting van de coalitie van de afgelopen vier jaar als voor de hand liggend zien. Andere combinaties, bestaand uit GemeenteBelangen, Voor Loon en een andere partij zijn technisch en ook programmatisch mogelijk, maar doen minder recht aan de verkiezingsuitslag. En hebben ook niet de voorkeur van met name de grootste partij. 2
Voor een meerderheid in zetels is GemeenteBelangen nodig als deelnemer aan de coalitie, als we uitgaan van een coalitie van drie partijen. De enige andere optie is een alternatief waarin vier andere partijen samenwerken, daar is blijkens de informatieronde echter weinig animo voor. Het past in deze zeker om de waarderende woorden te beklemtonen die in de gesprekken zijn geuit over het functioneren van de raad als geheel en over de constructieve opstelling van de twee oppositiepartijen VVD en Pro3 in de afgelopen periode. Zowel het politieke functioneren als de als zeer plezierig ervaren persoonlijke stijl van de raadsleden van deze twee partijen hebben er aan bijgedragen dat complexe vraagstukken zijn opgelost. De constructieve opstelling van deze partijen is ook ervaren in de gevoerde verkennende gesprekken, waarbij beide partijen, evenals de drie coalitiepartijen, hebben aangegeven bereid en staat te zijn verantwoordelijkheid te nemen in het college van B & W van Loon op Zand. Een kansrijke coalitie Uit de gesprekken met de verschillende partijen blijkt dat geen enkele partij een andere partij als samenwerkingspartner uitsluit. Ook zijn er geen breekpunten waargenomen. Er bestaat overeenstemming over welke thema s in een globaal coalitieakkoord moeten worden opgenomen en er is ook vertrouwen dat er geen onoverkomelijke verschillen van opvatting naar boven komen. Tekenend voor de goede verhoudingen binnen de raad is het feit dat alle partijen graag met de hele raad in overleg willen over het programma voor de komende raadsperiode. Samenwerking binnen de raad wordt ook belangrijk geacht door de verschillende partijen. Daarbij is het wenselijk dat geluisterd wordt naar de toekomstige oppositie en dat er voor alle partijen ruimte is om inbreng te leveren op het akkoord in hoofdlijnen van de toekomstige coalitiepartners. Een coalitieakkoord in detail wordt niet wenselijk geacht. Waar ruimte voor wordt gevraagd is om op themaniveau onderwerpen te kunnen agenderen die opkomen in het kader van de nagestreefde overheidsparticipatie en vanuit het op te richten burgerpanel. Stabiliteit van het gemeentebestuur is de komende jaren met de komende grote opgaven van het grootste belang. Een mogelijke coalitie moet daarom kunnen steunen op een brede meerderheid. Daarbij moeten de coalitiepartijen inhoudelijk op belangrijke en minder belangrijke punten met elkaar overeenkomen, maar een nieuwe coalitie moet ook recht doen aan de verkiezingsuitslag. Gelet op de gevoerde gesprekken zijn er naar mijn mening verschillende varianten mogelijk voor een stabiele coalitie waarbij één variant mijn duidelijke voorkeur heeft op grond van de steun die deze variant in de gesprekken heeft ondervonden. Eén voorkeursvariant De coalitie die ik op grond van de verkenning het meest kansrijk acht is een coalitie bestaande uit GemeenteBelangen, CDA en Voor Loon. Dit is een coalitie bestaande uit 3
de drie grootste partijen, die alle drie ook winnende partijen zijn. Deze coalitie vormt een stevige meerderheid met drie partijen en dertien van de negentien raadszetels. Inhoudelijk liggen deze partijen met elkaar op één lijn en men voelt een sterke verbondenheid met elkaar. Partijen zijn over het algemeen tevreden over het verloop in de afgelopen vier jaar en willen graag met elkaar verder. Andere varianten, zoals samenwerking tussen GemeenteBelangen, Voor Loon en de VVD of Pro3 kennen ook getalsmatig een ruime meerderheid en zouden programmatisch tot een akkoord kunnen leiden. Deze varianten liggen echter minder voor de hand, aangezien ze de verkiezingsuitslag minder goed representeren en niet de voorkeur hebben van een meerderheid van de partijen. Alle partijen hebben aangegeven over ervaren en gekwalificeerde kandidaat-wethouder te kunnen beschikken. Het aantal wethouders en de verdeling Naast de voorkeuren voor een te vormen coalitie en de inhoudelijke programmapunten is er met de partijen ook over personen en combinaties van personen gesproken die samen een nieuw college zouden moeten vormen. Het is in de verkennende fase belangrijk om vroeg af te wegen of de kandidaten van de verschillende partijen een goed team kunnen vormen om de grote uitdagingen van de komende jaren aan te pakken. Het college van B en W zal bestaan uit personen waarbij een goede chemie en complementariteit bijzonder belangrijk zijn. Geadviseerd wordt dan ook om daar in de formatieperiode expliciet bij stil te staan. Verschillende partijen hebben aangegeven op majeure thema s te willen werken met het vier-ogen principe. Daarvoor is aandacht nodig bij de uiteindelijke portefeuilleverdeling. Alle partijen zijn het erover eens dat het in deze tijden van financiële beperkingen, zeer terughoudend moet worden omgegaan met uitbreiding van het beschikbare budget voor wethouders. Het heeft de voorkeur van alle partijen te blijven uitgaan van drie fte. Daarbij bestaat nog de mogelijkheid om deze drie fte te verdelen over meer dan drie personen, in casu zou het dan om vier wethouders gaan. Puur rekenkundig gezien zou aan GemeenteBelangen dan 1,4 fte toekomen, aan het CDA 0,9 en aan Voor Loon 0,7. De 1,4 fte voor GemeenteBelangen zou dan weer opgedeeld kunnen worden in twee parttimers of een full-timewethouder en een part-timewethouder. Een dergelijke verdeling heeft betekenis voor beschikbaarheid van wethouders, evenwicht in portefeuilles en samenwerking in het college. De meeste partijen hebben aangegeven hier geen voorstander van te zijn, omdat dit de kracht van het college niet ten goede zou komen. Wel zou goed gekeken kunnen worden naar de portefeuilleverdeling, zodat de verkiezingsuitslag ook gerepresenteerd wordt in ervaren politiek en 4
maatschappelijk belang. Ook bij vertegenwoordiging van raadsleden in samenwerkingsverbanden en posities in de gemeenteraad is het verstandig oog te hebben voor de getalsmatige verdeling van zetels in de raad. Waar het posities betreft die specifieke kwaliteiten vragen is dat een belangrijk selectiecriterium. Daarbij is het van belang te zoeken naar een goede balans tussen representatie van de verkiezingsuitslag en kwaliteit van de invulling. Reeds eerder is afgesproken dat de kandidaat wethouders gescreend worden op integriteit door bureau Berenschot. De samenvatting van het door Berenschot uitgebrachte rapport wordt ter kennis gebracht van de gehele raad. Daarnaast zal de burgemeester een persoonlijk gesprek met elk van de kandidaten voeren over mogelijke integriteitskwesties. De belangrijke thema s op weg naar een formatie Op grond van de gevoerde gesprekken zijn in de verdere gang naar een formatie de in ieder geval onderstaande thema s van belang om binnen een te vormen coalitie nader te bepalen. Overheidsparticipatie, met aandacht voor de rollen van de verschillende geledingen in raad, college en organisatie De versterking van recreatie en toerisme, waarbij de visie en de evaluatie van het leisurecongres wordt betrokken Ontwikkeling van De Efteling, inclusief aspecten als mobiliteit en bereikbaarheid van park en van de kernen De doorontwikkeling van Baanbrekers Sociaal domein De nieuwe Wetering Verenigingsleven Woningbouw voor meerdere doelgroepen, zowel jong als oud Duurzaamheid Vergroening van de kernen Functieverruiming buitengebied De bestuursstijl Alle partijen geven in de verschillende gesprekken blijk van een diep besef dat de bestuursstijl in de aankomende raadsperiode er één moet zijn waarbij de inwoners van de gemeente meer worden betrokken bij de lokale overheid. Als inwoners een bijdrage wordt gevraagd in het overheidshandelen betekent dat voor de verschillende partijen ook dat er meer gevraagd moet worden wat zij willen en dat men meer toegang moet krijgen tot informatie en besluitvormingsprocessen. De ingeslagen weg van de raad om op een andere wijze te gaan werken en het Samen Loont-traject, sluit hier goed bij aan. Dat betekent echter ook dat de raad (en de inwoners) eerder moet worden betrokken bij de beleidsvorming om hier nog invloed op te kunnen uitoefenen. 5
Voor de overgrote meerderheid van de partijen is zelfstandigheid en behoud van de eigen identiteit een uitgangspunt in de aankomende raadsperiode. Dat betekent echter niet dat men de ogen sluit voor intergemeentelijke samenwerking op tactisch en/of operationeel niveau. Advies Op grond van het bovenstaande luidt het advies aan dhr G. Bruijniks van de fractie Gemeentebelangen: 1. De mogelijkheden van een coalitie van de partijen GemeenteBelangen, Voor Loon en CDA nader te onderzoeken in een formatiefase; 2. De belangrijke thema s met deze partijen te bespreken en te komen tot een coalitieprogramma voor de periode 2018-2022; 3. Ook de beide andere partijen in de gelegenheid te stellen hun visie op de inhoud van het coalitieakkoord te geven; 4. Vooruitlopend op te verwachten wijzigingen van de gemeentewet ook de burgemeester in de gelegenheid te stellen haar visie op de inhoud van het coalitieakkoord te geven; 5. Tijdens de formatie een evenwichtig team van portefeuillehouders samen te stellen en over te gaan tot een verdeling van portefeuilles/ taakvelden tussen de door partijen voorgedragen kandidaten. Drs. Ton Horn Loon op Zand, 4 april 2018 6